Foremost

Autor:	Paweł Konarzewski

Formacja Foremost

Wiek

Trias

252

Jura

201,4

Kreda

143,1

66

ok. 79,5-78,6 Ma
późna kreda (kampan)

Miejsce

Kanada - Alberta i Saskatchewan

Leży pod

formacja Oldman

Leży nad

formacja Pakowki

Miąższość

do 170 m

Klimat

ciepły i wilgotny

Litologia

mułowce, piaskowce, pyłowce, skały wulkaniczne, plutoniczne oraz metamorficzne (materiał wtórny)

Osłonięcia skał formacji Foremost wzdłuż przebiegającej rzeki Milk River. Fot. Georgialh [4]

Wstęp

Odsłonięcia skał formacji Foremost znajdujące się obok rzeki Milk River. Fot. Georgialh [2]

Formacja Foremost to późnokredowa jednostka litostratygraficzna położona w Kanadzie. Jej osady datuje się na piętro zwane kampan.

Etymologia

Nazwa formacji pochodzi miasta Foremost znajdującego się w prowincji Alberta.

Litologia i wiek

Osady formacji Foremost powstały podczas regresji Morza Środkowego Zachodu. Rozciąga się ona od południowej Alberty i Saskatchewan przez granicę ze Stanami Zjednoczonymi, gdzie część jej warstw o równoważnym wieku jest uważanych jako część formacji Judith River w północnej Montanie. Skały formacji Foremost w Albercie i Saskatchewan pochodzą z obszarów dzisiejszej Kolumbii Brytyjskiej i Montany. Powstały z materiałów takich jak skały wulkaniczne, metamorficzne, plutoniczne i osadowe, które zostały przyniesione przez rzeki i inne procesy, a następnie osadziły się w tym regionie. Foremost należy do grupy Belly River, w której skład wchodzą również formacje Oldman, Dinosaur Park oraz Judith River. Tradycyjnie granice formacji są wyznaczone przez strefy zawierające duże ilości węgla zwane Mackay (dolne pokłady) i Taber (górne pokłady). W regionie rzeki Milk River można wyróżnić trzy jeszcze nienazwane ogniwa (Thompson i in., 2024). Fowler (2017) ustalił wiek pokładów Foremost mieszczący się w przedziale od ok. 80,2 do 79,5 Ma. Z kolei wg Rogersa i in. (2024) formacja jest trochę młodsza (ok. 79,5-78,6 Ma).

Paleośrodowisko

Rekonstrukcja paleośrodowiska formacji Foremost. Autor: ABelov2014 [3]

Osady formacji Foremost sugerują występowanie środowisk nadbrzeżne z estuariami lub lagunowe, które z czasem zmieniły się w obszary o większej powierzchni lądu w wyniku obniżenia się poziomu Morza Środkowego Zachodu oddzielającego od siebie Laramidię i Appalachię podczas morskiej regresji Claggett. Niska liczba i różnorodność otwornic bentosowych (żyjących na dnach zbiorników wodnych) wskazywały na stresujące warunki tlenowe i zasolenie w środowiskach przybrzeżnych. Z kolei fauny morskich kręgowców świadczyły o mieszanym wpływie środowisk słodkowodnych i słonawych, a różnorodność wzrastała wraz ze wzrostem wpływu słodkowodnego (Thompson i in., 2024).

Paleofauna

Fauna dinozaurów była podobnie zróżnicowana, co inne, dobrze poznane kampańskie formacje Ameryki Północnej. Występowały m. in. ceratopsydy, tyranozaurydy, pachycefalozaurydy, dromeozaurydy, bazalni przedstawiciele Neornithischia, ankylozaurydy oraz ptaki. Ceratopsdy i ankylozaury wykazywały zmniejszenie względnej liczebności w górnych warstwach formacji Foremost oraz w dolnej części formacji Oldman. Mogło to wynikać z ich preferencji dla środowisk przybrzeżnych lub zasobów roślinnych, w przeciwieństwie do innych roślinożerców. Oprócz dinozaurów żyły również ryby, jaszczurki, żółwie, płazy, ssaki, krokodykomorfy, przedstawiciele Champsosauridae oraz bezkręgowce (Thompson i in., 2024).

