Brachiosaurus: Różnice pomiędzy wersjami
m |
|||
| Linia 28: | Linia 28: | ||
| [[USA]] - Kolorado, ?Utah, ?Oklahoma, ?Wyoming | | [[USA]] - Kolorado, ?Utah, ?Oklahoma, ?Wyoming | ||
| − | <small>(formacja [[Morrison]] - ogniwa Brushy Basin i ?Salt Wash)</small> | + | <small>([[formacja]] [[Morrison]] - ogniwa Brushy Basin i ?Salt Wash)</small> |
|- | |- | ||
! '''[[Czas|Czas występowania]]''' | ! '''[[Czas|Czas występowania]]''' | ||
| Linia 56: | Linia 56: | ||
| colspan=2 |[[Plik:Morrison_saurodpods_by_kahless28.jpg|420px|]] | | colspan=2 |[[Plik:Morrison_saurodpods_by_kahless28.jpg|420px|]] | ||
<small>Rekonstrukcja (na pierwszym planie ''[[Diplodocus#D._carnegi|Diplodocus carnegi]]''. Autor: [[Jakub Kowalski]] [http://kahless28.deviantart.com/art/Morrison-saurodpods-178302435]. </small> | <small>Rekonstrukcja (na pierwszym planie ''[[Diplodocus#D._carnegi|Diplodocus carnegi]]''. Autor: [[Jakub Kowalski]] [http://kahless28.deviantart.com/art/Morrison-saurodpods-178302435]. </small> | ||
| + | |- | ||
| + | ! colspan=2 | Mapa znalezisk: | ||
| + | <display_points type="terrain" zoom=4> | ||
| + | Brushy Basin, Colorado, USA|'''[[formacja]] [[Morrison]]''', ogniwo Brushy Basin, Kolorado, '''[[USA]]'''|<small>''[[Brachiosaurus]] altithorax'' - [[holotyp]] FMNH P 25107 i materiał przypisany. | ||
| + | Salt Wash, Colorado, USA|'''[[formacja]] [[Morrison]]''', ogniwo Salt Wash, Kolorado, '''[[USA]]'''|<small>''[[Brachiosaurus]] altithorax'' - [[holotyp]] FMNH P 25107 i materiał przypisany. | ||
| + | </display_points> | ||
|} | |} | ||
==Wstęp== | ==Wstęp== | ||
| − | ''Brachiosaurus'' to duży, północnoamerykański | + | ''Brachiosaurus'' to duży, [[Ameryka Północna|północnoamerykański]] [[zauropod]] z późnej [[jura|jury]]. Jego nazwa oznacza "ramienny jaszczur" (z gr. ''brachion'' - ramię i ''sauros'' - jaszczur). Nazwano go tak z powodu niezwykle długiej kości ramiennej ([[Elmer Riggs|Riggs]], 1903) - dłuższej niż udowa, przez co posturą był podobny do żyrafy. |
==Budowa== | ==Budowa== | ||
| − | ''Brachiosaurus'' był jednym z największych i najcięższych dinozaurów. Człowiek sięgałby mu zaledwie do kolan. [[Holotyp]] mierzył ponad 24,5 m długości i w dodatku nie zakończył jeszcze wzrostu. [[Mike Taylor|Taylor]] ([[2009]]) obliczył jego masę na 28,7 t, co czyni go ok. 23 % cięższym od ''[[Giraffatitan]]''; dla innych oszacowań masy żyrafatytana (np. 38 t Gunga i in., [[2008]]) można przyjąć dla | + | ''Brachiosaurus'' był jednym z największych i najcięższych dinozaurów. Człowiek sięgałby mu zaledwie do kolan. [[Holotyp]] mierzył ponad 24,5 m długości i w dodatku nie zakończył jeszcze wzrostu. [[Mike Taylor|Taylor]] ([[2009]]) obliczył jego masę na 28,7 t, co czyni go o ok. 23 % cięższym od ''[[Giraffatitan]]''; dla innych oszacowań masy żyrafatytana (np. 38 t Gunga i in., [[2008]]) można przyjąć dla brachiozaura masę nawet 47 t (niegdyś nawet uznawano, że ważył 80 ton, co jednak jest sporym przeszacowaniem). |
