Eotriceratops

Autor:	Korekta:
Maciej Ziegler	Krzysztof Lichota, Tomasz Singer, Tomasz Sokołowski, Marcin Szermański, Daniel Madzia

---

Eotriceratops (eotriceratops)
Długość:	? m
Masa:	? t
Miejsce występowania:	Kanada - prowincja Alberta (formacja Horseshoe Canyon - - środkowe warstwy ogniwa Carbon)
Czas występowania	69,3-68,4 / 68-67,6 Ma późna kreda (późny mastrycht)
Systematyka	Dinosauria Ornithischia Genasauria Cerapoda Marginocephalia Ceratopsia Neoceratopsia Coronosauria Ceratopsoidea Ceratopsidae Chasmosaurinae Triceratopsini
Zrekonstruowana czaszka. Autor: Roland Tanglao [1]

Wstęp

Eotriceratops to rodzaj wielkiego rogatego dinozaura żyjącego w późnej kredzie na terenie Ameryki Północnej. Niezwykłą cechą eotriceratopsa są rozmiary czaszki - mierzyła ona około 3 metrów długości, więc obok Torosaurus była największa wśród wszystkich zwierząt lądowych.

Okrycie Eotriceratops jest ważne, ponieważ wypełnia on lukę w dziejach ceratopsydów z wczesnego późnego mastrychtu. Eotriceratops osiągał podobne rozmiary co triceratops. Mimo że znaleziono tylko kości czaszki i kilka kręgów oraz żeber, na podstawie porównań z innymi ceratopsami można wysnuć wniosek, że również eotriceratops był czworonożnym roślinożercą. Jego głowa miała klasyczny układ rogów chasmozaurynów - jeden mały róg na nosie i dwa długie nad oczami. Eotriceratops, jak inne rogate dinozaury, żywił się zapewne roślinami - zrywał je mocnym dziobem i rozdrabniał za pomocą baterii zębowych.

Odkrycie

W 2001 roku ekspedycja z Royal Tyrrell Museum of Palaeontology i Canadian Museum of Nature rozpoczęła systematyczną eksplorację górnych osadów formacji Horseshoe Canyon na terenie prowincji Alberta w Kanadzie, szczególnie w Parku Prowincjonalnym Dry Island Buffalo Jump. Glan Guthrie odkryła duży szkielet ceratopsyda niedaleko brzegu rzeki Red Deer, w skałach z najmłodszej części formacji Horseshoe Canyon.

Barnum Brown pisał już o tym znalezisku w notatkach w 1910 roku jako o jednym z pierwszych znalezisk jego ekipy w tym sezonie w Albercie. Postanowił jednak nie zbierać skamielin, ponieważ uznał je za kiepskiej jakości, w porównaniu do innych z tej okolicy - np. szczątków dużych teropodów, które obecnie znane są jako cmentarzysko tyranozaurydów z rodzaju Albertosaurus.

Etymologia

Nazwa Eotriceratops nawiązuje do wieku i klasyfikacji zwierzęcia, oznacza bowiem "wczesny triceratops". Natomiast epitet gatunkowy (xerinsularis) znaczy "z suchej wyspy" i odnosi się do miejsca znalezienia szczątków - Parku Prowincjonalnego Dry Island Buffalo Jump (w wolnym tłumaczeniu - "sucha wyspa skaczących bawołów"). Pierwsza część nazwy (xer) pochodzi od greckiego xeres - "suchy", a druga (insularis) od wyrazu insula, oznaczającego wyspę.

Materiał kopalny

Uwaga! Poniższy fragment przedstawia szczegółowe dane i może wymagać od Czytelnika znajomości fachowych pojęć anatomicznych.

