Pentaceratops: Różnice pomiędzy wersjami
m |
(poprawa opisu) |
||
| Linia 1: | Linia 1: | ||
| − | |||
{{DISPLAYTITLE:''Pentaceratops''}} | {{DISPLAYTITLE:''Pentaceratops''}} | ||
{{Opis | {{Opis | ||
| − | |Autor = [[Maciej Ziegler]], [[Kamil Kamiński]] | + | |Autor = [[Maciej Ziegler]], [[Kamil Kamiński]], [[Paweł Konarzewski]] |
|Korekta = [[Krzysztof Lichota]], [[Marcin Szermański]], [[Tomasz Sokołowski]], [[Łukasz Czepiński]] | |Korekta = [[Krzysztof Lichota]], [[Marcin Szermański]], [[Tomasz Sokołowski]], [[Łukasz Czepiński]] | ||
|nazwa = ''Pentaceratops'' (pentaceratops) | |nazwa = ''Pentaceratops'' (pentaceratops) | ||
| Linia 9: | Linia 8: | ||
|masa = ok. 2,5 t | |masa = ok. 2,5 t | ||
|dieta = roślinożerny | |dieta = roślinożerny | ||
| − | |miejsce = | + | |miejsce = zobacz tekst |
| − | + | |czas = {{Występowanie|76|73}} | |
| − | |czas = {{Występowanie|76| | + | 76<ref name="Fowler i Freeman Fowler, 2020">Fowler i Freeman Fowler, 2020 </ref>-73<ref>Sertich i in., 2023. Wiek dla okazu z formacji Williams Fork</ref>[[Ma]]<br> |
| − | 76 | ||
<small>[[późna kreda]] ([[kampan]])</small> | <small>[[późna kreda]] ([[kampan]])</small> | ||
|systematyka = | |systematyka = | ||
| Linia 26: | Linia 24: | ||
[[Chasmosaurinae]] | [[Chasmosaurinae]] | ||
| − | |grafika = | + | |grafika = Pentaceratops by ABelov2014.jpg |
| − | |podpis = [[ | + | |podpis = Rekonstrukcja ''Pentaceratops'' w towarzystwie ''[[Parksosaurus]]'', który występował w innym miejscu oraz w późniejszym czasie. Autor: ABelov2014 [https://www.deviantart.com/abelov2014/art/Pentaceratops-Parksosaurus-523353234] |
|PorównanieGrupa = | |PorównanieGrupa = | ||
|PorównanieDługość = | |PorównanieDługość = | ||
| Linia 33: | Linia 31: | ||
}} | }} | ||
==Wstęp== | ==Wstęp== | ||
| − | ''Pentaceratops'' to duży [[ceratops]] znaleziony (podobnie jak zdecydowana większość członków rodziny [[Ceratopsidae]]) w późnokredowych osadach z Ameryki Północnej. Budową przypomina swoich krewnych - miał dwa długie rogi nad oczami i jeden krótki nad nosem. Jego kryza miała dwa duże otwory (okna) zmniejszające ciężar tej olbrzymiej ozdoby. | + | ''Pentaceratops'' to duży [[ceratops]] znaleziony (podobnie jak zdecydowana większość członków rodziny [[Ceratopsidae]]) w późnokredowych osadach z Ameryki Północnej. Budową przypomina swoich krewnych - miał dwa długie rogi nad oczami i jeden krótki nad nosem. Jego kryza miała dwa duże otwory (okna) zmniejszające ciężar tej olbrzymiej ozdoby. Nazwa rodzajowa dosłownie oznacza "pięcioroga twarz". |
| − | == | + | ==Gatunki== |
| − | + | Opisano trzy gatunki z rodzaju ''Pentacertops'' z czego tylko jeden jest ważny: | |
| − | + | ===''P. sternbergi''=== | |
| + | [[Plik:Pentaceratops sternbergii holotype AMNH6325.jpg|thumb|Czaszka okazu typowego ''P. sternbergi''. Źródło: Osborn, 1923]] | ||
| + | '''Miejsce:''' USA - Nowy Meksyk ([[formacja]] [[Fruitland]]) | ||
| − | + | '''Czas:''' 76-75,1 [[Ma]]<ref name="Fowler i Freeman Fowler, 2020">Fowler i Freeman Fowler, 2020 </ref> | |
| − | |||
