Acristavus

Autor:	Korekta:
Kamil Kamiński	Paweł Konarzewski

---

Acristavus (akristawus)
Długość:	ok. 8-8,5 m
Masa:	ok. 3 t
Dieta:	roślinożerny
Miejsce występowania:	USA – Montana, Utah (formacje Two Medicine i Wahweap)
Czas występowania	Trias 252 Jura 201 Kreda 145 66 80,6-79,8 Ma późna kreda (kampan)
Systematyka	Dinosauria Ornithischia Ornithopoda Iguanodontia Hadrosauridae Saurolophinae Brachylophosaurini
Rekonstrukcja głowy Acristavus. Autor: Iain Reid [3].

Wstęp

Acristavus był średniej wielkości hadrozaurydem, żyjącym w późnej kredzie na terenach dzisiejszych Stanów Zjednoczonych. Jego szczątki odkryto w dwóch dość odległych od siebie miejscach – w północnej Montanie i na południu stanu Utah. Tak jak u spokrewnionych z nim dinozaurów z kladu Saurolophinae, jego czaszka była pozbawiona grzebieni charakterystycznych dla lembeozaurynów. Najbliższymi krewnymi Acristavus były Brachylophosaurus i Maiasaura.

Materiał kopalny

Holotyp to okaz MOR 1155 obejmujący: prawie kompletną, częściowo artykułowaną czaszkę, jedenaście kręgów szyjnych, trzy niekompletne kręgi grzbietowe, przedni kręg ogonowy, żebra brzuszne, lewą kość ramienną, lewą kość łokciową, prawą część mostka, lewą kość łonową, większość lewej kończyny tylnej i jeden paliczek prawej. Osobnik ten pochodzi z Montany (formacja Two Medicine).

Materiał przypisany to okaz UMNH VP 16607 (kości łzowe, puszka mózgowa, kręg szyjny). Pochodzi on z Utah (Gates i in., 2011).

Odkrycie, opis i historia badań

Holotyp odkryto w północnej Montanie w 1999 r. (dolne warstwy formacji Two Medicine). Dokonała tego ekspedycja z Uniwersytetu w Chicago. Materiał przypisany został znaleziony w 2000 r. przez C.R. Nelson w stanie Utah. Acristavus został następnie nazwany i opisany w 2011 r. przez zespół paleontologów pod przewodnictwem Terry’ego Gates’a. W pracach uczestniczył słynny John Horner. Autorzy utworzyli nowy klad wewnątrz Saurolophinae – Brachylophosaurini. Oprócz Acristavus należały do niego Brachylophosaurus i Maiasaura. Ten ostatni był w ich analizie taksonem siostrzanym majazaury, a brachylofozaur był bardziej bazalny. Późniejsze badania potwierdziły bliskie pokrewieństwo tych trzech rodzajów, z tym, że w większości z nich Acristavus był taksonem siostrzanym do kladu Brachylophosaurus+Maiasaura (np. Prieto–Márquez, 2013).

Rekonstrukcja czaszki. Autor: Rogelio Reyna [1].

Etymologia

Nazwa Acristavus pochodzi od łacińskich: A („bez”), crist („grzebień”) i avus („dziadek”), w nawiązaniu do braku grzebieni czaszkowych, typowych dla wielu hadrozaurydów, stosunkowo prymitywnej budowy jego czaszki i pozycji stratygraficznej (jest on starszy od większości krewniaków). Epitet gatunkowy honoruje Gagsa Larsona, właściciela terenu, gdzie odkryto szczątki tego dinozaura.

Budowa

Acristavus był względnie dużym zwierzęciem, ale zdecydowanie ustępował rozmiarami największym hadrozaurydom, takim jak Edmontosaurus czy Shantungosaurus. Tak jak jego krewniacy, był roślinożercą, najczęściej poruszającym się czworonożnie, ale mogącym też przyjmować dwunożną postawę. Czaszka była długa i niska, przypominając czaszkę Brachylophosaurus, i nie miała żadnych zdobień na kościach nosowych, często spotykanych wśród przedstawicieli tej grupy dinozaurów. Uzębienie, złożone z charakterystycznych dla hadrozaurydów baterii zębowych przypominało stan obserwowany u majazaury i brachylofozaura, i różniło się od zębów grypozaura. Kość zębowa z przodu była grzbietowo-brzusznie rozszerzona, przez co jej przednia część była wyższa niż tylna. Była to cecha prymitywna, obecna też u Protohadros. Plezjomorficzną budową odznaczała się także kość łonowa. Oprócz tego, od swoich krewniaków Acristavus różnił się m.in. szczegółami budowy kości zaoczodołowej, potylicznej podstawowej (ang. basioccipital) oraz szwów między kością czołową i przedczołową.

Rekonstrukcja spokrewnionego brachylofozaura. Zapewne Acristavus wyglądał podobnie. Autor: Debivort [2].

Paleoekologia

Naturalnym wrogiem omawianego dinozaura mógł być duży tyranozauryd Lythronax, również znaleziony w środkowych warstwach formacji Wahweap (choć wydaje się on nieco starszy geologicznie ([Loewen i in., 2013]). Z Acristavus mógł również koegzystować ceratops Diabloceratops. Z wyższych warstw pochodzą lambeozauryn Adelolophus (Gates i in., 2014) i ceratops Machairoceratops. Oprócz dinozaurów żyły tam również m.in. ssaki, żółwie i krokodyle.

Spis gatunków

Acristavus	Gates, Horner, Hanna i Nelson, 2011
A. gagslarsoni	Gates, Horner, Hanna i Nelson, 2011

Bibliografia

Gates, T.A., Horner, J.R., Hanna, R.R., Nelson, C.R. (2011). "New unadorned hadrosaurine hadrosaurid (Dinosauria, Ornithopoda) from the Campanian of North America". Journal of Vertebrate Paleontology. 31 (4): 798–811. doi:10.1080/02724634.2011.577854

Gates, T.A., Jinnah, Z., Levitt, C., Getty, M.A. (2014). "New hadrosaurid specimens from the lower-middle Campanian Wahweap Formation of Utah". W: David A. Eberth; David C. Evans. Hadrosaurs: Proceedings of the International Hadrosaur Symposium. Indiana University Press. pp. 156–173.

Holtz, T. (2012) Dinosaurs (suplement) [[4]]

Loewen M., A., Irmis R., B., Sertich J., J., W., Currie, P., J., Sampson, S., D., (2013) "Tyrant Dinosaur Evolution Tracks the Rise and Fall of Late Cretaceous Oceans". PLoSONE 8(11): e79420. doi:10.1371/journal.pone.0079420.

Paul, G.S. (2010). "The Princeton Field Guide to Dinosaurs" wyd. Princeton University.

Prieto-Márquez, A. (2013). "Skeletal morphology of Kritosaurus navajovius (Dinosauria:Hadrosauridae) from the Late Cretaceous of the North American south-west, with an evaluation of the phylogenetic systematics and biogeography of Kritosaurini". Journal of Systematic Palaeontology. doi:10.1080/14772019.2013.770417