Dinozaury

Dinozaury
Takson	Materiał kopalny	Komentarz	Grafika
Colepiocephale lambei ^[1]^[2]	czaszki kilku osobników	Szczątki tego gatunku odnaleziono również w formacji Judith River.
Hesperornis sp. ^[3]	UCMP 108074 - tarsometatarsus	Być może te szczątki reprezentują nowy gatunek hesperornisa.
Palintropus sp. ^[4]	TMP 86.146.11 - prawy fragment prawej łopatki	Być może nowy gatunek palintropa. Więcej skamieniałości tego taksonu znanych jest z formacji Dinosaur Park.
Probrachylophosaurus sp. ^[5]	szczątki kilku osobników	Nieokreślony gatunek z rodzaju Probrachylophosaurus.
Saurornitholestes langstoni ^[6]	korona zęba	Gatunek ten został odnaleziony również w formacjach Judith River, Dinosaur Park, Oldman, oraz Two Medicine.
Thanatotheristes degrootorum ^[7]	niekompletne czaszki dwóch osobników	Najstarszy znany kanadyjski tyranozauryd.
Xenoceratops foremostensis ^[8] ?Xenoceratops foremostensis ^[8]	niekompletne czaszki kilku osobników TMP 2010.076.0024 - niewypreparowana fragmentaryczna czaszka	Najstarszy znany kanadyjski ceratopsyd. Być może ten okaz reprezentuje rodzaj Xenoceratops.
Niezidentyfikowane ankylozaurydy ^[9]	TMP 2011.053.0148 - ząb ^[9] pojedyncza osteoderma ^[6]	Niediagnostyczne taksony.
Niezidentyfikowany ceratopsyd ^[10]	TMP 1989.068.0001 - lewy, niekompletny róg nadoczony wraz z kośćmi czaszki	Niediagnostyczny takson mogący być chasmozaurynem lub centrozaurynem.
Niezidentyfikowany ceratopsyd ^[10]	TMP 2017.022.0037 - niekompletny róg nadoczony	Niediagnostyczny takson mogący być chasmozaurynem lub centrozaurynem.
Niezidentyfikowany ceratopsyd ^[9]	TMP 2011.053.0146 - korona zęba	Niediagnostyczny takson.
Niezidentyfikowany dromeozauryd ^[9]	TMP 2009.037.0109 - korona zęba	Niezidentyfikowany takson.
Niezidentyfikowane hadrozaurydy	CMN 9955 - dwa zniszczone elementy kręgów, niewypreparowana kość udowa ^[6] CMN 9954 - kość śródstopia III ^[6] TMP 2011.053.0150 - korona zęba ^[9] fragment zęba ^[6] kość nadgarstka lub stępu ^[6]	Niediagnostyczne taksony.
Niezidentyfikowany nodozauryd ^[9]	TMP 2011.053.0149 - ząb	Niediagnostyczny takson.
Niezidentyfikowany pachycefalozauryd ^[9]	TMP 2015.044.0215 - fragment kopuły czołowo-ciemieniowej	Być może reprezentuje nowy takson.
Niezidentyfikowany tyranozauryd ^[6]	ząb	Niediagnostyczny takson.

Krokodylomorfy

Krokodylomorfy
Takson	Materiał kopalny	Komentarz
Niezidentyfikowany przedstawiciel Eusuchia ^[9]	TMP 2009.037.0101 - osteodermy i zęby	Prawdopodobnie niediagnostyczny takson.

Żółwie

Żółwie
Takson	Materiał kopalny	Komentarz
Adocus sp. ^[9]	TMP 2013.019.0094 - fragmenty pancerza	Nieokreślony gatunek z rodzaju Adocus.
Basilemys sp. ^[9]	TMP 2015.044.0134 - fragment pancerza	Nieokreślony gatunek z rodzaju Basilemys.
Naomichelys sp. ^[9]	TMP 2009.037.0093 - fragment pancerza	Nieokreślony gatunek z rodzaju Naomichelys.
Niezidentyfikowany przedstawiciel Baenidae ^[9]	TMP 2013.019.0095 - fragment pancerza	Prawdopodobnie niediagnostyczny takson.
Niezidentyfikowany przedstawiciel Chelydridae ^[9]	TMP 2015.044.0136 - fragment pancerza	Prawdopodobnie niediagnostyczny takson.
Niezidentyfikowany aprzedstawiciel Trionychidae ^[9]	TMP 2009.037.0098 - fragmenty skorupy	Prawdopodobnie niediagnostyczny takson.