| − | + | '''Materiał kopalny i taksonomia:''' [[Holotyp]] (AMNH 6325) to czaszka bez żuchwy i tylnej części kryzy. Początkowo do rodzaju ''Pentaceratops'' przypisywano wiele skamieniałości ceratopsydów pochodzących z Nowego Meksyku. Część z nich okazała się należeć do niezidentyfikowanych chasmozaurynów lub nowych taksonów. Wielki i znany okaz zaliczony do ''Pentaceratops'' (OMNH 10165) został w 2011 roku [[holotyp]]em nowego ceratopsyda - ''[[Titanoceratops]]''. Fry (2015) stwierdził, że okaz NMMNH P-21098 nie należy do ''Pentaceratops''. | |
| − | + | Fowler i Freedman Fowler (2020) uważają, że do ''Pentaceratops sternbergi'', oprócz holotypu można przypisać jedynie dwie inne czaszki: AMNH 1624 i AMNH 1625. Co więcej, holotyp, mimo że obejmuje większość czaszki, nie wykazuje cech diagnostycznych umożliwiających porównanie z ''[[Navajoceratops]]'' i ''[[Terminocavus]]''. Dlatego, aby utrzymać ważność rodzaju ''Pentaceratops'' i gatunku typowego, autorzy ci proponują "przeniesienie holotypu" na AMNH 1625 (chodzi o wyznaczenie przez Komisję [[neotyp]]u na podstawie art. 75.5 ICZN). Bez tego ''Pentaceratops'' sternbergi powinien być uznany za ''[[nomen dubium]]'', a dla okazów AMNH 1624 i AMNH 1625 powinno się utworzyć nowy takson. Fowler i Freedman Fowler uznali również, że okazy poprzednio zaliczane do ''Pentaceratops'' MNA Pl.1747, KUVP 16100 i NMMNH P-37880 reprezentują nowy, nienazwany gatunek. | |
| + | |||
| + | W 2022 roku Dalman i wspólnicy dla okazu NMMNH P-50000 utworzyli nowy takson - ''[[Bisticeratops]]''. Sertich, Loewen i Lund (2023) w krótkim abstrakcie przedstawili nową, niemalże kompletną czaszkę należącą do ''P. sternbergi''. Wygląd i układ różków ciemieniowych różni się od dotychczas przedstawianych na rekonstrukcjach. | ||
| + | |||
| + | '''Etymologia:''' Epitet gatunkowy nadano na cześć Charlesa Hazeliusa Sternberga, amerykańskiego paleontologa, który odnalazł szczątki pentaceratopsa rok przed opisaniem ich przez Henry'ego Fairfielda Osborna. | ||
| + | |||
| + | '''Charakterystyka:''' Typowy gatunek rodzaju ''Pentaceratops''. Charakteryzował się dość dużą kryzą, która była długa i wąska, a szersza z przodu niż z tyłu. Różki ciemieniowe miały kształt podobny do trójkąta. Okna w kryzie miały delikatnie kanciasty kształt. Rogi nadoczne były stosunkowo smukłe i lekko zakrzywione do przodu. Różek znajdujący się na kości jarzmowej miał kolczasty kształt i był bardziej wydłużony niż u innych przedstawicieli [[Chasmosaurinae]] (Fowler i Freedman Fowler, 2020). | ||
| + | |||
| + | ===''P. fenestratus''=== | ||
| + | '''Miejsce:''' USA - Nowy Meksyk ([[formacja]] [[Kirtland]]) | ||
| + | |||
| + | '''Czas:''' ok. 75-74 [[Ma]] | ||
| + | |||
| + | '''Materiał kopalny:''' Holotyp o numerze katalogowym PMU 24923 to niemalże kompletna, lecz zgnieciona czaszka. | ||
| + | |||
| + | '''Etymologia:''' Epitet gatunkowy ''fenestratus'' pochodzi z łaciny i oznacza okno | ||
| + | |||
