Two Medicine

Z Encyklopedia Dinozaury.com
Skocz do: nawigacja, szukaj

Autor: Paweł Konarzewski

Formacja Two Medicine
Wiek
252 201 145
66

ok. 82,4-74,4 Ma
późna kreda (kampan)

Miejsce USA - Montana
Podjednostki ogniwa Rock City, Shields Crossing, Hagans Crossing i Flag Butte
Leży pod formacja Bearpaw
Leży nad formacja Virgelle
Miąższość ok. 600 m
Klimat gorący i suchy z sezonowymi opadami
Litologia iłowce, piaskowce, bentonity, mułowce, pyłowce
Two Medicine.jpg
Odsłonięcia skał formacji Two Medicine w pobliżu stanowiska Egg Mountain. Fot. Anky-man [6]

Wstęp

Formacja Two Medicine to jednostka litostratygraficzna położona w północnej części USA. Jej osady są datowane na wczesny i środkowy kampan.

Etymologia

Nazwa formacji pochodzi od rzeki Two Medicine przebiegającej przez obszar omawianej jednostki geologicznej.

Historia badań

Norman Ross przygotowujący szkielet młodocianego Brachyceratops do wystawienia w muzeum w 1921 roku.

W 1913 roku Eugene Stebinger i Charles Gilmore wraz ze swoimi ekipami zorganizowali wspólną ekspedycje na teren wówczas nieznanej formacji skalnej, której celem było poszukiwanie skamieniałości dinozaurów. Rok później Stebinger opisał tą formacje oraz nadał jej nazwę Two Medicine. Gilmore w 1928 oraz 1935 roku powrócił do niej i prowadził prace wykopaliskowe. Rezultatem prac Gilmore'a było opisanie trzech gatunków dinozaurów (Brachyceratops montanensis, Styracosaurus ovatus oraz Palaeoscincus rugosidens - obecnie uważany za drugi gatunek edmontonii), z czego jedynie dwa uznaje się za ważne. Kolejnym paleontologiem, który prowadził badania w formacji Two Medicine był Barnum Brown. Jednak on nie ogłosił żadnego nowego odkrycia, a II wojna światowa przerwała jakiekolwiek prace wykopaliskowe. Dopiero pod koniec lat 70 XX wieku naukowcy powrócili do dalszych badań. Niezwykłym znaleziskiem stały się szczątki 15 młodocianych hadrozaurydów odkryte w 1978 roku. W kolejnym roku Jack Horner i Robert Makela przypisali skamieniałości do nowego rodzaju, który nazwali Maiasaura peeblesorum. W kolejnych latach odkrywano i opisywano następne dinozaury, zaś sama formacja jest badana do dnia dzisiejszego (Trexler, 2001).

Wiek

Badania geochronologiczne formacji Two Medicine wskazują, iż jej skały powstały w później kredzie, a dokładniej w piętrze zwanym kampan (np. Rogers, 1990; Fowler, 2017; Ramezani i in., 2022). Według Rogersa i współautorów (2024) wiek najniższej część formacji wynosi ok. 82,4 Ma, gdy najwyższa ok. 74,4 Ma. Zatem całkowity czas powstawania osadów Two Medicine wynosił ok. 8 Ma.

Litologia

Najniższe pokłady Two Medicine styka się z piaskowymi warstwami formacji Virgelle. Transgresja Morza Środkowego Zachodu nastąpiła niedługo po rozpoczęciu depozycji osadów formacji Two Medicine. Epizod ten zapewne trwał krótko, a po nim pozostały nietypowe osady paraliczne (osady powstałe w środowisku przejściowym pomiędzy morzem a lądem np. laguny, delty) oraz odizolowane pokłady łupków znajdujące się około 100 m powyżej podstawy formacji. Miąższość środkowej części omawianej jednostki geologicznej wynosi 225 m i powstała podczas regresji Morza Clagette oraz transgresji Morza Bearpaw. Osady te mają bardzo zbliżony wiek do formacji z grupy Belly River jak Judith River, Oldman czy Dinosaur Park. Warstwy te zawierają piaskowce oraz mułowce z dodatkiem bentonitów. Górna część formacji Two Medicine stanowi około połowę całkowitej jej miąższości. Najwyższe pokłady różnią się od środkowych rozległymi czerwonymi warstwami i poziomami caliche (skały, które powstawały w suchych warunkach) w obrębie podobnych osadów formacji. Najwyższe pokłady (80 m) osadziły się po tym, jak Morze Bearpaw zalało starsze osady, co wskazuje na krótką sekwencję geologiczną, trwającą ok. 500 tys. lat. Popioły wulkaniczne są często spotykane. Ich obecność świadczy o wysokiej aktywności wulkanicznej podczas sedymentacji osadów. Najwyższa część formacji Two Medicine styka się z formacją Bearpaw (Trexler, 2001). Rogers i współpracownicy (2024) zdefiniowali cztery nowe ogniwa w obrębie formacji Two Medicine:

  • Rock City
  • Shields Crossing
  • Hagans Crossing
  • Flag Butte
Rekonstrukcja wędrującego stada Maiasaura. W tle widoczne są wulkany, które pozostawiły duże ilości popiołów w osadach formacji Two Medicine. Źródło: [4].

Paleoekologia

W górnej części formacji Two Medicine panowały wysokie temperatury, zaś opady były sezonowe. Wiatry wiały zazwyczaj z zachodniej strony. O takim klimacie świadczą skały osadowe, pyłki roślin oraz fauna bezkręgowców (Rogers, 1990). Paleofauna z formacji Two Medicine typowa dla późnej kredy Ameryki Północnej. Głównymi roślinożernymi dinozaurami były ceratopsy (centrozauryny i leptoceratopsydy), pachycefalozaurydy, hadrozaurydy oraz ankylozaury. Na szczycie łańcucha pokarmowego stały tyranozaurydy, zaś w ich cieniu żyły mniejsze dromeozaurydy oraz troodontydy. W koronach drzew mogły zamieszkiwać niewielkie ptaki z grupy Enantiornithes, a w przestworzach panowały pterozaury. Większość skamieniałości zwierząt pochodzi z ogniwa Flag Butte, najwyższej części formacji Two Medicine.

Dinozaury

Dinozaury
Takson Ogniwo Materiał kopalny Komentarz Grafika

Achelousaurus horneri [1][2][3]

górna część Flag Butte

co najmniej 3 osobniki

Centrozauryn blisko spokrewniony z Pachyrhinosaurus.

Achelousaurus dinosaur.png

cf. Achelousaurus/Einiosaurus [2]

górna część Flag Butte

MOR 591 - niekompletna czaszka

Nieokreślony eucentrozaur mogący być achelozaurem lub einiozaurem.

Eucentrosauran skulls from the Campanian Two Medicine Formation.jpg

Acristavus gagslarsoni [4][3]

dolna część Hagans Crossing

MOR 1155 - niekompletny szkielet

Został odnaleziony również w formacji Wahweap.

Acristavus gagslarsoni.png

Bambiraptor feinbergi [5][3]

górna część Flag Butte

3 szkielety oraz kość zębowa

Nieduży przedstawiciel Dromaeosauridae.

Bambiraptor reconstruction.jpg

Brachyceratops montanensis [6][7][3]

górna część Flag Butte

kilka szkieletów młodocianych osobników

Ceratopsyd mogący reprezentować młodocianą formę znanych już centrozaurynów z omawianej formacji.

Brachyceratops montanensis.jpg

Cerasinops hodgskissi [8][3]

dolna część Hagans Crossing

3 szkielety

Pierwszy opisany leptoceratopsyd z omawianej formacji mający niewielkie okna w kryzie. Poruszał się na dwóch nogach.

Cerasinops skeleton.jpg

Daspletosaurus horneri [9][3]

górna część Flag Butte

szczątki kilku osobników

Drugi ważny gatunek z rodzaju Daspletosaurus.

Daspletosaurus horneri.jpg

Daspletosaurus wilsoni [10][11]

Flag Butte

skamieniałości wielu osobników

Trzeci ważny gatunek z rodzaju Daspletosaurus. Tyranozauryd ten został odkryty również w formacjach Judith River i Dinosaur Park.

