Pentaceratops: Różnice pomiędzy wersjami
m (→Środowisko życia) |
(Fowler i Freeman Fowler, 2020) |
||
| Linia 6: | Linia 6: | ||
|- | |- | ||
| [[Maciej Ziegler]] | | [[Maciej Ziegler]] | ||
| − | | [[Krzysztof Lichota]], [[Marcin Szermański]], [[Tomasz Sokołowski]], [[Łukasz Czepiński]] | + | | [[Krzysztof Lichota]], [[Marcin Szermański]], [[Tomasz Sokołowski]], [[Łukasz Czepiński]], [[Kamil Kamiński]] |
|} | |} | ||
</small> | </small> | ||
| Linia 26: | Linia 26: | ||
| [[USA]] - Nowy Meksyk | | [[USA]] - Nowy Meksyk | ||
| − | <small>([[formacja]] [[Fruitland]] | + | <small>([[formacja]] [[Fruitland]])</small> |
|- | |- | ||
! '''[[Czas|Czas występowania]]''' | ! '''[[Czas|Czas występowania]]''' | ||
| − | | 75 | + | | 76-75,1 [[Ma]]<ref>Fowler i Freeman Fowler, 2020 </ref> |
<small>[[późna kreda]] ([[kampan]])</small> | <small>[[późna kreda]] ([[kampan]])</small> | ||
| Linia 56: | Linia 56: | ||
==Materiał kopalny i taksonomia== | ==Materiał kopalny i taksonomia== | ||
| − | [[Holotyp]] (AMNH 6325) to czaszka. Przypisany materiał to kilkanaście osobników, w tym materiał pozaczaszkowy. | + | [[Holotyp]] (AMNH 6325) to czaszka bez żuchwy i tylnej części kryzy. Przypisany materiał to kilkanaście osobników, w tym materiał pozaczaszkowy (ale zob. dalej). |
Wielki i znany okaz zaliczony do ''Pentaceratops'' (OMNH 10165) został w [[2011]] roku [[holotyp]]em nowego ceratopsyda - ''[[Titanoceratops]]''. | Wielki i znany okaz zaliczony do ''Pentaceratops'' (OMNH 10165) został w [[2011]] roku [[holotyp]]em nowego ceratopsyda - ''[[Titanoceratops]]''. | ||
| − | W [[1930]] roku Wiman opisał drugi gatunek - ''Pentaceratops fenestratus'', który obecnie uznawany jest za młodszy [[synonim]] gatunku [[typowy|typowego]] - ''Pentaceratops sternbergi''. | + | W [[1930]] roku Wiman opisał drugi gatunek - ''Pentaceratops fenestratus'', który obecnie uznawany jest za młodszy [[synonim]] gatunku [[typowy|typowego]] - ''Pentaceratops sternbergi''. Jednak Fowler i Freedman Fowler (2020) uznali go za takson odrębny od ''Pentaceratops sternbergi''. Może on być tożsamy z ''[[Navajoceratops]]'' lub ''[[Terminocavus]]'', jednak stan zachowania szczątków uniemożliwia precyzyjne ustalenie systematyki ich właściciela. |
| − | Trzeci gatunek, opisany w [[2014]] roku ''Pentaceratops aquilonius'', obecnie jest uznawany za ''[[nomen dubium]]'' (Mallon i in., 2016). | + | Trzeci gatunek, opisany w [[2014]] roku ''Pentaceratops aquilonius'', obecnie jest uznawany za ''[[nomen dubium]]'' (Mallon i in., 2016; Fowler i Freedman Fowler, 2020). |
| + | [[Plik: Pentaceratops_BW.jpg|300px|thumb|right|Rekonstrukcja ''[[Pentaceratops]] sternbergii''. Autor: Nobu Tamura [http://spinops.blogspot.com/].]] | ||
| + | |||
