Fruitadens
| Autor: | Kamil Kamiński |
| Fruitadens (fruitadens) | |
|---|---|
| Długość | 07-0,8 m |
| Masa | 0,5-0,8 kg |
| Dieta | roślinożerny / wszystkożerny |
| Miejsce | USA |
| Czas | |
| Systematyka | Dinosauria |
 Rekonstrukcja. Autor: Smokeybjb. | |
Wstęp
Fruitadens to rodzaj małego dinozaura ptasiomiednicznego z rodziny Heterodontosauridae. Żył on w późnej jurze na terenie dzisiejszych Stanów Zjednoczonych. Był to jeden z ostatnich przedstawicieli swojej rodziny. Jego szczątki pochodzą z osadów słynnej formacji Morrison.
Etymologia
Nazwa Fruitadens pochodzi od miasta Fruita, w pobliżu którego znaleziono jego szczątki oraz łacińskiego dens („ząb”). Epitet gatunkowy haagarorum honoruje rodzinę Haaga za jej wsparcie dla Muzeum Historii Naturalnej w Los Angeles.
Materiał kopalny
Holotyp (LACM 115747) to niekompletne kości szczękowe i zębowe, kręgi oraz kilka fragmentarycznych kości tylnych kończyn. Szczątki należały do osobnika niemal w pełni wyrośniętego.
Materiał przypisany to kości pięciu dalszych okazów: LACM 115727 – fragmentaryczne kręgi i kości tylnych kończyn, LACM 120478 – szczątki młodego osobnika, obejmujące k. ramienną i kilka k. tylnych kończyn, LACM 128258 – niekompletna czaszka i kilka kręgów młodego okazu, LACM 120602 (kręg ogonowy i elementy stopy), LACM 128303 (słabo zachowana przednia część żuchwy) (Butler i in., 2010, 2012).
Historia taksonu
Szczątki Fruitadens zebrano w latach 70. i na początku lat 80. na obszarze słynnej formacji skalnej Morrison w Kolorado. Opisano je dopiero w 2010 r. przez Butlera i współpracowników. W 2012 r. opisano kolejne okazy oraz przeprowadzono dokładniejsze badania materiału czaszkowego. W tym samym roku Paul Sereno opublikował ważną i obszerną pracę, poświęconą heterodontozaurydom.
Budowa i paleobiologia
Fruitadens był małym, lekko zbudowanym, dwunożnym zwierzęciem. Ogólnymi proporcjami ciała przypominał większego i bardziej znanego Heterodontosaurus. Jak na dinozaura ptasiomiednicznego, czaszka była prawdopodobnie stosunkowo krótka i wysoka (choć znane są jedynie jej fragmenty). Charakterystyczną cechą fruitadensa były trzy małe zęby o trójkątnych koronach w kości przedszczękowej. Podobnie wyglądały zęby w kościach szczękowych. W przeciwieństwie do innych heterodontozaurydów, nie miał on wydłużonych, przypominających kły zębów w górnej szczęce. Dwa tego typu zęby występowały jedynie w żuchwie. Przed „kłami” znajdował się niewielki, kołkowaty ząb. Jest to cecha niespotykana u innych przedstawicieli Heterodontosauridae. Pozostałe zęby żuchwy były dość zróżnicowane pod względem rozmiarów i kształtu. Tomografia komputerowa wykazała, że stare zęby były zastępowane nowymi (Butler i in., 2010).
Kończyny przednie fruitadensa były stosunkowo krótkie w relacji do tylnych. Wskazuje to na dwunożność tego zwierzęcia. Dystalne (dolne) partie tylnych kończyn były wydłużone i smukłe, wskazując na zdolność do szybkiego biegu (Butler i in., 2010). Zapewne pomagało to w ucieczce przed drapieżnikami, których w środowisku fruitadensa nie brakowało (zob. Allosaurus#Paleoekologia). Niezwykle długi był ogon tego małego dinozaura.
Wg Butlera i in. (2010, 2012) szczegóły uzębienia (takie jak brak wyraźnego zużycia i obecność kłów w żuchwie) wskazują, że Fruitadens był wszystkożercą, który oprócz roślin zjadał też owady i inne bezkręgowce. Jednak Sereno (2012) uznał, że wszystkie heterodontozaurydy były co najmniej w przeważającej części roślinożerne. Zob. szerzej w Heterodontosaurus#Dieta. W porównaniu ze starszymi geologicznie heterodontozaurydami, Fruitadens był przystosowany do szybkiego gryzienia przy dużym kącie rozwarcia szczęk, podczas gdy np. Heterodontosaurus gryzł mocniej przy niewielkim rozwarciu pyska. Brak wyraźnego zużycia zębów wskazuje, że fruitadens wykonywał jedynie proste ruchy szczękami typu góra-dół, o obróbka pokarmu polegała na jego przebijaniu i kruszeniu (ang. puncture-crushing) (Butler i in., 2012).
Spis gatunków
| Fruitadens | Butler, Galton, Porro, Chiappe, Henderson i Erickson, 2010 |
| F. haagarorum | Butler, Galton, Porro, Chiappe, Henderson i Erickson, 2010 |
Bibliografia
Benson, R. B. J., Campione, N. E., Carrano, M. T., Mannion, P. D., Sullivan, C., Upchurch, P. & Evans, D. C. (2014) "Rates of Dinosaur Body Mass Evolution Indicate 170 Million Years of Sustained Ecological Innovation on the Avian Stem Lineage" PLoS Biology, 12(5), e1001853. doi:10.1371/journal.pbio.1001853
Butler, R.J., Galton, P.M., Porro, L.B., Chiappe, L.M., Henderson, D.M. & Erickson, G.M. (2010) "Lower limits of ornithischian dinosaur body size inferred from a new Upper Jurassic heterodontosaurid from North America" Proceedings of the Royal Society B: Biological Sciences, 277, 375–381. doi:10.1098/rspb.2009.1494.
Butler, R.J., Porro, L.B., Galton, P.M., Chiappe, L.M. (2012). "Anatomy and Cranial Functional Morphology of the Small-Bodied Dinosaur Fruitadens haagarorum from the Upper Jurassic of the USA". PLoS ONE. 7 (4): e31556. doi:10.1371/journal.pone.0031556.
Paul, G.S. (2010). "The Princeton Field Guide to Dinosaurs" wyd. Princeton University.
Sereno, P.C. (2012) "Taxonomy, morphology, masticatory function and phylogeny of heterodontosaurid dinosaurs" ZooKeys, 226, 1-225. doi:10.3897/zookeys.226.2840.
