Eotriceratops

Autor:	Maciej Ziegler
Korekta:	Krzysztof Lichota, Tomasz Singer, Tomasz Sokołowski, Marcin Szermański, Daniel Madzia

---

Eotriceratops (eotriceratops)
Długość	8-9 m
Masa	5-13,5 (?-19) t
Dieta	roślinożerny
Miejsce	Kanada - Alberta (formacja Horseshoe Canyon - środkowe warstwy ogniwa Carbon)
Czas	Trias 252 Jura 201 Kreda 145 66 ok. 68,8 Ma późna kreda (mastrycht)
Systematyka	Dinosauria Ornithischia Ceratopsia Ceratopsoidea Ceratopsidae Chasmosaurinae Triceratopsini
Szkielet - elementy odnalezione na niebiesko. Autor: "Laelaps nipponensis"/"GetAwayTrike".

Wstęp

Eotriceratops to rodzaj wielkiego rogatego dinozaura żyjącego w późnej kredzie na terenie Ameryki Północnej.

Budowa

Eotriceratops to jeden z największych ceratopsów. Osiągał podobne rozmiary co Triceratops. Rozmiary czaszki (ok. 3 m – Wu i in., 2007) w pierwotnej publikacji zostały przeszacowane a w kolejnej (2 m – Henderson, 2010) niedoszacowane; prawdopodobnie rzeczywisty rozmiar czaszki mieścił się w połowie między ww. oszacowaniami (zob. ryc.).

Mimo że znaleziono tylko kości czaszki, kilka kręgów i żeber, na podstawie porównań z innymi ceratopsami można wysnuć wniosek, że również eotriceratops był czworonożnym roślinożercą. Jego głowa miała klasyczny układ rogów chasmozaurynów - jeden mały róg na nosie i dwa długie nad oczami. Eotriceratops, jak inne rogate dinozaury, żywił się zapewne roślinami - zrywał je mocnym dziobem i rozdrabniał za pomocą baterii zębowych.

Odkrycie

W 2001 roku ekspedycja z Royal Tyrrell Museum of Palaeontology i Canadian Museum of Nature rozpoczęła systematyczną eksplorację górnych osadów formacji Horseshoe Canyon na terenie prowincji Alberta w Kanadzie, szczególnie w Parku Prowincjonalnym Dry Island Buffalo Jump. Kucharka wyprawy Glan Guthrie odkryła szkielet dużego ceratopsyda niedaleko brzegu rzeki Red Deer, w skałach z najmłodszej części formacji Horseshoe Canyon (Wu i in., 2007).

Barnum Brown pisał już o tym znalezisku w notatkach w 1910 roku jako o jednym z pierwszych znalezisk jego ekipy w pierwszym ich sezonie w Albercie. Postanowił jednak nie zbierać skamielin, ponieważ uznał je za kiepskiej jakości w porównaniu do innych z tej okolicy, w tym szczątków dużych teropodów, które obecnie znane są jako cmentarzysko tyranozaurydów z rodzaju Albertosaurus (Wu i in., 2007).

Okrycie Eotriceratops jest ważne, ponieważ wypełnia on lukę w dziejach ceratopsydów z wczesnego późnego mastrychtu.

Etymologia

Nazwa Eotriceratops nawiązuje do wczesnego wieku przedstawicieli „grupy Triceratops (Triceratopsini). Natomiast epitet gatunkowy (xerinsularis) znaczy "z suchej wyspy" i odnosi się do miejsca znalezienia szczątków - Parku Prowincjonalnego Dry Island Buffalo Jump (w wolnym tłumaczeniu - "sucha wyspa skaczących bawołów"). Pierwsza część nazwy (xer) pochodzić może od greckiego xeres - "suchy", druga (insularis) od wyrazu insula, oznaczającego wyspę.

Materiał kopalny

Uwaga! Poniższy fragment przedstawia szczegółowe dane i może wymagać od Czytelnika znajomości fachowych pojęć anatomicznych.