| + | Fowler i Freedman Fowler (2020) uważają, że do ''Pentaceratops sternbergi'', oprócz holotypu można przypisać jedynie dwie inne czaszki: AMNH 1624 i AMNH 1625. Co więcej, holotyp, mimo że obejmuje większość czaszki, nie wykazuje cech diagnostycznych. Dlatego, aby utrzymać ważność rodzaju ''Pentaceratops'' i gatunku typowego, autorzy ci proponują przeniesienie holotypu na AMNH 1625. Bez tego ''Pentaceratops sternbergi'' powinien być uznany za ''[[nomen dubium]]'', a dla okazów AMNH 1624 i AMNH 1625 powinno się utworzyć nowy takson. Fowler i Freedman Fowler uznali również, że okazy MNA Pl.1747, KUVP 16100 i NMMNH P-37880 reprezentują nowy, nienazwany gatunek. | ||
==Środowisko życia== | ==Środowisko życia== | ||
| Linia 93: | Linia 96: | ||
==Wybrana bibliografia== | ==Wybrana bibliografia== | ||
| − | <small>Lehman (1998) "A gigantic skull and skeleton of the horned dinosaur Pentaceratops sternbergi from New Mexico" Journal of Paleontology, 72(5), 894-906 | + | <small> Fowler, D.W.; Freedman Fowler, E.A. (2020). "Transitional evolutionary forms in chasmosaurine ceratopsid dinosaurs: evidence from the Campanian of New Mexico". PeerJ. 8: e9251. [[doi:10.7717/peerj.9251]]. |
| + | |||
| + | Lehman (1998) "A gigantic skull and skeleton of the horned dinosaur Pentaceratops sternbergi from New Mexico" Journal of Paleontology, 72(5), 894-906 | ||
Longrich (2011) "Titanoceratops ouranos, a giant horned dinosaur from the Late Campanian of New Mexico" Cretaceous Research, 32 (3), 264-276. | Longrich (2011) "Titanoceratops ouranos, a giant horned dinosaur from the Late Campanian of New Mexico" Cretaceous Research, 32 (3), 264-276. | ||
Wersja z 18:40, 12 cze 2020
| Autor: | Korekta: |
| Maciej Ziegler | Krzysztof Lichota, Marcin Szermański, Tomasz Sokołowski, Łukasz Czepiński, Kamil Kamiński |
| Pentaceratops (pentaceratops) | |
|---|---|
| Długość: | ok. 6 m |
| Masa: | ok. 2,5 t |
| Miejsce występowania: | USA - Nowy Meksyk |
| Czas występowania | 76-75,1 Ma[1] |
| Systematyka | Dinosauria |
Holotyp. Źródło: Osborn, 1923. | |
Wstęp
Pentaceratops to duży ceratops znaleziony (podobnie jak zdecydowana większość członków rodziny Ceratopsidae) w późnokredowych osadach z Ameryki Północnej. Budową przypomina swoich krewnych - miał dwa długie rogi nad oczami i jeden krótki nad nosem. Jego kryza miała dwa duże otwory (okna) zmniejszające ciężar tej olbrzymiej ozdoby.
Materiał kopalny i taksonomia
Holotyp (AMNH 6325) to czaszka bez żuchwy i tylnej części kryzy. Przypisany materiał to kilkanaście osobników, w tym materiał pozaczaszkowy (ale zob. dalej).
Wielki i znany okaz zaliczony do Pentaceratops (OMNH 10165) został w 2011 roku holotypem nowego ceratopsyda - Titanoceratops.
W 1930 roku Wiman opisał drugi gatunek - Pentaceratops fenestratus, który obecnie uznawany jest za młodszy synonim gatunku typowego - Pentaceratops sternbergi. Jednak Fowler i Freedman Fowler (2020) uznali go za takson odrębny od Pentaceratops sternbergi. Może on być tożsamy z Navajoceratops lub Terminocavus, jednak stan zachowania szczątków uniemożliwia precyzyjne ustalenie systematyki ich właściciela.
Trzeci gatunek, opisany w 2014 roku Pentaceratops aquilonius, obecnie jest uznawany za nomen dubium (Mallon i in., 2016; Fowler i Freedman Fowler, 2020).
