Wahweap

Autor: Paweł Konarzewski, Michał Siedlecki

Korekta:

---

Formacja Wahweap
Miąższość:	410 m
Wiek:	Trias 252 Jura 201,4 Kreda 143,1 66 ok. 82,2-79,3 Ma (przedział z niepewnością ok. 83,6-76,7 Ma) (późna kreda, kampan)
Ówczesny klimat:	ciepły i wilgotny wraz z porami suchymi
Kraj:	USA - Utah
Skały osadowe formacji Wahweap
Mapa pokazująca odnalezione skamieniałości dinozaurów
Wczytywanie mapy… {"minzoom":false,"maxzoom":false,"mappingservice":"leaflet","width":"auto","height":"350px","centre":false,"title":"","label":"","icon":"","visitedicon":"","lines":[],"polygons":[],"circles":[],"rectangles":[],"wmsoverlay":false,"copycoords":false,"static":false,"zoom":4,"defzoom":14,"layers":["OpenStreetMap"],"overlaylayers":[],"resizable":false,"enablefullscreen":false,"scrollwheelzoom":true,"markercluster":false,"clustermaxzoom":20,"clusterzoomonclick":true,"clustermaxradius":80,"clusterspiderfy":true,"geojson":"","locations":[{"text":"\u003Cb\u003E\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003ELokalizacja holotypu \u003Ci\u003EDiabloceratops eatoni\u003C/i\u003E\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E\u003C/b\u003E\u003Chr /\u003E\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003C/div\u003E","title":"Lokalizacja holotypu Diabloceratops eatoni\n","link":"","lat":37.178100000000000591171556152403354644775390625,"lon":-111.3490000000000037516656448133289813995361328125,"icon":""},{"text":"\u003Cb\u003E\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003ELokalizacja holotypu \u003Ci\u003EMachairoceratops cronusi\u003C/i\u003E\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E\u003C/b\u003E\u003Chr /\u003E\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003C/div\u003E","title":"Lokalizacja holotypu Machairoceratops cronusi\n","link":"","lat":37.5,"lon":-111.599999999999994315658113919198513031005859375,"icon":""},{"text":"\u003Cb\u003E\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003EUMNH VP 16704\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E\u003C/b\u003E\u003Chr /\u003E\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003C/div\u003E","title":"UMNH VP 16704\n","link":"","lat":37.19109999999999871533873374573886394500732421875,"lon":-111.6466999999999956116880639456212520599365234375,"icon":""},{"text":"\u003Cb\u003E\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003E\u003Cb\u003EUMNH VP 20200\u003C/b\u003E - okaz holotypowy \u003Ci\u003E\u003Ca href=\"/wiki/Lythronax\" title=\"Lythronax\"\u003ELythronax\u003C/a\u003E argestes\u003C/i\u003E\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E\u003C/b\u003E\u003Chr /\u003E\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003C/div\u003E","title":"UMNH VP 20200 - okaz holotypowy Lythronax argestes\n","link":"","lat":37.19109999999999871533873374573886394500732421875,"lon":-111.6466999999999956116880639456212520599365234375,"icon":""}],"imageoverlays":null} +− Leaflet | © OpenStreetMap

Wstęp

Formacja Wahweap jest położona na południu stanu Utah w Stanach Zjednoczonych. Jest datowana na wczesny i środkowy kampan.

Historia badań

Formację po raz pierwszy opisali Gregory i Moore w 1931 roku. Określili, że piaskowce Wahweap powstały w wyniku akumulacji rzecznej o grubości od 360 do 460 m składającej się z mułowców zalewowych i piaskowców powstałych w korytach rzecznych. Peterson i Waldrop (1965) formalnie zdefiniowali formację, a w kolejnych latach prowadzono nad nią dalsze badana. Eaton (1991) zaproponował nieformalny podział osadów na dolne, środkowe i górne ogniwo ze względu na różnice w budowie skał. W 2022 roku Beveridge wraz z wspólnikami nazwali ogniwa oraz określili dokładny wiek formacji Wahweap.