Daspletosaurus wilsoni profile.png

Edmontonia rugosidens [12][13][3]

górna część Flag Butte

USNM 11868 - niekompletny szkielet

Drugi ważny gatunek z rodzaju Edmontonia. Niegdyś był uważany za odrębny rodzaj Palaeoscincus. Nodozauryd ten został odnaleziony również w formacji Dinosaur Park.

Edmontonia dinosaur.png

Einiosaurus procurvicornis [1][2][3]

dolna część Flag Butte

szczątki co najmniej 15 osobników

Centrozauryn charakteryzujący się zagiętym do dołu rogiem nosowym.

Einiosaurus LACM.jpg

Gettyia gloriae [14][15]

górna część Flag Butte

MOR 553E/6.19.91.64 - prawy tarsometatarsus

Jedyny opisany ptak z omawianej formacji.

Glishades ericksoni [16][17]

nie podano

AMNH 27414 - fragmentaryczna czaszka

Bazalny hadrozauroid mogący być w rzeczywistości młodocianym przedstawicielem Saurolophinae. Jest obecnie uważany za takson wątpliwy.

Gryposaurus latidens [18][3]

dolna część Hagans Crossing

szczątki należące do kilku osobników

Prawdopodobnie drugi ważny gatunek z rodzaju Gryposaurus.

Hypacrosaurus stebingeri [19][3]

górna część Flag Butte

szczątki co najmniej kilku osobników

Prawdopodobnie drugi ważny gatunek z rodzaju Hypacrosaurus.

Hypacrosaurus stebingeri holotype.jpg

Maiasaura peeblesorum [20][3]

środkowa część Hagans Crossing

szczątki należące co najmniej do 200 osobników w tym młodych oraz gniazda

Pierwszy nazwany hadrozauryd pochodzący z omawianej formacji.

Maiasaura UDL.png

Oohkotokia horneri [21][22][23][3]

górna część Flag Butte

szczątki kilku osobników

Ankylozauryd mogący być synonimem Scolosaurus.

Oohkotokia skull.jpg

Orodromeus makelai [24][3]

dolna część Flag Butte

szczątki należące do 5 osobników oraz 19 jaj z embrionami

Niewielki dinozaur ptasiomiedniczny mogący bardzo szybko biegać.

Orodromeus fossil.jpg

Prenoceratops pieganensis [25][3]

górna część Flag Butte

szczątki należące do 5 osobników

Drugi opisany leptoceratopsyd z omawianej formacji.

The Childrens Museum of Indianapolis - Prenoceratops pieganensis.jpg

Prosaurolophus maximus [26][27][3]

górna część Flag Butte

szczątki 4 osobników

Hadrozauryd ten występował również w formacjach Dinosaur Park oraz Bearpaw. Był pierwotnie opisany jako drugi gatunek Prosaurolophus - P. blackfeetensis.

Prosaurolophus maximus.png

Saurornitholestes langstoni [28]

nie podano

szczątki kilku osobników

Szczątki tego dromeozauryda odnaleziono również w formacjach Judith River, Dinosaur Park, Oldman, oraz Foremost.

Saurornitholestes langstoni skeletal.png

Stellasaurus ancellae [29][3]

górna część Flag Butte

MOR 492 - fragmentaryczna czaszka

Wykazywał budowę pośrednią między nieco wcześniejszym od niego Styracosaurus albertensis a późniejszym Einiosaurus procurvicornsis.

Stellasaurus ancellae.jpg

Styracosaurus ovatus [12][30][29][3]

górna część Flag Butte

USNM 11869 - niekompletna kryza

Drugi ważny gatunek z rodzaju Styracosaurus. Dawniej był uważany za odrębny rodzaj zwany Rubeosaurus.

Rubeosaurus ovatus.jpg

Troodon formosus [31][3]

górna część Flag Butte

skamieniałości wielu osobników w tym jaja i embriony

Okazy te mogą reprezentować nowy rodzaj odrębny do Troodon.

TroodontidJF.png

Niezidentyfikowany centrozauryn [30]

górna część Flag Butte

USNM 12745 - częściowe kości nosowe i nadoczodołowe, kręgi oraz kości kończyn

Niediagnostyczny takson.

USNM 12745.png

Niezidentyfikowany centrozauryn [30]

górna część Flag Butte

USNM 16512 - obydwie kości łzowe i jarzmowe, prawa kość powiekowa, częściowa lewa kość kwadratowa, obydwie kości łuskowe oraz środkowa kość kryzy

Niediagnostyczny takson.