| − | ''Brachiosaurus'' miał wielki tułów, bardzo długą szyję i dość krótki ogon. Miał małą głowę z otworami nosowymi zapewne | + | ''Brachiosaurus'' miał wielki tułów, bardzo długą szyję i dość krótki ogon. Miał małą głowę z otworami nosowymi umieszczonymi zapewne nad oczyma (tak, jak u jego krewniaka - ''[[Giraffatitan]]''), lecz same nozdrza znajdowały się prawdopodobnie znacznie poniżej linii oczu (Witmer, [[2001]]). Brachiozaur miał wielkie, mocne serce pompujące krew do niewielkiego mózgu. Niektórzy naukowcy sądzili, że brachiozaur musiał mieć kilka serc, które zapewniałyby obieg krwi w jego potężnym cielsku. Głowę podtrzymywały silne mięśnie, rozmieszczone wzdłuż [[kręg]]ów szyjnych. Inaczej, niż u większości innych zauropodów, przednie nogi brachiozaura były dłuższe niż tylne. Pomagały one dźwigać ciężar jego długiej szyi. Tak, jak inne [[Brachiosauridae|brachiozaurydy]], także typowy ich przedstawiciel miał zapewne bardzo długie kości śródręcza. Nogi brachiozaura były zakończone krótkimi, grubymi palcami. Na spodzie stóp miał elastyczne poduszki łagodzące wstrząsy wywoływane podczas chodzenia. Wszystkie dinozaury trzymały nogi wyprostowane pionowo, lecz ''Brachiosaurus'' mógł być wyjątkiem; budowa kości ramiennej wskazuje na to, że mógł mieć kończyny przednie skierowane nieco na boki (Taylor, 2009). Jest to o tyle dziwne, że kość ta jest wyjątkowo smukła jak na zauropoda. Kręgi brachiozaura miały stawy zapewniające swobodę ruchu, specjalne występy kostne wzmacniające długą szyję i otwory zmniejszające ciężar kości. |
==Paleoekologia== | ==Paleoekologia== | ||
| − | ''Brachiosaurus'' żerował w koronach drzew, gdzie nie sięgała większość innych roślinożerców. Wykorzystując długą szyję sięgał po najwyżej rosnące liście. Silnymi szczękami zrywał pędy i mniejsze gałązki. By zapewnić swemu wielkiemu cielsku konieczną do życia energię, ''Brachiosaurus'' potrzebował ogromnych ilości pożywienia. Ponieważ | + | ''Brachiosaurus'' żerował w koronach drzew, gdzie nie sięgała większość innych roślinożerców. Wykorzystując długą szyję sięgał po najwyżej rosnące liście. Silnymi szczękami zrywał pędy i mniejsze gałązki. By zapewnić swemu wielkiemu cielsku konieczną do życia energię, ''Brachiosaurus'' potrzebował ogromnych ilości pożywienia. Ponieważ był ciężki, początkowo naukowcy sądzili, że zamieszkiwał jeziora i rzeki, gdzie wypór wody zmniejszałby jego wagę. Uważali, że na lądzie nogi zwierzęcia zapadałyby się głęboko w grunt. Umieszczonymi na czubku głowy nozdrzami mógłby oddychać nad powierzchnią wody. Żyjąc w wodzie, brachiozaur byłby zabezpieczony przed atakami drapieżników. Obecnie większość naukowców jest pewna, że brachiozaur żył wyłącznie na lądzie - ciśnienie wody mogłoby bowiem zmiażdżyć mu płuca. Obecnie wiemy, że nogi brachiozaura były wystarczająco silne, by udźwignąć ciężar zwierzęcia. |
