Kategoria:Polska: Różnice pomiędzy wersjami

Z Encyklopedia Dinozaury.com
Skocz do: nawigacja, szukaj
m
m (→‎Późny trias)
 
(Nie pokazano 8 wersji utworzonych przez 3 użytkowników)
Linia 1: Linia 1:
−
{| class="wikitable" style="background-color:CornSilk"
+
{{Autor
−
+
  |Autor                  = [[Szymon Jagusztyn]], [[Łukasz Czepiński]]
−
| Autor:
+
|Korekta                =  [[Maciej Ziegler]]
−
+
}}
−
| Korekta:
 
−
 
−
|-
 
−
   
 
−
| [[Szymon Jagusztyn]], [[Łukasz Czepiński]]
 
  
−
| [[Maciej Ziegler]]
+
Dinozaury i ich krewni żyjący na terenie obecnej Polski.
−
 
−
|}
 
−
 
−
</small>
 
−
 
−
Dinozaury i ich krewni żyjący na terenie obecnej Polski. i ich krewni żyjący na terenie obecnej Polski.
 
  
 
Odkrycia kopalnych krewniaków dinozaurów obejmują głównie [[trias]]owe osady Górnego Śląska oraz tropy ([[ichnoskamieniałości]]) z Gór Świętokrzyskich.
 
Odkrycia kopalnych krewniaków dinozaurów obejmują głównie [[trias]]owe osady Górnego Śląska oraz tropy ([[ichnoskamieniałości]]) z Gór Świętokrzyskich.
−
 
+
<small>
 
{| class="wikitable sortable"
 
{| class="wikitable sortable"
 
|-  
 
|-  
Linia 56: Linia 45:
 
|{{NorykWiek}}
 
|{{NorykWiek}}
 
|bliższa część kości udowej
 
|bliższa część kości udowej
 +
|-
 
|''[[Succinodon|Succinodon putzeri]]''
 
|''[[Succinodon|Succinodon putzeri]]''
 
|
 
|
Linia 118: Linia 108:
 
Bałtów, Polska~[[Bałtów]]~<small>• kości? [[Stegosauria|stegozaurów]] <br>'''ichnotaksony''':<br>• ''[[Wildeichnus]]'' isp.<br>• tropy dużego ornitopoda<br>• ''[[Stegopodus]]'' isp.<br>• ''[[Megalosauripus]]'' isp.</small>
 
Bałtów, Polska~[[Bałtów]]~<small>• kości? [[Stegosauria|stegozaurów]] <br>'''ichnotaksony''':<br>• ''[[Wildeichnus]]'' isp.<br>• tropy dużego ornitopoda<br>• ''[[Stegopodus]]'' isp.<br>• ''[[Megalosauripus]]'' isp.</small>
 
Ożarów, Polska~[[Ożarów]]~<small>'''ichnotaksony''':<br>cf. ''[[Dinehichninus]]'' isp.
 
Ożarów, Polska~[[Ożarów]]~<small>'''ichnotaksony''':<br>cf. ''[[Dinehichninus]]'' isp.
−
Dolina Tomanowa, Polska~[[Dolina Tomanowa]]~<small>'''ichnotaksony''':<br>• ''[[Kayentapus]]'' isp.<br>• ''[[Anomoepus]]'' isp.<br>• ''[[Grallator]]'' isp.<br>• ''[[Sauropodomorpha]]'' indet.
+
Dolina Tomanowa , Polska~[[Dolina Tomanowa]]~<small>'''ichnotaksony''':<br>• ''[[Kayentapus]]'' isp.<br>• ''[[Anomoepus]]'' isp.<br>• cf. ''[[Moyenisauropus]]'' isp.<br>• ''[[Grallator]]'' isp.<br>• ''[[Sauropodomorpha]]'' indet.
 
Potok-Senderki(województwo lubelskie), Polska~[[Potok]]~<small>'''ichnotaksony''':<br>• ''[[Wakinyantanka]]'' isp.<br>• cf. ''[[Hadrosauropodus]]'' isp.
 
Potok-Senderki(województwo lubelskie), Polska~[[Potok]]~<small>'''ichnotaksony''':<br>• ''[[Wakinyantanka]]'' isp.<br>• cf. ''[[Hadrosauropodus]]'' isp.
 
Szopowe, Polska~[[Góra Młynarka]]~<small>'''ichnotaksony''':<br>• ''[[Saurexallopus]]'' isp. <br>• ''[[Macropodosaurus]]'' isp.<br>• ''[[Velociraptorichnus]]'' isp. <br>• ''[[Ornithopodichnus]]'' isp. <br>• ''[[Ceratopsia]]'' indet.
 