Choristodery

Choristodery
Takson	Materiał kopalny	Komentarz
Champsosaurus sp. ^[9]	TMP 2009.037.0100 - kręgi szyjne i grzbietowe	Nieokreślony gatunek z rodzaju Champsosaurus.

Płazy

Płazy
Takson	Materiał kopalny	Komentarz
Scapherpeton sp. ^[9]	TMP 2015.044.0117 - kręg tułowiowy	Nieokreślony gatunek z rodzaju Scapherpeton (płaz ogoniasty).
Niezidentyfikowany przedstawiciel Caudata ^[6]	kręg	Niewielki płaz ogoniasty.
Niezidentyfikowany przedstawiciel Lissamphibia ^[9]	TMP 2013.019.0085 - niekompletna kość biodrowa

Ryby chrzęstnoszkieletowe

Ryby chrzęstnoszkieletowe
Takson	Materiał kopalny	Komentarz
Archaeolamna sp. ^[9]	TMP 2011.053.0077 - zęby	Nieokreślony gatunek z rodzaju Archaeolamna.
Elasmodus sp. ^[9]	TMP 2013.019.0076 - fragmenty szczęki	Nieokreślony gatunek z rodzaju Elasmodus.
cf. Hybodus sp. ^[9] Hybodus sp. ^[11]	TMP 2009.037.0078 - prawy, prawie kompletny kolec znajdujący się na głowie TMP 96.71.1 i TMP 96.71.2 - zęby	Nieokreślony gatunek z rodzaju Hybodus.
Ischyrhiza mira ^[11]	TMP 96.71.10 i TMP 96.71.11 - zęby	Ryba ta swoim wyglądem przypominała dzisiejsze rekiny piły.
Myledaphus sp. ^[11]	TMP 96.71.20-28 - zęby	Nieokreślony gatunek z rodzaju Myledaphus.
Pseudomyledaphus sp. ^[9]	TMP 2009.037.0079 - ząb oraz fragment trzonu kręgu	Nieokreślony gatunek z rodzaju Pseudomyledaphus.
Rhinobatos casieri ^[11]	TMP 96.71.13 - zęby	Zęby tej ryby nie przekraczają 1,5 mm długości.
Squatina hassei ^[11]	TMP 96.71.7 i TMP 96.71.8 - zęby	Zęby tego gatunku są bardzo podobne jak u Squatirhina i Cretorectolobus.
Synodontaspis hardingi ^[11]	TMP 96.71.3 i TMP 96.71.4 - zęby	Jeden z najbardziej pospolitych rekinów odnaleziony na terenach Ameryki Północnej w późnej kredzie.
Niezidentyfikowany przedstawiciel Odontaspididae ^[9]	TMP 2009.037.0081 - ząb	Na chwilę obecną jest niemożliwe ustalenie rodzaju do jakiego należał ten ząb.

Ryby kostnoszkieletowe

Ryby kostnoszkieletowe
Takson	Materiał kopalny	Komentarz
Enchodus sp. ^[6]	ząb	Nieokreślony gatunek z rodzaju Enchodus.
Lepisosteus occidentalis ^[6]	łuski	Przedstawiciel rodziny Lepisosteidae (niszczukowate).
Lepisosteus sp. ^[9]	TMP 2009.037.0082 - zęby, łuski i fragmenty czaszki	Nieokreślony gatunek z rodzaju Lepisosteus.
"Holostean B" ^[6]	łuski	Przedstawiciel Acipenseridae (jesiotrowate).
Horseshoeichthys sp. ^[9]	TMP 2011.053.0102 - trzon kręgu	Okaz ten wcześniej był przypisywany do rodzaju Cretophareodus.
?Knightia ^[6]	trzon kręgu	Pierwszy przedstawiciel rodziny Clupeidae (śledziowate) odnaleziony w formacji Foremost.
Paralbula casei ^[6]	zęby	Niewielka ryba kostnoszkieletowa.
Niezidentyfikowany przedstawiciel Semionotiformes ^[9]	TMP 2013.019.0077 - łuski	Na chwilę obecną jest niemożliwe ustalenie rodzaju do jakiego należały te łuski.
Niezidentyfikowane ryby ^[6]	zęby i łuski