USNM 16512.png

Niezidentyfikowany centrozauryn [30]

górna część Flag Butte

MOR 449 - połączona lewa i prawa kość nosowa

Niediagnostyczny takson.

MOR 449.png

Niezidentyfikowany centrozauryn [30]

górna część Flag Butte

MOR 464 - kość podstawno-potyliczna oraz fragmenty kości ciemieniowej

Niediagnostyczny takson.

MOR 464.png

Niezidentyfikowany tyranozauryd [32][33]

prawdopodobnie górna część Flag Butte

UCM 55499 - lewa kość czołowa młodocianego osobnika

Prawdopodobny przedstawiciel kladu Teratophoneini.

Pterozaury

Pterozaury
Takson Ogniwo Materiał kopalny Komentarz Grafika

Montanazhdarcho minor [34][35][3]

górna część Flag Butte

MOR 691 - częściowy pysk, zmiażdżony kręg szyjny, prawa kość łopatkowo-krucza oraz dość dobrze zachowane lewe skrzydło

Nieduży przedstawiciel Azhdarchoidea mogący mieć ok. 2,5 m rozpiętości skrzydeł.

Montanazdarco cropped.jpg

Piksi barbarulna [36][37][38][39]

środkowa część Flag Butte

MOR 1113 - elementy prawego skrzydła (kość ramienna, promieniowa i łokciowa)

Został pierwotnie opisany jako ptak z grupy Ornithothoraces. Obecnie Piksi uważa się za pterozaura.

Łuskonośne

Łuskonośne
Takson Ogniwo Materiał kopalny Komentarz

Magnuviator ovimonsensis [40]

prawdopodobnie Hagans Crossing

2 niemalże kompletne szkielety (MOR 6627 i MOR 7042)

Jedyny opisany przedstawiciel Squamata pochodzący z omawianej formacji.

Jaja i skamieniałości śladowe

Skamieniałe jaja pozostawione przez Troodon formosus. Fot. James St. John [5].

W formacji Two Medicine odnaleziono wiele skamieniałości jaj dinozaurów, szczególnie teropodów (Troodon) oraz dinozaurów ptasiomiednicznych (Maiasaura, Hypacrosaurus oraz Orodromeus) [Hirsch i Quinn, 1990; Horner i Currie, 1994]. Varricchio i Jackson (2004) opisali dwa typy jaj z omawianej formacji skalnej. Jeden z nich (Prismatoolithus levis) należał do teropoda Troodon formosus, zaś drugi do zupełnie nowego ootaksonu[41]. Autorzy publikacji zauważyłi, że jaja te niewiele różniły się od ptasich. Zelenitsky i Therrien (2008) opisali gniazdo wraz z nowym typem jaj (ootakson Montanoolithus strongorum). Ich zdaniem mogły być one pozostawione przez przedstawicieli Caenagnathidae lub Dromaeosauridae. Jaja dinozaurów odnaleziono również w dolnych warstwach formacji Two Medicine. Niektóre ootaksony (Spheroolithus choteauensis, Prismatoolithus hirschi, Krokolithes i Tubercuoolithus tetonensis) były charakterystyczne dla najniższych pokładów Two Medicine. Z kolei jajo Continuoolithus canadensis (wg Jacksona i in. [2015] ich objętość wynosiła 194 cm³, zaś masa 205 g) mogły występować w wyższych warstwach oraz formacji Oldman. Obecność różnych typów jaj może świadczyć o dość dużej różnorodności dinozaurów pochodzących z najniższych partii opisywanej jednostki geologicznej (Jackson i Varricchio, 2010). Wśród wszystkich nieptasich dinozaurów jaja Troodon i troodontydów są najbardziej podobne do jaj współczesnych ptaków, ponieważ mają asymetryczny kształt, niską porowatość, brak ozdób i trzy strukturalne warstwy skorupy jaja (Varricchio i in., 2013).