Geologia

Formacja Wahweap znajduje się na południu stanu Utah, wzdłuż krawędzi płaskowyżów Markagunt i Paunsaugunt oraz jest rozległa na cały płaskowyż Kaiparowits. Najniższe osady stykają się z formacją Straight Cliffs, a najwyższe z Kaiparowits. Jest ona również skorelowana z formacjami Masuk i Tarantula Mesa, które znajdują się na północny wschód w kotlinie Henry. Jednak najbardziej obfitą w skamieniałości jest formacja Wahweap. Opisywaną formację tworzą osady pochodzenia rzecznego (piaskowce oraz mułowce). Według Jinnah i Robertsa (2011) znajdowały się tam środowiska wilgotne (rozlewiska, jeziora oraz doliny rzeczne). Sądzą, że występował tam klimat wilgotny z sezonowymi porami suszy. Beveridge i in. (2022) w swoim badaniu wyróżnili cztery ogniwa:

Last Chance Creek

Wiek: 82,17-81,55 Ma (przedział z niepewnością: 83,64-81,47 Ma)

Miąższość: 0-64 m

Charakterystyka: Pierwsze ogniwo w formacji, znane wcześniej jako dolne ogniwo. Składa się głównie z mułowców oraz piaskowców.

Reynolds Point

Wiek: 81,55-80,62 Ma (przedział z niepewnością: 82,17-80,11 Ma)

Miąższość: 65-175 m

Charakterystyka: Drugie ogniwo znane wcześniej jako środkowe ogniwo. Zawiera większą ilość osadów zalewowych oraz kruchych piaskowców drobnoziarnistych niż Last Chance Creek.

Coyote Point

Wiek: 80,61-79,02 Ma (przedział z niepewnością: 81-78,02 Ma)

Miąższość: 176-312 m

Charakterystyka: Dawniej znana jako górna część. Dominują w niej piaskowce, a u podstaw tego ogniwa prawdopodobnie morze wpłynęło na tworzenie osadów.

Pardner Canyon

Wiek: 79-77,29 Ma (przedział z niepewnością: 79,98-76,67 Ma)

Miąższość: 313-410 m

Charakterystyka: Dominują w niej piaskowce tworzące klify oraz mułowce.

Paleofauna

Fauna dinozaurów nie różniła się specjalnie od innych miejsc w późnej kredzie na terenach Stanów Zjednoczonych. W osadach formacji odnaleziono hadrozaurydy, centrozauryny, pachycefalozauryda, nodozauryda, krokodyle, żółwie, ssaki, ryby oraz morskie bezkręgowce.