Szopowe, Polska~[[Góra Młynarka]]~<small>'''ichnotaksony''':<br>• ''[[Saurexallopus]]'' isp. <br>• ''[[Macropodosaurus]]'' isp.<br>• ''[[Velociraptorichnus]]'' isp. <br>• ''[[Ornithopodichnus]]'' isp. <br>• ''[[Ceratopsia]]'' indet.
Linia 135: Linia 125:
 
51.44892074308959, 20.33934003331146~[[Idzikowice]]~<small>'''ichnotaksony''':<br>• ''[[Anchisauripus]]'' isp. <br>•''[[Therangospodus]]'' isp.
 
51.44892074308959, 20.33934003331146~[[Idzikowice]]~<small>'''ichnotaksony''':<br>• ''[[Anchisauripus]]'' isp. <br>•''[[Therangospodus]]'' isp.
 
Częstochowa, Polska~[[Cybata Góra]]~<small>'''ichnotaksony''':<br>• ''[[Carmelopodus]]'' isp.
 
Częstochowa, Polska~[[Cybata Góra]]~<small>'''ichnotaksony''':<br>• ''[[Carmelopodus]]'' isp.
−
Wióry, Polska~[[Wióry]]~<small>'''ichnotaksony''':<br>•''[[Prorotodactylus mirus]]''
+
Wióry, Polska~[[Wióry]]~<small>'''ichnotaksony''':<br>•''[[Prorotodactylus mirus]]'' <br>•''[[Rotodactylus cursorius]]''<br>• ''[[Prorotodactylus]]'' isp.<br>•''[[Rotodactylus]]'' isp
 
Stryczowice, Świętokrzyskie, Polska~[[Stryczowice]]~<small>'''ichnotaksony''':<br>•''[[Prorotodactylus]]'' isp.
 
Stryczowice, Świętokrzyskie, Polska~[[Stryczowice]]~<small>'''ichnotaksony''':<br>•''[[Prorotodactylus]]'' isp.
−
Baranów, Suchedniów, Polska~[[Baranów]]~<small>'''ichnotaksony''':<br>• ''[[Spingopus]]'' isp. ''[[Rotodactylus]]'' isp.
+
Baranów, Suchedniów, Polska~[[Baranów]]~<small>'''ichnotaksony''':<br>• ''[[Sphingopus]]'' isp. ''[[Rotodactylus]]'' isp.
 
Borkowice, Przysucha, Polska~[[Borkowice]]~<small> tropy i kości [[Dinosauria|dinozaurów]], w tym:<br>•''[[Moyenisauropus]]'' isp.<br>•cf. ''[[Kayentapus]]'' isp.
 
Borkowice, Przysucha, Polska~[[Borkowice]]~<small> tropy i kości [[Dinosauria|dinozaurów]], w tym:<br>•''[[Moyenisauropus]]'' isp.<br>•cf. ''[[Kayentapus]]'' isp.
 
Śmiłów, Szydłowiec~[[Śmiłów]]~<small>'''ichnotaksony''': <br>• ''[[Eubrontes]]'' sp.<br>• cf. ''[[Kayentapus]]'' isp.<br>• ''[[Anchisauripus]]'' isp.<br>• cf. ''[[Anomoepus]]'' isp.<br>• ''[[Parabrontopodus]]'' isp.<br>• cf. ''[[Moyenisauropus]]'' sp.<br>• cf. ''[[Anomoepus]]'' isp. <br>•cf. ''[[Stenonyx]]'' isp. <br>•[[Sauropoda]] indet. <br>•''[[Grallator]]'' isp.
 
Śmiłów, Szydłowiec~[[Śmiłów]]~<small>'''ichnotaksony''': <br>• ''[[Eubrontes]]'' sp.<br>• cf. ''[[Kayentapus]]'' isp.<br>• ''[[Anchisauripus]]'' isp.<br>• cf. ''[[Anomoepus]]'' isp.<br>• ''[[Parabrontopodus]]'' isp.<br>• cf. ''[[Moyenisauropus]]'' sp.<br>• cf. ''[[Anomoepus]]'' isp. <br>•cf. ''[[Stenonyx]]'' isp. <br>•[[Sauropoda]] indet. <br>•''[[Grallator]]'' isp.
Linia 145: Linia 135:
 