W pobliżu kolonii lęgowych dinozaurów odnaleziono również wiele skamieniałych śladów pozostawionych przez owady. Martin i Varricchio (2011) opisali liczne ślady nor oraz komór przepoczwarzenia po osach i pszczołach. Owady te budowały swoje gniazda w dobrze odwodnionych glebach podczas suchych okresów, co z kolei potwierdza na półsuche warunki klimatyczne panujące w tamtym czasie. Badacze ci zauważyli również, że ichnofacja Celliforma występowała w pobliżu jaj T. formosus i Continuoolithus, ale nie przy gniazdach Maiasaura peeblesorum. W znanym stanowisku Egg Mountain (Wzgórze Jaj) odnaleziono co najmniej 4 morfotypy struktur przepoczwarzania owadów, odpowiadających różnym gatunkom owadów gniazdujących w glebie (Freimuth i Varricchio, 2019). Panascí oraz Varricchio w 2020 roku nazwali kolejną ichnoskamieniałość z wcześniej wspomnianego stanowiska - Feoichnus martini.

Bibliografia

Freimuth, W. J., & Varricchio, D. J. (2019). "Insect trace fossils elucidate depositional environments and sedimentation at a dinosaur nesting site from the Cretaceous (Campanian) Two Medicine Formation of Montana". Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology, 534, 109262. doi:10.1016/j.palaeo.2019.109262

Fowler, D.W. (2017). "Revised geochronology, correlation, and dinosaur stratigraphic ranges of the Santonian-Maastrichtian (Late Cretaceous) formations of the Western Interior of North America" PLoS ONE, 12(11), e0188426. doi:10.1371/journal.pone.0188426

Hirsch, K. F., & Quinn, B. (1990). "Eggs and eggshell fragments from the Upper Cretaceous two medicine formation of Montana". Journal of Vertebrate Paleontology, 10(4), 491-511. doi:10.1080/02724634.1990.10011832

Jackson, F. D., Schaff, R. J., Varricchio, D. J., & Schmitt, J. G. (2015). "A theropod nesting trace with eggs from the Upper Cretaceous (Campanian) Two Medicine Formation of Montana". Palaios, 30(5), 362-372. doi:10.2110/palo.2014.052

Jackson, F. D., & Varricchio, D. J. (2010). "Fossil eggs and eggshell from the lowermost Two Medicine Formation of western Montana, Sevenmile Hill locality". Journal of Vertebrate Paleontology, 30(4), 1142-1156. doi:10.1080/02724634.2010.483537

Martin, A. J., & Varricchio, D. J. (2011). "Paleoecological utility of insect trace fossils in dinosaur nesting sites of the Two Medicine Formation (Campanian), Choteau, Montana". Historical Biology, 23(01), 15-25. doi:10.1080/08912963.2010.505285

Panascí, G., & Varricchio, D. J. (2020). "A new terrestrial trace fossil Feoichnus martini n. isp. from the Upper Cretaceous Two Medicine Formation (USA)". Journal of Paleontology, 94(5), 922-930. [[doi:10.1017/jpa.2020.26]

Ramezani, J., Beveridge, T. L., Rogers, R. R., Eberth, D. A., & Roberts, E. M. (2022). "Calibrating the zenith of dinosaur diversity in the Campanian of the Western Interior Basin by CA-ID-TIMS U–Pb geochronology". Scientific Reports, 12(1), 16026. doi:doi:10.1038/s41598-022-19896-w

Rogers, R. R. (1990). "Taphonomy of three dinosaur bone beds in the Upper Cretaceous Two Medicine Formation of northwestern Montana: evidence for drought-related mortality". Palaios, 394-413. doi:10.2307/3514834

Rogers, R.R., Horner, J.R., J., Ramezani, J., Roberts, E. M., & Varricchio, D. J. (2024) "Updating the Upper Cretaceous (Campanian) Two Medicine Formation of Montana: Lithostratigraphic revisions, new CA-ID-TIMS U-Pb ages, and a calibrated framework of dinosaur occurrences". GSA Bulletin doi:10.1130/B37498.1

Trexler, D. (2001). "Two Medicine Formation, Montana: Geology and fauna". [w]: Tanke, D. & K. Carpenter (red.) "Mesozoic Vertebrate Life". Indiana University Press, Bloomington., pp. 298–309.