| − | Odnajdywany w środkowych warstwach formacji [[Morrison]] ''Brachiosaurus'' nie był pospolitym zwierzęciem w swoich czasach - inne zauropody, szczególnie ''[[Camarasaurus]]'' znacznie przewyższały go liczebnością. | + | Odnajdywany w środkowych [[warstwy|warstwach]] [[formacja|formacji]] [[Morrison]] ''Brachiosaurus'' nie był pospolitym zwierzęciem w swoich czasach - inne zauropody, szczególnie ''[[Camarasaurus]]'', znacznie przewyższały go liczebnością (jeśli uznamy udział w zapisie kopalnym za proporcjonalny do udziału w dawnym ekosystemie). |
==Materiał kopalny== | ==Materiał kopalny== | ||
| Linia 77: | Linia 83: | ||
[[Plik:Brachiosaurus-altithorax-fmnh-p25107-mannion-sacrum-composite.jpeg|300px|thumb|right|Kość krzyżowa holotypu. Autor: Phil Mannion [http://svpow.com/2012/05/12/the-sacrum-of-brachiosaurus/].]] | [[Plik:Brachiosaurus-altithorax-fmnh-p25107-mannion-sacrum-composite.jpeg|300px|thumb|right|Kość krzyżowa holotypu. Autor: Phil Mannion [http://svpow.com/2012/05/12/the-sacrum-of-brachiosaurus/].]] | ||
| − | [[Holotyp]] (FMNH P 25107) to szkielet młodocianego osobnika zawierający 7 ostatnich [[kręg]]ów grzbietowych, kość krzyżową, 2 pierwsze kręgi ogonowe, lewą kość kruczą, prawą kość ramienną (~216 cm), biodrową i udową, fragmentaryczną prawą kość biodrową oraz żebra. Okaz pochodzi z Kolorado, z osadów datowanych na 150-148 [[Ma]] (Turner i Peterson, 1999 - początek zony 3) | + | [[Holotyp]] (FMNH P 25107) to szkielet młodocianego osobnika, zawierający 7 ostatnich [[kręg]]ów grzbietowych, kość krzyżową, 2 pierwsze kręgi ogonowe, lewą kość kruczą, prawą kość ramienną (~216 cm), biodrową i udową, fragmentaryczną prawą kość biodrową oraz żebra. Okaz pochodzi z Kolorado, z osadów datowanych na 150-148 [[Ma]] (Turner i Peterson, 1999 - początek zony 3), w ogniwach Salt Wash i Brushy Basin |
| − | |||
| − | |||
===Przypisany materiał=== | ===Przypisany materiał=== | ||
| Linia 86: | Linia 90: | ||
- kręg grzbietowy, lewa kość biodrowa i promieniowa, prawa III kość śródręcza (BYU 4744), | - kręg grzbietowy, lewa kość biodrowa i promieniowa, prawa III kość śródręcza (BYU 4744), | ||
| − | - lewa kość ramienna (USNM 21903) długości 213 cm, | + | - lewa kość ramienna (USNM 21903) o długości 213 cm, |
| − | - prawa kość łopatkowo-krucza i żebro (BYU 9462) (wcześniej materiał ''[[Ultrasauros]]''), | + | - prawa kość łopatkowo-krucza i żebro (BYU 9462) (wcześniej materiał przypisywany do ''[[Ultrasauros]]''), |
- dwa artykułowane kręgi grzbietowe (BYU 13023), | - dwa artykułowane kręgi grzbietowe (BYU 13023), | ||
| − | - niemal kompletna czaszka (USNM 5730) długości 81 cm wykopana w 1883 roku i użyta jako czaszka słynnego zmontowanego okazu ''Brontosaurus'' (obecnie ''[[Apatosaurus]]''). Ma morfologię pośrednią między czaszkami ''[[Camarasaurus]]'' i ''[[Giraffatitan]]'', | + | - niemal kompletna czaszka (USNM 5730) długości 81 cm wykopana w 1883 roku i użyta jako czaszka słynnego zmontowanego okazu ''[[Brontosaurus]]'' (obecnie ''[[Apatosaurus]]''). Ma morfologię pośrednią między czaszkami ''[[Camarasaurus]]'' i ''[[Giraffatitan]]'', |
- lewa II kość śródręcza (OMNH 01138), | - lewa II kość śródręcza (OMNH 01138), | ||
| Linia 103: | Linia 107: | ||
===="Toni"==== | ===="Toni"==== | ||
