Brachylophosaurus: Różnice pomiędzy wersjami

Z Encyklopedia Dinozaury.com
Skocz do: nawigacja, szukaj
m
m
 
(Nie pokazano 8 wersji utworzonych przez 5 użytkowników)
Linia 1: Linia 1:
 +
Do sprawdzenia.
 +
 +
{{DISPLAYTITLE:''Brachylophosaurus''}}
 
<small>
 
<small>
 
{| class="wikitable" style="background-color:CornSilk"
 
{| class="wikitable" style="background-color:CornSilk"
Linia 14: Linia 17:
  
 
[[Witek Napierała]]
 
[[Witek Napierała]]
 +
 +
[[Kamil Kamiński]]
 
|}
 
|}
 
</small>
 
</small>
Linia 23: Linia 28:
 
|-
 
|-
 
! '''Długość''':
 
! '''Długość''':
−
| 9 m
+
| 8,5-11 m
  
 
|-
 
|-
 
! '''Masa''':
 
! '''Masa''':
−
| 1 t
+
| 4,5-7 t
  
 
|-
 
|-
 
! '''[[Lokacje|Miejsce występowania]]''':
 
! '''[[Lokacje|Miejsce występowania]]''':
−
| [[Kanada]] - [[Alberta]]
+
| [[Kanada]] - Alberta
  
−
<small>([[formacja Oldman]])</small>
+
<small>(formacja [[Oldman]])</small>
  
−
[[USA]] - [[Montana]]
+
[[USA]] - Montana
  
−
<small>([[formacja Judith River]])</small>
+
<small>(formacja [[Judith River]])</small>
 
|-
 
|-
 
! '''[[Czas|Czas występowania]]'''
 
! '''[[Czas|Czas występowania]]'''
−
| ok. 77-76,5 Ma
+
| ok. 77,5-77,2 Ma
  
 
<small>późna [[kreda]] ([[kampan]])</small>
 
<small>późna [[kreda]] ([[kampan]])</small>
Linia 59: Linia 64:
 
[[Brachylophosaurini]]
 
[[Brachylophosaurini]]
 
|-
 
|-
−
| colspan=2 |[[Plik:Brachylophosaurus.jpg|400px|]]
+
| colspan=2 |[[Plik:Brachylophosaurus-v4.jpg|400px|]]
−
<small> Autor: Brian Franczak [http://animals.howstuffworks.com/dinosaurs/brachylophosaurus.htm].</small>
+
<small> Autor: Debivort [https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Brachylophosaurus-v4.jpg].</small>
 
|}
 
|}
  
 
==Wstęp==
 
==Wstęp==
−
Brachylofozaur (''Brachylophosaurus'') to średniej wielkości hadrozauryd, który żył w późnej kredzie na terenach Ameryki Północnej.
+
Brachylofozaur (''Brachylophosaurus'') to średniej wielkości hadrozauryd, który żył w późnej kredzie na terenach [[Ameryka Północna|Ameryki Północnej]].
  
 
==Etymologia==
 
==Etymologia==
−
Nazwa rodzajowa brachylofozaura znaczy "krótkogrzebieniasty jaszczur" oraz pochodzi od greckich słów ''brachys'' - krótki, ''lophos'' - grzebień i ''sauros'' - jaszczur. Epitet gatunkowy - ''canadensis'' - pochodzi zaś od Kanady, miejsca znalezienie pierwszych szczątków naszego ornitopoda.
+
Nazwa [[rodzaj]]owa brachylofozaura znaczy "krótkogrzebieniasty jaszczur" oraz pochodzi od greckich słów ''brachys'' - krótki, ''lophos'' - grzebień i ''sauros'' - jaszczur. Epitet gatunkowy - ''canadensis'' - pochodzi zaś od Kanady, miejsca znalezienie pierwszych szczątków naszego ornitopoda.
 +
 
 +
==Historia taksonu==
 +
Pierwsze szczątki brachylofozaura (NMC 8893) odkrył w [[1936]] [[Charles M. Sternberg]] w łożysku Little Sandhill Creek formacji skalnej [[Oldman]], niedaleko Red Deer River. Zawierały one kompletną czaszkę, [[kręg]]i szyjne i przednie grzbietowe, żebra, prawą łopatkę i kość kruczą, kości ramienne, lewą kość łokciową oraz promieniową, a także częściową lewą dłoń (Cuthbertson i Holmes, 2010).  
  
−
==Historia odkryć. Klasyfikacja==
+
Sternberg początkowo uznał, że ma do czynienia z [[Gryposaurus|grypozaurem]], jednak po dokładniejszej analizie skamielin zmienił zdanie i w [[1953]] r. opisał na ich podstawie nowy [[gatunek]] hadrozauryda - ''Brachylophosaurus canadensis''. Zauważył także, że zwróconym ku dołowi dziobem z niezagiętą przednią krawędzią oraz wydłużonym przedramieniem "krótkogrzebianisty jaszczur" przypomina lambeozauryny, choć zaklasyfikował go ostatecznie do [[Hadrosaurinae]].
−
Pierwsze szczątki brachylofozaura (NMC 8893) odkrył w [[1936]] Charles M. [[Stenberg]] w łożysku Little Sandhill Creek formacji Oldman, niedaleko Red Deer River na obszarze kanadyjskiej formacji Oldman. Zawierały one kompletną czaszkę, kręgi szyjne i przednie grzbietowe, żebra, łopatkę, kość kruczą, kość ramienną, lewą kość łokciową oraz promieniową.
 