| + | '''Charakterystyka:''' W 1930 roku Wiman opisał drugi gatunek - Pentaceratops fenestratus, który obecnie uznawany jest za młodszy synonim gatunku typowego - Pentaceratops sternbergi. Jednak Fowler i Freedman Fowler (2020) uznali go za takson odrębny od Pentaceratops sternbergi. Może on być tożsamy z Navajoceratops lub Terminocavus, jednak stan zachowania szczątków uniemożliwia precyzyjne ustalenie systematyki ich właściciela. Cechą charakterystyczną dla tego gatunku jest dodatkowa dziura znajdująca się w kości łuskowej. Zdaniem Lulla (1933) dziura ta mogła być patologią. | ||
| + | |||
| + | ===''P. aquilonius''=== | ||
| + | [[Plik:Pentaceratops aquilonius by Nick Longrich.jpg|thumb|left|Rekonstrukcja ''P. aquilonius''. Autor: Nick Longrich [https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Pentaceratops_aquilonius_by_Nick_Longrich.jpg]]] | ||
| + | '''Miejsce:''' Kanada - Alberta (formacja Dinosaur Park) | ||
| + | ? USA - Kolorado (formacja Williams Fork) | ||
| + | |||
| + | '''Czas:''' ok. 75,8-75,5 Ma | ||
| + | |||
| + | '''Historia taksonu:''' Okaz typowy wraz z [[paratyp]]em zostały zebrane w 1937 roku. Sternberg (1949) przypisał szczątki te do rodzaju ''[[Anchiceratops]]'', następnie klasyfikację tą potwierdzili Langston (1959) oraz Ryan i Evans (2005). W 2014 roku Nicolas Longrich dla powyższych skamieniałość utworzył nowy takson, który nazwał ''Pentaceratops aquilonius''. | ||
| + | |||
| + | '''Materiał kopalny''': [[Holotyp]] o numerze katalogowym CMN 9813 to fragmentaryczna prawa kość ciemieniowa i łuskowa wraz z znajdującymi się na nich różkami. [[Paratyp]] CMN 9814 to kawałek górnej części prawej kości ciemieniowej oraz dwa [[epooctipiales]] z lewej górnej części kości ciemieniowej. Longrich (2014) sądzi, że to tego taksonu może również należeć niekompletna czaszka dojrzewającego chasmozauryna (SDMNH 43470) z formacji Williams Fork. | ||
| + | |||
| + | Chasmozauryn z formacji Williams Fork (SDNHM 43470) został odnaleziony przez Dawna Hammonda w 1985 roku na terenie hrabstwia Rio Blanco znajdującego się w północno-zachodniej części stanu Kolorado. Po raz pierwszy został opisany w 2005 roku przez Diema i Archibalda, lecz nie otrzymał nazwy. | ||
| + | |||
| + | '''Etymologia:''' Epitet gatunkowy ''aquilonius'' pochodzi z łaciny i oznacza północny (Ford, online) | ||
| + | |||
| + | '''Charakterystyka:''' Jest to trzeci opisany gatunek należący do rodzaju ''Pentaceratops''. Longrich (2014) mimo skąpego materiału wyróżnił unikatowe cechy dla nowego gatunku. Jednak Mallon i wspólnicy (2016) podważają diagnozę przestawioną przez Longricha. Jak zauważyli ornamentacja różków ciemieniowych okazu [[paratyp]]owego jest bardzo podobna jak u Spiclypeus. Po reinterpretacji układu [[epiparietales]] u okazu [[paratyp]]owego stwierdzi, że różni się on od okazu [[holotyp]]owego. Dodatkowo zauważyli, że okaz typowy jest młodocianym osobnikiem. W związku z dużymi wątpliwościami oraz przez słabo zachowany materiał kopalny Mallon i in. (2016) uznali ''Pentaceratops aquilonius'' za ''[[nomen dubium]]''. Wątpliwość taksonu podtrzymują również Fowler i Freedman Fowler (2020). | ||
| + | |||
| + | Chasmozauryn z formacji Williams Fork według Longricha (2014) i Dalmana i in. (2022) jest bliskim kuzynem ''Pentaceratops aquilonius''. Żył on ok. 73,5-73 mln lat temu (Sertich i in., 2023). | ||