|}
 
|}
 
===Wczesny i środkowy trias===
 
===Wczesny i środkowy trias===
−
Osady [[Wczesny trias|wczesnotriasowe]] Gór Świętokrzyskich kryją ślady najstarszych [[Dinosauromorpha|dinozauromorfów]] na świecie - prawdopodobnie [[Lagerpetidae|lagerpetonów]]: ''[[Rotodactylus]]'', ''[[Prorotodactylus]]'' oraz późniejsze, [[Środkowy trias|środkowotriasowe]] ''[[Sphingopus]]'' i ''[[Atreipus]]''- mogą one należeć do [[Silesauridae|silezaurydów]]. Według najnowszych badań, lagerpetony mogą być przodkami pterozaurów, co znacznie komplikuje ewolucje kladu [[Ornithodira]]. Specyficzny sposób poruszania się twórców tych tropów to początki dwunożności dinozaurów.  Zwierzęta te współwystępowały z dicynodontami, temnospondylami oraz pseudozuchami, które pozostawiły tropy ''Chirotherium'', ''Synaptichium'', ''Rhynchosauroides'', ''Capitosauroides'', ''Brachychirotherium'' i ''Isochirotherium'' oraz owadzie ''Diplichnites''. W [[Wióry|Wiórach]] i [[Parszów|Parszowie]] znaleziono również fragmenty kostne tych zwierząt. Co ciekawe, na początku tropy dinozaurów były bardzo nieliczne np. Wiórach i [[Stryczowice|Stryczowicach]] i stopniowo ich liczebność była coraz większa, co doprowadziło do ich dominacji w [[jura|jurajskich]] i [[kreda|kredowych]] środowiskach. Znaleziska opisane przez von Huene'go jako ''[[Megalosaurus]]'', ''[[Zanclodon]]'' i''[[Thecodontosaurus]]'' z lokalizacji: Stare Gliny, Krapkowice, Miedary i Gogolin okazały się być tanystrofami lub niemożliwymi do identyfikacji archozaurami.
+
Osady [[Wczesny trias|wczesnotriasowe]] Gór Świętokrzyskich kryją ślady najstarszych [[Dinosauromorpha|dinozauromorfów]] na świecie - prawdopodobnie [[Lagerpetidae|lagerpetidów]]: ''[[Rotodactylus]]'', ''[[Prorotodactylus]]'' oraz późniejsze, [[Środkowy trias|środkowotriasowe]] ''[[Sphingopus]]'' i ''[[Atreipus]]''- mogą one należeć do [[Silesauridae|silezaurydów]]. Według najnowszych badań, lagerpetidy mogą być przodkami pterozaurów, co znacznie komplikuje ewolucje kladu [[Ornithodira]]. Specyficzny sposób poruszania się twórców tych tropów wskazuje jak wyglądały początki dwunożności dinozaurów.  Zwierzęta te współwystępowały z dicynodontami, temnospondylami oraz pseudozuchami, które pozostawiły tropy ''Chirotherium'', ''Synaptichium'', ''Rhynchosauroides'', ''Capitosauroides'', ''Brachychirotherium'' i ''Isochirotherium'' oraz owadzie ''Diplichnites''. W [[Wióry|Wiórach]] i [[Parszów|Parszowie]] znaleziono również fragmenty kostne tych zwierząt. Co ciekawe, na początku tropy dinozaurów były bardzo nieliczne np. Wiórach i [[Stryczowice|Stryczowicach]] i stopniowo ich liczebność była coraz większa, co doprowadziło do ich dominacji w [[jura|jurajskich]] i [[kreda|kredowych]] środowiskach. Znaleziska opisane przez [[Huene|von Huene'go]] jako ''[[Megalosaurus]]'', ''[[Zanclodon]]'' i''[[Thecodontosaurus]]'' z lokalizacji: Stare Gliny, Krapkowice, Miedary i Gogolin okazały się być tanystrofami lub niemożliwymi do identyfikacji archozaurami.
 
[[Plik:Prorotodactylus.png|200px|thumb|left|Rekonstrukcja autora tropów ''Prorotodactylus''. Autor:Caz41985]]
 
[[Plik:Prorotodactylus.png|200px|thumb|left|Rekonstrukcja autora tropów ''Prorotodactylus''. Autor:Caz41985]]
 +
{| class="wikitable"
 +
{| class="wikitable"
 +
{| class="wikitable"
 +
|-Wczesno-środkowo-triasowe dinozauromorfy
 +
! [[Trop]] !! Prawdopodobny sprawca
 +
|-
 +
| ''[[Prorotodactylus]]'' || lagerpetid
 +
|-
 +
| ''[[Prorotodactylus|Prorotodactylus mirus]]''
 +
|-
 +
| ''[[Rotodactylus]]'' || lagerpetid
 +
|-
 +
| ''[[Rotodactylus|Rotodactylus cursorius]]''
 +
|-
 +
| ''[[Sphingopus]]'' || silezauryd
 +
|-
 +
| ''[[Atreipus]]'' || silezauryd\?teropod
 +
|}
  
