Ekrixinatosaurus

Z Encyklopedia Dinozaury.com
Skocz do: nawigacja, szukaj

Autor: Maciej Ziegler
Korekta: Adrian Tkocz, Tomasz Sokołowski, Łukasz Czepiński, Kamil Kamiński


Ekrixinatosaurus (ekriksinatozaur)
Długość 6,5-8,2 m
Masa 0,8-1,4 t
Dieta mięsożerny
Miejsce Argentyna, Neuquén

(formacja Candeleros)

Czas
252 201 145
66

ok. 100-97 Ma
późna kreda (wczesny cenoman)

Systematyka Dinosauria

Saurischia

Theropoda

Ceratosauria

Abelisauridae

? Carnotaurinae

? Brachyrostra

Ekrixinatosaurus novasi by Henrique Paes.png
Rekonstrukcja. Autor: Paleocolour [3].


Wstęp

Ekrixinatosaurus to rodzaj abelizauryda żyjącego w "środkowej" kredzie (cenoman) na terenach dzisiejszej Argentyny (prowincja Neuquén, Patagonia). Skamieliny tego dinozaura odkryto w 1999 roku, ale opisano dopiero w 2004.

Budowa i wymiary

Ekrixinatosaurus był bardzo dużym i masywnym abelizaurydem. Czaszka została oszacowana na podstawie Carnotaurus i Majungasaurus na 83 cm długości (Calvo i in., 2004) i nieznaną metodą na 85 cm (Juárez-Valieri i in., 2011), lecz najbardziej podobny i blisko spokrewniony jest Skorpiovenator, na podstawie którego można oszacować długość czaszki na 75-80 cm (wg Canale i in., 2009, ryc. 2b). Długość Ekrixinatosaurus została oszacowana na 7-8 m (Calvo i in., 2004), 6,5 m (Paul, 2024) i 10-11 m (Juárez-Valieri i in., 2011); wg tych ostatnich jest to największy (nazwany) abelizauryd - zob. więcej w Abelisauridae#Wymiary. Wg Grillo i Delcourta (2017) omawiany teropod mierzył 6,54-8,16 m. Molina-Pérez i Larramendi (2019) ocenili ekriksinatozaura na 8,2 m długości i 1,4 t masy, a więc porównywalnie z Majungasaurus, ale mniej niż w przypadku m.in. Rajasaurus, Rahiolisaurus czy Pycnonemosaurus. Wg tych autorów Ekrixinatosaurus był nieco dłuższy niż Carnotaurus, ale dość wyraźnie lżejszy od niego. Oszacowania mówiące o 10-11 m są najprawdopodobniej błędne i bazowały głównie na pomiarach czaszki, nie uwzględniając proporcji kończyn. Czaszka była proporcjonalnie większa niż u karnotaura. Jak u innych zaawansowanych abelizaurydów, kość szczękowa była krótka i wysoka, a kość zębowa – stosunkowo niska i zakrzywiona w widoku bocznym. W kości szczękowej znajdowało się 16 spłaszczonych bocznie I piłkowanych na obu krawędziach zębów. Kręgi szyjne były ściśnięte przednio-bocznie. Kość udowa była nieco dłuższa od stosunkowo smukłej kości piszczelowej.

Rekonstrukcja czaszki. Autor: Joseph Shanks. [1].].

Etymologia

Ekrixinatosaurus został odkryty dzięki zastosowaniu materiałów wybuchowych - stąd nazwa oznaczająca "jaszczura zrodzonego z eksplozji" (Ekrixi to po grecku "eksplozja", nato - łac. "narodziny" i saurus - gr. "jaszczur"). Epitet gatunkowy nadano na cześć Fernando Novasa, paleontologa zajmującego się między innymi abelizaurydami.