| − | + | "Toni" to dość kompletny (brak czaszki i przedniej części szyi oraz tylnej części ogona) szkielet młodego osobnika o długości ok. 2 m (SMA 0009). Początkowo został zidentyfikowany jako [[diplodokid]] (Schwarz i in., [[2007]]), później jako [[brachiozauryd]] (Carballido i in., [[2012]]). Zwierzę padło prawdopodobnie w wieku poniżej roku. Okaz jest znacznie bardziej kompletny niż wszystkie dotąd opisane osobniki ''B. altithorax'', do którego prawdopodobnie należy. Stwierdzone zmiany w rozwoju osobniczym to: zwiększenia stopnia pneumatyzacji szkieletu, zmiany w budowie wyrostków kolczystych (np. poszerzanie w kręgach grzbietowych) oraz w proporcjach: wydłużenie szyi, ramienia i śródręcza (Carballido i in., 2012). | |
==''"B." nougaredi''== | ==''"B." nougaredi''== | ||
| − | Ten nieważny (''[[nomen dubium]]'' - Mannion i in., 2013) i zapewne nieprawidłowo zaliczony do rodzaju ''Brachiosaurus'' zauropod żył na terenach Afryki ([[Algieria]]) w późnej jurze (Buffetaut i in., 2006; Mannion i in., 2013) a nie we wczesnym albie (ok. 112-108 Ma), jak podają np. Upchurch i in. (2004). Odkryto oddalone od siebie - prawdopodobnie | + | Ten nieważny (''[[nomen dubium]]'' - Mannion i in., 2013) i zapewne nieprawidłowo zaliczony do rodzaju ''Brachiosaurus'' zauropod żył na terenach Afryki ([[Algieria]]) w późnej jurze (Buffetaut i in., 2006; Mannion i in., 2013), a nie we wczesnym albie (ok. 112-108 Ma), jak podają np. Upchurch i in. (2004). Odkryto oddalone od siebie - prawdopodobnie o kilkaset metrów - kość krzyżową, części kończyn przednich, kość strzałkową i kości śródstopia. Mogą one nie należeć do tego samego osobnika i gatunku. Kość krzyżowa, składająca się z czterech kręgów, ma 130 cm długości i "średnicę" (?szerokość) 80 cm. Jej długość nieznacznie ustępuje największym znanym kościom krzyżowym zauropodów (''[[Apatosaurus#A._louisae|Apatosaurus louisae]]'' 132,5 cm; ''[[Argentinosaurus]]'' 135 cm), lecz prawdopodobnie jest niekompletna i składała się z pięciu, a może większej liczby, kręgów (Mannion i in., 2013). [[Paul Upchurch|Upchurch]] i in. ([[2004]]) określają go jako nienazwanego brachiozauryda. Przynajmniej część materiału zaliczonego do ''B. nougaredi'' należy do przedstawiciela [[Titanosauriformes]] (Mannion i in., 2013). |
==Spis gatunków== | ==Spis gatunków== | ||
Wersja z 21:44, 17 lis 2013
| Autor: | Korekta: |
| Maciej Ziegler | Tomasz Singer |
| Brachiosaurus (brachiozaur) | |
|---|---|
| Długość: | >24,5 m |
| Masa: | >28-47 t |
| Miejsce występowania: | USA - Kolorado, ?Utah, ?Oklahoma, ?Wyoming |
| Czas występowania | (?153-)150-148 Ma |
| Systematyka | Dinosauria |
Rekonstrukcja (na pierwszym planie Diplodocus carnegi. Autor: Jakub Kowalski [3]. | |
| Mapa znalezisk:
Wczytywanie mapy…
| |
Wstęp
Brachiosaurus to duży, północnoamerykański zauropod z późnej jury. Jego nazwa oznacza "ramienny jaszczur" (z gr. brachion - ramię i sauros - jaszczur). Nazwano go tak z powodu niezwykle długiej kości ramiennej (Riggs, 1903) - dłuższej niż udowa, przez co posturą był podobny do żyrafy.