Bezkręgowce

Bezkręgowce
Takson	Materiał kopalny	Komentarz	Grafika
Boltonimecia canadensis ^[12]	CAS 330 - mrówka robotnica znajdująca się w bursztynie	Głowa mrówki Boltonimecia była mała i znacznie szersza niż dłuższa. Żuwaczki były zakrzywione pod kątem 90 stopni, a jej czułki składały się z 11 segmentów.
Haidoterminus cippus ^[13]	UASM 332546 - mrówka robotnica znajdująca się w bursztynie	Mrówka Haidoterminus swoją budową była dość podobna do rodzaju Haidomyrmex. Czułki składały się z 12 segmentów.

Bibliografia

Fowler, D. W. (2017). "Revised geochronology, correlation, and dinosaur stratigraphic ranges of the Santonian-Maastrichtian (Late Cretaceous) formations of the Western Interior of North America" PLoS ONE, 12(11), e0188426. doi:10.1371/journal.pone.0188426

Rogers, R. R., Eberth, D. A., & Ramezani, J. (2024). "The “Judith River–Belly River problem” revisited (Montana-Alberta-Saskatchewan): New perspectives on the correlation of Campanian dinosaur-bearing strata based on a revised stratigraphic model updated with CA-ID-TIMS U-Pb geochronology". GSA Bulletin, 136(3-4), 1221-1237. doi:10.1130/B36999.1

Thompson, M. G., Cullen, T. M., Evans, D. C., Schröder-Adams, C., & Ryan, M. J. (2024). "Multi-proxy paleoenvironmental and paleoecological reconstruction of the Foremost Formation (Upper Cretaceous, Campanian) of Alberta". Palaios, 39(12), 425-443 doi:10.2110/palo.2022.061

