Vegavis

Autor:

Paweł Konarzewski

---

Vegavis (wegawis)
Długość	ok. 50 cm
Wysokość	ok. 30 cm (w biodrach)
Masa	340 g
Dieta	prawdopodobnie rybożerny
Miejsce	Antarktyda - Wyspa Wega (formacja Lopez de Bertodano)
Czas	Trias 252 Jura 201,4 Kreda 143,1 66 ok. 69,2-68,4 Ma późna kreda (mastrycht)
Systematyka	Dinosauria Saurischia Theropoda Avialae Pygostylia Ornithothoraces Euornithes Ornithuromorpha Ornithurae Neornithes Neognathae Galloanserae Anseriformes ?Vegaviidae
Rekonstrukcja Vegavis. Autor: El fosilmaníaco [2]

Wstęp

Vegavis to rodzaj ptaka żyjącego pod koniec ery mezozoicznej na terenie dzisiejszej Antarktydy.

Materiał kopalny

Skamieniałości wegawisa. Fot. ノボホショコロトソ [1]

Holotyp (MLP 93-I-3-1) to częściowy szkielet pozaczaszkowy znajdujący się w dwóch częściach konkrecji. Dzięki użyciu tomografu komputerowego udało się uzyskać obraz zachowanych szczątków obecnych w konkrecjach. Skamieniałości należały do dorosłego osobnika. Drugi okaz (MACN-PV 19.748) zawiera elementy czaszki i szkielet pozaczaszkowy. Zachowała się struktura zwana syrinx (dolna krtań u ptaków umożliwiająca wydawanie dźwięków) [Clarke i in., 2016]. Do omawianego rodzaju może również należeć izolowana kość udowa (SDSM 78247) oraz częściowe synsacrum (MN 7832-V) [Roberts i in., 2014; de Sousa i in., 2023]. Torres i współpracownicy (2025) opisali pierwszą, niemalże kompletną czaszkę Vegavis (AMNH FARB 30899). Została ona odkryta w 2011 roku.

Budowa i paleobiologia

Czaszka

Żuchwa Vegavis prawdopodobnie wykazywała apomorfie typowe dla Neornithes, jednak nie ma kluczowych cech występujących u kaczek i gęsi. Kilka szczegółów budowy żuchwy była wspólna zarówno dla dzisiejszego ptactwa nurkującego jak i wymarłego (Álvarez-Herrera i in., 2024).

Nowa czaszka Vegavis dostarcza nowych informacji na temat jej budowy. Bohater opisu miał wąski, spiczasty i bezzębny dziób ze zredukowaną kością szczękową oraz charakterystyczną budowę mózgu. Dół skroniowy był dobrze rozwinięty i rozległy. Cecha ta wskazywała na silnie rozbudowane mięśnie szczęk. Z kolei żuchwa była pozbawiona wyrostków zastawowych (Torres i in., 2025).

Szkielet pozaczaszkowy i adaptacje do pływania

Szkielet pozaczaszkowy Vegavis zachował się dość dobrze. Kręgi szyjne miały siodełkowaty kształt, a jego trzon zwężał się do góry oraz był dłuższy niż szerszy. Zachowane kręgi piersiowe miały taki sam kształt jak szyjne. Ich trzony były dłuższe niż szersze. Synsacrum składało się z 15 zesztywniałych kręgów krzyżowych. Były one bocznie ściśnięte, wydłużone i smukłe. Budowa kończyn wykazywała, że Vegavis był przystosowany do pływania oraz nurkowania. Kość udowa miała proksymalno-ogonowy dół, który był jedną z diagnostycznych cech (Hospitaleche i Worthy, 2021). Vegavis wykazywał pewny poziom stwardnienia kości kończyn tylnych, który występował również u Polarornis. Jednak u omawianego ptaka i jego kuzyna stopnie stwardnienia kości różniły się. Vegavis miał mniej masywne kości kończyn tylnych niż Polarornis, przez co mógł nurkować krócej i płycej niż jego krewniak (Garcia Marsà i in., 2019).

Metabolizm i wokalizacja

Vegavis był ptakiem mającym wysoki poziom metabolizmu, dzięki czemu mógł żyć na polarnych szerokościach geograficznych (Garcia Marsà i in., 2019). Niezwykłym znaleziskiem u okazu przypisanego jest zachowana struktura zwana syrinx umożliwiająca wydawanie dźwięków. Mógł on wydobywać z siebie odgłosy podobne do tych u gęsi, kaczek lub bazalnych przedstawicieli Neognathae (Clarke i in., 2016).

Systematyka

Vegavis jest prawdopodobnie bardzo spokrewniony z dzisiejszymi gęsiami i kaczkami, chodź nie był ich bezpośrednim przodkiem (Clarke i in., 2005).

Agnolín i współpracownicy (2017) dla Vegavis i jego bliskich kuzynów zdefiniowani nowy klad zwany Vegaviidae. Do tej grupy należą Polarornis, Neogaeornis, Australornis oraz Maaqwi. Ich zdaniem przedstawiciele Vegaviidae przetrwali wymieranie kredowe, a Australornis oraz nienazwany okaz z Nowej Zelandii byliby najmłodszymi członkami żyjącymi już w erze kenozoicznej.

Inne zdanie na temat kladu Vegaviidae mają Mayr i in. (2018). Badacze ci sądzą, że jedynymi członkami tej grupy są jedynie Polarornis oraz Vegavis, a kenozoiczne okazy zostały błędnie przypisane. Mają również wątpliwości do bliskiego pokrewieństwa omawianego kladu do współczesnych kaczek i gęsi.

Torres i współpracownicy (2025) na postawie nowej czaszki stwierdzili, że Vegavis był przedstawicielem Neornithes należącym do grupy Anseriformes (blaszkodziobe). Okazał się również być bliskim kuzynem wymarłego Conflicto oraz Anas (kaczki) w obrębie wspomnianego kladu.

Etymologia

Nazwa rodzajowa Vegavis nawiązuje do wyspy Vega, gdzie odnaleziono okaz typowy oraz zawiera łacińskie słowo avis znaczącego "ptak". Epitet gatunkowy iaai to akronim od Instituto Antartico Argentino (IAA).

Spis gatunków

Vegavis	Clarke, Tambussi, Noriega, Erickson i Ketcham, 2005
V. iaai	Clarke, Tambussi, Noriega, Erickson i Ketcham, 2005

Bibliografia

Álvarez-Herrera, G. P., Rozadilla, S., Agnolín, F. L., & Novas, F. E. (2024). "Jaw anatomy of Vegavis iaai (Clarke et al., 2005) from the Late Cretaceous Antarctica, and its phylogenetic implications". Geobios. doi:10.1016/j.geobios.2023.03.004

Agnolín, F. L., Egli, F. B., Chatterjee, S., Garcia Marsà, J. A., & Novas, F. E. (2017). "Vegaviidae, a new clade of southern diving birds that survived the K/T boundary". The Science of Nature, 104, 1-9. doi:10.1007/s00114-017-1508-y

Clarke, J. A., Chatterjee, S., Li, Z., Riede, T., Agnolin, F., Goller, F., Isasi, M. P., Martinioni, D. R., Mussel, F. J., & Novas, F. E. (2016). "Fossil evidence of the avian vocal organ from the Mesozoic". Nature, 538(7626), 502-505. doi:10.1038/nature19852

Clarke, J. A., Tambussi, C. P., Noriega, J. I., Erickson, G. M., & Ketcham, R. A. (2005). "Definitive fossil evidence for the extant avian radiation in the Cretaceous". Nature, 433(7023), 305-308. doi:10.1038/nature03150

Garcia Marsà, J. A., Agnolín, F. L., & Novas, F. (2019). "Bone microstructure of Vegavis iaai (Aves, Anseriformes) from the Upper Cretaceous of Vega Island, Antarctic Peninsula". Historical Biology, 31(2), 163-167. doi:10.1080/08912963.2017.1348503

Hospitaleche, C. A., & Worthy, T. H. (2021). "New data on the Vegavis iaai holotype from the Maastrichtian of Antarctica". Cretaceous Research, 124, 104818. doi:10.1016/j.cretres.2021.104818

Mayr, G., De Pietri, V. L., Scofield, R. P., & Worthy, T. H. (2018). "On the taxonomic composition and phylogenetic affinities of the recently proposed clade Vegaviidae Agnolín et al., 2017‒neornithine birds from the Upper Cretaceous of the Southern Hemisphere". Cretaceous Research, 86, 178-185. doi:10.1016/j.cretres.2018.02.013

Roberts, E. M., Lamanna, M. C., Clarke, J. A., Meng, J., Gorscak, E., Sertich, J. J., O'Connor, P. M., Claeson, K. M., & MacPhee, R. D. (2014). "Stratigraphy and vertebrate paleoecology of Upper Cretaceous–? lowest Paleogene strata on Vega Island, Antarctica". Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology, 402, 55-72. doi:10.1016/j.palaeo.2014.03.005

de Sousa, G. A., Bulak, B. A., Soares, M. B., Sayão, J. M., Weinschütz, L. C., Batezelli, A., & Kellner, A. W. A. (2023). "The Cretaceous Neornithine record andnew Vegaviidae specimens from the López de Bertodano Formation (Upper Maastrichthian) of Vega Island, Antarctic Peninsula". An Acad Bras Cienc 95: e20230802. doi:10.1590/00013765202320230802.

Torres, C. R., Clarke, J. A., Groenke, J. R., Lamanna, M. C., MacPhee, R. D. E., Musser, G. M., Roberts, E. M., & O'Connor, P. M. (2025). "Cretaceous Antarctic bird skull elucidates early avian ecological diversity". Nature. 638 (8049): 146–151. doi:10.1038/s41586-024-08390-0