Varricchio, D. J., & Jackson, F. D. (2004). "A phylogenetic assessment of prismatic dinosaur eggs from the Cretaceous Two Medicine Formation of Montana". Journal of Vertebrate Paleontology, 24(4), 931-937 [7]

Varricchio, D. J., Jackson, F. D., Jackson, R. A., & Zelenitsky, D. K. (2013). "Porosity and water vapor conductance of two Troodon formosus eggs: an assessment of incubation strategy in a maniraptoran dinosaur". Paleobiology, 39(2), 278-296. doi:10.1666/11042

Zelenitsky, D. K., & Therrien, F. (2008). "Unique maniraptoran egg clutch from the Upper Cretaceous Two Medicine Formation of Montana reveals theropod nesting behaviour". Palaeontology, 51(6), 1253-1259. doi:10.1111/j.1475-4983.2008.00815.x

  1. ↑ 1,0 1,1 Sampson, S.D. (1995). "Two new horned dinosaurs from the upper Cretaceous Two Medicine Formation of Montana; with a phylogenetic analysis of the Centrosaurinae (Ornithischia: Ceratopsidae)". Journal of Vertebrate Paleontology. 15 (4), 743–760. doi:10.1080/02724634.1995.10011259.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 Wilson, J.P., Scannella, J.B. (2021). "Comparative cranial osteology of subadult eucentrosauran ceratopsid dinosaurs from the Two Medicine Formation, Montana, indicates sequence of ornamentation development and complex supraorbital ontogenetic change". Acta Palaeontologica Polonica 66 (4): 797–814. doi:10.4202/app.00797.2020
  3. ↑ 3,00 3,01 3,02 3,03 3,04 3,05 3,06 3,07 3,08 3,09 3,10 3,11 3,12 3,13 3,14 3,15 3,16 3,17 3,18 Rogers i in., 2024
  4. ↑ Gates, T.A., Horner, J.R., Hanna, R.R., & Nelson, C.R. (2011). "New unadorned hadrosaurine hadrosaurid (Dinosauria, Ornithopoda) from the Campanian of North America". Journal of Vertebrate Paleontology. 31 (4): 798–811. doi:10.1080/02724634.2011.577854
  5. ↑ Burnham, D.A., Derstler, K.L., Currie, P.J., Bakker, R.T., Zhou Z. & Ostrom J. H. (2000). "Remarkable new birdlike dinosaur (Theropoda: Maniraptora) from the Upper Cretaceous of Montana", University of Kansas Paleontological Contributions 13: 1-14.
  6. ↑ Gilmore, C. W. (1917). "Brachyceratops: a ceratopsian dinosaur from the Two Medicine Formation of Montana, with notes on associated fossil reptiles (Vol. 103)". US Government Printing Office
  7. ↑ Sampson, S.D., M. J. Ryan & D. H. Tanke. (1997). "Craniofacial ontogeny in centrosaurine dinosaurs (Ornithischia: Ceratopsidae): taphonomic and behavioral implications". Zoological Journal of the Linnean Society, 121: 293–337. doi:10.1111/j.10963642.1997.tb00340.x
  8. ↑ Chinnery, B.J. & Horner, J.R. (2007). "A new neoceratopsian dinosaur linking North American and Asian taxa". Journal of Vertebrate Paleontology. 27 (3): 625–641.
  9. ↑ Carr, T.D., Varricchio, D.J., Sedlmayr, J.C., Roberts, E.M. & Moore, J.S. (2017) "A new tyrannosaur with evidence for anagenesis and crocodile-like facial sensory system" Scientific Reports, 7, 44942. doi:10.1038/srep44942
  10. ↑ Currie, P.J., Trexler, D., Koppelhus, E.B., Wicks, K. & Murphy, N. (2005) "An unusual multi-individual tyrannosaurid bonebed in the Two Medicine Formation (Late Cretaceous, Campanian) of Montana". [w]: Carpenter, K. "The Carnivorous Dinosaurs" Bloomington. Indiana University Press, 313-324
  11. ↑ Warshaw E.A., Barrera Guevara D. & Fowler D.W. (2024). "Anagenesis and the tyrant pedigree: a response to “Re-analysis of a dataset refutes claims of anagenesis within Tyrannosaurus-line tyrannosaurines (Theropoda, Tyrannosauridae)". Cretaceous Research, 105957. doi:10.1016/j.cretres.2024.105957