Dinozaury

Dinozaury
Takson	Miejsce	Ogniwo	Głębokość osadów, w której odnaleziono skamieniałości	Materiał kopalny	Komentarz	Grafika
Adelolophus hutchisoni	UCMP V98173	Coyote Point	180-250 m	USMP 152028 - niekompletna kość szczękowa	Jeden z najstarszych znanych lambeozaurynów.
Acristavus gagslarsoni	Star Seep	Reynolds Point	166 m	UMNH VP 16607 - kości łzowe, puszka mózgowa, kręg szyjny	Występował również w formacji Two Medicine.
Diabloceratops eatoni	Last Chance	Reynolds Point	105 m	UMNH VP 16699 - prawie kompletna czaszka (zachowana jej lewa część oraz elementy z prawej)	Jeden z najbardziej bazalnych centrozaurynów.
Lythronax argestes	Nipple Butte	Reynolds Point	70 m	UMNH VP 20200 - kości czaszki oraz kończyn tylnych	Najstarszy znany tyranozauryd z terenów Ameryki Północnej.
Machairoceratops cronusi	Star Seep	Coyote Point	246 m	UMNH VP 20550 - fragmentaryczna czaszka	Bliski kuzyn Diabloceratops, znany wcześniej jako "Wahweap centrosaurinae B".
Nienazwany centrozauryn (takson z Nipple Butte)	Nipple Butte	Last Chance Creek	50 m	UMNH VP 16704 - częściowa czaszka	Początkowo został przypisany do Diabloceratops, jednak uważa się go za odrębny takson od Diabloceratops.
Nienazwany centrozauryn (takson z Pilot Knoll)	Pilot Knoll	Last Chance Creek	50 m	UMNH VP 20600 - tylna część kości ciemieniowej z różkami ciemieniowymi oraz fragmentaryczna puszka mózgowa	Najstarszy centrozauryn z formacji, znany jako "Wahweap centrosaurinae A". Miał różki ciemieniowe podobne do tych uAlbertaceratops.
Nienazwany centrozauryn (takson z Death Ridge)	Death Ridge	Coyote Point	313 m (granica między ogniwem Coyot Point a Pardner Canyon)	UMNH VP 9459 - fragmenty czaszki oraz szkieletu pozaczaszkowego	Najmłodszy centrozauryn z formacji, znany jako "Wahweap centrosaurinae C".
Nienazwany hadrozauryd	Wesses Canyon	Reynolds Point	70 m	szkielet pozaczaszkowy	Zachowały się u niego odciski skóry. Wraz z szkieletem tego hadrozauryda odnaleziono również pancerz żółwia (UMNH VP 20213) oraz ząb ryby Melvius.
Nienazwany hadrozauryd	Wesses Cove	Reynolds Point	dolne warstwy ogniwa Reynolds Point	łopatka (UMHN VP 20215), kość zębowa (UMNH VP 20216), bliższa część kości ramiennej	Potencjalnie nowy takson.
Nienazwany hadrozauryd	Nipple Butte	Last Chance Creek	niższe warstwy ogniwa Last Chance Creek	artykułowany szkielet pozaczaszkowy (UMNH VP 20616)	Potencjalnie nowy takson.
Nienazwane hadrozaurydy	nie podano	Coyote Point	ok. 213 m	UCMP 235252 - fragment kości kończyny tylnej; UCMP 235253 - kręg ; UCMP 252000 , 252001 oraz 235254-235255 - fragmenty szczęk	Potencjalnie nowe taksony (o ile diagnostyczne)
Nienazwany pachycefalozauryd	Clints Cove	dolne warstwy ogniwa Reynolds Point	nieznana	UMNH VP 11939 - niekompletna kopuła oraz zęby	Zachowana kopuła nie wykazuje żadnych cech diagnostycznych.
Nienazwany ankylozauryd	nie podano	Coyote Point Member	nieznane	zęby	Niediagnostyczny takson.
cf. Brachylophosaurus	Death Ridge	Coyote Point	górne osady ogniwa Coyote Point	UMNH VP 9548 - niekompletna kość szczękowa oraz kości kończyn przednich	Prawdopodobnie reprezentuje rodzaj Brachylophosaurus
cf. Brachylophosaurus?	Wesses Canyon	Reynolds Point	środkowe warstwy ogniwa Reynolds Point	kość jarzmowa (UMNH VP 19465)	zaurolofin blisko spokrewniony z brachylofozaurem. Razem z nim znaleziono kość szczękową ryby z rodziny Amiidae (UMHN VP 19464)
Nienazwany nodozauryd	nie podano	prawdopodobnie Last Chance Creek, Reynolds Point i Coyote Point	nie podano	zęby, osteodermy, częściowy szkielet pozaczaszkowy, czaszka (zaginęła)	Takson ten nie wykazuje żadnych cech diagnostycznych.
Nienazwany nodozauryd	Right Hand Collet Canyon	Reynolds Point	środkowe osady ogniwa Reynolds Point	UMNH VP 22080 - częściowa czaszka oraz szkielet pozaczaszkowy	Prawdopodobnie nowy takson.
Nienazwany tyranozauryd	nie podano	Coyote Point	ok. 213 m	UCMP 235245 - częściowy ząb	Takson niediagnostyczny.
Nienazwane teropody	nie podano	Coyote Point	ok. 213 m	UCMP 235246 - tylna część paliczka; UCMP 23524 i 235251 - przednie części kości udowych; UCMP 235248 - kość śródstopia III; UCMP 235249-50 - tylna część kości udowej	Potencjalnie nowe taksony (o ile diagnostyczne).
Nienazwany hadrozauryd	Tibbet Springs	Last Chance Creek	10 m	złoże kostne hadrozaurydów
Nienazwany hadrozauryd	Camp Flat	nieznane	nieznane	złoże kostne hadrozaurydów (należące do przedstawicieli Saurolophini)