Dotychczas odnaleziono tylko holotyp (RTMP 2002.57.7) - niekompletny i nieartykułowany szkielet, zawierający: kość rostralną, obie kości przedszczękowe i szczękowe, lewy rdzeń rogu z kością łzową, kość przedczołową, kość czołową, kość zaoczodołową i kość jarzmową, lewą kość nadjarzmową, prawą kość kwadratowo-jarzmową, lewą kość kwadratową, częściową kość ciemieniową, lewą kość łuskową z kryzy, puszkę mózgową, syncervical (zrośnięte kręgi szyjne), czwarty i piąty kręg szyjny, fragment kręgosłupa składający się z połączonych tylnych kręgów szyjnych i przednich grzbietowych, żebra i fragmenty skostniałych ścięgien (które u Ornithischia występują pospolicie w postaci beleczek).

Na rekonstrukcji czaszki widać jaki materiał odnaleziono - jest wyraźnie ciemniejszy i chropowaty, a odtworzone fragmenty są gładkie.

Diagnoza, komentarz

Uwaga! Poniższy fragment przedstawia szczegółowe dane i może wymagać od Czytelnika znajomości fachowych pojęć anatomicznych.

Wu i in. (2007) podali 5 cech diagnostycznych eotriceratopsa:

(1) wysoki, płytkokształtny wyrostek nosowy kości przedszczękowej bez żadnych zagłębień i z górną krawędzią położoną znacznie nad wewnętrzną krawędzią okna międzyprzedszczękowego,

(2) bardzo szerokie i spłaszczone różki na jej krawędziach, niektóre przekraczające 15 cm szerokości i stykające się ze sobą,

(3) wyraźnie rozgraniczone eliptyczne wgłębienie położone na dolnym przedzie powierzchni kości łuskowej (która znajdowała się na bokach kryzy),

(4) głęboki i lekko ukośny ślad po naczyniach krwionośnych spotykający się z poprzecznymi odciskami naczyń na przedzie rogu nosowego,

(5) stożkowaty rożek na kości jarzmowej (epijugal) z wyraźnym proksymalnotylnym wyrostkiem i oddzielnymi, wyglądającym jak dołek powierzchniami styku z kością jarzmową i kwadrato-jarzmową,

Większość cech może nie mieć jednak znaczenia dla odróżnienia gatunku od innych:

ad. (2) może to być związane z wiekiem zwierzęcia i zmiennością osobniczą (np. Horner i Goodwin, 2006, 2008; Forster, 1996),

ad. (3) możliwe, że jest to wynik resorpcji kości występującej u wielu rogatych dinozaurów, niemającej znaczenia taksonomicznego (Tanke i Farke, 2007),

ad. (4) podobna cecha bywa uważana za diagnostyczną dla Triceratops (Forster, 1990; 1996), lecz nie jest obecna u wszystkich osobników Triceratops horridus (np. SDSM 2760 - Farke, 2007, s. 252).

ad. (5) kształt rożka na kości jarzmowej - ostry i stożkowaty jest też obecny u niektórych Triceratops (Horner i Goodwin, 2008, ryc. 5). Duży róg jest też obecny u różnych ceratopsydów (“El Picacho ceratopsian” Utahceratops, Agujaceratops i niektórych Chasmosaurus, więc zdaniem Wicka i Lehmana (2013) - w kontekście ważności Titanoceratops - nie jest raczej diagnostyczny.

Pozycja filogenetyczna

Uwaga! Poniższy fragment przedstawia szczegółowe dane i może wymagać od Czytelnika znajomości fachowych pojęć anatomicznych.

Eotriceratops, jak wynika z analiz filogenetycznych, należy do Triceratopsini - kladu zaawansowanych ceratopsów, tworzonego przez rodzaje Titanoceratops, Triceratops, Nedoceratops, Torosaurus i Ojoceratops (trzy ostatnie to potencjalne synonimy Triceratops). Eotriceratops to prawdopodobnie bazalny przedstawiciel Triceratopsini, lecz bardziej zaawansowany niż Titanoceratops. Jeżeli jednak ten ostatni jest wyrośniętym pentaceratopsem a inne triceratopsyny to synonimy Triceratops, to jest on jedynym, obok Triceratops, przedstawicielem Triceratopsini. Można uznać, że Eotriceratops xerinsularis jest po prostu gatunkiem triceratopsa (T. xerinsularis), co zostało już nieoficjalnie zaproponowane przez Paula (2010).