==Środowisko życia== | ==Środowisko życia== | ||
Możliwe, że pentaceratops bronił się rogami przed takimi drapieżnikami, jak ''[[Bistahieversor]]''. Inne dinozaury żyjące w środowisku pentaceratopsa to kaczodzioby lambeozauryn ''[[Parasaurolophus]]'', grubogłowy ''[[Sphaerotholus]]'' i pancerny ''[[Nodocephalosaurus]]''. Jak wszystkie ceratopsy, także pentaceratops był roślinożerny. | Możliwe, że pentaceratops bronił się rogami przed takimi drapieżnikami, jak ''[[Bistahieversor]]''. Inne dinozaury żyjące w środowisku pentaceratopsa to kaczodzioby lambeozauryn ''[[Parasaurolophus]]'', grubogłowy ''[[Sphaerotholus]]'' i pancerny ''[[Nodocephalosaurus]]''. Jak wszystkie ceratopsy, także pentaceratops był roślinożerny. | ||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
==Spis gatunków== | ==Spis gatunków== | ||
| Linia 58: | Linia 90: | ||
| {{Kpt|[[Henry Osborn|Osborn]]}}, [[1923]] | | {{Kpt|[[Henry Osborn|Osborn]]}}, [[1923]] | ||
| ?''[[nomen dubium]]'' | | ?''[[nomen dubium]]'' | ||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
|- | |- | ||
| {{V|''P. sternbergi''}} | | {{V|''P. sternbergi''}} | ||
| Linia 68: | Linia 97: | ||
| = ???''P. fenestratus'' | | = ???''P. fenestratus'' | ||
| {{Kpt|Wiman}}, [[1930]] | | {{Kpt|Wiman}}, [[1930]] | ||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
|- | |- | ||
| ''P. aquilonius'' | | ''P. aquilonius'' | ||
| Linia 77: | Linia 103: | ||
|} | |} | ||
| − | == | + | ==Bibliografia== |
| − | <small>Fowler, D.W. | + | <small>Dalman, S., Jasinski, S., & Lucas, S. (2022). "A New Chasmosaurine Ceratopsid from the Upper Cretaceous (Campanian) Farmington Member of the Kirtland Formation, New Mexico". New Mexico Museum of Natural History and Science Bulletin. 90: 127–153 [https://www.researchgate.net/publication/362680358_A_NEW_CHASMOSAURINE_CERATOPSID_FROM_THE_UPPER_CRETACEOUS_CAMPANIAN_FARMINGTON_MEMBER_OF_THE_KIRTLAND_FORMATION_NEW_MEXICO] |
| + | |||
| + | Diem, S., & Archibald, J. D. (2005). "Range extension of southern chasmosaurine ceratopsian dinosaurs into northwestern Colorado". Journal of Paleontology, 79(2), 251-258. | ||
| + | |||
| + | Ford, T, (online) [http://www.paleofile.com/Dinosaurs/Ornithopods/Pentaceratops.asp] | ||
| + | |||
| + | Fowler, D.W. & Freedman Fowler, E.A. (2020) "Transitional evolutionary forms in chasmosaurine ceratopsid dinosaurs: evidence from the Campanian of New Mexico" PeerJ, 8, e9251. [[doi:10.7717/peerj.9251]]. | ||
| + | |||
| + | Fry, J. J. (2015). "Redescription Of A Specimen Of ''Pentaceratops'' (Ornithischia: Ceratopsidae) And Phylogenetic Evaluation Of Five Referred Specimens From The Upper Cretaceous Of New Mexico". Fort Hays State University [[doi:10.58809/SBNH7726]] (dysertacja doktorancka) | ||
| + | |||
| + | Lehman T.M. (1998) "A gigantic skull and skeleton of the horned dinosaur Pentaceratops sternbergi from New Mexico" Journal of Paleontology, 72(5), 894-906. | ||
| + | |||
| + | Longrich N.R. (2011) "Titanoceratops ouranos, a giant horned dinosaur from the Late Campanian of New Mexico" Cretaceous Research, 32 (3), 264-276. [[doi:10.1016/j.cretres.2010.12.007]] | ||
| + | |||