Krokodyle

Irmis i współpracownicy opisali z ogniwa Coyote Point szczątki krokodyla z kladu Mesosuchia (Irmis i in., 2013).

Żółwie

Takson	Materiał kopalny
Denazinemys nodosa	fragment pierwszego żebra i niepołączone z nim nieokreślone fragmenty
Arvinachelys sp.	przedni fragment plastronu
Neurankylus sp.	część pierwszego żebra.
Basilemys sp.	fragment skorupy
Nieokreślone Baenidae	fragmenty skorupy oraz inne nieokreślone fragmenty szkieletu.

Ssaki

Z formacji Wahweap znane są również ssaki należące do różnych kladów, m.in.: multituberkulaty, wczesne torbacze, czy owadożerne.

Takson	Klad
Protalphadon sp.	Metatheria
Nienazwany takson	Metatheria
Nowy takson	Theria
Nowy takson	Theria
Paranyctoides sp.	Eutheria
Paranyctoides sp.	Eutheria

Płazy

Takson	Materiał kopalny
Nienazwany takson	UMNH VP 19209 - kręg grzbietowy
Opisthotriton sp.	UMNH VP 19194-19198 - elementy pierwszego kręgu szyjnego UMNH VP 19199-19200 - kręgi grzbietowe
Scapherpeton sp.	UMNH VP 19186 - pierwszy kręg szyjny (atlas)

Ryby chrzęstnoszkieletowe

Takson	Materiał kopalny
Cantioscyllium estesi	zęby
Chiloscyllium missouriense	zęby
Columbusia deblieuxi	zęby
Cristomylus ciffelli	zęby
Hybodus sp.	ząb
Lonchidion sp.	ząb
Texatrygon brycensis	zęby

Ryby kostnoszkieletowe

Takson	Materiał kopalny
Nieokreślony Acipenseriformes	kolec płetwy piersiowej
Nieokreślony Lepisosteidae	fragment łuski i kręg
Lepidotes indet.	zęby
Melvius cf. M. chauliodus	trzon kręgu, fragment kości zębowej, kość potyliczna podstawowa, fragmenty kości ciemieniowej i kości skoblowej, staw kości potylicznej
Micropycnodon sp.	ząb
Paralbula sp.	ząb
Nieokreślony Polyodontidae	zęby

Skamieniałości śladowe

W formacji Wahweap odnaleziono tropy należące do hadrozaurydów, ceratopsydów, dinozaurów ptasiomednicznych oraz teropodów. Jednak badaczy przykuł uwagę jeden trop odkryty w 2003 roku. Był to należący trójpalczasty ślad należący do hadrozauryda, który zachował się w postaci naturalnego odlewu. Odnaleziono na nim odciski zadrapań ze skóry stopy oraz inne szczegóły anatomiczne (DeBlieux i in., 2013). Oprócz tropów dinozaurzych znane są również tropy krokodyli, oraz ślady po norkach ssaków, w których znaleziono wyżłobienia, prawdopodobnie pozostawionych przez teropoda z grupy maniraptorów polującego na ssaki. Jest to pierwszy przykład polowania dinozaurów na ssaki żyjące w norach (Simpson i in., 2010).

