Gansus

Autor:

Paweł Konarzewski

---

Gansus (gansus)
Długość	19 cm
Wysokość	16 cm (w biodrach)
Masa	240 g
Dieta	prawdopodobnie rybożerny
Miejsce	Chiny - Gansu (formacja Xiagou)
Czas	Trias 252 Jura 201 Kreda 145 66 ok. 120-113 Ma wczesna kreda (apt)
Systematyka	Dinosauria Saurischia Theropoda Avialae Pygostylia Ornithothoraces Euornithes Gansuidae
Płyta skalna z okazem typowym Gansus. Fot. Jonathan Chen [3]

Wstęp

Gansus to ptak z grupy Euornithes żyjący we wczesnej kredzie na terenie dzisiejszych Chin. Jest to pierwszy opisany mezozoiczny awial pochodzący z obszaru Państwa Środka.

Materiał kopalny

Skamieniały szkielet Gansus. Fot. 三猎 [1]

Gansus jest znany z 22 osobników, z czego tylko z elementów pozaczaszkowych.

Holotyp o numerze katalogowym IVPP V6862 to lewa stopa.

Materiał przypisany obejmuje następujące okazy:

• CAGS-IG-04-CM-001, CAGS-IG-04-CM-002, CAGS-IG-04-CM-003, CAGS-IG-04-CM-004 i CAGS-IG-04-CM-008 (You i in., 2006)
• IVPP V15074, IVPP V15075, IVPP V15076, IVPP V15077, IVPP V15079, IVPP V15080, IVPP V15081, IVPP V15083 i IVPP V15084 (Li i in., 2011)
• CAGS-IG-04-CM-018, CAGS-IG-04-CM-031, CAGS-IG-05-CM-014, CAGS-IG-06-CM-011, CAGS-IG-07-CM-006, CAGS-IG-07-CM-009 i CAGS-IG-07-CM-011 (Wang i in., 2016)

Osobnik IVPP V26199 (niemalże kompletna czaszka wraz z odciskami piór i 3 kręgi szyjne) wykazuje podobnieństwa w budowie do Iteravis. Na tej podstawie O'Connor i współpracownicy (2022) tymczasowo przypisali ten okaz do omawianego rodzaju.

Budowa

Gansus miał unikatową morfologię pygostylu, kręgów grzbietowych, mostka, kości kruczej oraz stopy. Wyrostki kolczyste kręgów piersiowych były dobrze rozwinięte i miały prostokątny kształt. Ich wysokość była dość duża, stanowiła prawie połowę całkowitej wysokości kręgu. Pygostyl stanowił długość trzech wolnych kręgów ogonowych. Widełki miały kształt litery U, typowy dla przedstawicieli Ornithuromorpha. Skrzydła były delikatnie krótsze od nóg, a stosunek ich długości wynosił ok. 0,91. Prosty tarsometatarsus był dłuższy od kości udowej i miał więcej niż połowę długości tibiotarsus (Wang i in., 2016).

Pokrycie ciała

Zdjęcia przedstawiające okaz IVPP V15077 (A), zachowanych łusek (B i C) oraz przybliżenia łusek z mikroskopu (D i I). Źródło: Zhao i in., 2022 [2]

Jeden z okazów Gansus (IVPP V15077) zachował odciski skóry wokół tylnej części stawu łączącego tibiotarsus z tarsometatarsus. Łuski te zazębiają się na siebie, a ich rozmiar zmniejsza się w kierunku dystalnym (dalszym). Występują dwa typy łusek, które różnią się od siebie kształtem. Łuski większe i wydłużone, znajdujące się bliżej tułowia (proksymalne), są ułożone w równoległe rzędy i przybierają kształty od czworokątnych po sześciokątne. Łuski umiejscowione dalej (środkowe i dystalne) są mniejsze, bardziej zaokrąglone i nie wykazują regularnego ułożenia. Wszystkie łuski są odseparowane, a bruzdy pomiędzy nimi mają jaśniejsze zabarwienie niż same łuski (Zhao i in., 2022). W piórach gansusa zachowały się również eumelanosomy (Barden i in., 2011)

Paleobiologia

Różnice w strukturze kości między kończynami przednimi i tylnymi sugerują, że Gansus był przystosowany zarówno do lotu, jak i do pływania. Proporcje skrzydeł gansusa były najbardziej podobne do ptaków z grupy Apodiformes (jerzyki i kolibry), jednakże kości kończyn przednich chińskiego awiala były smuklejsze. Z kolei proporcje nóg były podobne do perkozów, albatrosów i kormoranów. Taka anatomia kończyn Gansus wskazuje, że do nurkowania używał głównie nóg i mógł również wspomagać się skrzydłami (Monfroy i in., 2023; Nudds i in., 2013).

Systematyka

W 2006 You i współpracownicy uznali, iż gansus był przedstawicielem kladu Ornithurae blisko spokrewnionym z Ichthyornis oraz grupą Hesperornithiformes. Kolejne analizy filogenetyczne (np. Wang i in., 2013; 2016) wykazały, że omawiany ptak jest bardziej prymitywny niż wcześniej sądzono i należy do Ornithuromorpha. Z kolei Wang i współpracownicy (2025) uważają, że Gansus oraz jego kuzyni są przedstawicielami Euornithes plasującymi się poza grupą Ornithuromorpha.