Fowler i Freedman Fowler (2020) uważają, że do Pentaceratops sternbergi, oprócz holotypu można przypisać jedynie dwie inne czaszki: AMNH 1624 i AMNH 1625. Co więcej, holotyp, mimo że obejmuje większość czaszki, nie wykazuje cech diagnostycznych. Dlatego, aby utrzymać ważność rodzaju Pentaceratops i gatunku typowego, autorzy ci proponują przeniesienie holotypu na AMNH 1625. Bez tego Pentaceratops sternbergi powinien być uznany za nomen dubium, a dla okazów AMNH 1624 i AMNH 1625 powinno się utworzyć nowy takson. Fowler i Freedman Fowler uznali również, że okazy MNA Pl.1747, KUVP 16100 i NMMNH P-37880 reprezentują nowy, nienazwany gatunek.
Środowisko życia
Możliwe, że pentaceratops bronił się rogami przed takimi drapieżnikami, jak Bistahieversor. Inne dinozaury żyjące w środowisku pentaceratopsa to kaczodzioby lambeozauryn Parasaurolophus, grubogłowy Sphaerotholus i pancerny Nodocephalosaurus. Jak wszystkie ceratopsy, także pentaceratops był roślinożerny.
Etymologia
Pentaceratops znaczy "pięcioroga twarz". Epitet gatunkowy nadano na cześć Charlesa Hazeliusa Sternberga, amerykańskiego paleontologa, który odnalazł szczątki pentaceratopsa rok przed opisaniem ich przez Henry'ego Fairfielda Osborna. Epitet gatunkowy drugiego gatunku (który jest młodszym synonimem typowego P. sternbergi) - fenestratus - prawdopodobnie odnosi się do dużych okien (fenestrae) w kryzie.
Spis gatunków
| Pentaceratops | Osborn, 1923 | |
| ??= Titanoceratops | Longrich, 2011 | |
| P. sternbergi | Osborn, 1923 | |
| = P. fenestratus | Wiman, 1930 | |
| ??= Titanoceratops ouranos | Longrich, 2011 | |
| P. aquilonius | Longrich, 2014 | ?nomen dubium |
Wybrana bibliografia
Fowler, D.W.; Freedman Fowler, E.A. (2020). "Transitional evolutionary forms in chasmosaurine ceratopsid dinosaurs: evidence from the Campanian of New Mexico". PeerJ. 8: e9251. doi:10.7717/peerj.9251.
Lehman (1998) "A gigantic skull and skeleton of the horned dinosaur Pentaceratops sternbergi from New Mexico" Journal of Paleontology, 72(5), 894-906
Longrich (2011) "Titanoceratops ouranos, a giant horned dinosaur from the Late Campanian of New Mexico" Cretaceous Research, 32 (3), 264-276.
Longrich (2014) "The horned dinosaurs Pentaceratops and Kosmoceratops from the upper Campanian of Alberta and implications for dinosaur biogeography" Cretaceous Research, 51, 292-308
Mallon, Ott, Larson, Iuliano & Evans, (2016) "Spiclypeus shipporum gen. et sp. nov., a Boldly Audacious New Chasmosaurine Ceratopsid (Dinosauria: Ornithischia) from the Judith River Formation (Upper Cretaceous: Campanian) of Montana, USA" PLoS ONE, 11(5), e0154218
Sampson & Loewen (2010) "Unraveling a Radiation: A Review of the Diversity, Stratigraphic Distribution, Biogeography, and Evolution of Horned Dinosaurs (Ornithischia: Ceratopsidae)" [w:] Ryan, M.J., Chinnery-Allgeier, B.J. & Eberth, D.A. (red.) "New Perspectives on Horned Dinosaurs: The Royal Tyrrell Museum Ceratopsian Symposium" Indiana University Press, Bloomington, 405-427
- ↑ Fowler i Freeman Fowler, 2020