Rośliny i bezkręgowce

W ogniwie Last Chance Creek skamieniałości drzew występują w dużych ilościach. W kilku stanowiskach odnaleziono odciski roślin oraz liści. Duża ich część znajdowała się w piaskowcach, a czasem w nich znaleziono również słabo zachowane liście. W skałach mułowych rośliny są dość pospolite. Najczęstszymi bezkręgowcami znajdowanymi są małże, ślimaki i kraby, które są powszechne z środkowych i górnych osadów formacji (DeBlieux i in., 2013).

Bibliografia

Beveridge, T. L., Roberts, E. M., Ramezani, J., Titus, A. L., Eaton, J. G., Irmis, R. B., & Sertich, J. J. (2022). "Refined geochronology and revised stratigraphic nomenclature of the Upper Cretaceous Wahweap Formation, Utah, USA and the age of early Campanian vertebrates from southern Laramidia". Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology, 591, 110876. doi:10.1016/j.palaeo.2022.110876

Brinkman, D.B., Newbrey, M.G., Neuman, A.G. & Eaton, J.G. (2013). "Freshwater Osteichthyes from the Cenomanian to Late Campanian of Grand Staircase–Escalante National Monument, Utah" [w]: Titus, A.L. & Loewen, M.A. (red.) "At the Top of the Grand Staircase: The Late Cretaceous of Southern Utah" Bloomington, Indiana University Press

Cifelli, R.L. (1990) Cretaceous mammals of southern Utah. II. Marsupials and marsupial-like mammals from the Wahweap Formation (early Campanian). Journal of Vertebrate Paleontology 10 (3): 320-331

Cifelli, R.L. (1990) Cretaceous mammals of southern Utah. IV. Eutherian mammals from the Wahweap (Aquilan) and Kaiparowits (Judithian) Formations. Journal of Vertebrate Paleontology 10 (3): 346-360

DeBlieux, D. D., Kirkland, J. I., Gates, T. A., Eaton, J. G., Getty, M. A., Sampson, S. D., ... & Hayden, M. C. (2013). "Paleontological overview and taphonomy of the middle Campanian Wahweap Formation in Grand Staircase-Escalante National Monument". [w]: Titus, A.L. & Loewen, M.A. (red.) "At the Top of the Grand Staircase: The Late Cretaceous of Southern Utah" Bloomington, Indiana University Press

Evans, D.C., Williamson, T., Loewen, M.A., Kirkland, J.I. (2013). "Review of Pachycephalosaurian Dinosaurs from Grand Staircase–Escalante National Monument, Southern Utah". [w]: Titus, A.L. & Loewen, M.A. (red.) "At the Top of the Grand Staircase: The Late Cretaceous of Southern Utah" Bloomington, Indiana University Press

Gardner, J.D., Eaton, J. G. & Cifelli, R.L. (2013). "Preliminary Report on Salamanders (Lissamphibia; Caudata) from the Late Cretaceous (Late Cenomanian–Late Campanian) of Southern Utah, USA. [w]: Titus, A.L. & Loewen, M.A. (red.) "At the Top of the Grand Staircase: The Late Cretaceous of Southern Utah" Bloomington, Indiana University Press

Gates, T.A., Horner, J.R., Hanna, R.R., Nelson, C.R. (2011). "New unadorned hadrosaurine hadrosaurid (Dinosauria, Ornithopoda) from the Campanian of North America". Journal of Vertebrate Paleontology. 31 (4): 798–811. doi:10.1080/02724634.2011.577854

Gates, T.A., Jinnah, Z., Levitt, C., Getty, M.A. (2014). "New hadrosaurid specimens from the lower-middle Campanian Wahweap Formation of Utah". W: David A. Eberth; David C. Evans. Hadrosaurs: Proceedings of the International Hadrosaur Symposium. Indiana University Press. pp. 156–173