Dotychczas odnaleziono tylko holotyp (TMP 2002.57.7) (zapisywany również jako 2002.057.0007 – Scannella, 2020) - niekompletny i dysartykułowany szkielet zawierający (zob. rysunek): kość rostralną (dziób), obie kości przedszczękowe i szczękowe, róg nosowy, lewy róg nadoczny z kością łzową, kość przedczołową, kość czołową, kość zaoczodołową i kość jarzmową, lewy róg najarzmowy, prawą kość kwadratowo-jarzmową, lewą kość kwadratową, fragment kości ciemieniowej, lewą kość łuskową, puszkę mózgową, syncervical (zrośnięte kręgi szyjne), czwarty i piąty kręg szyjny, fragment kręgosłupa składający się z tylnych kręgów szyjnych i przednich grzbietowych, żebra i fragmenty skostniałych ścięgien.

Na rekonstrukcji czaszki widać jaki materiał odnaleziono - jest wyraźnie ciemniejszy i chropowaty, a odtworzone fragmenty są gładkie.

Diagnoza, komentarz

Zrekonstruowana czaszka. Fot.: Roland Tanglao.

Uwaga! Poniższy fragment przedstawia szczegółowe dane i może wymagać od Czytelnika znajomości fachowych pojęć anatomicznych.

Wu i in. (2007) podali 5 cech diagnostycznych Eotriceratops; warto je skomentować:

(1) wysoki, płytkokształtny wyrostek trójkątny kości przedszczękowej bez żadnych zagłębień i z górną krawędzią położoną znacznie nad wewnętrzną krawędzią okna międzyprzedszczękowego. Są to w istocie dwie cechy, którymi Eotriceratops różni się od Triceratops i Torosaurus (Scannella i in., 2014), choć u MOR 1122 7-22-00-1 druga cecha jest rozwinięta, lecz w mniejszym stopniu niż u Eotriceratops; dwa ostatnie różnią się jeszcze kilkoma innymi cechami (Scannella, 2020). Stan jest nieznany u Tatankaceratops , Ojoceratops, ?Torosaurus utahensis i Titanoceratops, od których Eotriceratops różni się znacząco innymi cechami (odpowiednio kształtem: rogu nosowego, kości łuskowej, rogów nadocznych, kości przedszczękowej [Longrich, 2011]).

(2) bardzo szerokie i spłaszczone różki na jej krawędziach, niektóre przekraczające 15 cm szerokości i stykające się ze sobą. Może to być związane z wiekiem zwierzęcia i zmiennością osobniczą (np. Horner i Goodwin, 2006; 2008; Forster, 1996).

(3) wyraźnie rozgraniczone eliptyczne wgłębienie położone na dolnym przedzie powierzchni kości łuskowej (która znajdowała się na bokach kryzy). Możliwe, że jest to wynik resorpcji kości występującej u wielu rogatych dinozaurów, niemającej znaczenia taksonomicznego (Tanke i Farke, 2006).

(4) głęboki, lekko ukośny, asymetryczny ślad po naczyniach krwionośnych na przedzie rogu nosowego. Zmodyfikowano z Wu i in. (2007). Podobna cecha bywa uważana za diagnostyczną dla Triceratops (Forster, 1990; 1996), lecz nie jest obecna u wszystkich osobników Triceratops, np. SDSM 2760 (Farke, 2006, s. 252).

(5) stożkowaty róg jarzmowy (epijugale) z wyraźnym proksymalnotylnym wyrostkiem i oddzielnymi, wyglądającym jak dołek powierzchniami styku z kością jarzmową i kwadrato-jarzmową. Kształt rogu jarzmowego - ostry i stożkowaty jest też obecny u niektórych Triceratops i Torosaurus (Scannella i in., 2014). Duży róg jest też obecny u różnych ceratopsydów (“El Picacho ceratopsian”, Utahceratops, Agujaceratops i niektórych Chasmosaurus, więc zdaniem Wicka i Lehmana (2013) - w kontekście ważności Titanoceratops - nie jest raczej diagnostyczny.

Pozycja filogenetyczna

Uwaga! Poniższy fragment przedstawia szczegółowe dane i może wymagać od Czytelnika znajomości fachowych pojęć anatomicznych.

Eotriceratops, jak wynika z analiz filogenetycznych, należy do Triceratopsini - kladu zaawansowanych ceratopsów, tworzonego przez takie rodzaje jak Titanoceratops, Triceratops, Torosaurus, Nedoceratops, Tatankaceratops i Ojoceratops (cztery ostatnie to potencjalne synonimy Triceratops). Eotriceratops to prawdopodobnie bazalny przedstawiciel Triceratopsini, lecz bardziej zaawansowany niż Titanoceratops (status tego ostatniego jest sporny, zob. opis) (Wu i in., 2007; Longrich, 2011; Scannella i in., 2014; Scannella, 2020).