| + | Longrich, N. R. (2014). "The horned dinosaurs ''Pentaceratops'' and ''Kosmoceratops'' from the upper Campanian of Alberta and implications for dinosaur biogeography". Cretaceous Research, 51, 292-308. [[doi:10.1016/j.cretres.2014.06.011]] | ||
| + | |||
| + | Lucas, S. G., Sullivan, R. M., & Hunt, A. P. (2006). "Re-evaluation of ''Pentaceratops'' and ''Chasmosaurus'' (Ornithischia: Ceratopsidae) in the Upper Cretaceous of the Western Interior". New Mexico Museum of Natural History and Science Bulletin, 35, 367-370. | ||
| + | |||
| + | Lull, R.S. (1933). "A revision of the Ceratopsia or horned dinosaurs". Memoirs of the Peabody Museum of Natural History 3(3): 1–175. | ||
| + | |||
| + | Mallon J.,C., Ott, C.,J., Larson, P., L., Iuliano, E., M., Evans, D., C., (2016) "''Spiclypeus shipporum'' gen. et sp. nov., a Boldly Audacious New Chasmosaurine Ceratopsid (Dinosauria: Ornithischia) from the Judith River Formation (Upper Cretaceous: Campanian) of Montana, USA". PLoS ONE 11(5): e0154218. [[doi:10.1371/journal.pone.0154218]]. | ||
| − | + | Osborn, H.F. (1923) "A new genus and species of Ceratopsia from New Mexico, Pentaceratops sternbergii, American Museum Novitates 93: 1-3 | |
| − | + | Sertich, J. J, Loewen, M., & Lund, E.K (2023). "New specimens from the upper Campanian od "southen" Laramidia reveal unexpected complexity in "Pentaceratops-like" Chasmosaurinae richness"[w]: "14th Symposium on Mesozoic Terrestrial Ecosystems and Biota", pp. 225-227. The Anatomical Record [[doi:10.1002/ar.25219]] | |
| − | + | Sullivan, R. M., & Lucas, S. G. (2006). "The Kirtlandian land-vertebrate “age”–faunal composition, temporal position and biostratigraphic correlation in the nonmarine Upper Cretaceous of western North America". New Mexico Museum of Natural History and Science Bulletin, 35, 7-29. | |
| − | + | Wiman, C. (1930), "Über Ceratopsia aus der Oberen Kreide in New Mexico", Nova Acta Regiae Societatis Scientiarum Upsaliensis, Series 4 7(2): 1-19 | |
<references/></small> | <references/></small> | ||
| Linia 99: | Linia 145: | ||
[[Kategoria:Kreda]] | [[Kategoria:Kreda]] | ||
[[Kategoria:Kampan]] | [[Kategoria:Kampan]] | ||
| + | [[Kategoria:Rodzaj wielogatunkowy]] | ||
Wersja z 17:54, 31 lip 2023
| Autor: | Maciej Ziegler, Kamil Kamiński, Paweł Konarzewski |
| Korekta: | Krzysztof Lichota, Marcin Szermański, Tomasz Sokołowski, Łukasz Czepiński |
| Pentaceratops (pentaceratops) | |
|---|---|
| Długość | ok. 6 m |
| Masa | ok. 2,5 t |
| Dieta | roślinożerny |
| Miejsce | zobacz tekst |
| Czas |
76[1]-73[2]Ma |
| Systematyka | Dinosauria |
 Rekonstrukcja Pentaceratops w towarzystwie Parksosaurus, który występował w innym miejscu oraz w późniejszym czasie. Autor: ABelov2014 [2] | |
Wstęp
Pentaceratops to duży ceratops znaleziony (podobnie jak zdecydowana większość członków rodziny Ceratopsidae) w późnokredowych osadach z Ameryki Północnej. Budową przypomina swoich krewnych - miał dwa długie rogi nad oczami i jeden krótki nad nosem. Jego kryza miała dwa duże otwory (okna) zmniejszające ciężar tej olbrzymiej ozdoby. Nazwa rodzajowa dosłownie oznacza "pięcioroga twarz".