  
−
[[Stenberg]] początkowo uznał, że ma do czynienia z grypozaurem, jednak po dokładniejszej analizie skamielin zmienił zdanie i w [[1953]] r. opisał na ich podstawie nowy gatunek hadrozauryda - ''Brachylophosaurus canadensis''. Zauważył także, że zwróconym ku dołowi dziobem z niezagiętą przednią krawędzia oraz wydłużonym przedramieniem "krótkogrzebianisty jaszczur" przypomina lambeozauryny, choć zaklasyfikował go ostatecznie do [[Hadrosaurinae]].
+
[[John Ostrom|Ostrom]] ([[1961]]) zasugerował przynależność brachylofozaura do [[Saurolophinae]]. Obecnie, ze względu na niepewną pozycję ''[[Hadrosaurus]]'', [[klad]] ten obejmuje większość rodzajów dawnego Hadrosaurinae.
 +
[[Plik: Brachylophosaurus_NT.png|300px|thumb|right|Rekonstrukcja. Autor: Nobu Tamura [http://spinops.blogspot.com/2019/04/brachylophosaurus-canadensis.html].]]
  
−
[[Ostrom]] ([[1961]]) zasugerował przynależność brachylofozaura do [[Saurolophinae]].
+
W [[1988]] [[John Horner]] na podstawie niekompletnej czaszki, kręgów szyjnych, fragmentów mostka, kości kruczej, kości ramiennej i częściowych żeber (UCMP 130139) znalezionych w formacji Judith River, opisał drugi gatunek brachylofozaura - ''B. goodwini''. Już sam Horner zauważył, że szczątki ''B. canadensis'' i ''B. goodwini'' są niemal identyczne z wyjątkiem drobnych różnic w budowie czaszki, a późniejsi badacze wykazali, że wynikają one z jej uszkodzenia w holotypie drugiego wymienionego tu gatunku, mogą być też wynikiem zmienności osobniczej lub ontogenetycznej ([[Albert Prieto-Márquez|Prieto-Márquez]], 2005). Obecnie uważa się, że ''B. goodwini'' jest młodszym synonimem ''B. canadensis'' ((Cuthbertson i Holmes, 2010).
  
−
W [[1988]] Jack [[Horner]] na podstawie niekompletnej czaszki, kręgów szyjnych, fragmentów mostka, kości kruczej, kości ramiennej i częściowych żeber (UCMP 130139) znalezionych w formacji Judith River, opisał drugi gatunek brachylofozaura - ''B. goodwini''. Już sam [[Horner]] zauważył, że szczątki ''B. canadensisi'' i ''B. goodwini'' są niemal identyczne z wyjątkiem drobnych różnic w budowie czaszki, a późniejsi badacze wykazali, że wynikają one z jej uszkodzenia w holotypie drugiego wymienionego tu gatunku.
+
Najbliższym krewnym brachylofozaura wydaje się [[Maiasaura|majazaura]] i ''[[Acristavus]]'', z którymi tworzył [[klad]] [[takson bazalny|bazalnych]] zaurolofinów (Prieto-Márquez i Wagner, 2013).  
−
Obecnie wiadomo, że ''B. goodwini'' jest młodszym synonimem ''B. canadensis''.
 
−
Najbliższym krewnym brachylofozaura wydaje się [[maiasaura|majazaura]] i ''[[Acristavus]]''.
 
  
 
=="Leonardo"==
 
=="Leonardo"==
−
Do tej pory oprócz holotypu znamy kilka okazów brachylofozaura odkrytych w formacji Judith River. Jednak niewątpliwie najbardziej znanym jest osobnik zwany "Leonardo". Pseudonim tego dinozaura pochodzi od faktu znalezienia go w pobliżu napisu "Leonardo Webb kocha Genevíę Jordan, 1916". "Leonardo" jest wyjątkowy, ponieważ zachowały się nie tylko kości, ale też mięśnie, odciski skóry, ślady narządów wewnętrznych oraz zawartości żołądka. Do jego odkrycia przyczynił się prawnik i amatorski paleontolog Nate Murphy, który chcąc zapewnić środki na badania dinozaurów otworzył Judith River Dinosaur Institute - swoisty park, w którym zwiedzający mogli odszukiwać kości "strasznych jaszczurów".
+
Oprócz [[holotyp]]u znamy wiele okazów brachylofozaura odkrytych w formacji Judith River. Prieto-Márquez (2005) pisze o 800 osobnikach z jednogatunkowego złoża. Jednak niewątpliwie najbardziej znanym jest osobnik zwany "Leonardo". Pseudonim tego dinozaura pochodzi od faktu znalezienia go w pobliżu napisu "Leonardo Webb kocha Genevíę Jordan, 1916". "Leonardo" jest wyjątkowy, ponieważ zachowały się nie tylko kości, ale też mięśnie, odciski skóry, ślady narządów wewnętrznych oraz zawartości żołądka. Do jego odkrycia przyczynił się prawnik i amatorski paleontolog Nate Murphy, który chcąc zapewnić środki na badania dinozaurów otworzył Judith River Dinosaur Institute - swoisty park, w którym zwiedzający mogli odszukiwać kości "strasznych jaszczurów".
−
 