  12. ↑ 12,0 12,1 Gilmore, C.W. (1930). "On dinosaurian reptiles from the Two Medicine Formation of Montana". Proceedings of the United States National Museum. 77 (16): 1–39. doi:10.5479/si.00963801.77-2839.1.
  13. ↑ Russell, L.S. (1940). "Edmontonia rugosidens (Gilmore), an armoured dinosaur from the Belly River Series of Alberta". University of Toronto Studies, Geology Series. 43: 3–28
  14. ↑ Varricchio, D. J., & Chiappe, L. M. (1995). "A new enantiornithine bird from the Upper Cretaceous Two Medicine Formation of Montana". Journal of Vertebrate Paleontology, 15(1), 201-204. doi:10.1080/02724634.1995.10011219
  15. ↑ Atterholt, J., Hutchison, J. H., & O’Connor, J. K. (2018). "The most complete enantiornithine from North America and a phylogenetic analysis of the Avisauridae'. PeerJ, 6, e5910. doi:10.7717/peerj.5910
  16. ↑ Prieto-Marquez, A. (2010). "Glishades ericksoni, a new hadrosauroid (Dinosauria: Ornithopoda) from the Late Cretaceous of North America". Zootaxa, 2452(1), 1-17. [1]
  17. ↑ Campione, N. E., Brink, K. S., Freedman, E. A., McGarrity, C. T., & Evans, D. C. (2013). "‘Glishades ericksoni’, an indeterminate juvenile hadrosaurid from the Two Medicine Formation of Montana: implications for hadrosauroid diversity in the latest Cretaceous (Campanian-Maastrichtian) of western North America". Palaeobiodiversity and Palaeoenvironments, 93, 65-75. doi:10.1007/s12549-012-0097-1
  18. ↑ Prieto-Márquez, A. (2012). "The skull and appendicular skeleton of Gryposaurus latidens, a saurolophine hadrosaurid (Dinosauria: Ornithopoda) from the early Campanian (Cretaceous) of Montana, USA". Canadian Journal of Earth Sciences. 49 (3). doi:doi:10.1139/E11-069
  19. ↑ Horner, J.R., Currie, P.J. (1994). "Embryonic and neonatal morphology and ontogeny of a new species of Hypacrosaurus (Ornithischia, Lambeosauridae) from Montana and Alberta". [w]: Carpenter, K., Hirsch, K.F., Horner, J.R. (red.). "Dinosaur Eggs and Babies". Cambridge: Cambridge University Press. 312–336
  20. ↑ Horner, J.R., Makela, R. (1979). "Nest of juveniles provides evidence of family structure among dinosaurs". Nature. 282 (5736): 296–298. doi:10.1038/282296a0.
  21. ↑ Penkalski, P. (2014). "A new ankylosaurid from the late Cretaceous Two Medicine Formation of Montana, USA". Acta Palaeontologica Polonica 59 (3): 617-634. doi:10.4202/app.2012.0125
  22. ↑ Arbour, V.M. & Currie, P.J. (2016). "Systematics, phylogeny and palaeobiogeography of the ankylosaurid dinosaurs". Journal of Systematic Palaeontology. doi:10.1080/14772019.2015.1059985
  23. ↑ Penkalski, P. (2018). "Revised systematics of the armoured dinosaur Euoplocephalus and its allies". Neues Jahrbuch für Geologie und Paläontologie - Abhandlungen. 287 (3): 261–306. doi:10.1127/njgpa/2018/0717.
  24. ↑ Horner, J. R., & Weishampel, D. B. (1988). "A comparative embryological study of two ornithischian dinosaurs". Nature, 332(6161), 256-257.
  25. ↑ Chinnery, B. (2004). "Description of Prenoceratops pieganensis gen. et sp. nov.(Dinosauria: Neoceratopsia) from the Two Medicine Formation of Montana". Journal of Vertebrate Paleontology, 24(3), 572-590.