Gatunki
Opisano trzy gatunki z rodzaju Pentacertops z czego tylko jeden jest ważny:
P. sternbergi
Miejsce: USA - Nowy Meksyk (formacja Fruitland)
Materiał kopalny i taksonomia: Holotyp (AMNH 6325) to czaszka bez żuchwy i tylnej części kryzy. Początkowo do rodzaju Pentaceratops przypisywano wiele skamieniałości ceratopsydów pochodzących z Nowego Meksyku. Część z nich okazała się należeć do niezidentyfikowanych chasmozaurynów lub nowych taksonów. Wielki i znany okaz zaliczony do Pentaceratops (OMNH 10165) został w 2011 roku holotypem nowego ceratopsyda - Titanoceratops. Fry (2015) stwierdził, że okaz NMMNH P-21098 nie należy do Pentaceratops.
Fowler i Freedman Fowler (2020) uważają, że do Pentaceratops sternbergi, oprócz holotypu można przypisać jedynie dwie inne czaszki: AMNH 1624 i AMNH 1625. Co więcej, holotyp, mimo że obejmuje większość czaszki, nie wykazuje cech diagnostycznych umożliwiających porównanie z Navajoceratops i Terminocavus. Dlatego, aby utrzymać ważność rodzaju Pentaceratops i gatunku typowego, autorzy ci proponują "przeniesienie holotypu" na AMNH 1625 (chodzi o wyznaczenie przez Komisję neotypu na podstawie art. 75.5 ICZN). Bez tego Pentaceratops sternbergi powinien być uznany za nomen dubium, a dla okazów AMNH 1624 i AMNH 1625 powinno się utworzyć nowy takson. Fowler i Freedman Fowler uznali również, że okazy poprzednio zaliczane do Pentaceratops MNA Pl.1747, KUVP 16100 i NMMNH P-37880 reprezentują nowy, nienazwany gatunek.
W 2022 roku Dalman i wspólnicy dla okazu NMMNH P-50000 utworzyli nowy takson - Bisticeratops. Sertich, Loewen i Lund (2023) w krótkim abstrakcie przedstawili nową, niemalże kompletną czaszkę należącą do P. sternbergi. Wygląd i układ różków ciemieniowych różni się od dotychczas przedstawianych na rekonstrukcjach.
Etymologia: Epitet gatunkowy nadano na cześć Charlesa Hazeliusa Sternberga, amerykańskiego paleontologa, który odnalazł szczątki pentaceratopsa rok przed opisaniem ich przez Henry'ego Fairfielda Osborna.
Charakterystyka: Typowy gatunek rodzaju Pentaceratops. Charakteryzował się dość dużą kryzą, która była długa i wąska, a szersza z przodu niż z tyłu. Różki ciemieniowe miały kształt podobny do trójkąta. Okna w kryzie miały delikatnie kanciasty kształt. Rogi nadoczne były stosunkowo smukłe i lekko zakrzywione do przodu. Różek znajdujący się na kości jarzmowej miał kolczasty kształt i był bardziej wydłużony niż u innych przedstawicieli Chasmosaurinae (Fowler i Freedman Fowler, 2020).
P. fenestratus
Miejsce: USA - Nowy Meksyk (formacja Kirtland)
Czas: ok. 75-74 Ma
Materiał kopalny: Holotyp o numerze katalogowym PMU 24923 to niemalże kompletna, lecz zgnieciona czaszka.