Skocz do góry ↑ Sullivan, R. M. (2003). "Revision of the dinosaur Stegoceras Lambe (Ornithischia, Pachycephalosauridae)". Journal of Vertebrate Paleontology. 23: 181–207.
Skocz do góry ↑ Schott, R. K., Evans, D. C., Williamson, T. E., Carr, T. D., & Goodwin, M. B. (2009). "The anatomy and systematics of Colepiocephale lambei (Dinosauria: Pachycephalosauridae)". Journal of Vertebrate Paleontology, 29(3), 771–786. doi:10.1671/039.029.0329
Skocz do góry ↑ Hope, S. (2002). "The Mesozoic radiation of Neornithes". [w:] Chiappe, L. M & Witmer, L.M. (red)."Mesozoic Birds: Above the Heads of Dinosaurs". University of California Press. pp 339-388.
Skocz do góry ↑ Longrich, N. R. (2009). "An ornithurine-dominated avifauna from the Belly River Group (Campanian, Upper Cretaceous) of Alberta, Canada". Cretaceous Research, 30(1): 161-177. doi:10.1016/j.cretres.2008.06.007
Skocz do góry ↑ Thompson, M. G., Bedek, F. V., Schröder-Adams, C., Evans, D. C., & Ryan, M. J. (2021). "The oldest occurrence of brachylophosaurin hadrosaurids in Canada". Canadian Journal of Earth Sciences, 58(10), 993-1004. doi:10.1139/cjes-2020-0007
↑ ^{Skocz do: 6,00} ^6,01 ^6,02 ^6,03 ^6,04 ^6,05 ^6,06 ^6,07 ^6,08 ^6,09 ^6,10 ^6,11 ^6,12 ^6,13 Thompson, M. G. (2018). "A Multidisciplinary Palaeoenvironmental Reconstruction of the Campanian Foremost Formation of Southern Alberta". (dysertacja doktorska, Carleton University) [1]
Skocz do góry ↑ Voris, J. T., Therrien, F., Zelenitzky, D. K., & Brown, C.M. (2020). "A new tyrannosaurinae (Theropoda:Tyrannosauridae) from the Campanian Foremost Formation of Alberta, Canada, provides insight into the evolution and biogeography of tyrannosaurids". Cretaceous Research: 104388. doi:10.1016/j.cretres.2020.104388
↑ ^{Skocz do: 8,0} ^8,1 Ryan, M. J., Evans, D. C., & Shepherd, K. M. (2012). "A new ceratopsid from the Foremost Formation (middle Campanian) of Alberta". Canadian Journal of Earth Sciences, 49(11), 1251-1262. doi:10.1139/e2012-056
↑ ^{Skocz do: 9,00} ^9,01 ^9,02 ^9,03 ^9,04 ^9,05 ^9,06 ^9,07 ^9,08 ^9,09 ^9,10 ^9,11 ^9,12 ^9,13 ^9,14 ^9,15 ^9,16 ^9,17 ^9,18 ^9,19 ^9,20 ^9,21 ^9,22 ^9,23 ^9,24 Cullen, T. M., Fanti, F., Capobianco, C., Ryan, M. J., & Evans, D. C. (2016). "A vertebrate microsite from a marine-terrestrial transition in the Foremost Formation (Campanian) of Alberta, Canada, and the use of faunal assemblage data as a paleoenvironmental indicator". Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology, 444, 101-114. doi:10.1016/j.palaeo.2015.12.015
↑ ^{Skocz do: 10,0} ^10,1 Brown, C. M. (2018). "Long-horned Ceratopsidae from the Foremost Formation (Campanian) of southern Alberta". PeerJ 6:e4265 doi:10.7717/peerj.4265
↑ ^{Skocz do: 11,0} ^11,1 ^11,2 ^11,3 ^11,4 ^11,5 Peng, J., Russell, A. P., & Brinkman, D. B. (2001). "Vertebrate microsite assemblages (exclusive of mammals) from the Foremost and Oldman Formations of the Judith River Group (Campanian) of southeastern Alberta: an illustrated guide". Prov. Mus. Alberta. Occas. Pap. 25, 1–54.
Skocz do góry ↑ Borysenko, L. H. (2017). "Description of a new genus of primitive ants from Canadian amber, with the study of relationships between stem- and crown-group ants (Hymenoptera: Formicidae)". Insecta Mundi. 570: 1–57.
Skocz do góry ↑ McKellar, R. C., Glasier, J. R., & Engel, M. S. (2013). "A new trap-jawed ant (Hymenoptera: Formicidae: Haidomyrmecini) from Canadian Late Cretaceous amber". The Canadian Entomologist, 145(4), 454-465

[1] Skocz do góry ↑ Sullivan, R. M. (2003). "Revision of the dinosaur Stegoceras Lambe (Ornithischia, Pachycephalosauridae)". Journal of Vertebrate Paleontology. 23: 181–207.

[2] Skocz do góry ↑ Schott, R. K., Evans, D. C., Williamson, T. E., Carr, T. D., & Goodwin, M. B. (2009). "The anatomy and systematics of Colepiocephale lambei (Dinosauria: Pachycephalosauridae)". Journal of Vertebrate Paleontology, 29(3), 771–786. doi:10.1671/039.029.0329

[3] Skocz do góry ↑ Hope, S. (2002). "The Mesozoic radiation of Neornithes". [w:] Chiappe, L. M & Witmer, L.M. (red)."Mesozoic Birds: Above the Heads of Dinosaurs". University of California Press. pp 339-388.

