Tameryraptor

Z Encyklopedia Dinozaury.com
Skocz do: nawigacja, szukaj

Autor: Stanisław Kopeć, Paweł Konarzewski
Korekta: Kamil Kamiński


Tameryraptor (tameryraptor)
Dieta mięsożerny
Miejsce Egipt - Oaza Bahariya

(formacja Bahariya)

Czas
252 201 143
66

ok. 100-94 Ma
późna kreda (cenoman)

Systematyka Dinosauria

Saurischia

Theropoda

Tetanurae

Carnosauria

Allosauroidea

Carcharodontosauridae

Tameryraptor markgrafi.png
Rekonstrukcja Tameryraptor. Autor: Ddinodan [4]

Carcharodontosaurus specimens.svg Porównanie rozmiarów człowieka z Carcharodontosaurus oraz Tameryraptor. Autor: KoprX [5]

Mapa znalezisk
Wczytywanie mapy…

Wstęp

Tameryraptor (znany również jako "Stromer's carcharodontosaurid") to duży przedstawiciel Carcharodontosauridae, którego skamieniałości odkryto w cenomańskiej formacji Bahariya na terenie dzisiejszego Egiptu. Pierwotnie holotyp tameryraptora został przypisany przez Stromera w 1931 roku do rodzaju Carcharodontosaurus. Niestety skamieniałości uległy zniszczeniu podczas II wojny światowej w 1944 roku. Mimo straconych szczątków, Kellermann i współpracownicy (2025) na podstawie dostępnych informacji zdołali zidentyfikować nowy takson.

Historia taksonu

Zdjęcie holotypu Tameryraptor wykonane przed kwietniem 1944 roku. Źródło: Kellermann i in., 2025 [1].

W kwietniu 1914 roku austriacko-węgierski kolekcjoner skamieniałości Richard Markgraf odnalazł wiele skamieniałości wówczas nieznanych zwierząt w skałach formacji Bahariya w Egipcie. W 1931 r. niemiecki paleontolog Ernst Stromer opisał materiał kopalny obejmujący fragmenty czaszki i szkieletu pozaczaszkowego dinozaura drapieżnego. Niemiecki badacz uznał, że wspomniane skamieniałości reprezentowały Megalosaurus saharicus znanego z algierskich zębów. Na podstawie egipskiego okazu, Stromer nazwał nowy rodzaj Carcharodontosaurus, zachowując epitet gatunkowy saharicus. Niestety wszystkie skamieniałości z formacji Bahariya zostały zniszczone podczas nalotu bombowego na Monachium w kwietniu 1944 roku. W 1996 roku Paul Sereno i współpracownicy w skałach osadowych grupy Kem Kem wydobyli nową, niekompletną czaszkę C. saharicus (SGM-Din 1). Brusatte i Sereno (2007) wyznaczyli ją na neotyp wspominanego taksonu. Evers i in. (2015), twierdzili, że nigdy nie porównano w sposób szczegółowy czaszki SGM-Din 1 oraz fragmentów czaszki z okazu Stromera, zatem nie ma całkowitej pewności, czy nie reprezentują one dwóch blisko spokrewnionych, ale jednak oddzielnych gatunków. Chiarenza i Cau (2016) zasugerowali nawet, że obydwa okazy różniły się kształtem płytek międzyzębowych w kości szczękowej. Mortimer (2016 online) tłumaczył to jednak uszkodzeniami neotypu. Ibrahim i in. (2020) uznali, że SGM-Din 1 i SNSB-BSPG 1922 X 46 były nieodróżnialne i potwierdzili zasadność ustanowienia neotypu Carcharodontosaurus. Kellermann i współpracownicy (2025) na podstawie opisów Stromera oraz archiwalnych zdjęć dokonali rewizji zniszczonego okazu SNSB-BSPG 1922 X 46. Zdaniem badaczy egipski osobnik wykazywał duże różnice w porównaniu do materiału karcharodontozaura z Maroka. Zespół naukowców zdefiniował nowy rodzaj, który otrzymał nazwę Tameryraptor.

Materiał kopalny

Rekonstrukcja szkieletu Tameryraptor z zaznaczonymi na biało odnalezionymi kośćmi. Źródło: Kellermann i in., 2025 [2]

Zniszczony holotyp (SNSB-BSPG 1922 X 46) obejmował fragmenty kości szczękowej, zęby, kości nosowe, kości czołowe, kości ciemieniowe, kość potyliczną górną (supraoccipital), fragmenty kości bocznopotyliczno-tylnousznej (exoccipital-opisthotics), kręg obrotowy (axis), 2 kręgi szyjne, kręg ogonowy, szewrony, pazur dłoni, niekompletne kości łonowe, fragmenty kości kulszowej, obydwie kości udowe oraz kość strzałkową. Do dnia dzisiejszego przetrwał jedynie zrekonstruowany odlew wnętrza czaszki (endocast) o numerze katalogowym MB. R. 2056.