W 2014 roku Liu i in. opisali kolejny gatunek z rodzaju Gansus (G. zheni), jednak ostatnie badania wykazały, że jest jedynie synonimem Iteravis. Zobacz więcej Iteravis#Budowa, paleobiologia i systematyka.

Etymolgia

Nazwa rodzajowa Gansus nawiązuje do prowincji Gansu, w której spoczywały skamieniałości opisywanego ptaka. Epitet gatunkowy yumenensis odnosi się do miasta Yumen, gdzie odnaleziono holotyp gansusa.

Spis gatunków

Gansus	Hou i Liu, 1984
G. yumenensis	Hou i Liu, 1984
Gansus zheni	Liu, Chiappe, Zhang, Bell, Meng, Ji i Wang, 2014	= Iteravis huchzermeyeri

Bibliografia

Barden, H. E., Wogelius, R. A., Li, D., Manning, P. L., Edwards, N. P., & van Dongen, B. E. (2011). "Morphological and geochemical evidence of eumelanin preservation in the feathers of the Early Cretaceous bird, Gansus yumenensis". PLoS One, 6(10), e25494. doi:10.1371/journal.pone.0025494

Hou, L. & Liu, Z. (1984). "A new fossil bird from Lower Cretacious of Gansu and early evolution of birds. Scientia sinica. Series B. Chemical, biological, agricultural, medical and earth sciences, 27(12), 1296-1303.

Li, Y., Zhang, Y. -G., Zhou, Z. -H., Li, Z. -H., Liu, D., & Wang, X. -L. (2011). "New material of Gansus and a discussion on its habit". Vertebrata Palasiatica 49(4):435-445

Liu, D., Chiappe, L. M., Zhang, Y., Bell, A., Meng, Q., Ji, Q., & Wang, X. (2014). "An advanced, new long-legged bird from the Early Cretaceous of the Jehol Group (northeastern China): insights into the temporal divergence of modern birds". Zootaxa, 3884(3), 253-266. [4]

Ji, S. A., Ji, Q., You, H. L., Lu, J. C., & Yuan, C. X. (2006). "Webbed foot of an Early Cretaceous ornithurine bird Gansus from China". Geological Bulletin of China, 25(11), 1295-1298. [5]

Monfroy, Q. T., Kundrát, M., O’Connor, J. K., Hai‐Lu, Y., Marone, F., Stampanoni, M., & Šmajda, B. (2023). "Synchrotron microtomography‐based osteohistology of Gansus yumenensis: new data on the evolution of uninterrupted bone deposition in basal birds". Acta Zoologica, 104(2), 149-175. doi:10.1111/azo.12402

Nudds, R. L., Atterholt, J., Wang, X., You, H. L., & Dyke, G. J. (2013). "Locomotory abilities and habitat of the Cretaceous bird Gansus yumenensis inferred from limb length proportions". Journal of Evolutionary Biology, 26(1), 150-154. doi:10.1111/jeb.12036

O'Connor, J. K., Stidham, T. A., Harris, J. D., Lamanna, M. C., Bailleul, A. M., Hu, H., Wang, M., & You, H. (2022). "Avian skulls represent a diverse ornithuromorph fauna from the Lower Cretaceous Xiagou Formation, Gansu Province, China". Journal of Systematics and Evolution. 60 (5): 1172–1198 doi:10.1111/jse.12823

Wang, X., Cau, A., Wang, Y., Kundrát, M., Zhang, G., Liu, Y., & Chiappe, L. M. (2025). "A new gansuid bird (Avialae, Euornithes) from the Lower Cretaceous (Aptian) Jiufotang Formation of Jianchang, western Liaoning, China". Cretaceous Research, 166, 106014. doi:10.1016/j.cretres.2024.106014

Wang, Y. M., O'Connor, J. K., Li, D. Q., & You, H. L. (2013). "Previously unrecognized ornithuromorph bird diversity in the Early Cretaceous Changma Basin, Gansu Province, northwestern China". PLoS One, 8(10), e77693. doi:10.1371/journal.pone.0077693

Wang, Y. M., O'Connor, J. K., Li, D. Q., & You, H. L. (2016). "New information on postcranial skeleton of the Early Cretaceous Gansus yumenensis (Aves: Ornithuromorpha)". Historical Biology, 28(5), 666-679. doi:10.1080/08912963.2015.1006217

You, H. L., Lamanna, M. C., Harris, J. D., Chiappe, L. M., O'Connor, J. K., Ji, S. A., Lü, J. C., Yuan, C. X., Li, D. Q., Zhang, X., Lacovara, K. J, Dodson, P., & Ji, Q. (2006). "A nearly modern amphibious bird from the Early Cretaceous of northwestern China". Science, 312(5780), 1640-1643. doi:10.1126/science.1126377

Zhao, T., Li, Z. H., Zhang, H., & Pan, Y. H. (2022). "Scales in the Early Cretaceous bird Gansus from China provide evidence on the evolution of avian scales". Journal of Palaeogeography, 11(4), 640-652. doi:10.1016/j.jop.2022.08.002