Można uznać, że Eotriceratops xerinsularis jest gatunkiem triceratopsa, co zostało już nieoficjalnie zaproponowane przez Paula (2010).

Spis gatunków

Eotriceratops	Wu, Brinkman, Eberth i Braman, 2007
E. xerinsularis	Wu, Brinkman, Eberth i Braman, 2007
= E. "insularis"	Wu, Brinkman, Eberth i Braman, 2007	nomen nudum

Bibliografia

1. Eberth, D.A., Evans, D.C., Brinkman, D., Therrien, F., Tanke, D.H.T. & Russell, L.S. (2013) "Dinosaur Biostratigraphy of the Edmonton Group (Upper Cretaceous), Alberta, Canada: Evidence for Climate Influence" Canadian Journal of Earth Sciences, 50(7), 701-726. doi:10.1139/cjes-2012-0185
2. Farke, A.A. (2006) "Cranial osteology and phylogenetic relationships of the chasmosaurine ceratopsid Torosaurus latus" [w:] Carpenter, K. (red.) "Horns and beaks: ceratopsian and ornithopod dinosaurs" Bloomington, wyd. Indiana University Press, 235–257.
3. Forster, C.A. (1990) "The cranial morphology and systematics of Triceratops, with a preliminary analysis of ceratopsian phylogeny" dysertacja doktorska, University of Pennsylvania, 1-227.
4. Forster, C.A. (1996) "New information on the skull of Triceratops" Journal of Vertebrate Paleontology, 16 (2), 246-258.
5. Hatcher, J. B., Marsh, O. C., & Lull, R. S. (1907) "The Ceratopsia" US Geological Survey Monograph, 49, 1-300.
6. Horner, J.R. & Goodwin, M.B. (2006) "Major cranial changes during Triceratops ontogeny" Proceedings of the Royal Society of London B, 273: 2757–2761. doi: 10.1098/rspb.2006.3643
7. Horner, J.R. & Goodwin, M.B. (2008) "Ontogeny of cranial epi-ossifications in Triceratops" Journal of Vertebrate Paleontology, 28(1), 134–144. doi:10.1671/0272-4634(2008)28[134:OOCEIT]2.0.CO;2
8. Longrich, N.R. (2011) "Titanoceratops ouranous, a giant horned dinosaur from the Late Campanian of New Mexico" Cretaceous Research, 32(3), 264-276. doi:10.1016/j.cretres.2010.12.007
9. Scannella, J.B., Fowler, D.W., Goodwin, M.B. & Horner, J.R. (2014) "Evolutionary trends in Triceratops from the Hell Creek Formation, Montana" Proceedings of the National Academy of Sciences, 111(28): 10245-10250. doi:10.1073/ pnas.1313334111
10. Scannella, J. & Horner, J.R. (2010) "Torosaurus Marsh, 1891, is Triceratops Marsh, 1889 (Ceratopsidae: Chasmosaurinae): synonymy through ontogeny" Journal of Vertebrate Paleontology, 30(4): 1157 – 1168
11. Tanke, D.H. & Farke, A.A. (2006) "Bone resorption, bone lesions, and extracranial fenestrae in ceratopsid dinosaurs: a preliminary assessment" [w:] Carpenter, K. [red.] "Horns and Beaks: Ceratopsian and Ornithopod Dinosaurs" Indiana University Press, Bloomington, 319-347.
12. Wick, S.L. & Lehman, T.M. (2013) "A new ceratopsian dinosaur from the Javelina Formation (Maastrichtian) of West Texas and implications for chasmosaurine phylogeny" Naturwissenschaften, 100(7), 667-682. doi:10.1007/s00114-013-1063-0
13. Wu, X-C., Brinkman, D.B., Eberth, D.A. & Braman, D.R. (2007) "A new ceratopsid dinosaur (Ornithischia) from the uppermost Horseshoe Canyon Formation (upper Maastrichtian), Alberta, Canada" Canadian Journal of Earth Sciences, 44(9), 1243-1265.
14. Paul, G.S. (2010) "The Princeton Field Guide to Dinosaurs" wyd. Princeton University - Princeton i Oxford