+
[[Plik: Leonardo_mummified_brachylophosaurus.jpg|300px|thumb|right|”Leonardo”. Źródło: Red Rocket Photography [https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Leonardo_mummified_brachylophosaurus.jpg].]]
−
W czasie wyprawy latem [[2000]] roku, jeden ochotnik z grupy poszukiwaczej Murphy'ego zauważył kość wystającą z niskiej skarpy, położonej na północ od miasteczka Malty. Asystent Murphy'ego - nastoletni syn Matt zaczął kopać, a gdy odsłonił cztery kolejne kręgi ogonowe, zawołał ojca. Nate zerknął na skarpę i zauważył zarys miednicy oraz stawu skokowego. Następnego dnia pokazał znalezisko właścicielowi gospodarstwa, na którego obszarze go dokonano. Zgodził się on na przeprowadzenie prac wykopaliskach na jego prywatnym terenie. Rozpoczęły się one latem [[2001]] roku. Najpierw ostrożnie wysadzono występ skalny o grubości 45 cm, następnie zdjęto spychaczami ponad dwumetrowe warstwy żwiru i piasku, po czym z ochotnikami usunięto ręcznie metr osadu. Kiedy zaczęto odsłaniać prawą kończynę "Leonarda", jeden z kopiących zauważywszy coś niezwykłego, zawołał Nate'a Murphy'ego. Kiedy on zerknął, zawołał:
+
W czasie wyprawy latem [[2000]] roku, jeden ochotnik z grupy poszukiwawczej Murphy'ego zauważył kość wystającą z niskiej skarpy, położonej na północ od miasteczka Malty. Asystent Murphy'ego - nastoletni syn Matt zaczął kopać, a gdy odsłonił cztery kolejne kręgi ogonowe, zawołał ojca. Nate zerknął na skarpę i zauważył zarys miednicy oraz stawu skokowego. Następnego dnia pokazał znalezisko właścicielowi gospodarstwa, na którego obszarze go dokonano. Zgodził się on na przeprowadzenie prac wykopaliskach na jego prywatnym terenie. Rozpoczęły się one latem [[2001]] roku. Najpierw ostrożnie wysadzono występ skalny o grubości 45 cm, następnie zdjęto spychaczami ponad dwumetrowe warstwy żwiru i piasku, po czym z ochotnikami usunięto ręcznie metr osadu. Kiedy zaczęto odsłaniać prawą kończynę "Leonarda", jeden z kopiących zauważywszy coś niezwykłego, zawołał Nate'a Murphy'ego. Kiedy on zerknął, zawołał: "O Boże! To przecież skóra!". Wtedy okazało się, że mają do czynienia z czymś więcej niż z szkieletem, Murphy więc zmienił plany. Postanowił wykopać siedmiometrowy okaz w całości, by można było go w jednym kawałku przetransportować do laboratorium. Za pomocą lin i kołowrotków wciągnięto ważący 6 ton blok na platformę ciężarówki. Potem wiele godzin poświęcono na usuwaniu macierzystej skały osadowej, w której hadrozaur ten był w połowie zanurzony. Odkryto przy tym kolczasty grzebień biegnący wzdłuż grzbietu zwierzęcia oraz więzadła i ścięgna utrzymujące ogon, drobne łuski na grzbiecie i bokach oraz większych na dolnych częściach łap. Podczas wydobywania "Leonarda" uszkodzono jego skórę, przez co można było zobaczyć układ pokarmowy, a nawet zawartość żołądka, na którą składa się co najmniej 5750 cm3 skamieniałego materiału organicznego (Tweet i in., 2007). Badający brachylofozaura paleobotanik oznaczył 36 różnych rodzajów pyłku kwiatowego. W skład ostatniego posiłku zwierzęcia wchodziły paprocie, szpilki drzew iglastych i liście roślin kwiatowych. Jako ciekawostkę można przytoczyć fakt, że gdy "Leonarda" zobaczył [[Robert Bakker]], słynny badacz dinozaurów, podobno miał upaść na kolana, z łzami w oczach. Wspomina: "Czułem się tak, jakbym ujrzał Pietę".
−
 
 
−
"O Boże! To przecież skóra!". Wtedy okazało się, że mają do czynienia z czymś więcej niż z szkieletem, [[Murphy]] więc zmienił plany. Postanowił wykopać siedmiometrowy okaz w całości, by można było go w jednym kawałku przetransportować do laboratorium. Za pomocą lin i kołowrotków wciągnięto ważący 6 ton blok na platformę ciężarówki. Potem wiele godzin poświęcono na usuwaniu macierzystej skały osadowej, w której hadrozaur ten był w połowie zanurzony. Odkryto przy tym kolczasty grzebień biegnący wzdłuż grzbietu zwierzęcia oraz więzadła i ścięgna utrzymujące ogon, drobne łuski na grzbiecie i bokach oraz większych na dolnych częściach łap. Podczas wydobywania "Leonarda" uszkodzono jego skórę, przez co można było zobaczyć układ pokarmowy. Badający naszego brachylofozaura paleobotanik oznaczył 36 róźnych rodzajów pyłku kwiatowego. Jako ciekawostkę można przytoczyć fakt, że gdy "Leonarda" zobaczył Robert T. [[Bakker]], słynny badacz dinozaurów, upadł na kolana, a w oczach stanęły mu łzy. Wspomina: "Czułem się tak, jakbym ujrzał Pietę".
 