[4] Skocz do góry ↑ Longrich, N. R. (2009). "An ornithurine-dominated avifauna from the Belly River Group (Campanian, Upper Cretaceous) of Alberta, Canada". Cretaceous Research, 30(1): 161-177. doi:10.1016/j.cretres.2008.06.007

[5] Skocz do góry ↑ Thompson, M. G., Bedek, F. V., Schröder-Adams, C., Evans, D. C., & Ryan, M. J. (2021). "The oldest occurrence of brachylophosaurin hadrosaurids in Canada". Canadian Journal of Earth Sciences, 58(10), 993-1004. doi:10.1139/cjes-2020-0007

[Thompson2018-6] {Skocz do: 6,00} ^6,01 ^6,02 ^6,03 ^6,04 ^6,05 ^6,06 ^6,07 ^6,08 ^6,09 ^6,10 ^6,11 ^6,12 ^6,13 Thompson, M. G. (2018). "A Multidisciplinary Palaeoenvironmental Reconstruction of the Campanian Foremost Formation of Southern Alberta". (dysertacja doktorska, Carleton University) [1]

[7] Skocz do góry ↑ Voris, J. T., Therrien, F., Zelenitzky, D. K., & Brown, C.M. (2020). "A new tyrannosaurinae (Theropoda:Tyrannosauridae) from the Campanian Foremost Formation of Alberta, Canada, provides insight into the evolution and biogeography of tyrannosaurids". Cretaceous Research: 104388. doi:10.1016/j.cretres.2020.104388

[Ryan2012-8] {Skocz do: 8,0} ^8,1 Ryan, M. J., Evans, D. C., & Shepherd, K. M. (2012). "A new ceratopsid from the Foremost Formation (middle Campanian) of Alberta". Canadian Journal of Earth Sciences, 49(11), 1251-1262. doi:10.1139/e2012-056

[Cullen2016-9] {Skocz do: 9,00} ^9,01 ^9,02 ^9,03 ^9,04 ^9,05 ^9,06 ^9,07 ^9,08 ^9,09 ^9,10 ^9,11 ^9,12 ^9,13 ^9,14 ^9,15 ^9,16 ^9,17 ^9,18 ^9,19 ^9,20 ^9,21 ^9,22 ^9,23 ^9,24 Cullen, T. M., Fanti, F., Capobianco, C., Ryan, M. J., & Evans, D. C. (2016). "A vertebrate microsite from a marine-terrestrial transition in the Foremost Formation (Campanian) of Alberta, Canada, and the use of faunal assemblage data as a paleoenvironmental indicator". Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology, 444, 101-114. doi:10.1016/j.palaeo.2015.12.015

[Brown2018-10] {Skocz do: 10,0} ^10,1 Brown, C. M. (2018). "Long-horned Ceratopsidae from the Foremost Formation (Campanian) of southern Alberta". PeerJ 6:e4265 doi:10.7717/peerj.4265

[Peng2001-11] {Skocz do: 11,0} ^11,1 ^11,2 ^11,3 ^11,4 ^11,5 Peng, J., Russell, A. P., & Brinkman, D. B. (2001). "Vertebrate microsite assemblages (exclusive of mammals) from the Foremost and Oldman Formations of the Judith River Group (Campanian) of southeastern Alberta: an illustrated guide". Prov. Mus. Alberta. Occas. Pap. 25, 1–54.

[12] Skocz do góry ↑ Borysenko, L. H. (2017). "Description of a new genus of primitive ants from Canadian amber, with the study of relationships between stem- and crown-group ants (Hymenoptera: Formicidae)". Insecta Mundi. 570: 1–57.

[13] Skocz do góry ↑ McKellar, R. C., Glasier, J. R., & Engel, M. S. (2013). "A new trap-jawed ant (Hymenoptera: Formicidae: Haidomyrmecini) from Canadian Late Cretaceous amber". The Canadian Entomologist, 145(4), 454-465

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

Foremost

Wstęp

Etymologia

Litologia i wiek

Paleośrodowisko

Paleofauna

Dinozaury

Krokodylomorfy

Żółwie

Choristodery

Płazy

Ryby chrzęstnoszkieletowe

Ryby kostnoszkieletowe

Bezkręgowce

Bibliografia

Menu nawigacyjne

Narzędzia osobiste

Przestrzenie nazw

Warianty

Widok

Więcej

Szukaj

Nawigacja

Kategorie

Narzędzia