Materiał kopalny

Znaleziono jedynie jednego, dość kompletnego osobnika oznaczonego MUCPv-294 (holotyp znajduje się w Museo de la Universidad Nacional del Comahue, Buenos Aires, Neuquén). Na szkielet czaszkowy składają się: niecałe kości szczękowe, kości zaoczodołowe, kość łuskowa, kości czołowe, ciemieniowe, kość potyliczna, kolec nozdrzowy tylny, niekompletne kości zębowe oraz zęby. Poza tym znaleziono: kręgi szyjne, piersiowe, żebra, kręgi ogonowe i szewrony, kości miednicy: biodrową, kulszową, łonową oraz kości kończyn tylnych: kości udowe, strzałkowe, kość skokowa, kość piętową, kości śródstopia, palce i pazury.

Paleoekologia

Ekryksinatozaur był zapewne drapieżnikiem. Jego szczątki odnaleziono w osadach formacji Candeleros (ale pojawiła się też sugestia, że w Portezuelo). Żył na podmokłych terenach Gondwany wraz z rybami, żabami, wężami, żółwiami, ssakami i sfenodontami (z których dziś żyje jedynie hatteria). Większa fauna obejmowała dinozaury: zauropody takie jak rebbachizauryd Limaysaurus i tytanozaur Andesaurus, tejemniczy przedstawiciel Ornithischia - Jakapil, ogromne karcharodontozaurydy - Giganotosaurus, eumaniraptoryBuitreraptor, alwarezaurydy - Alnashetri czy bazalne celurozaury - Bicentenaria.

Para ekriksinatozauró w naturalnym środowisku, w towarzystwie roślinożernych zauropodów i ogromnych drapieżnych giganotozaurów. Autor: ABelov2014. [2].

Pozycja filogenetyczna

Pokrewieństwo Ekrixinatosaurus z innymi abelizaurydami jest kwestią kontrowersyjną. Wg większości - w tym nowszych i obszerniejszych - analiz kladystycznych (np. Canale i in. (2009) ekryksinatozaur znajduje się w Brachyrostra, w pobliżu Skorpiovenator. Wg analizy Carrano i Sampsona (2008) jest bardziej bazalny i nie należy do kladu zawierającego większość pozostałych abelizaurydów (poza wczesnym, afrykańskim Rugops)., zob. więcej w Ceratosauria#Kladogramy.

Spis gatunków

Ekrixinatosaurus Calvo, Rubilar-Roger i Moreno, 2004
= "Ekrixinatosaurus" Juarez Valieri, Fiorelli i Cruz, 2004
E. novasi Calvo, Rubilar-Roger i Moreno, 2004
= "Ekrixinatosaurus novasi" Juarez Valieri, Fiorelli i Cruz, 2004

Bibliografia

Calvo, J.O., Rubilar, D., & Moreno, K. (2004) "A new Abelisauridae (Dinosauria: Theropoda) from northwest Patagonia" Ameghiniana 41: 555-563.

Canale, J.I., Scanferla, C.A., Agnolin, F.L. & Novas, F.E. (2009) "New carnivorous dinosaur from the Late Cretaceous of NW Patagonia and the evolution of abelisaurid theropods" Naturwissenschaften, 96, 409-414. doi 10.1007/s00114-008-0487-4.

Carrano, M.T. & Sampson, S.D. (2008) "The phylogeny of Ceratosauria (Dinosauria: Theropoda)" Journal of Systematic Palaeontology, 6, 182-236.

Grillo, O.N. & Delcourt, R. (2017) "Allometry and body length of abelisauroid theropods: Pycnonemosaurus nevesi is the new king" Cretaceous Research, 69, 71-89. [[doi:10.1016/j.cretres.2016.09.001]

Juárez-Valieri, R.D., Porfiri, J.D. & Calvo, J.O. (2011) "New Information on Ekrixinatosaurus novasi Calvo et al 2004, a giant and massively-constructed Abelisauroid from the “Middle Cretaceous” of Patagonia" Calvo, J.O., Porfiri, J.D., González Riga & Dos Santos [ed.] "Paleontologia y dinosaurios desde América Latina" Editorial de la Universidad Nacional de Cuyo, 161-169.

Molina-Pérez, R. & Larramendi, A. (2019). "Dinosaur Facts and Figures: The Theropods and Other Dinosauriformes". wyd. Princeton University Press.

Mortimer, M. (online 2014) [4]

Paul, G.S. (2024) "The Princeton Field Guide to Dinosaurs" wyd. Princeton University