  
−
Planowany jest transport opisywanego tu okazu brachylofozaura do bazy lotniczej Hill w [[Utah]], gdzie znajduje się największy na świecie tomograf komputerowy.
+
Planowany jest transport opisywanego tu okazu brachylofozaura do bazy lotniczej Hill w Utah, gdzie znajduje się największy na świecie tomograf komputerowy.
 +
[[Plik: Brachylophosaurus_skull.jpg|300px|thumb|right|Czaszka brachylofozaura. Źródło: Roland Tanglao [https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Brachylophosaurus_skull.jpg].]]
  
 
W jego wnętrznościach naukowcy zliczyli odkryli 200 śladów działalności pasożytów.
 
W jego wnętrznościach naukowcy zliczyli odkryli 200 śladów działalności pasożytów.
 
Warto dodać, że "Leonardo" został wspomniany w Księdze Rekordów Guinnessa.
 
Warto dodać, że "Leonardo" został wspomniany w Księdze Rekordów Guinnessa.
−
Murphy ostatecznie zakończył swoją karierę paleontologiczną w niezbyt ciekawy sposób,
+
Murphy ostatecznie zakończył swoją karierę paleontologiczną w niezbyt ciekawy sposób, przegrywając proces o kradzież skamielin dinozaurów.
−
przegrywając proces o kradzież skamielin dinozaurów.
 
  
 
Inne znane okazy brachylofozaura to "Elvis" (kompletny szkielet odkryty przez Murphy'ego w [[1994]]), "Roberta" (szkielet cechujący się lekką budową, być może wynikająca z dymorfizmu płciowego) oraz "Peanut" (szczątki młodego "krótkogrzbieniastego jaszczura" z odciskami skóry). W maju [[2008]] Steven Cowan odnalazł w tych samych osadach, w których odkryto "Leonarda" kolejny szkielet brachylofozaura, który nazwał "Marco".
 
Inne znane okazy brachylofozaura to "Elvis" (kompletny szkielet odkryty przez Murphy'ego w [[1994]]), "Roberta" (szkielet cechujący się lekką budową, być może wynikająca z dymorfizmu płciowego) oraz "Peanut" (szczątki młodego "krótkogrzbieniastego jaszczura" z odciskami skóry). W maju [[2008]] Steven Cowan odnalazł w tych samych osadach, w których odkryto "Leonarda" kolejny szkielet brachylofozaura, który nazwał "Marco".
  
 
==Budowa==
 
==Budowa==
−
Brachylofozaur był średniej wielkości hadrozaurydem. Osiągał długość do 9 m, wysokość - 2,5 m. Ważył 1 t. Na czaszce tego ornitopoda znajdował się płaski, wiosłokszałtny grzebień, który u jednych osobników brachylofozaura pokrywał niemal cały dach czaszki, a u innych był bardzo wąski. Niektórzy badacze uważają, że służył on do walk wewnątrzgatunkowych np. o dominację w stadzie bądź samicę. Istnieją jednak wątpliwości czy faktycznie był tak wytrzymały. Brachylofozaura wyróżniały także spośród innych współczesnych mu hadrozaurydów nadzwyczaj długie kończyny przednie i szersza górna szczęka.
+
Brachylofozaur był średniej wielkości hadrozaurydem. Osiągał długość 8,5-11 m i wysokość - 2,5 m. Wg różnych szacunków ważył 4,5-7 t. Głowa była względnie mała, a pysk wąski i wysoki, o łukowatym kształcie w widoku bocznym, choć nie do tego stopnia co u ''[[Gryposaurus]]''. Podobnie jak inne hadrozaurydy, brahylofozaur miał bezzębny dziób i złożone baterie zębowe. Na czaszce tego ornitopoda znajdował się płaski, wiosłokszałtny grzebień, który u jednych osobników brachylofozaura pokrywał niemal cały dach czaszki, a u innych był bardzo wąski. Niektórzy badacze uważają, że służył on do walk wewnątrzgatunkowych np. o dominację w stadzie bądź samicę. Istnieją jednak wątpliwości czy faktycznie był tak wytrzymały. Bardziej prawdopodobne wydaje się, że odgrywał on rolę w komunikacji między osobnikami bądź służył do wabienia partnerów (Paul, 2010).
 +
[[Plik: Roberta_Brachylophosaurus.jpg|300px|thumb|right|Okaz o imieniu „Roberto”. Autor zdjęcia: FunkMonk (Michael B.H.) [https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Roberta_Brachylophosaurus.jpg].]]
 +
 
 +
''Brachylophosaurus'' cechował się znacznym stopniem zmienności osobniczej. Różnice między osobnikami dotyczą m.in. liczby rzędów zębowych oraz ilości funkcjonalnych zębów przypadających na jeden rząd, budowy grzebienia, liczby kręgów szyjnych czy morfologii szkieletu osiowego (Prieto-Márquez, 2005).  
  