Holroyd, P. A. & Hutchison, H. J. (2016). "Fauna and setting of the Adelolophus hutchisoni type locality in the Upper Cretaceous (Campanian) Wahweap Formation of Utah". PaleoBios 33: 1-9, June 9, 2016 [Retrieved from https://escholarship.org/uc/item/8p9448w7]

Irmis, R.B., J.H. Hutchison, J.J.W. Sertich, i A.L. Titus. 2013. Crocodyliforms from the Late Cretaceous of Grand Staircase-Escalante National Monument and vicinity, southern Utah, USA, Pp. 424-444 [w] A.L. Titus and M.A. Loewen (red.). At the Top of the Grand Staircase: The Late Cretaceous of Utah. Indiana University Press, Bloomington & Indianapolis.

Jinnah, Z. A., & Roberts, E. M. (2011). "Facies associations, paleoenvironment, and base-level changes in the Upper Cretaceous Wahweap Formation, Utah, USA". Journal of Sedimentary Research, 81(4), 266-283. doi:10.2110/jsr.2011.22

Kirkland, J.I. & DeBlieux, D.D. (2010) "New basal centrosaurine ceratopsian skulls from the Wahweap Formation (Middle Campanian), Grand Staircase – Escalante National Monument, southern Utah"; in Ryan, M.J., Chinnery-Allgeier, B.J., & Eberth, D.A. (red.) New Perspectives on Horned Dinosaurs: The Royal Tyrell Museum Ceratopsian Symposium, Bloomington, Indiana University Press, 117 – 140.

Kirkland, J.I., Eaton, Jeffrey G. & Brinkman, D.B. (2013). "Elasmobranchs from Upper Cretaceous Freshwater Facies in Southern Utah" [w]: Titus, A.L. & Loewen, M.A. (red.) "At the Top of the Grand Staircase: The Late Cretaceous of Southern Utah" Bloomington, Indiana University Press

Loewen, M.A., Irmis, R.B., Sertich, J.J.W., Currie, P.J. & Sampson, S.D. (2013a) "Tyrant dinosaur evolution tracks the rise and fall of Late Cretaceous oceans". PLOS ONE 8 (11): e79420. doi:10.1371/journal.pone.0079420

Loewen, M.A., Farke, A.A., Sampson, S.D., Getty, M.A., Lund, E.K. & O'Connor, P.M. (2013b) "Ceratopsid Dinosaurs from the Grand Staircase of Southern Utah" [w]: Titus, A.L. & Loewen, M.A. (red.) "At the Top of the Grand Staircase: The Late Cretaceous of Southern Utah" Bloomington, Indiana University Press

Loewen, M.A., Burns, M.E., Getty, M.E., Kirkland, J. I., Matthew K. & Vickaryous, M.K (2013c). "Review of Late Cretaceous Ankylosaurian Dinosaurs from the Grand Staircase Region, Southern Utah" [w]: Titus, A.L. & Loewen, M.A. (red.) "At the Top of the Grand Staircase: The Late Cretaceous of Southern Utah" Bloomington, Indiana University Press

Lund, E., K., O’Connor, P., M., Loewen, M., A., Jinnah, Z., A. (2016). "A New Centrosaurine Ceratopsid, Machairoceratops cronusi gen et sp. nov., from the Upper Sand Member of the Wahweap Formation (Middle Campanian), Southern Utah". PLoS ONE. 11 (5): e0154403. doi:10.1371/journal.pone.0154403

Simpson, E.L., Hilbert-Wolf, H.L., Wizevich, M.C., Tandall, S.E., Fasinski, B.R., Storm, L.P. & Needle, M.D. (2010). "Predatory digging behavior by dinosaurs". Geology (2010) 38 (8): 699–702. [[1]]