Patagopteryx

Autor:

Paweł Konarzewski

---

Patagopteryx (patagopteryks)
Długość	40 cm
Wysokość	26 cm (w biodrach)
Masa	2 kg
Dieta	? mięsożerny
Miejsce	Argentyna - Neuquén (formacja Bajo de la Carpa)
Czas	Trias 252 Jura 201 Kreda 145 66 ok. 86,3-83,6 Ma późna kreda (santon)
Systematyka	Dinosauria Saurischia Theropoda Avialae Pygostylia Ornithothoraces Euornithes Ornithuromorpha Patagopterygiformes
Rekonstrukcja Patagopteryx. Autor: FunkMonk (Michael B. H.) [2]

Wstęp

Patagopteryx to ptak zbliżony wielkością do dzisiejszej kury żyjący w późnej kredzie na obszarze dzisiejszej Argentyny. Jest to pierwszy opisany lądowy nielotny ptak i zarazem bardziej kompletny odnaleziony na półkuli południowej. Badanie histologiczne kości Patagopteryx wykazało, że on naprzemienne okresy spowolnionego i szybkiego wzrostu (Chinsamy i in., 1995).

Materiał kopalny

Zrekonstruowany szkielet Patagopteryx. Fot. FunkMonk (Michael B. H.)[1]

Holotyp (MACN-N 03) to szkielet pozaczaszkowy obejmujący 5 kręgów szyjnych, 11 piersiowych i 2 ogonowe, synsacrum, większą część obręczy barkowej i miedniczej, skrzydeł oraz kończyn tylnych.

Materiał przypisany to:

• MACN-N-10 - 5 fragmentów tarsometatarsus (co najmniej od 3 osobników) oraz paliczki stopy
• MACN-N-11 - prawie kompletny szkielet zawierający czaszkę oraz szczęki
• MACN-N-14 - 4 artykułowane kręgi piersiowe oraz inne fragmenty kręgów
• MUCPv-18 - kompletna kończyna tylna, kilka fragmentów miednicy oraz czaszki
• MUCPv-207 - część kończyny tylnej, synsacrum oraz kilka innych kręgów

Budowa

Czaszka

Zachowała się jedynie połowa czaszki Patagopteryx, w tym niewielka część żuchwy. Nie wiadomo czy w pysku znajdowały się zęby. Dach czaszki tworzą głównie kości czołowe, które są oddzielone od siebie prostym szwem. Kości te są płaskie i nachylone do przodu. Patagopteryks ma bardzo duże oczodoły, które są ograniczone przez kości czołowe i boczne klinowe. Kość bocznoklinowa prawdopodobnie tworzy krótki wyrostek zaoczodołowy, co może wskazać, że nie ma on kości zaoczodołowej. Kość skrzydłowa jest połączona z kością kwadratową, która ma otwór pneumatyczny (Chiappe, 2002).

Szkielet pozaczaszkowy

Odcinek szyjny Patagopteryx może liczyć co najmniej 13 kręgów. Kręgi szyjne są wydłużone i mają powierzchnie stawowe w kształcie siodła. Pierwszy kręg szyjny zwany atlasem ma kształt pierścienia. Jego trzon jest mały, a łuk neuralny nie jest z nim połączony. Z kolei drugi (axis) jest wydłużony podobnie jak następujące kręgi. Trzony kręgów szyjnych 3-5 mają siodłowate powierzchnie stawowe. Kręgi piersiowe są krótsze niż szyjne, a ich trzony nie mają otworów pneumatycznych. Piąty kręg piersiowy jest wypukły obustronnie. Kręgi piersiowe od 6 do 11 mają szerokie trzony o kształcie zbliżonym do nerek. Są one również puste z przodu i wypukłe z tyłu. W synsacrum znajduje się 9, całkowicie zrośniętych ze sobą kręgów krzyżowych. Zachowało się co najmniej 5 kręgów ogonowych, w których nie ma szerworów. Być może Patagopteryx miał długi ogon, jednak dostępny materiał uniemożliwia potwierdzenie obecności lub braku pygostylu (Chiappe, 2002).