Budowa
Brachiosaurus był jednym z największych i najcięższych dinozaurów. Człowiek sięgałby mu zaledwie do kolan. Holotyp mierzył ponad 24,5 m długości i w dodatku nie zakończył jeszcze wzrostu. Taylor (2009) obliczył jego masę na 28,7 t, co czyni go o ok. 23 % cięższym od Giraffatitan; dla innych oszacowań masy żyrafatytana (np. 38 t Gunga i in., 2008) można przyjąć dla brachiozaura masę nawet 47 t (niegdyś nawet uznawano, że ważył 80 ton, co jednak jest sporym przeszacowaniem).
Brachiosaurus miał wielki tułów, bardzo długą szyję i dość krótki ogon. Miał małą głowę z otworami nosowymi umieszczonymi zapewne nad oczyma (tak, jak u jego krewniaka - Giraffatitan), lecz same nozdrza znajdowały się prawdopodobnie znacznie poniżej linii oczu (Witmer, 2001). Brachiozaur miał wielkie, mocne serce pompujące krew do niewielkiego mózgu. Niektórzy naukowcy sądzili, że brachiozaur musiał mieć kilka serc, które zapewniałyby obieg krwi w jego potężnym cielsku. Głowę podtrzymywały silne mięśnie, rozmieszczone wzdłuż kręgów szyjnych. Inaczej, niż u większości innych zauropodów, przednie nogi brachiozaura były dłuższe niż tylne. Pomagały one dźwigać ciężar jego długiej szyi. Tak, jak inne brachiozaurydy, także typowy ich przedstawiciel miał zapewne bardzo długie kości śródręcza. Nogi brachiozaura były zakończone krótkimi, grubymi palcami. Na spodzie stóp miał elastyczne poduszki łagodzące wstrząsy wywoływane podczas chodzenia. Wszystkie dinozaury trzymały nogi wyprostowane pionowo, lecz Brachiosaurus mógł być wyjątkiem; budowa kości ramiennej wskazuje na to, że mógł mieć kończyny przednie skierowane nieco na boki (Taylor, 2009). Jest to o tyle dziwne, że kość ta jest wyjątkowo smukła jak na zauropoda. Kręgi brachiozaura miały stawy zapewniające swobodę ruchu, specjalne występy kostne wzmacniające długą szyję i otwory zmniejszające ciężar kości.
Paleoekologia
Brachiosaurus żerował w koronach drzew, gdzie nie sięgała większość innych roślinożerców. Wykorzystując długą szyję sięgał po najwyżej rosnące liście. Silnymi szczękami zrywał pędy i mniejsze gałązki. By zapewnić swemu wielkiemu cielsku konieczną do życia energię, Brachiosaurus potrzebował ogromnych ilości pożywienia. Ponieważ był ciężki, początkowo naukowcy sądzili, że zamieszkiwał jeziora i rzeki, gdzie wypór wody zmniejszałby jego wagę. Uważali, że na lądzie nogi zwierzęcia zapadałyby się głęboko w grunt. Umieszczonymi na czubku głowy nozdrzami mógłby oddychać nad powierzchnią wody. Żyjąc w wodzie, brachiozaur byłby zabezpieczony przed atakami drapieżników. Obecnie większość naukowców jest pewna, że brachiozaur żył wyłącznie na lądzie - ciśnienie wody mogłoby bowiem zmiażdżyć mu płuca. Obecnie wiemy, że nogi brachiozaura były wystarczająco silne, by udźwignąć ciężar zwierzęcia.