−
==Patologia==
+
==Patologie==
−
W [[2003]] [[Rothschild]] i współpracownicy stwierdzili na skamielinach brachylofozaura występowanie licznych zmian nowotworowych. Podobny efekt dały oględziny kości innych hadrozaurydów takich jak ''[[Edmontosaurus]]'', ''[[Gilmoreosaurus]]'' czy ''[[Bactrosaurus]]''. Mimo przebadania 10 tysięcy skamieniałości dinozaurów, ślady nowotworów odkryto tylko u przedstawicieli [[Hadrosauridae]]. Wskazuje to, że był one z jakichś względów szczególnie na nie narażone.
+
W [[2003]] Rothschild i współpracownicy stwierdzili na skamielinach brachylofozaura występowanie licznych zmian nowotworowych. Podobny efekt dały oględziny kości innych hadrozaurydów takich jak ''[[Edmontosaurus]]'', ''[[Gilmoreosaurus]]'' czy ''[[Bactrosaurus]]''. Mimo przebadania 10 tysięcy skamieniałości dinozaurów, ślady nowotworów odkryto tylko u przedstawicieli [[Hadrosauridae]]. Wskazuje to, że był one z jakichś względów szczególnie na nie narażone.
 +
[[Plik: Brachylophosaurus_tail_with_tendons_-_Museum_of_the_Rockies.jpg|300px|thumb|right|Fragment ogona ze skostniałymi ścięgnami. Autor zdjęcia: Tim Evanson [https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Brachylophosaurus_tail_with_tendons_-_Museum_of_the_Rockies.jpg].]]
  
 
==Środowisko==
 
==Środowisko==
−
Brachylofozaur z formacji Oldman koegzystował z m.in.: teropodami - ''[[Daspletosaurus]]'', ''[[Troodon]]'', innymi ornitopodami - ''[[Parasaurolophus]]'', ''[[Corythosaurus]]'', ''[[Gryposaurus]]'', ceratopsami - ''[[Albertaceratops]]'', ''[[Centrosaurus]]'', a pochodzący z formacji Judith River z m.in.: ceratopsami - ''[[Avaceratops]]'', ''[[Ceratops]]'', teropodami - ''[[Dromaeosaurus]]'', ''[[Gorgosaurus]]'', przedstawicielami [[Choristodera]] - ''[[Champsosaurus]]''.
+
Brachylofozaur z formacji Oldman koegzystował z m.in.: teropodami - ''[[Daspletosaurus]]'', ''[[Troodon]]'', innymi ornitopodami - ''[[Parasaurolophus]]'', ''[[Corythosaurus]]'', ''[[Gryposaurus]]'', ceratopsami - ''[[Albertaceratops]]'', ''[[Centrosaurus]]'', a pochodzący z formacji Judith River z m.in.: ceratopsami - ''[[Avaceratops]]'', ''[[Ceratops_(rodzaj)|Ceratops]]'', teropodami - ''[[Dromaeosaurus]]'', ''[[Gorgosaurus]]'', przedstawicielami [[Choristodera]] - ''[[Champsosaurus]]''.
  
 
==Spis gatunków==
 
==Spis gatunków==
 
{| class="wikitable"
 
{| class="wikitable"
 
! ''Brachylophosaurus''
 
! ''Brachylophosaurus''
−
| [[Stenber]], [[1953]]
+
| {{Kpt|[[Charles M. Sternberg|Sternberg]]}}, [[1953]]
 
|-
 
|-
 
! ''B. canadensis''
 
! ''B. canadensis''
−
| [[Stenber]], [[1953]]
+
| {{Kpt|Sternberg}}, 1953
 
|-
 
|-
 
| = ''B. goodwini''
 
| = ''B. goodwini''
−
| [[Horner]], [[1988]]
+
| {{Kpt|[[John Horner|Horner]]}}, [[1988]]
 
|}
 
|}
  
−
==Wybrana bibliografia==
+
==Bibliografia==
 
<small>
 
<small>
−
Donald Glut (1997) "The Dinosaurs Encyklopedia"
+
Źródła naukowe:
 +
 
 +
Benson, R. B. J., Campione, N. E., Carrano, M. T., Mannion, P. D., Sullivan, C., Upchurch, P. & Evans, D. C. (2014) ''"Rates of Dinosaur Body Mass Evolution Indicate 170 Million Years of Sustained Ecological Innovation on the Avian Stem Lineage"''  PLoS Biology, 12(5), e1001853. [[doi:10.1371/journal.pbio.1001853]].
 +
 
 +
Cuthbertson, R.S. & Holmes, R.B. (2010). “The first complete description of the holotype of
 +
Brachylophosaurus canadensis Sternberg, 1953 (Dinosauria: Hadrosauridae) with comments on intraspecific variation.” Zoological Journal of the Linnean Society, 159. 373–397.
 +
[[doi: 10.1111/j.1096-3642.2009.00612.x]].
 +
 
 +
Fowler D.W. (2017). "Revised geochronology, correlation, and dinosaur stratigraphic ranges of the Santonian-Maastrichtian (Late Cretaceous) formations of the Western Interior of North America". PLoS ONE 12(11):e0188426. [[DOI: 10.1371/journal.pone.0188426]].
 +
 
 +
Murphy, N.L., Trexler, D. & Thompson, M. (2006). ""Leonardo," a mummified Brachylophosaurus from the Judith River Formation". W: Carpenter, K. (ed.). Horns and Beaks: Ceratopsian and Ornithopod Dinosaurs. Bloomington and Indianapolis: Indiana University Press. 117–133.
 +
 
 +
Prieto-Marquez, A. (2005). "New information on the cranium of Brachylophosaurus, with a revision of its phylogenetic position". Journal of Vertebrate Paleontology. 25 (1): 144–156. [[doi:10.1671/0272-4634(2005)025[0144:NIOTCO]2.0.CO;2]].
 +
 
 +
Prieto-Márquez, A. & Wagner, J.R. (2013). "A new species of saurolophine hadrosaurid dinosaur from the Late Cretaceous of the Pacific coast of North America". Acta Palaeontologica Polonica. 58 (2): 255–268. [[doi:10.4202/app.2011.0049]].
 +
 