Obręcz piersiowa Patagopteryx składa się jedynie z kości kruczej i łopatki. Obydwie kości łączą się pod kątem 65 stopni. W odróżnieniu od większości współczesnych ptaków, nie ma on widełek. Kość krucza jest prosta, trójkątna i proporcjonalnie krótka (ok. 65% łopatki. Jej proksymalny koniec swoim wyglądem zupełnie różni się od tych u współczesnych ptaków. Łopatka mierząca 6 cm długości jest dobrze uwarstwienia i stosunkowo szeroka, szczególnie w swojej dystalnej połowie. Mostek jest cienki i lekko wypukły brzusznie. Kość ramienna o długości 6,6 cm jest masywna oraz dłuższa niż kość łokciowa. W widoku grzbietowym ma sigmaoidalny kształt. Dystalna połowa trzonu kości łokciowej jest silnie ściśnięta od góry w dół, zaś kość promieniowa jest znacznie smuklejsza od łokciowej. Carpometacarpus jest krótką kością (Chiappe, 2002).

Kości biodrowe są wydłużone i szeroko oddzielone od siebie na całej długości, zaś kulszowa - wydłużoną, bocznie ściśniętą kością. Panewka k. biodrowej jest duża, okrągła i ma grube ściany. Kość łonowa jest połączona swoją bliższą częścią z kością kulszową. Ma ona jednakową szerokość na całej swojej długości. Kość udowa jest solidna i ma łukowaty kształt, a jej głowa - duża, masywna i kulista. Tibiotarsus jest smukłą, wydłużoną kością. Trzon tej kości jest prosty i wydrążony, ze ściankami o grubości około 0,8-1 mm. Proksymalny koniec kości strzałkowej jest rozszerzony na całej swojej i ściśnięty bocznie. Tarsometatarsus to kość krótka mająca ok. 48% długości k. udowej oraz ok. 34% tibiotarsus. Podobnie jak u przedstawicieli Ornithurae kości śródstopia II-IV Patagopteryx są całkowicie zrośnięte ze sobą oraz z dystalnymi kośćmi stępu. Kość śródstopia II i III są bardziej masywne niż k. śródstopia IV, które jest nieco smuklejsze i bardziej zgrabne. Śródstopie III jest proste. Stopa ma cztery mocny, długimi palcami skierowanymi do przodu. III palec jest najdłuższy i zbliżony wymiarami do tarsometatarsus, zaś I - najkrótszy i mocny (Chiappe, 2002).

Etymologia

Nazwa rodzajowa Patagopteryx to połączenie hiszpańskiego patagon (wielka stopa) nawiązujego do prowincji Patagonia, gdzie odnaleziono jego szczątki oraz greckiego pteryx (skrzydło). Epitet gatunkowy deferrariisi honoruje profesora i dyrektora Museo de Ciencias Naturales, Universidad Nacional del Comahue Oscara de Ferrariis.

Spis gatunków

Patagopteryx	Alvarenga i Bonaparte, 1992
P. deferrariisi	Alvarenga i Bonaparte, 1992

Bibliografia

de Alvarenga H.M.F. & Bonaparte, J.F. (1992) "A new flightless landbird from the Cretaceous of Patagonia". Los Angeles County Museum of Natural History, Science Series. 36: 51-64

Chiappe, L.M (2002) "Osteology of the flightless Patagopteryx deferrariisi from the Late Cretaceous of Patagonia (Argentina)". [w]: Chiappe, L.M & Witmer, L.M (red)."Mesozoic Birds: Above the Heads of Dinosaurs". University of California Press. pp 281-316.

Chinsamy, A., Chiappe, L. M., & Dodson, P. (1995). "Mesozoic avian bone microstructure: physiological implications ". Paleobiology, 21(4), 561-574.