Odnajdywany w środkowych warstwach formacji Morrison Brachiosaurus nie był pospolitym zwierzęciem w swoich czasach - inne zauropody, szczególnie Camarasaurus, znacznie przewyższały go liczebnością (jeśli uznamy udział w zapisie kopalnym za proporcjonalny do udziału w dawnym ekosystemie).
Materiał kopalny
Holotyp
Holotyp (FMNH P 25107) to szkielet młodocianego osobnika, zawierający 7 ostatnich kręgów grzbietowych, kość krzyżową, 2 pierwsze kręgi ogonowe, lewą kość kruczą, prawą kość ramienną (~216 cm), biodrową i udową, fragmentaryczną prawą kość biodrową oraz żebra. Okaz pochodzi z Kolorado, z osadów datowanych na 150-148 Ma (Turner i Peterson, 1999 - początek zony 3), w ogniwach Salt Wash i Brushy Basin
Przypisany materiał
Do Brachiosaurus altithorax z pewnością należy jedynie pierwszy z poniżej wymienionych (Taylor, 2009); niektórzy autorzy proponują ograniczenie B. altithorax tylko do holotypu (Mannion i in., 2013):
- kręg grzbietowy, lewa kość biodrowa i promieniowa, prawa III kość śródręcza (BYU 4744),
- lewa kość ramienna (USNM 21903) o długości 213 cm,
- prawa kość łopatkowo-krucza i żebro (BYU 9462) (wcześniej materiał przypisywany do Ultrasauros),
- dwa artykułowane kręgi grzbietowe (BYU 13023),
- niemal kompletna czaszka (USNM 5730) długości 81 cm wykopana w 1883 roku i użyta jako czaszka słynnego zmontowanego okazu Brontosaurus (obecnie Apatosaurus). Ma morfologię pośrednią między czaszkami Camarasaurus i Giraffatitan,
- lewa II kość śródręcza (OMNH 01138),
- kręgi ze środkowej części szyi (BYU 12866 i 12867) niemożliwe do odróżnienia od kręgów Giraffatitan,
- oraz nieopisany materiał (w tym tylny kręg szyjny, część łopatki i kość krucza - Jensen, 1987).
Materiał zaliczany do Brachiosaurus pochodzi z ogniw Brushy Basin i Salt Wash - zony 2 i 3 formacji Morrison, najwcześniejszy ze środka przedziału 155-150 Ma (Turner i Peterson, 1999).
"Toni"
"Toni" to dość kompletny (brak czaszki i przedniej części szyi oraz tylnej części ogona) szkielet młodego osobnika o długości ok. 2 m (SMA 0009). Początkowo został zidentyfikowany jako diplodokid (Schwarz i in., 2007), później jako brachiozauryd (Carballido i in., 2012). Zwierzę padło prawdopodobnie w wieku poniżej roku. Okaz jest znacznie bardziej kompletny niż wszystkie dotąd opisane osobniki B. altithorax, do którego prawdopodobnie należy. Stwierdzone zmiany w rozwoju osobniczym to: zwiększenia stopnia pneumatyzacji szkieletu, zmiany w budowie wyrostków kolczystych (np. poszerzanie w kręgach grzbietowych) oraz w proporcjach: wydłużenie szyi, ramienia i śródręcza (Carballido i in., 2012).