 +
Rothschild, B.M., Tanke, D.H., Helbling II, M., Martin, L.D. (2003). "Epidemiologic study of tumors in dinosaurs". Naturwissenschaften. 90 (11): 495–500. [[doi:10.1007/s00114-003-0473-9]] [abstrakt].
 +
 
 +
Tweet, J.S., Chin, K., Braman, D.R. & Murphy, N.L. (2008). "Probable gut contents within a specimen of Brachylophosaurus canadensis (Dinosauria: Hadrosauridae) from the Upper Cretaceous Judith River Formation of Montana". PALAIOS. 23 (9): 624–635. [[doi:10.2110/palo.2007.p07-044]]. [abstrakt].
 +
 
 +
Inne:
  
−
http://en.wikipedia.org/wiki/Brachylophosaurus
+
Holtz, T. (2012) ''"Dinosaurs"'' (suplement) [[https://www.geol.umd.edu/~tholtz/dinoappendix/HoltzappendixWinter2011.pdf]]
  
−
http://en.wikipedia.org/wiki/Judith_River_Formation
+
Paul, G.S. (2010). "''The Princeton Field Guide to Dinosaurs''" wyd. Princeton University.
  
−
http://en.wikipedia.org/wiki/Oldman_Formation
+
https://web.archive.org/web/20070114115141/http://www.sciencenews.org/articles/20021019/fob2.asp
  
−
http://www.dinosauria.com/dml/names/dinob.htm
+
https://web.archive.org/web/20080518045114/http://www.montanadinosaurdigs.com/brachleo.htm
 
</small>
 
</small>
  
Linia 141: Linia 169:
 
[[Kategoria:Kreda]]
 
[[Kategoria:Kreda]]
 
[[Kategoria:Kampan]]
 
[[Kategoria:Kampan]]
 +
[[Kategoria:Do sprawdzenia]]

Aktualna wersja na dzień 13:20, 2 kwi 2024

Do sprawdzenia.


Autor: Korekta:
Maciej Pindakiewicz

Jakub Starzyński

Dawid Mika

Dawid Mazurek

Maciej Ziegler

Sebastian Oziemski

Witek Napierała

Kamil Kamiński

Brachylophosaurus (brachylofozaur)
Długość: 8,5-11 m
Masa: 4,5-7 t
Miejsce występowania: Kanada - Alberta

(formacja Oldman)

USA - Montana

(formacja Judith River)

Czas występowania ok. 77,5-77,2 Ma

późna kreda (kampan)

Systematyka Dinosauria

Ornithischia

Ornithopoda

Iguanodontia

Hadrosauridae

Saurolophinae

Brachylophosaurini

Brachylophosaurus-v4.jpg

Autor: Debivort [6].

Wstęp

Brachylofozaur (Brachylophosaurus) to średniej wielkości hadrozauryd, który żył w późnej kredzie na terenach Ameryki Północnej.

Etymologia

Nazwa rodzajowa brachylofozaura znaczy "krótkogrzebieniasty jaszczur" oraz pochodzi od greckich słów brachys - krótki, lophos - grzebień i sauros - jaszczur. Epitet gatunkowy - canadensis - pochodzi zaś od Kanady, miejsca znalezienie pierwszych szczątków naszego ornitopoda.

Historia taksonu

Pierwsze szczątki brachylofozaura (NMC 8893) odkrył w 1936 Charles M. Sternberg w łożysku Little Sandhill Creek formacji skalnej Oldman, niedaleko Red Deer River. Zawierały one kompletną czaszkę, kręgi szyjne i przednie grzbietowe, żebra, prawą łopatkę i kość kruczą, kości ramienne, lewą kość łokciową oraz promieniową, a także częściową lewą dłoń (Cuthbertson i Holmes, 2010).

Sternberg początkowo uznał, że ma do czynienia z grypozaurem, jednak po dokładniejszej analizie skamielin zmienił zdanie i w 1953 r. opisał na ich podstawie nowy gatunek hadrozauryda - Brachylophosaurus canadensis. Zauważył także, że zwróconym ku dołowi dziobem z niezagiętą przednią krawędzią oraz wydłużonym przedramieniem "krótkogrzebianisty jaszczur" przypomina lambeozauryny, choć zaklasyfikował go ostatecznie do Hadrosaurinae.

Ostrom (1961) zasugerował przynależność brachylofozaura do Saurolophinae. Obecnie, ze względu na niepewną pozycję Hadrosaurus, klad ten obejmuje większość rodzajów dawnego Hadrosaurinae.

Rekonstrukcja. Autor: Nobu Tamura [1].

W 1988 John Horner na podstawie niekompletnej czaszki, kręgów szyjnych, fragmentów mostka, kości kruczej, kości ramiennej i częściowych żeber (UCMP 130139) znalezionych w formacji Judith River, opisał drugi gatunek brachylofozaura - B. goodwini. Już sam Horner zauważył, że szczątki B. canadensis i B. goodwini są niemal identyczne z wyjątkiem drobnych różnic w budowie czaszki, a późniejsi badacze wykazali, że wynikają one z jej uszkodzenia w holotypie drugiego wymienionego tu gatunku, mogą być też wynikiem zmienności osobniczej lub ontogenetycznej (Prieto-Márquez, 2005). Obecnie uważa się, że B. goodwini jest młodszym synonimem B. canadensis ((Cuthbertson i Holmes, 2010).

