Foremost
Autor: | Paweł Konarzewski |
Formacja Foremost | |
---|---|
Wiek |
ok. 79,5-78,6 Ma |
Miejsce | Kanada - Alberta i Saskatchewan |
Leży pod | formacja Oldman |
Leży nad | formacja Pakowki |
Miąższość | do 170 m |
Klimat | ciepły i wilgotny |
Litologia | mułowce, piaskowce, pyłowce, skały wulkaniczne, plutoniczne oraz metamorficzne (materiał wtórny) |
![]() Osłonięcia skał formacji Foremost wzdłuż przebiegającej rzeki Milk River. Fot. Georgialh [4] |
Wstęp

Formacja Foremost to późnokredowa jednostka litostratygraficzna położona w Kanadzie. Jej osady datuje się na piętro zwane kampan.
Etymologia
Nazwa formacji pochodzi miasta Foremost znajdującego się w prowincji Alberta.
Litologia i wiek
Osady formacji Foremost powstały podczas regresji Morza Środkowego Zachodu. Rozciąga się ona od południowej Alberty i Saskatchewan przez granicę ze Stanami Zjednoczonymi, gdzie część jej warstw o równoważnym wieku jest uważanych jako część formacji Judith River w północnej Montanie. Skały formacji Foremost w Albercie i Saskatchewan pochodzą z obszarów dzisiejszej Kolumbii Brytyjskiej i Montany. Powstały z materiałów takich jak skały wulkaniczne, metamorficzne, plutoniczne i osadowe, które zostały przyniesione przez rzeki i inne procesy, a następnie osadziły się w tym regionie. Foremost należy do grupy Belly River, w której skład wchodzą również formacje Oldman, Dinosaur Park oraz Judith River. Tradycyjnie granice formacji są wyznaczone przez strefy zawierające duże ilości węgla zwane Mackay (dolne pokłady) i Taber (górne pokłady). W regionie rzeki Milk River można wyróżnić trzy jeszcze nienazwane ogniwa (Thompson i in., 2024). Fowler (2017) ustalił wiek pokładów Foremost mieszczący się w przedziale od ok. 80,2 do 79,5 Ma. Z kolei wg Rogersa i in. (2024) formacja jest trochę młodsza (ok. 79,5-78,6 Ma).
Paleośrodowisko

Osady formacji Foremost sugerują występowanie środowisk nadbrzeżne z estuariami lub lagunowe, które z czasem zmieniły się w obszary o większej powierzchni lądu w wyniku obniżenia się poziomu Morza Środkowego Zachodu oddzielającego od siebie Laramidię i Appalachię podczas morskiej regresji Claggett. Niska liczba i różnorodność otwornic bentosowych (żyjących na dnach zbiorników wodnych) wskazywały na stresujące warunki tlenowe i zasolenie w środowiskach przybrzeżnych. Z kolei fauny morskich kręgowców świadczyły o mieszanym wpływie środowisk słodkowodnych i słonawych, a różnorodność wzrastała wraz ze wzrostem wpływu słodkowodnego (Thompson i in., 2024).
Paleofauna
Fauna dinozaurów była podobnie zróżnicowana, co inne, dobrze poznane kampańskie formacje Ameryki Północnej. Występowały m. in. ceratopsydy, tyranozaurydy, pachycefalozaurydy, dromeozaurydy, bazalni przedstawiciele Neornithischia, ankylozaurydy oraz ptaki. Ceratopsdy i ankylozaury wykazywały zmniejszenie względnej liczebności w górnych warstwach formacji Foremost oraz w dolnej części formacji Oldman. Mogło to wynikać z ich preferencji dla środowisk przybrzeżnych lub zasobów roślinnych, w przeciwieństwie do innych roślinożerców. Oprócz dinozaurów żyły również ryby, jaszczurki, żółwie, płazy, ssaki, krokodykomorfy, przedstawiciele Champsosauridae oraz bezkręgowce (Thompson i in., 2024).
Dinozaury
Dinozaury | |||
---|---|---|---|
Takson | Materiał kopalny | Komentarz | Grafika |
czaszki kilku osobników |
Szczątki tego gatunku odnaleziono również w formacji Judith River. |
||
UCMP 108074 - tarsometatarsus |
Być może te szczątki reprezentują nowy gatunek hesperornisa. |
||
TMP 86.146.11 - prawy fragment prawej łopatki |
Być może nowy gatunek palintropa. Więcej skamieniałości tego taksonu znanych jest z formacji Dinosaur Park. | ||
szczątki kilku osobników |
Nieokreślony gatunek z rodzaju Probrachylophosaurus. |
||
korona zęba |
Gatunek ten został odnaleziony również w formacjach Judith River, Dinosaur Park, Oldman, oraz Two Medicine. |
||
niekompletne czaszki dwóch osobników |
Najstarszy znany kanadyjski tyranozauryd. |
||
Xenoceratops foremostensis [8] |
niekompletne czaszki kilku osobników TMP 2010.076.0024 - niewypreparowana fragmentaryczna czaszka |
Najstarszy znany kanadyjski ceratopsyd. Być może ten okaz reprezentuje rodzaj Xenoceratops. |
|
Niezidentyfikowane ankylozaurydy [9] |
TMP 2011.053.0148 - ząb [9] pojedyncza osteoderma [6] |
Niediagnostyczne taksony. | |
Niezidentyfikowany ceratopsyd [10] |
TMP 1989.068.0001 - lewy, niekompletny róg nadoczony wraz z kośćmi czaszki |
Niediagnostyczny takson mogący być chasmozaurynem lub centrozaurynem. |
|
Niezidentyfikowany ceratopsyd [10] |
TMP 2017.022.0037 - niekompletny róg nadoczony |
Niediagnostyczny takson mogący być chasmozaurynem lub centrozaurynem. |
|
Niezidentyfikowany ceratopsyd [9] |
TMP 2011.053.0146 - korona zęba |
Niediagnostyczny takson. | |
Niezidentyfikowany dromeozauryd [9] |
TMP 2009.037.0109 - korona zęba |
Niezidentyfikowany takson. | |
Niezidentyfikowane hadrozaurydy |
CMN 9955 - dwa zniszczone elementy kręgów, niewypreparowana kość udowa [6] CMN 9954 - kość śródstopia III [6] TMP 2011.053.0150 - korona zęba [9] fragment zęba [6] kość nadgarstka lub stępu [6] |
Niediagnostyczne taksony. | |
Niezidentyfikowany nodozauryd [9] |
TMP 2011.053.0149 - ząb |
Niediagnostyczny takson. | |
Niezidentyfikowany pachycefalozauryd [9] |
TMP 2015.044.0215 - fragment kopuły czołowo-ciemieniowej |
Być może reprezentuje nowy takson. | |
Niezidentyfikowany tyranozauryd [6] |
ząb |
Niediagnostyczny takson. |
Krokodylomorfy
Krokodylomorfy | ||
---|---|---|
Takson | Materiał kopalny | Komentarz |
Niezidentyfikowany przedstawiciel Eusuchia [9] |
TMP 2009.037.0101 - osteodermy i zęby |
Prawdopodobnie niediagnostyczny takson. |
Żółwie
Żółwie | ||
---|---|---|
Takson | Materiał kopalny | Komentarz |
TMP 2013.019.0094 - fragmenty pancerza |
Nieokreślony gatunek z rodzaju Adocus. | |
TMP 2015.044.0134 - fragment pancerza |
Nieokreślony gatunek z rodzaju Basilemys. | |
TMP 2009.037.0093 - fragment pancerza |
Nieokreślony gatunek z rodzaju Naomichelys. | |
Niezidentyfikowany przedstawiciel Baenidae [9] |
TMP 2013.019.0095 - fragment pancerza |
Prawdopodobnie niediagnostyczny takson. |
Niezidentyfikowany przedstawiciel Chelydridae [9] |
TMP 2015.044.0136 - fragment pancerza |
Prawdopodobnie niediagnostyczny takson. |
Niezidentyfikowany aprzedstawiciel Trionychidae [9] |
TMP 2009.037.0098 - fragmenty skorupy |
Prawdopodobnie niediagnostyczny takson. |
Choristodery
Choristodery | ||
---|---|---|
Takson | Materiał kopalny | Komentarz |
TMP 2009.037.0100 - kręgi szyjne i grzbietowe |
Nieokreślony gatunek z rodzaju Champsosaurus. |
Płazy
Płazy | ||
---|---|---|
Takson | Materiał kopalny | Komentarz |
TMP 2015.044.0117 - kręg tułowiowy |
Nieokreślony gatunek z rodzaju Scapherpeton (płaz ogoniasty). | |
Niezidentyfikowany przedstawiciel Caudata [6] |
kręg |
Niewielki płaz ogoniasty. |
Niezidentyfikowany przedstawiciel Lissamphibia [9] |
TMP 2013.019.0085 - niekompletna kość biodrowa |
Ryby chrzęstnoszkieletowe
Ryby chrzęstnoszkieletowe | ||
---|---|---|
Takson | Materiał kopalny | Komentarz |
TMP 2011.053.0077 - zęby |
Nieokreślony gatunek z rodzaju Archaeolamna. | |
TMP 2013.019.0076 - fragmenty szczęki |
Nieokreślony gatunek z rodzaju Elasmodus. | |
|
TMP 2009.037.0078 - prawy, prawie kompletny kolec znajdujący się na głowie TMP 96.71.1 i TMP 96.71.2 - zęby |
Nieokreślony gatunek z rodzaju Hybodus. |
Ischyrhiza mira [11] |
TMP 96.71.10 i TMP 96.71.11 - zęby |
Ryba ta swoim wyglądem przypominała dzisiejsze rekiny piły. |
TMP 96.71.20-28 - zęby |
Nieokreślony gatunek z rodzaju Myledaphus. | |
TMP 2009.037.0079 - ząb oraz fragment trzonu kręgu |
Nieokreślony gatunek z rodzaju Pseudomyledaphus. | |
Rhinobatos casieri [11] |
TMP 96.71.13 - zęby |
Zęby tej ryby nie przekraczają 1,5 mm długości. |
Squatina hassei [11] |
TMP 96.71.7 i TMP 96.71.8 - zęby |
Zęby tego gatunku są bardzo podobne jak u Squatirhina i Cretorectolobus. |
Synodontaspis hardingi [11] |
TMP 96.71.3 i TMP 96.71.4 - zęby |
Jeden z najbardziej pospolitych rekinów odnaleziony na terenach Ameryki Północnej w późnej kredzie. |
Niezidentyfikowany przedstawiciel Odontaspididae [9] |
TMP 2009.037.0081 - ząb |
Na chwilę obecną jest niemożliwe ustalenie rodzaju do jakiego należał ten ząb. |
Ryby kostnoszkieletowe
Ryby kostnoszkieletowe | ||
---|---|---|
Takson | Materiał kopalny | Komentarz |
ząb |
Nieokreślony gatunek z rodzaju Enchodus. | |
Lepisosteus occidentalis [6] |
łuski |
Przedstawiciel rodziny Lepisosteidae (niszczukowate). |
TMP 2009.037.0082 - zęby, łuski i fragmenty czaszki |
Nieokreślony gatunek z rodzaju Lepisosteus. | |
"Holostean B" [6] |
łuski |
Przedstawiciel Acipenseridae (jesiotrowate). |
TMP 2011.053.0102 - trzon kręgu |
Okaz ten wcześniej był przypisywany do rodzaju Cretophareodus. | |
?Knightia [6] |
trzon kręgu |
Pierwszy przedstawiciel rodziny Clupeidae (śledziowate) odnaleziony w formacji Foremost. |
Paralbula casei [6] |
zęby |
Niewielka ryba kostnoszkieletowa. |
Niezidentyfikowany przedstawiciel Semionotiformes [9] |
TMP 2013.019.0077 - łuski |
Na chwilę obecną jest niemożliwe ustalenie rodzaju do jakiego należały te łuski. |
Niezidentyfikowane ryby [6] |
zęby i łuski |
Bezkręgowce
Bezkręgowce | |||
---|---|---|---|
Takson | Materiał kopalny | Komentarz | Grafika |
Boltonimecia canadensis [12] |
CAS 330 - mrówka robotnica znajdująca się w bursztynie |
Głowa mrówki Boltonimecia była mała i znacznie szersza niż dłuższa. Żuwaczki były zakrzywione pod kątem 90 stopni, a jej czułki składały się z 11 segmentów. |
|
Haidoterminus cippus [13] |
UASM 332546 - mrówka robotnica znajdująca się w bursztynie |
Mrówka Haidoterminus swoją budową była dość podobna do rodzaju Haidomyrmex. Czułki składały się z 12 segmentów. |
Bibliografia
Fowler, D. W. (2017). "Revised geochronology, correlation, and dinosaur stratigraphic ranges of the Santonian-Maastrichtian (Late Cretaceous) formations of the Western Interior of North America" PLoS ONE, 12(11), e0188426. doi:10.1371/journal.pone.0188426
Rogers, R. R., Eberth, D. A., & Ramezani, J. (2024). "The “Judith River–Belly River problem” revisited (Montana-Alberta-Saskatchewan): New perspectives on the correlation of Campanian dinosaur-bearing strata based on a revised stratigraphic model updated with CA-ID-TIMS U-Pb geochronology". GSA Bulletin, 136(3-4), 1221-1237. doi:10.1130/B36999.1
Thompson, M. G., Cullen, T. M., Evans, D. C., Schröder-Adams, C., & Ryan, M. J. (2024). "Multi-proxy paleoenvironmental and paleoecological reconstruction of the Foremost Formation (Upper Cretaceous, Campanian) of Alberta". Palaios, 39(12), 425-443 doi:10.2110/palo.2022.061
- ↑ Sullivan, R. M. (2003). "Revision of the dinosaur Stegoceras Lambe (Ornithischia, Pachycephalosauridae)". Journal of Vertebrate Paleontology. 23: 181–207.
- ↑ Schott, R. K., Evans, D. C., Williamson, T. E., Carr, T. D., & Goodwin, M. B. (2009). "The anatomy and systematics of Colepiocephale lambei (Dinosauria: Pachycephalosauridae)". Journal of Vertebrate Paleontology, 29(3), 771–786. doi:10.1671/039.029.0329
- ↑ Hope, S. (2002). "The Mesozoic radiation of Neornithes". [w:] Chiappe, L. M & Witmer, L.M. (red)."Mesozoic Birds: Above the Heads of Dinosaurs". University of California Press. pp 339-388.
- ↑ Longrich, N. R. (2009). "An ornithurine-dominated avifauna from the Belly River Group (Campanian, Upper Cretaceous) of Alberta, Canada". Cretaceous Research, 30(1): 161-177. doi:10.1016/j.cretres.2008.06.007
- ↑ Thompson, M. G., Bedek, F. V., Schröder-Adams, C., Evans, D. C., & Ryan, M. J. (2021). "The oldest occurrence of brachylophosaurin hadrosaurids in Canada". Canadian Journal of Earth Sciences, 58(10), 993-1004. doi:10.1139/cjes-2020-0007
- ↑ 6,00 6,01 6,02 6,03 6,04 6,05 6,06 6,07 6,08 6,09 6,10 6,11 6,12 6,13 Thompson, M. G. (2018). "A Multidisciplinary Palaeoenvironmental Reconstruction of the Campanian Foremost Formation of Southern Alberta". (dysertacja doktorska, Carleton University) [1]
- ↑ Voris, J. T., Therrien, F., Zelenitzky, D. K., & Brown, C.M. (2020). "A new tyrannosaurinae (Theropoda:Tyrannosauridae) from the Campanian Foremost Formation of Alberta, Canada, provides insight into the evolution and biogeography of tyrannosaurids". Cretaceous Research: 104388. doi:10.1016/j.cretres.2020.104388
- ↑ 8,0 8,1 Ryan, M. J., Evans, D. C., & Shepherd, K. M. (2012). "A new ceratopsid from the Foremost Formation (middle Campanian) of Alberta". Canadian Journal of Earth Sciences, 49(11), 1251-1262. doi:10.1139/e2012-056
- ↑ 9,00 9,01 9,02 9,03 9,04 9,05 9,06 9,07 9,08 9,09 9,10 9,11 9,12 9,13 9,14 9,15 9,16 9,17 9,18 9,19 9,20 9,21 9,22 9,23 9,24 Cullen, T. M., Fanti, F., Capobianco, C., Ryan, M. J., & Evans, D. C. (2016). "A vertebrate microsite from a marine-terrestrial transition in the Foremost Formation (Campanian) of Alberta, Canada, and the use of faunal assemblage data as a paleoenvironmental indicator". Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology, 444, 101-114. doi:10.1016/j.palaeo.2015.12.015
- ↑ 10,0 10,1 Brown, C. M. (2018). "Long-horned Ceratopsidae from the Foremost Formation (Campanian) of southern Alberta". PeerJ 6:e4265 doi:10.7717/peerj.4265
- ↑ 11,0 11,1 11,2 11,3 11,4 11,5 Peng, J., Russell, A. P., & Brinkman, D. B. (2001). "Vertebrate microsite assemblages (exclusive of mammals) from the Foremost and Oldman Formations of the Judith River Group (Campanian) of southeastern Alberta: an illustrated guide". Prov. Mus. Alberta. Occas. Pap. 25, 1–54.
- ↑ Borysenko, L. H. (2017). "Description of a new genus of primitive ants from Canadian amber, with the study of relationships between stem- and crown-group ants (Hymenoptera: Formicidae)". Insecta Mundi. 570: 1–57.
- ↑ McKellar, R. C., Glasier, J. R., & Engel, M. S. (2013). "A new trap-jawed ant (Hymenoptera: Formicidae: Haidomyrmecini) from Canadian Late Cretaceous amber". The Canadian Entomologist, 145(4), 454-465