Etymologia: Epitet gatunkowy fenestratus pochodzi z łaciny i oznacza okno
Charakterystyka: W 1930 roku Wiman opisał drugi gatunek - Pentaceratops fenestratus, który obecnie uznawany jest za młodszy synonim gatunku typowego - Pentaceratops sternbergi. Jednak Fowler i Freedman Fowler (2020) uznali go za takson odrębny od Pentaceratops sternbergi. Może on być tożsamy z Navajoceratops lub Terminocavus, jednak stan zachowania szczątków uniemożliwia precyzyjne ustalenie systematyki ich właściciela. Cechą charakterystyczną dla tego gatunku jest dodatkowa dziura znajdująca się w kości łuskowej. Zdaniem Lulla (1933) dziura ta mogła być patologią.
P. aquilonius
Miejsce: Kanada - Alberta (formacja Dinosaur Park) ? USA - Kolorado (formacja Williams Fork)
Czas: ok. 75,8-75,5 Ma
Historia taksonu: Okaz typowy wraz z paratypem zostały zebrane w 1937 roku. Sternberg (1949) przypisał szczątki te do rodzaju Anchiceratops, następnie klasyfikację tą potwierdzili Langston (1959) oraz Ryan i Evans (2005). W 2014 roku Nicolas Longrich dla powyższych skamieniałość utworzył nowy takson, który nazwał Pentaceratops aquilonius.
Materiał kopalny: Holotyp o numerze katalogowym CMN 9813 to fragmentaryczna prawa kość ciemieniowa i łuskowa wraz z znajdującymi się na nich różkami. Paratyp CMN 9814 to kawałek górnej części prawej kości ciemieniowej oraz dwa epooctipiales z lewej górnej części kości ciemieniowej. Longrich (2014) sądzi, że to tego taksonu może również należeć niekompletna czaszka dojrzewającego chasmozauryna (SDMNH 43470) z formacji Williams Fork.
Chasmozauryn z formacji Williams Fork (SDNHM 43470) został odnaleziony przez Dawna Hammonda w 1985 roku na terenie hrabstwia Rio Blanco znajdującego się w północno-zachodniej części stanu Kolorado. Po raz pierwszy został opisany w 2005 roku przez Diema i Archibalda, lecz nie otrzymał nazwy.
Etymologia: Epitet gatunkowy aquilonius pochodzi z łaciny i oznacza północny (Ford, online)
Charakterystyka: Jest to trzeci opisany gatunek należący do rodzaju Pentaceratops. Longrich (2014) mimo skąpego materiału wyróżnił unikatowe cechy dla nowego gatunku. Jednak Mallon i wspólnicy (2016) podważają diagnozę przestawioną przez Longricha. Jak zauważyli ornamentacja różków ciemieniowych okazu paratypowego jest bardzo podobna jak u Spiclypeus. Po reinterpretacji układu epiparietales u okazu paratypowego stwierdzi, że różni się on od okazu holotypowego. Dodatkowo zauważyli, że okaz typowy jest młodocianym osobnikiem. W związku z dużymi wątpliwościami oraz przez słabo zachowany materiał kopalny Mallon i in. (2016) uznali Pentaceratops aquilonius za nomen dubium. Wątpliwość taksonu podtrzymują również Fowler i Freedman Fowler (2020).
Chasmozauryn z formacji Williams Fork według Longricha (2014) i Dalmana i in. (2022) jest bliskim kuzynem Pentaceratops aquilonius. Żył on ok. 73,5-73 mln lat temu (Sertich i in., 2023).
Środowisko życia
Możliwe, że pentaceratops bronił się rogami przed takimi drapieżnikami, jak Bistahieversor. Inne dinozaury żyjące w środowisku pentaceratopsa to kaczodzioby lambeozauryn Parasaurolophus, grubogłowy Sphaerotholus i pancerny Nodocephalosaurus. Jak wszystkie ceratopsy, także pentaceratops był roślinożerny.