Najbliższym krewnym brachylofozaura wydaje się majazaura i Acristavus, z którymi tworzył klad bazalnych zaurolofinów (Prieto-Márquez i Wagner, 2013).

"Leonardo"

Oprócz holotypu znamy wiele okazów brachylofozaura odkrytych w formacji Judith River. Prieto-Márquez (2005) pisze o 800 osobnikach z jednogatunkowego złoża. Jednak niewątpliwie najbardziej znanym jest osobnik zwany "Leonardo". Pseudonim tego dinozaura pochodzi od faktu znalezienia go w pobliżu napisu "Leonardo Webb kocha Genevíę Jordan, 1916". "Leonardo" jest wyjątkowy, ponieważ zachowały się nie tylko kości, ale też mięśnie, odciski skóry, ślady narządów wewnętrznych oraz zawartości żołądka. Do jego odkrycia przyczynił się prawnik i amatorski paleontolog Nate Murphy, który chcąc zapewnić środki na badania dinozaurów otworzył Judith River Dinosaur Institute - swoisty park, w którym zwiedzający mogli odszukiwać kości "strasznych jaszczurów".

”Leonardo”. Źródło: Red Rocket Photography [2].

W czasie wyprawy latem 2000 roku, jeden ochotnik z grupy poszukiwawczej Murphy'ego zauważył kość wystającą z niskiej skarpy, położonej na północ od miasteczka Malty. Asystent Murphy'ego - nastoletni syn Matt zaczął kopać, a gdy odsłonił cztery kolejne kręgi ogonowe, zawołał ojca. Nate zerknął na skarpę i zauważył zarys miednicy oraz stawu skokowego. Następnego dnia pokazał znalezisko właścicielowi gospodarstwa, na którego obszarze go dokonano. Zgodził się on na przeprowadzenie prac wykopaliskach na jego prywatnym terenie. Rozpoczęły się one latem 2001 roku. Najpierw ostrożnie wysadzono występ skalny o grubości 45 cm, następnie zdjęto spychaczami ponad dwumetrowe warstwy żwiru i piasku, po czym z ochotnikami usunięto ręcznie metr osadu. Kiedy zaczęto odsłaniać prawą kończynę "Leonarda", jeden z kopiących zauważywszy coś niezwykłego, zawołał Nate'a Murphy'ego. Kiedy on zerknął, zawołał: "O Boże! To przecież skóra!". Wtedy okazało się, że mają do czynienia z czymś więcej niż z szkieletem, Murphy więc zmienił plany. Postanowił wykopać siedmiometrowy okaz w całości, by można było go w jednym kawałku przetransportować do laboratorium. Za pomocą lin i kołowrotków wciągnięto ważący 6 ton blok na platformę ciężarówki. Potem wiele godzin poświęcono na usuwaniu macierzystej skały osadowej, w której hadrozaur ten był w połowie zanurzony. Odkryto przy tym kolczasty grzebień biegnący wzdłuż grzbietu zwierzęcia oraz więzadła i ścięgna utrzymujące ogon, drobne łuski na grzbiecie i bokach oraz większych na dolnych częściach łap. Podczas wydobywania "Leonarda" uszkodzono jego skórę, przez co można było zobaczyć układ pokarmowy, a nawet zawartość żołądka, na którą składa się co najmniej 5750 cm3 skamieniałego materiału organicznego (Tweet i in., 2007). Badający brachylofozaura paleobotanik oznaczył 36 różnych rodzajów pyłku kwiatowego. W skład ostatniego posiłku zwierzęcia wchodziły paprocie, szpilki drzew iglastych i liście roślin kwiatowych. Jako ciekawostkę można przytoczyć fakt, że gdy "Leonarda" zobaczył Robert Bakker, słynny badacz dinozaurów, podobno miał upaść na kolana, z łzami w oczach. Wspomina: "Czułem się tak, jakbym ujrzał Pietę".

Planowany jest transport opisywanego tu okazu brachylofozaura do bazy lotniczej Hill w Utah, gdzie znajduje się największy na świecie tomograf komputerowy.

Czaszka brachylofozaura. Źródło: Roland Tanglao [3].

W jego wnętrznościach naukowcy zliczyli odkryli 200 śladów działalności pasożytów. Warto dodać, że "Leonardo" został wspomniany w Księdze Rekordów Guinnessa. Murphy ostatecznie zakończył swoją karierę paleontologiczną w niezbyt ciekawy sposób, przegrywając proces o kradzież skamielin dinozaurów.

Inne znane okazy brachylofozaura to "Elvis" (kompletny szkielet odkryty przez Murphy'ego w 1994), "Roberta" (szkielet cechujący się lekką budową, być może wynikająca z dymorfizmu płciowego) oraz "Peanut" (szczątki młodego "krótkogrzbieniastego jaszczura" z odciskami skóry). W maju 2008 Steven Cowan odnalazł w tych samych osadach, w których odkryto "Leonarda" kolejny szkielet brachylofozaura, który nazwał "Marco".