Budowa i filogeneza

Rekonstrukcja głowy tameryraptora. Autor: Joschua Knüppe. Źródło: Kellermann i in., 2025 [3]

Tameryraptor charakteryzował się niedużym rogiem nosowym. Był nieco podobny do tego Ceratosaurus, lecz znacznie mniej widoczny. Drugi kręg szyjny budową przypominał ten u Giganotosaurus oraz Mapusaurus. Miał on skierowany ku górze tylno-grzbietowy łuk neuralny oraz niski wyrostek kolczysty mierzący ok. 3 cm. Dalsze kręgi szyjne były silnie opistoceliczne, z jedną parą pleuroceli (otworów pneumatycznych). Przednie kręgi ogonowe miały niewielkie otwory pneumatyczne. Kość udowa mierzyła 1,26 m i była jedną z najdłuższych wśród teropodów. W odróżnieniu od pozostałych karcharodontozaurydów, kość strzałkowa cechowała się bardziej smukłym kształtem. Według analizy filogenetycznej przeprowadzonej przez Kellermanna i współpracowników (2025) tameryraptor był bardziej zaawansowany od Acrocanthosaurus atakonensis, lecz bardziej bazalny od Carcharodontosaurus iguidensis. Tameryraptor od Carcharodontosaurus różnił się szczegółami budowy czaszki; oprócz rogu nosowego, cechował się m.in. bardziej chropowatą powierzchnią kości nosowych i szczękowych oraz bardziej symetrycznymi zębami w kości szczękowej.

Etymologia

Nazwa rodzajowa Tameryraptor jest połączeniem jednego z bardziej nieformalnych starożytnych egipskich określeń Egiptu - Ta-mery (ukochania ziemia) oraz łacińskiego wyrazu raptor (złodziej, rabuś). Zatem całą nazwę rodzajową można przetłumaczyć jako "rabuś z ukochanej ziemi". Epitet gatunkowy markgrafi honoruje Richarda Markgrafa, odkrywcę szczątków tameryraptora.

Spis gatunków

Tameryraptor Kellermann, Cuesta i Rauhut, 2025
T. markgrafi Kellermann, Cuesta i Rauhut, 2025

Bibliografia

Brusatte, S. L., & Sereno, P. C. (2007). "A new species of Carcharodontosaurus (Dinosauria: Theropoda) from the Cenomanian of Niger and a revision of the genus". Journal of Vertebrate Paleontology, 27(4), 902-916

Chiarenza, A. A., & Cau, A. (2016). "A large abelisaurid (Dinosauria, Theropoda) from Morocco and comments on the Cenomanian theropods from North Africa". PeerJ. 4:e1754. doi:10.7717/peerj.1754

Evers, S. W., Rauhut, O. W., Milner, A. C., McFeeters, B., & Allain, R. (2015). "A reappraisal of the morphology and systematic position of the theropod dinosaur Sigilmassasaurus from the “middle” Cretaceous of Morocco". PeerJ, 3, e1323. doi:10.7717/peerj.1323

Ibrahim, N., Sereno, P. C., Varricchio, D. J., Martill, D. M., Dutheil, D. B., Unwin, D. W., Baidder, L., Larsson, H. C. F., Zouhri, S., & Kaoukaya, A. (2020). "Geology and paleontology of the Upper Cretaceous Kem Kem Group of eastern Morocco". ZooKeys. 928: 1–216. doi:10.3897/zookeys.928.47517

Kellermann, M., Cuesta, E., & Rauhut, O. W. M. (2025). "Re-evaluation of the Bahariya Formation carcharodontosaurid (Dinosauria: Theropoda) and its implications for allosauroid phylogeny". PLoS ONE 20(1):e0311096. doi:10.1371/journal.pone.0311096

Mortimer, M. (2016 online) [6]

Sereno, P. C., Dutheil, D. B., Iarochene, M., Larsson, H. C. E., Lyon, G. H., Magwene, P. M., Sidor, C. A., Varricchio, D. J., & Wilson, J. A. (1996). "Predatory Dinosaurs from the Sahara and Late Cretaceous Faunal Differentiation". Science 272 (5264) doi:10.1126/science.272.5264.986

Stromer, E. (1931). "Wirbeltier-Reste der Baharije-Stufe (unterstes Cenoman). 10. Ein Skelett-Rest von Carcharodontosaurus nov. gen. Abhandlungen der Bayerischen Akademie des Wissenschaften". Mathematisch-naturwissenschaftliche Abteilung, 9, 1-23.