Spis gatunków
| Pentaceratops | Osborn, 1923 | ?nomen dubium |
| P. sternbergi | Osborn, 1923 | ?nomen dubium |
| = ???P. fenestratus | Wiman, 1930 | |
| P. aquilonius | Longrich, 2014 | ?nomen dubium |
Bibliografia
Dalman, S., Jasinski, S., & Lucas, S. (2022). "A New Chasmosaurine Ceratopsid from the Upper Cretaceous (Campanian) Farmington Member of the Kirtland Formation, New Mexico". New Mexico Museum of Natural History and Science Bulletin. 90: 127–153 [3]
Diem, S., & Archibald, J. D. (2005). "Range extension of southern chasmosaurine ceratopsian dinosaurs into northwestern Colorado". Journal of Paleontology, 79(2), 251-258.
Ford, T, (online) [4]
Fowler, D.W. & Freedman Fowler, E.A. (2020) "Transitional evolutionary forms in chasmosaurine ceratopsid dinosaurs: evidence from the Campanian of New Mexico" PeerJ, 8, e9251. doi:10.7717/peerj.9251.
Fry, J. J. (2015). "Redescription Of A Specimen Of Pentaceratops (Ornithischia: Ceratopsidae) And Phylogenetic Evaluation Of Five Referred Specimens From The Upper Cretaceous Of New Mexico". Fort Hays State University doi:10.58809/SBNH7726 (dysertacja doktorancka)
Lehman T.M. (1998) "A gigantic skull and skeleton of the horned dinosaur Pentaceratops sternbergi from New Mexico" Journal of Paleontology, 72(5), 894-906.
Longrich N.R. (2011) "Titanoceratops ouranos, a giant horned dinosaur from the Late Campanian of New Mexico" Cretaceous Research, 32 (3), 264-276. doi:10.1016/j.cretres.2010.12.007
Longrich, N. R. (2014). "The horned dinosaurs Pentaceratops and Kosmoceratops from the upper Campanian of Alberta and implications for dinosaur biogeography". Cretaceous Research, 51, 292-308. doi:10.1016/j.cretres.2014.06.011
Lucas, S. G., Sullivan, R. M., & Hunt, A. P. (2006). "Re-evaluation of Pentaceratops and Chasmosaurus (Ornithischia: Ceratopsidae) in the Upper Cretaceous of the Western Interior". New Mexico Museum of Natural History and Science Bulletin, 35, 367-370.
Lull, R.S. (1933). "A revision of the Ceratopsia or horned dinosaurs". Memoirs of the Peabody Museum of Natural History 3(3): 1–175.
Mallon J.,C., Ott, C.,J., Larson, P., L., Iuliano, E., M., Evans, D., C., (2016) "Spiclypeus shipporum gen. et sp. nov., a Boldly Audacious New Chasmosaurine Ceratopsid (Dinosauria: Ornithischia) from the Judith River Formation (Upper Cretaceous: Campanian) of Montana, USA". PLoS ONE 11(5): e0154218. doi:10.1371/journal.pone.0154218.
Osborn, H.F. (1923) "A new genus and species of Ceratopsia from New Mexico, Pentaceratops sternbergii, American Museum Novitates 93: 1-3
Sertich, J. J, Loewen, M., & Lund, E.K (2023). "New specimens from the upper Campanian od "southen" Laramidia reveal unexpected complexity in "Pentaceratops-like" Chasmosaurinae richness"[w]: "14th Symposium on Mesozoic Terrestrial Ecosystems and Biota", pp. 225-227. The Anatomical Record doi:10.1002/ar.25219
Sullivan, R. M., & Lucas, S. G. (2006). "The Kirtlandian land-vertebrate “age”–faunal composition, temporal position and biostratigraphic correlation in the nonmarine Upper Cretaceous of western North America". New Mexico Museum of Natural History and Science Bulletin, 35, 7-29.
Wiman, C. (1930), "Über Ceratopsia aus der Oberen Kreide in New Mexico", Nova Acta Regiae Societatis Scientiarum Upsaliensis, Series 4 7(2): 1-19
![[1]](https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Pentaceratops_aquilonius_by_Nick_Longrich.jpg){kind=link}