Budowa

Brachylofozaur był średniej wielkości hadrozaurydem. Osiągał długość 8,5-11 m i wysokość - 2,5 m. Wg różnych szacunków ważył 4,5-7 t. Głowa była względnie mała, a pysk wąski i wysoki, o łukowatym kształcie w widoku bocznym, choć nie do tego stopnia co u Gryposaurus. Podobnie jak inne hadrozaurydy, brahylofozaur miał bezzębny dziób i złożone baterie zębowe. Na czaszce tego ornitopoda znajdował się płaski, wiosłokszałtny grzebień, który u jednych osobników brachylofozaura pokrywał niemal cały dach czaszki, a u innych był bardzo wąski. Niektórzy badacze uważają, że służył on do walk wewnątrzgatunkowych np. o dominację w stadzie bądź samicę. Istnieją jednak wątpliwości czy faktycznie był tak wytrzymały. Bardziej prawdopodobne wydaje się, że odgrywał on rolę w komunikacji między osobnikami bądź służył do wabienia partnerów (Paul, 2010).

Okaz o imieniu „Roberto”. Autor zdjęcia: FunkMonk (Michael B.H.) [4].

Brachylophosaurus cechował się znacznym stopniem zmienności osobniczej. Różnice między osobnikami dotyczą m.in. liczby rzędów zębowych oraz ilości funkcjonalnych zębów przypadających na jeden rząd, budowy grzebienia, liczby kręgów szyjnych czy morfologii szkieletu osiowego (Prieto-Márquez, 2005).

Patologie

W 2003 Rothschild i współpracownicy stwierdzili na skamielinach brachylofozaura występowanie licznych zmian nowotworowych. Podobny efekt dały oględziny kości innych hadrozaurydów takich jak Edmontosaurus, Gilmoreosaurus czy Bactrosaurus. Mimo przebadania 10 tysięcy skamieniałości dinozaurów, ślady nowotworów odkryto tylko u przedstawicieli Hadrosauridae. Wskazuje to, że był one z jakichś względów szczególnie na nie narażone.

Fragment ogona ze skostniałymi ścięgnami. Autor zdjęcia: Tim Evanson [5].

Środowisko

Brachylofozaur z formacji Oldman koegzystował z m.in.: teropodami - Daspletosaurus, Troodon, innymi ornitopodami - Parasaurolophus, Corythosaurus, Gryposaurus, ceratopsami - Albertaceratops, Centrosaurus, a pochodzący z formacji Judith River z m.in.: ceratopsami - Avaceratops, Ceratops, teropodami - Dromaeosaurus, Gorgosaurus, przedstawicielami Choristodera - Champsosaurus.

Spis gatunków

Brachylophosaurus Sternberg, 1953
B. canadensis Sternberg, 1953
= B. goodwini Horner, 1988

Bibliografia

Źródła naukowe:

Benson, R. B. J., Campione, N. E., Carrano, M. T., Mannion, P. D., Sullivan, C., Upchurch, P. & Evans, D. C. (2014) "Rates of Dinosaur Body Mass Evolution Indicate 170 Million Years of Sustained Ecological Innovation on the Avian Stem Lineage" PLoS Biology, 12(5), e1001853. doi:10.1371/journal.pbio.1001853.

Cuthbertson, R.S. & Holmes, R.B. (2010). “The first complete description of the holotype of Brachylophosaurus canadensis Sternberg, 1953 (Dinosauria: Hadrosauridae) with comments on intraspecific variation.” Zoological Journal of the Linnean Society, 159. 373–397. doi: 10.1111/j.1096-3642.2009.00612.x.

Fowler D.W. (2017). "Revised geochronology, correlation, and dinosaur stratigraphic ranges of the Santonian-Maastrichtian (Late Cretaceous) formations of the Western Interior of North America". PLoS ONE 12(11):e0188426. DOI: 10.1371/journal.pone.0188426.

Murphy, N.L., Trexler, D. & Thompson, M. (2006). ""Leonardo," a mummified Brachylophosaurus from the Judith River Formation". W: Carpenter, K. (ed.). Horns and Beaks: Ceratopsian and Ornithopod Dinosaurs. Bloomington and Indianapolis: Indiana University Press. 117–133.

Prieto-Marquez, A. (2005). "New information on the cranium of Brachylophosaurus, with a revision of its phylogenetic position". Journal of Vertebrate Paleontology. 25 (1): 144–156. [[doi:10.1671/0272-4634(2005)025[0144:NIOTCO]2.0.CO;2]].

Prieto-Márquez, A. & Wagner, J.R. (2013). "A new species of saurolophine hadrosaurid dinosaur from the Late Cretaceous of the Pacific coast of North America". Acta Palaeontologica Polonica. 58 (2): 255–268. doi:10.4202/app.2011.0049.

Rothschild, B.M., Tanke, D.H., Helbling II, M., Martin, L.D. (2003). "Epidemiologic study of tumors in dinosaurs". Naturwissenschaften. 90 (11): 495–500. doi:10.1007/s00114-003-0473-9 [abstrakt].

Tweet, J.S., Chin, K., Braman, D.R. & Murphy, N.L. (2008). "Probable gut contents within a specimen of Brachylophosaurus canadensis (Dinosauria: Hadrosauridae) from the Upper Cretaceous Judith River Formation of Montana". PALAIOS. 23 (9): 624–635. doi:10.2110/palo.2007.p07-044. [abstrakt].

Inne:

Holtz, T. (2012) "Dinosaurs" (suplement) [[7]]

Paul, G.S. (2010). "The Princeton Field Guide to Dinosaurs" wyd. Princeton University.

https://web.archive.org/web/20070114115141/http://www.sciencenews.org/articles/20021019/fob2.asp

https://web.archive.org/web/20080518045114/http://www.montanadinosaurdigs.com/brachleo.htm

Źródło: „https://encyklopedia.dinozaury.com/index.php?title=Brachylophosaurus&oldid=32566”