Spis gatunków

Eotriceratops	Wu, Brinkman, Eberth i Braman, 2007
E. xerinsularis	Wu, Brinkman, Eberth i Braman, 2007

Bibliografia

Eberth, D.A., Evans, D.C., Brinkman, D., Therrien, F., Tanke, D.H.T. & Russell, L.S. (2013) "Dinosaur Biostratigraphy of the Edmonton Group (Upper Cretaceous), Alberta, Canada: Evidence for Climate Influence" Canadian Journal of Earth Sciences, 50(7), 701-726. doi:10.1139/cjes-2012-0185

Forster, C.A. (1990) "The cranial morphology and systematics of Triceratops, with a preliminary analysis of ceratopsian phylogeny" dysertacja doktorska, University of Pennsylvania, 1-227.

Forster, C.A. (1996) "New information on the skull of Triceratops" Journal of Vertebrate Paleontology, 16 (2), 246–258.

Hatcher, J. B., Marsh, O. C., & Lull, R. S. (1907) "The Ceratopsia" US Geological Survey Monograph, 49, 1-300.

Horner, J.R. & Goodwin, M.B. (2006) "Major cranial changes during Triceratops ontogeny" Proceedings of the Royal Society of London B, 273: 2757–2761. doi: 10.1098/rspb.2006.3643

Horner, J.R. & Goodwin, M.B. (2008) "Ontogeny of cranial epi-ossifications in Triceratops" Journal of Vertebrate Paleontology, 28(1), 134–144. doi:10.1671/0272-4634(2008)28[134:OOCEIT]2.0.CO;2

Longrich, N.R. (2011) "Titanoceratops ouranous, a giant horned dinosaur from the Late Campanian of New Mexico" Cretaceous Research, 32(3), 264-276. doi:10.1016/j.cretres.2010.12.007

Ogg, J.G. (2012) "Geomagnetic Polarity Time Scale" [w:] Gradstein, F.M., Ogg, J.G., Schmitz, M.D. & Ogg, G.M. (red.) "The Geologic Time Scale 2012" Elsevier, 85-113.

Sampson, S.D., Loewen, M.A., Farke, A.A., Roberts, E.M., Forster, C.A., Smith, J.A. & Titus, A.L. (2010) "New Horned Dinosaurs from Utah Provide Evidence for Intracontinental Dinosaur Endemism" PLoS ONE, 5(9), e12292 doi:10.1371/journal.pone.0012292

Scannella, J. & Horner, J.R. (2010) "Torosaurus Marsh, 1891, is Triceratops Marsh, 1889 (Ceratopsidae: Chasmosaurinae): synonymy through ontogeny" Journal of Vertebrate Paleontology, 30(4): 1157 – 1168

Tanke, D.H. & Farke, A.A. (2007) "Bone resorption, bone lesions, and extracranial fenestrae in ceratopsid dinosaurs: a preliminary assessment" [w:] Carpenter, K. [red.] "Horns and Beaks: Ceratopsian and Ornithopod Dinosaurs" Indiana University Press, Bloomington, 319–347.

Wick, S.L. & Lehman, T.M. (2013) "A new ceratopsian dinosaur from the Javelina Formation (Maastrichtian) of West Texas and implications for chasmosaurine phylogeny" Naturwissenschaften, 100(7), 667-682. doi:10.1007/s00114-013-1063-0

Wu, X-C., Brinkman, D.B., Eberth, D.A. & Braman, D.R. (2007) "A new ceratopsid dinosaur (Ornithischia) from the uppermost Horseshoe Canyon Formation (upper Maastrichtian), Alberta, Canada" Canadian Journal of Earth Sciences, 44(9), 1243-1265.

Paul, G.S. (2010) "The Princeton Field Guide to Dinosaurs" wyd. Princeton University - Princeton i Oxford

http://scienceblogs.com/tetrapodzoology/2009/02/month_in_dinosaurs_part_iii.php

http://en.wikipedia.org/wiki/Horseshoe_Canyon_Formation