"B." nougaredi
Ten nieważny (nomen dubium - Mannion i in., 2013) i zapewne nieprawidłowo zaliczony do rodzaju Brachiosaurus zauropod żył na terenach Afryki (Algieria) w późnej jurze (Buffetaut i in., 2006; Mannion i in., 2013), a nie we wczesnym albie (ok. 112-108 Ma), jak podają np. Upchurch i in. (2004). Odkryto oddalone od siebie - prawdopodobnie o kilkaset metrów - kość krzyżową, części kończyn przednich, kość strzałkową i kości śródstopia. Mogą one nie należeć do tego samego osobnika i gatunku. Kość krzyżowa, składająca się z czterech kręgów, ma 130 cm długości i "średnicę" (?szerokość) 80 cm. Jej długość nieznacznie ustępuje największym znanym kościom krzyżowym zauropodów (Apatosaurus louisae 132,5 cm; Argentinosaurus 135 cm), lecz prawdopodobnie jest niekompletna i składała się z pięciu, a może większej liczby, kręgów (Mannion i in., 2013). Upchurch i in. (2004) określają go jako nienazwanego brachiozauryda. Przynajmniej część materiału zaliczonego do B. nougaredi należy do przedstawiciela Titanosauriformes (Mannion i in., 2013).
Spis gatunków
| Brachiosaurus | Riggs, 1903 | |
|---|---|---|
| B. altithorax | Riggs, 1903 | |
| B. brancai | Janensch, 1914 | = Giraffatitan brancai |
| = B. fraasi | Janensch, 1914 | |
| B. atalaiensis | Lapparent i Zbyszewski, 1957 | = Lusotitan atalaiensis |
| "B." nougaredi | Lapparent, 1960 | nomen dubium |
Bibliografia
Źródła naukowe:
Buffetaut, E., Azar, D., Nel, A., Ziade, K, Acra A. (2006) "First nonavian dinosaur from Lebanon: a brachiosaurid sauropod from the Lower Cretaceous of the Jezzine District" Naturwissenschaften, 93(9), 440–443. doi:10.1007/s00114-006-0124-z
Carballido, J., Marpmann, S., Schwarz-Wings, D. & Pabst, B. (2012) "New information on a juvenile sauropod specimen from the Morrison Formation and the reassessment of its systematic position" Palaeontology, 55(3), 567–582. doi:10.1111/j.1475-4983.2012.01139.x
Jensen, J.J (1987) "New Brachiosaur material from the late Jurassic of Utah and Colorado" Western North American Naturalist, 47(4), 592-608.
Mannion, P.D., Upchurch, P., Barnes, R.N. & Mateus, O. (2013) "Osteology of the Late Jurassic Portuguese sauropod dinosaur Lusotitan atalaiensis (Macronaria) and the evolutionary history of basal titanosauriforms" Zoological Journal of the Linnean Society, 168(1), 98–206. doi:10.1111/zoj.12029
Riggs, E.E. (1903) "Brachiosaurus altithorax, the largest known dinosaur" American Journal of Science, series 4, 15, 299-306.
Schwarz, D., Ikejiri, T., Breithaupt, B., Sander, P.M. & Klein, N. (2007) "A nearly complete skeleton of an early juvenile diplodocid (Dinosauria: Sauropoda) from the Lower Morrison Formation (Late Jurassic) of north central Wyoming and its implications for early ontogeny and pneumaticity in sauropods" Historical Biology, 19 (3), 225-253. doi:10.1080/08912960601118651
Taylor, M.P. (2009) "A re-evaluation of Brachiosaurus altithorax Riggs 1903 (Dinosauria, Sauropoda) and its generic separation from Giraffatitan brancai (Janensch 1914)" Journal of Vertebrate Paleontology, 29(3), 787-806. doi:10.1080/02724634.2011.557115
Turner, C.E. & Peterson, F. (1999) "Biostratigraphy of dinosaurs in the Upper Jurassic Morrison Formation of the western interior, U.S.A" [w:] Gillette, D.D. (red.) "Vertebrate paleontology in Utah" Utah Geological Survey Miscellaneous Publication, 99-1, 77-114.
Upchurch, P., Barrett, P.M. & Dodson, P. (2004) "Sauropoda" [w:] Weishampel, D.B., Dodson, P. & Osmólska, H. (red.) "The Dinosauria (2nd edition)" wyd. University of California Press, Berkeley, 259–322.
Witmer, L.M. (2001) "Nostril Position in Dinosaurs and Other Vertebrates and Its SigniÞcance for Nasal Function" Science 293 (5531): 852-853
Inne:
