Wahweap
Autor: | Paweł Konarzewski, Michał Siedlecki |
Formacja Wahweap | |
---|---|
Wiek |
ok. 82,2-77,3 Ma |
Miejsce | USA - Utah |
Podjednostki | ogniwa Last Chance Creek, Reynolds Point, Coyote Point i Pardner Canyon |
Leży pod | formacja Kaiparowits |
Leży nad | formacja Straight Cliffs |
Miąższość | 410 m |
Klimat | ciepły i wilgotny wraz z porami suchymi |
Litologia | piaskowce, mułowce |
Skały osadowe formacji Wahweap. Fot. John Fowler [3] | |
Mapa znalezisk | |
Wczytywanie mapy… }
|
Wstęp
Formacja Wahweap to jednostka litostratygraficzna położona na terenie dzisiejszych Stanów Zjednoczonych. Jej osady są datowane na wczesny i środkowy kampan.
Etymologia
Nazwa formacji pochodzi od rzeki Wahweap mającej 89,5 km dlugości przechodzącej przez omawianą jednostkę geologiczną.
Historia badań
Formację po raz pierwszy opisali Gregory i Moore w 1931 roku. Określili, że piaskowce Wahweap powstały w wyniku akumulacji rzecznej o grubości od 360 do 460 m składającej się z mułowców zalewowych i piaskowców powstałych w korytach rzecznych. Peterson i Waldrop (1965) formalnie zdefiniowali formację, a w kolejnych latach prowadzono nad nią dalsze badana. Eaton (1991) zaproponował nieformalny podział osadów na dolne, środkowe i górne ogniwo ze względu na różnice w budowie skał. W 2022 roku Beveridge wraz z współautorami nazwali ogniwa oraz określili dokładny wiek formacji Wahweap.
Litologia
Formacja Wahweap znajduje się na południu stanu Utah, wzdłuż krawędzi płaskowyżów Markagunt i Paunsaugunt oraz jest rozległa na cały płaskowyż Kaiparowits. Najniższe osady stykają się z formacją Straight Cliffs, a najwyższe z Kaiparowits. Jest ona również skorelowana z formacją Masuk i piaskowcami Tarantula Mesa, które znajdują się na północny wschód w Kotlinie Henry. Jednak najbardziej obfitą w skamieniałości jest formacja Wahweap. Opisywaną formację tworzą osady pochodzenia rzecznego (piaskowce oraz mułowce). Beveridge i in. (2022) w swoim badaniu zdefiniowali cztery ogniwa:
Last Chance Creek
Wiek: 82,17-81,55 Ma (przedział z niepewnością: 83,64-81,47 Ma)
Miąższość: 0-64 m
Charakterystyka: Pierwsze ogniwo w formacji, znane wcześniej jako dolne ogniwo. Składa się głównie z mułowców oraz piaskowców.
Reynolds Point
Wiek: 81,55-80,62 Ma (przedział z niepewnością: 82,17-80,11 Ma)
Miąższość: 65-175 m
Charakterystyka: Drugie ogniwo znane wcześniej jako środkowe ogniwo. Zawiera większą ilość osadów zalewowych oraz kruchych piaskowców drobnoziarnistych niż Last Chance Creek.
Coyote Point
Wiek: 80,61-79,02 Ma (przedział z niepewnością: 81-78,02 Ma)
Miąższość: 176-312 m
Charakterystyka: Dawniej znana jako górna część. Dominują w niej piaskowce, a u podstaw tego ogniwa prawdopodobnie morze wpłynęło na tworzenie osadów.
Pardner Canyon
Wiek: 79-77,29 Ma (przedział z niepewnością: 79,98-76,67 Ma)
Miąższość: 313-410 m
Charakterystyka: Dominują w niej piaskowce tworzące klify oraz mułowce.
Paleośrodowisko
W późnej kredzie Morze Środkowego Zachodu (ang. Western Interior Seaway) dzieliło Amerykę Północną na dwie części: zachodnią Laramidię oraz wschodnią Appalachię. W środowisku odtworzonym na podstawie znalezisk z formacji Wahweap znajdowały się głównie tereny wilgotne (rozlewiska, jeziora oraz doliny rzeczne). Klimat był wilgotny z sezonowo występującymi suszami (Jinnah i Roberts, 2011).
Paleofauna
Fauna dinozaurów nie różniła się specjalnie od innych miejsc w późnej kredzie na terenach Stanów Zjednoczonych. W osadach formacji odnaleziono hadrozaurydy, centrozauryny, pachycefalozaurydy, nodozaurydy, ankylozauryda, krokodylomorfy, żółwie, ssaki, płazy, ryby oraz morskie bezkręgowce. Znanymi dinozaurami z tej formacji są: Lythronax, Acristavus, Machairoceratops, Diabloceratops oraz Adelolophus. Pomimo, że w pokładach formacji nie znaleziono szczątków ornitomimozaurów, można założyć, że również były obecne na terenie formacji (Zanno i in., 2013).
Dinozaury
Dinozaury | ||||||
---|---|---|---|---|---|---|
Takson | Miejsce | Ogniwo | Głębokość osadów, w której odnaleziono skamieniałości | Materiał kopalny | Komentarz | Grafika |
Star Seep |
Reynolds Point |
166 m |
UMNH VP 16607 - niekompletna czaszka oraz kręg szyjny |
Występował również w formacji Two Medicine. |
||
stanowisko UCMP V98173 |
Coyote Point |
180-250 m |
USMP 152028 - niekompletna kość szczękowa |
Najstarszy znany lambeozauryn z Ameryki Północnej. |
||
Death Ridge Wesses Canyon |
Pardner Canyon Reynolds Point |
dolne warstwy ogniwa Pardner Canyon środkowe warstwy ogniwa Reynolds Point |
UMNH VP 9548 - niekompletna kość szczękowa oraz kości kończyn przednich kość jarzmowa (UMNH VP 19465) |
Okaz UMNH VP 9458 wykazuje liczne podobieństwa w budowie do Brachylophosaurus canadensis.. [4] Razem z okazem UMNH VP 19465 znaleziono kość szczękową ryby z rodziny Amiidae (UMHN VP 19464). [2] |
||
Last Chance |
Reynolds Point |
105 m |
UMNH VP 16699 - prawie kompletna czaszka (zachowana jej lewa część oraz elementy z prawej) |
Jeden z najbardziej znanych prymitywnych centrozaurynów. |
||
Nipple Butte |
Reynolds Point |
70 m |
UMNH VP 20200 - kości czaszki oraz kończyn tylnych |
Najstarszy znany tyranozauryd z terenów Ameryki Północnej. |
||
Hadrosauroidea gen. nov. [7][2] |
Brigham Plains |
Reynolds Point |
dolne warstwy ogniwa Reynolds Point |
częściowy szkielet |
Nowy takson oczekujący na formalny opis. | |
Star Seep |
Coyote Point |
246 m |
UMNH VP 20550 - fragmentaryczna czaszka |
Bliski kuzyn Diabloceratops, znany wcześniej jako "Wahweap Centrosaur B". |
||
Nodosauridae gen. nov. [7][2] |
Right Hand Collet Canyon |
Reynolds Point |
środkowe osady ogniwa Reynolds Point |
UMNH VP 22080 - częściowa czaszka oraz szkielet pozaczaszkowy |
Nowy takson oczekujący na formalny opis. | |
Pachycephalosauridae gen. nov. [7][2] |
Brigham Plains |
Last Chance Creek |
środkowe warstwy ogniwa Last Chance Creek |
DMNH EVP. 131000 - nie podano |
Nowy takson oczekujący na formalny opis. | |
Pilot Knoll |
Last Chance Creek |
45 m |
UMNH VP 20600 - niekompletna czaszka |
Nowy, diagnostyczny takson czekający na formalny opis. Najstarszy centrozauryn z omawianej formacji. Miał jedną parę różków ciemieniowych podobnych do tych u Albertaceratops. | ||
Death Ridge |
Pardner Canyon |
313 m |
UMNH VP 9459 - fragmenty czaszki oraz szkieletu pozaczaszkowego |
Nowy, diagnostyczny takson czekający na formalny opis. Najmłodszy centrozauryn z omawianej formacji. | ||
Niezidentyfikowany ankylozauryd [10] |
nie podano |
Coyote Point |
nie podano |
OMNH 21280 (częściowo), 21858 i 24276 - 3 zęby |
Niediagnostyczny takson. | |
Niezidentyfikowany centrozauryn (takson z Nipple Butte) [9][2] |
Nipple Butte |
Last Chance Creek |
50 m |
UMNH VP 16704 - częściowa czaszka |
Początkowo został przypisany do Diabloceratops, jednak uważa się go za odrębny takson od Diabloceratops. |
|
Niezidentyfikowany dromeozauryd (Morfotyp A) [11] Niezidentyfikowany dromeozauryd (Morfotyp B) [11] |
nie podano |
Coyote Point |
nie podano |
14 zębów, w tym MNA NB-9 UCM 8613 - ząb |
Takson niediagnostyczny. Wcześniej przypisywany do Dromaeosaurus. Takson niediagnostyczny. Wcześniej przypisywany do Saurornitholestes. | |
Niezidentyfikowany hadrozauryd [2] |
Wesses Canyon |
Reynolds Point |
70 m |
szkielet pozaczaszkowy |
Zachowały się u niego odciski skóry. Wraz z szkieletem tego hadrozauryda odnaleziono również pancerz żółwia (UMNH VP 20213) oraz ząb ryby Melvius. | |
Niezidentyfikowane hadrozaurydy[2] |
Wesses Cove Nipple Butte |
Reynolds Point Last Chance Creek |
dolne warstwy ogniwa Reynolds Point niższe warstwy ogniwa Last Chance Creek |
łopatka (UMHN VP 20215), kość zębowa (UMNH VP 20216), bliższa część kości ramiennej UMNH VP 20616 - artykułowany szkielet pozaczaszkowy |
Być może nowe taksony. | |
Niezidentyfikowany hadrozauryd [12] |
nie podano |
Coyote Point |
ok. 213 m |
UCMP 235252 - fragment kości kończyny tylnej UCMP 235253 - kręg UCMP 252000-252001 oraz 235254-235255 - fragmenty szczęk |
Niediagnostyczny takson. | |
Niezidentyfikowany hadrozauryd [2] |
Tibbet Springs |
Last Chance Creek |
10 m |
złoże kostne hadrozaurydów | ||
Niezidentyfikowany nodozauryd [10] |
nie podano |
prawdopodobnie Last Chance Creek, Reynolds Point i Coyote Point |
nie podano |
zęby (z Coyote Point znane są OMNH 21280 (częściowo), 21992 i 24278), osteodermy (UMNH VP 13981, 15664, 16408 i 21207), częściowy szkielet pozaczaszkowy, czaszka (zaginęła) |
Takson ten nie wykazuje żadnych cech diagnostycznych. | |
Niezidentyfikowany pachycefalozauryd [13] |
Clints Cove |
Reynolds Point |
dolne warstwy ogniwa Reynolds Point |
UMNH VP 11939 - niekompletna kopuła czołowo-ciemieniowa oraz zęby |
Zachowana kopuła nie wykazuje żadnych cech diagnostycznych. | |
nie podano |
Coyote Point |
ok. 213 m |
UCMP 235246 - tylna część paliczka UCMP 235247 i 235251 - przednie części kości udowych UCMP 235248 - kość śródstopia III UCMP 235249-50 - tylna część kości udowej, zęby |
Potencjalnie nowe taksony (o ile diagnostyczne). Dawniej przypisywane do Richardoestesia i Paronychodon. | ||
Niezidentyfikowany troodontyd [11] |
nie podano |
Coyote Point |
nie podano |
OMNH 21988 i 24237 - zęby |
Takson niediagnostyczny. Dawniej przypisywany do Troodon. | |
Niezidentyfikowane tyranozaurydy [12][11] |
nie podano |
Coyote Point |
nie podano ok. 213 m |
OMNH 23635 - ząb [11] UCMP 235245 - częściowy ząb [12] |
Niediagnostyczne taksony. | |
Niezidentyfikowany zaurolofin[3][2] |
Camp Flat |
Reynolds Point |
środkowe warstwy ogniwa Reynolds Point |
złoże kostne |
Potencjalnie nowy takson. |
Krokodylomorfy
Krokodylomorfy | |||||
---|---|---|---|---|---|
Takson | Miejsce | Ogniwo | Głębokość osadów, w której odnaleziono skamieniałości | Materiał kopalny | Grafika |
Tibbers Springs Nipple Butte Brigham Plains |
Last Chance Creek Last Chance Creek Reynolds Point |
dolne warstwy ogniwa Last Chance Creek dolne warstwy ogniwa Last Chance Creek dolne warstwy ogniwa Reynolds Point |
częściowe szkielety |
||
Niezidentyfikowani przedstawiciele Crocodylia |
nie podano [14] Nipple Butte[2] Coyote Canyon[2] |
nie podano Last Chance Creek Reynolds Point |
nie podano dolne warstwy ogniwa Last Chance Creek środkowe warstwy ogniwa Reynolds Point |
UMNH VP 16223 i UCMP 150155 - kości czołowe UMNH VP 11948 - lewa kość zębowa nie podano kręg | |
stanowisko UCMP V98173 [14] Brigham Plains[2] |
Coyote Point Last Chance Creek |
powyżej 200 m dolne warstwy ogniwa Last Chance Creek |
UCMP 150157 - fragment kości zębowej nie podano | ||
Niezidentyfikowany przedstawiciel Mesoeucrocodylia [14] |
stanowisko UCMP V98173 |
Coyote Point |
powyżej 200 m |
UCMP 150156 - niekompletna lewa kość zębowa | |
Niezidentyfikowany przedstawiciel Neosuchia [14] |
nie podano |
nie podano |
nie podano |
UMNH VP 9547 - fragmenty żuchwy, zęby i osteodermy UMNH VP 18617 - częściowa osteoderma |
Żółwie
Żółwie | |||||
---|---|---|---|---|---|
Takson | Miejsce | Ogniwo | Głębokość osadów, w której odnaleziono skamieniałości | Materiał kopalny | Komentarz |
stanowisko UCMP V98173 |
Coyote Point |
powyżej 200 m |
UCMP 235584 - fragment skorupy |
Zachowany element skorupy wykazuje podobieństwa w budowie do tej u Arvinochelys goldeni. | |
stanowisko UCMP V98173 |
Coyote Point |
powyżej 200 m |
UCMP 252017 i UCMP 235242 - fragmenty skorupy |
Na skorupie znajdywały się nierównomiernie rozmieszczone guzki. | |
Neurankylus sp. |
stanowisko UCMP V98173 [12] Nipple Butte[2] Star Seep[2] Brigham Plains[2] |
Coyote Point Lasy Chance Creek Reynolds Point Reynolds Point |
powyżej 200 m dolne warstwy ogniwa Lasy Chance Creek dolne warstwy ogniwa Reynolds Point dolne warstwy ogniwa Reynolds Point |
UCMP 235240 - fragment skorupy skorupa elementy skorupy częściowy szkielet |
Nieokreślony gatunek z rodzaju Neurankylus. |
Niezidentyfikowani przedstawiciele Baenidae |
stanowisko UCMP V98173 [12] Tibbet Springs[2] Wesses Cove[2] |
Coyote Point Lasy Chance Creek Reynolds Point |
powyżej 200 m dolne warstwy ogniwa Lasy Chance Creek środkowe warstwy ogniwa Reynolds Point |
UCMP 235237-235239 - fragmenty skorupy UMNH VP 20645 - nie podano UMNH VP 20643 - fragmenty skorupy oraz kończyny przednie |
Zachowane elementy skorupy okazów UCMP 235237-235239 wykazują podobieństwa w budowie do tej u Neurankylus, pospolitego żółwia z formacji Kaiparowits. |
Niezidentyfikowani przedstawiciele Trionychidae |
stanowisko UCMP V98173 [12] The Gut[2] |
Coyote Point ? Reynolds Point |
powyżej 200 m ? środkowe warstwy ogniwa Reynolds Point |
UCMP 235243 i UCMP 235244 - fragmenty skorupy skorupa |
Zachowany element skorupy okazu UCMP 235243 swoją budową najbardziej przypomina tą u Aspideretoides. |
Ssaki
Z formacji Wahweap odnaleziono ssaki (znane głównie z zębów) należące do różnych kladów, m.in.: multituberkulaty (wieloguzkowce), wczesne torbacze, czy owadożerne.
Takson | Klad |
---|---|
Alphadon sp. [15][16][17] | Metatheria |
Anchistodelphys archibaldi [15][16][17] | Marsupialiformes |
Anchistodelphys sp. [15][16][17] | Marsupialiformes |
Cimolomys sp., cf. C. clarki [15][16][17] | Multituberculata |
Cimolomys sp. [15][16][17] | Multituberculata |
Cimexomys sp., cf. C. antiquus [15][16][17] | Multituberculata |
Iugomortiferum thoringtoni [15][16][17] | Marsupialiformes |
Iugomortiferum sp. [15][16][17] | Marsupialiformes |
? Meniscoessus sp. [15][16][17] | Multituberculata |
Paracimexomys sp. [15][16][17] | Multituberculata |
Paranyctoides sp. [15][16][17] | Eutheria |
Protalphadon crebreforme [15][16][17] | Metatheria |
Symmetrodontoides foxii [15][16][17] | Symmetrodonta |
Zygiocuspis goldingi [15][16][17] | Theria |
Nieokreślony przedstawiciel Cimolomyidae [15][16][17] | Multituberculata |
Nienazwany takson [15][16][17] | Metatheria |
Dwa nowe taksony [15][16][17] | Theria |
Płazy
Takson | Materiał kopalny |
---|---|
Nienazwany takson [18] | UMNH VP 19209 - kręg tułowiowy |
Opisthotriton sp. [18] | UMNH VP 19194-19198 - pierwsze kręgi szyjne
UMNH VP 19199-19200 - kręgi tułowiowe |
Scapherpeton sp. [18] | UMNH VP 19186 - pierwszy kręg szyjny (atlas) |
Ryby chrzęstnoszkieletowe
Takson | Materiał kopalny |
---|---|
Cantioscyllium estesi [19] | zęby |
Chiloscyllium missouriense [19] | zęby |
Columbusia deblieuxi [19] | zęby |
Cristomylus ciffelli [19] | zęby |
Hybodus sp. [19] | ząb |
Lonchidion sp. [19] | ząb |
Texatrygon brycensis [19] | zęby |
Ryby kostnoszkieletowe
Takson | Materiał kopalny |
---|---|
Nieokreślony przedstawiciel Acipenseriformes [12] | kolec płetwy piersiowej |
Nieokreślony przedstawiciel Lepisosteidae [12] | fragment łuski i kręg |
Niezidentyfikowany przedstawiciel Lepidotes[20] | zęby |
Melvius cf. M. chauliodus [12] | trzon kręgu, fragmenty czaszki |
Micropycnodon sp. [20] | ząb |
Paralbula sp. [20] | ząb |
Nieokreślony przedstawiciel Polyodontidae [20] | zęby |
Skamieniałości śladowe i jaja
W formacji Wahweap odnaleziono tropy należące do hadrozaurydów, ceratopsydów, dinozaurów ptasiomiednicznych oraz teropodów. Jednak badaczy przykuł uwagę jeden trop odkryty w 2003 roku. Był to trójpalczasty ślad należący do hadrozauryda, który zachował się w postaci naturalnego odlewu. Odnaleziono na nim odciski zadrapań ze skóry stopy oraz inne szczegóły anatomiczne (DeBlieux i in., 2013). Oprócz tropów dinozaurzych znane są również tropy krokodyli, oraz ślady po norkach ssaków, w których znaleziono wyżłobienia, prawdopodobnie pozostawionych przez teropoda z grupy maniraptorów polującego na ssaki. Jest to pierwszy przykład polowania dinozaurów na ssaki żyjące w norach (Simpson i in., 2010). Z tej formacji znane są również jaja dinozaurów (Weishampel, 2004).
Moran i współautorzy (2010) opisali niewielkie wydrążone ślady w skamieniałym drzewie pochodzącym z formacji Wahweap. Badacze ze względu na ich morfologię (ślad w kształcie łopatki lub woreczka) uznali, iż należy do ichnorodzaju Asthenopodichnium. Prawdopodobnymi ich sprawcami były nimfy jętket poruszające się w słodkich wodach, jednakże Moran i in. (2010) nie wykluczają również innych owadów.
Rośliny i bezkręgowce
W ogniwie Last Chance Creek skamieniałości drzew występują w dużych ilościach. W kilku stanowiskach odnaleziono odciski roślin oraz liści. Duża ich część znajdowała się w piaskowcach, a czasem w nich znaleziono również słabo zachowane liście. W skałach mułowych rośliny są dość pospolite. Najczęstszymi bezkręgowcami znajdowanymi są małże, ślimaki i kraby, które są powszechne z środkowych i górnych osadów formacji (DeBlieux i in., 2013).
Bibliografia
Beveridge, T. L., Roberts, E. M., Ramezani, J., Titus, A. L., Eaton, J. G., Irmis, R. B., & Sertich, J. J. (2022). "Refined geochronology and revised stratigraphic nomenclature of the Upper Cretaceous Wahweap Formation, Utah, USA and the age of early Campanian vertebrates from southern Laramidia". Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology, 591, 110876. doi:10.1016/j.palaeo.2022.110876
DeBlieux, D. D., Kirkland, J. I., Gates, T. A., Eaton, J. G., Getty, M. A., Sampson, S. D., Loewen, M. A., & Hayden, M. C. (2013). "Paleontological overview and taphonomy of the middle Campanian Wahweap Formation in Grand Staircase-Escalante National Monument". [w]: Titus, A.L. & Loewen, M.A. (red.) "At the Top of the Grand Staircase: The Late Cretaceous of Southern Utah" Bloomington, Indiana University Press, 563-587.
Jinnah, Z. A., & Roberts, E. M. (2011). "Facies associations, paleoenvironment, and base-level changes in the Upper Cretaceous Wahweap Formation, Utah, USA". Journal of Sedimentary Research, 81(4), 266-283. doi:10.2110/jsr.2011.22
Moran, K., Hilbert-Wolf, H. L., Golder, K., Malenda, H. F., Smith, C. J., Storm, L. P., Simpson E. L., Wizevich, M. C & Tindall, S. E. (2010). "Attributes of the wood-boring trace fossil Asthenopodichnium in the Late Cretaceous Wahweap Formation, Utah, USA". Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology, 297(3-4), 662-669. doi:10.1016/j.palaeo.2010.09.015
Simpson, E.L., Hilbert-Wolf, H.L., Wizevich, M.C., Tandall, S.E., Fasinski, B.R., Storm, L.P. & Needle, M.D. (2010). "Predatory digging behavior by dinosaurs". Geology (2010) 38 (8): 699–702. doi:10.1130/G31019.1
Weishampel, D.B. (2004). "Dinosaur distribution".[w]: D. B. Weishampel, H. Osmolska, and P. Dodson (red.), "The Dinosauria (2nd edition)". University of California Press, Berkeley 259-322
Zanno, L. E., Loewen, M. A., Farke, A. A., Kim, G.-S., Claessens, L. P. A. M. & McGarrity, C. T. (2013). "Late Cretaceous Theropod Dinosaurs of Southern Utah". [w] Titus, A. L. & Loewen, M. A. (red.). "At the Top of the Grand Staircase - The Late Cretaceous of Southern Utah". Indiana University Press. pp. 504–525.
- ↑ Gates, T.A., Horner, J.R., Hanna, R.R., Nelson, C.R. (2011). "New unadorned hadrosaurine hadrosaurid (Dinosauria, Ornithopoda) from the Campanian of North America". Journal of Vertebrate Paleontology. 31 (4): 798–811. doi:10.1080/02724634.2011.577854
- ↑ 2,00 2,01 2,02 2,03 2,04 2,05 2,06 2,07 2,08 2,09 2,10 2,11 2,12 2,13 2,14 2,15 2,16 2,17 2,18 2,19 2,20 2,21 2,22 2,23 2,24 2,25 2,26 Beveridge i in., 2022
- ↑ 3,0 3,1 Gates, T.A., Jinnah, Z., Levitt, C., Getty, M.A. (2014). "New hadrosaurid specimens from the lower-middle Campanian Wahweap Formation of Utah". W: David A. Eberth; David C. Evans. Hadrosaurs: Proceedings of the International Hadrosaur Symposium. Indiana University Press. pp. 156–173
- ↑ 4,0 4,1 Gates, T. A., Lund, E.K., Boyd, C. A., DeBlieux, D. D., Titus, A. L., Evans, D. C., Getty, M. A., Kirkland, J. I. & Eaton, J. G. (2013). "Ornithopod Dinosaurs from the Grand Staircase–Escalante National Monument Region, Utah, and Their Role in Paleobiogeographic and Macroevolutionary Studies".[w] Titus, A. L. & Loewen, M. A. (red.). At the Top of the Grand Staircase: The Late Cretaceous of Southern Utah. Indiana University Press. pp. 463–481.
- ↑ Kirkland, J.I. & DeBlieux, D.D. (2010). "New basal centrosaurine ceratopsian skulls from the Wahweap Formation (Middle Campanian), Grand Staircase – Escalante National Monument, southern Utah"; w: Ryan, M.J., Chinnery-Allgeier, B.J., & Eberth, D.A. (red.) New Perspectives on Horned Dinosaurs: The Royal Tyrell Museum Ceratopsian Symposium, Bloomington, Indiana University Press, 117 – 140.
- ↑ Loewen, M.A., Irmis, R.B., Sertich, J.J.W., Currie, P.J. & Sampson, S.D. (2013a) "Tyrant dinosaur evolution tracks the rise and fall of Late Cretaceous oceans". PLOS ONE 8 (11): e79420. doi:10.1371/journal.pone.0079420
- ↑ 7,0 7,1 7,2 7,3 7,4 Kirkland, J.I., Sertich, J.J.W., & Titus, A.L. (2024). "Dinosaur biostratigraphy of the Nonmarine Cretaceous of Utah". Geological Society, London, Special Publications. 545 (1): 211 doi:10.1144/SP545-2023-211
- ↑ Lund, E., K., O’Connor, P., M., Loewen, M., A., Jinnah, Z., A. (2016). "A New Centrosaurine Ceratopsid, Machairoceratops cronusi gen et sp. nov., from the Upper Sand Member of the Wahweap Formation (Middle Campanian), Southern Utah". PLoS ONE. 11 (5): e0154403. doi:10.1371/journal.pone.0154403
- ↑ 9,0 9,1 9,2 Loewen, M.A., Farke, A.A., Sampson, S.D., Getty, M.A., Lund, E.K. & O'Connor, P.M. (2013b) "Ceratopsid Dinosaurs from the Grand Staircase of Southern Utah" [w]: Titus, A.L. & Loewen, M.A. (red.) "At the Top of the Grand Staircase: The Late Cretaceous of Southern Utah" Bloomington, Indiana University Press. pp. 488–503.
- ↑ 10,0 10,1 Loewen, M.A., Burns, M.E., Getty, M.E., Kirkland, J. I., Matthew K. & Vickaryous, M.K (2013c). "Review of Late Cretaceous Ankylosaurian Dinosaurs from the Grand Staircase Region, Southern Utah" [w]: Titus, A.L. & Loewen, M.A. (red.) "At the Top of the Grand Staircase: The Late Cretaceous of Southern Utah" Bloomington, Indiana University Press. pp. 445–462
- ↑ 11,0 11,1 11,2 11,3 11,4 Zanno i in., 2013
- ↑ 12,00 12,01 12,02 12,03 12,04 12,05 12,06 12,07 12,08 12,09 12,10 12,11 Holroyd, P. A., & Hutchison, J. H. (2016). "Fauna and setting of the Adelolophus hutchisoni type locality in the Upper Cretaceous (Campanian) Wahweap Formation of Utah". PaleoBios, 33 doi:10.5070/P9331031196
- ↑ Evans, D.C., Williamson, T., Loewen, M.A., Kirkland, J.I. (2013). "Review of Pachycephalosaurian Dinosaurs from Grand Staircase–Escalante National Monument, Southern Utah". [w]: Titus, A.L. & Loewen, M.A. (red.) "At the Top of the Grand Staircase: The Late Cretaceous of Southern Utah" Bloomington, Indiana University Press. pp. 482–487.
- ↑ 14,0 14,1 14,2 14,3 14,4 Irmis, R.B., Hutchison, J.H., Sertich, J.J.W. & Titus. A. L (2013). "Crocodyliforms from the Late Cretaceous of Grand Staircase-Escalante National Monument and vicinity, southern Utah, USA" [w]: Titus, A.L. & Loewen, M. A (red.). "At the Top of the Grand Staircase: The Late Cretaceous of Utah". Indiana University Press, Bloomington & Indianapolis. pp. 422-444
- ↑ 15,00 15,01 15,02 15,03 15,04 15,05 15,06 15,07 15,08 15,09 15,10 15,11 15,12 15,13 15,14 15,15 15,16 Cifelli, R.L. (1990a). "Cretaceous mammals of southern Utah. II. Marsupials and marsupial-like mammals from the Wahweap Formation (early Campanian)". Journal of Vertebrate Paleontology 10 (3): 320-331
- ↑ 16,00 16,01 16,02 16,03 16,04 16,05 16,06 16,07 16,08 16,09 16,10 16,11 16,12 16,13 16,14 16,15 16,16 Cifelli, R.L. (1990b). "Cretaceous mammals of southern Utah. IV. Eutherian mammals from the Wahweap (Aquilan) and Kaiparowits (Judithian) Formations". Journal of Vertebrate Paleontology 10 (3): 346-360
- ↑ 17,00 17,01 17,02 17,03 17,04 17,05 17,06 17,07 17,08 17,09 17,10 17,11 17,12 17,13 17,14 17,15 17,16 Eaton, J.G., Cifelli, R.L., Hutchinson, H.J., Kirkland, J.I. & Parrish J.M. (1999). "Cretaceous vertebrate faunas from the Kaiparowits Plateau, south-central Utah" [w]:Gillete, D. D. (red.) Vertebrate Paleontology in Utah 1. Utah Geological Survey.
- ↑ 18,0 18,1 18,2 Gardner, J.D., Eaton, J. G. & Cifelli, R.L. (2013). "Preliminary Report on Salamanders (Lissamphibia; Caudata) from the Late Cretaceous (Late Cenomanian–Late Campanian) of Southern Utah, USA. [w]: Titus, A.L. & Loewen, M.A. (red.) "At the Top of the Grand Staircase: The Late Cretaceous of Southern Utah" Bloomington, Indiana University Press. pp. 237–272
- ↑ 19,0 19,1 19,2 19,3 19,4 19,5 19,6 Kirkland, J.I., Eaton, Jeffrey G. & Brinkman, D.B. (2013). "Elasmobranchs from Upper Cretaceous Freshwater Facies in Southern Utah" [w]: Titus, A.L. & Loewen, M.A. (red.) "At the Top of the Grand Staircase: The Late Cretaceous of Southern Utah" Bloomington, Indiana University Press. pp. 153–194.
- ↑ 20,0 20,1 20,2 20,3 Brinkman, D.B., Newbrey, M.G., Neuman, A.G. & Eaton, J.G. (2013). "Freshwater Osteichthyes from the Cenomanian to Late Campanian of Grand Staircase–Escalante National Monument, Utah" [w]: Titus, A.L. & Loewen, M.A. (red.) "At the Top of the Grand Staircase: The Late Cretaceous of Southern Utah" Bloomington, Indiana University Press. pp. 195–236