  26. ↑ Horner, J. R. (1992). "Cranial morphology of Prosaurolophus (Ornithischia: Hadrosauridae) with descriptions of two new hadrosaurid species and an evaluation of hadrosaurid phylogenetic relationships". Museum of the Rockies Occasional Paper. 2: 1–119.
  27. ↑ McGarrity, C. T., Campione, N. E., & Evans, D. C. (2013). "Cranial anatomy and variation in Prosaurolophus maximus (Dinosauria: Hadrosauridae)". Zoological Journal of the Linnean Society. 167 (4): 531–568 doi:10.1111/zoj.12009
  28. ↑ Mortimer, M (online) [2]
  29. ↑ 29,0 29,1 Wilson, J.P., Ryan, M.J. & Evans, D.C. (2020). "A new, transitional centrosaurine ceratopsid from the Upper Cretaceous Two Medicine Formation of Montana and the evolution of the 'Styracosaurus-line' dinosaurs". Royal Society Open Publishing. 7 (4). doi:10.1098/rsos.200284
  30. ↑ 30,0 30,1 30,2 30,3 30,4 McDonald A.T. (2011) "A Subadult Specimen of Rubeosaurus ovatus (Dinosauria: Ceratopsidae), with Observations on Other Ceratopsids from the Two Medicine Formation". PLoS ONE 6(8): e22710. doi:10.1371/journal.pone.0022710
  31. ↑ Mortimer, M. (online) [3]
  32. ↑ Yun, C. -G. (2023). "Probable juvenile frontal of Daspletosaurus horneri (Dinosauria: Theropoda) from the Two Medicine Formation of Montana, with implications for tyrannosaurid ontogeny". Acta Palaeontologica Romaniae (19 (1)): 3–11. doi:10.35463/j.apr.2023.01.01
  33. ↑ Rivera-Sylva, H. E., & Longrich, N. R. (2024). "A New Tyrant Dinosaur from the Late Campanian of Mexico Reveals a Tribe of Southern Tyrannosaurs". Fossil Studies, 2(4), 245-272. doi:10.3390/fossils2040012
  34. ↑ Padian, K., de Ricqlès, A.J, & Horner, J.R. (1995). "Bone histology determines identification of a new fossil taxon of pterosaur (Reptilia: Archosauria)". Comptes Rendus de l'Académie des Sciences, Série II. 320 (1): 77–84
  35. ↑ McGowen, M.R., Padian, K., de Sosa, M.A., & Harmon, R.J. (2002). "Description of Montanazhdarcho minor, an azhdarchid pterosaur from the Two Medicine Formation (Campanian) of Montana". PaleoBios. 22 (1): 1–9.
  36. ↑ Varricchio, D. J. (2002). "A new bird from the Upper Cretaceous Two Medicine Formation of Montana". Canadian Journal of Earth Sciences, 39(1), 19-26. doi:10.1139/e01-057
  37. ↑ Agnolin, F. L., & Varricchio, D. (2012). "Systematic reinterpretation of Piksi barbarulna Varricchio, 2002 from the Two Medicine Formation (Upper Cretaceous) of Western USA (Montana) as a pterosaur rather than a bird". Geodiversitas, 34(4), 883-894. doi:10.5252/g2012n4a10
  38. ↑ Martin-Silverstone, E., Witton, M. P., Arbour, V. M., & Currie, P. J. (2016). "A small azhdarchoid pterosaur from the latest Cretaceous, the age of flying giants". Royal Society Open Science, 3(8), 160333. doi:10.1098/rsos.160333
  39. ↑ Longrich, N. R., Martill, D. M., & Andres, B. (2018). "Late Maastrichtian pterosaurs from North Africa and mass extinction of Pterosauria at the Cretaceous-Paleogene boundary". PLoS biology, 16(3), e2001663. doi:10.1371/journal.pbio.2001663
  40. ↑ DeMar Jr, D. G., Conrad, J. L., Head, J. J., Varricchio, D. J., & Wilson, G. P. (2017). "A new Late Cretaceous iguanomorph from North America and the origin of New World Pleurodonta (Squamata, Iguania)". Proceedings of the Royal Society B: Biological Sciences, 284(1847), 20161902. doi:10.1098/rspb.2016.1902
  41. ↑ Ootakson to nazwa nadawana jajom o określonym kształcie, rozmiarze i strukturze skorupy
Źródło: „https://encyklopedia.dinozaury.com/index.php?title=Two_Medicine&oldid=34707”