 
===Późny trias===
 
===Późny trias===
 
====Etap "krasiejowski"([[karnik]])====
 
====Etap "krasiejowski"([[karnik]])====
−
W [[późny trias|późnym triasie]] Polska prawie w całości była pokryta lądem. Mamy bogaty zapis kręgowców z tego okresu znanych głównie ze Śląska. Ok. 230Ma , na terenie dzisiejszego [[Krasiejów|Krasiejowa]] płynęła rzeka, wokół niej znajdowały się mniejsze jeziora w których rosły ramienice- wodne rośliny, a ląd porastały iglaste z rodzaju''Pseudohirmeriella''. Środowisko to nawiedzały pory suche oraz gwałtowne powodzie. W czasie ich trwania ginęły zwierzęta, które potem stały się skamieniałościami, których szczątki odnaleźli wile lat później paleontolodzy. Na tym terenie żyły [[aetozaury]] ''Staganolepis olenkae'' - opancerzone, grzebiące w ziemi zwierzęta, olbrzymie drapieżniki z linii krokodylowej - ''Polonosuchus silesiacus'' oraz podwodne, przypominające gawiale, choć z nimi niespokrewnione ''Paleorhinus'' oraz wodne płazy tarczogłowe- temnospondyle ''Cyclotosaurus intermedius'' i ''Metoposaurus krasiejowiensis''. Nad tymi gatunkami latał ''Ozimek volans''- niewielki, enigmatyczny gad.  Jedynym gatunkiem z kladu [[Ornithodira]] odkrytym w Krasiejowie jest ''[[Silesaurus]] opolensis'' owadożerny lub roślinożerny [[Dinosauromorpha|dinozauromorf]] lub [[dinozaur]]. Poruszał się prawdopodobnie na czterech nogach, ale mógł również biegać na dwóch. Mógł być przodkiem [[Ornithischia|dinozaurów ptasiomiednicznych]], choć jego pozycja pozostaje niejasna. Wyróżniał się on znaczną zmiennością międzygatunkową, odkryto również u niego dymorfizm płciowy. Był dość niepozornym zwierzęciem, prawdopodobnie oportunistą. W skałach podobnego wieku silezaur został znaleziony w Woźnikach. Fauna jest tam bardzo podobna, aczkolwiek występuje tam dicynodont ''Woznikella'', którego próżno szukać w Krasiejowie. Prwadopodobnie przybył on w wyniku migracji z Południowej Afryki. Znalezione zostały tam również tropy [[Silesauridae|silezaurydów]] i [[Theropoda|teropodów]] oraz zęby prassaka - ''Polonodon''.
+
W [[późny trias|późnym triasie]] Polska prawie w całości była pokryta lądem. Mamy bogaty zapis kręgowców z tego okresu znanych głównie ze Śląska. Ok. 230 [[Ma]] , na terenie dzisiejszego [[Krasiejów|Krasiejowa]] płynęła rzeka, wokół niej znajdowały się mniejsze jeziora w których rosły ramienice - wodne rośliny, a ląd porastały iglaste z rodzaju ''Pseudohirmeriella''. Środowisko to nawiedzały pory suche oraz gwałtowne powodzie. W czasie ich trwania ginęły zwierzęta, które potem stały się skamieniałościami, których szczątki odnaleźli wiele lat później paleontolodzy. Na tym terenie żyły [[aetozaury]] ''Stagonolepis olenkae'' - opancerzone, grzebiące w ziemi zwierzęta, olbrzymie drapieżniki z linii krokodylowej - ''[[Polonosuchus|Polonosuchus silesiacus]]'' oraz podwodne, przypominające gawiale, choć z nimi niespokrewnione ''Paleorhinus'' z grupy [[Phytosauria|fitozaurów]] oraz wodne płazy tarczogłowe- temnospondyle ''Cyclotosaurus intermedius'' i ''Metoposaurus krasiejowiensis''. Nad tymi gatunkami latał ''Ozimek volans''- niewielki, enigmatyczny gad, być może spokrewniony z tanystrofami.  Jedynym gatunkiem z kladu [[Ornithodira]] odkrytym w Krasiejowie jest ''[[Silesaurus]] opolensis'' owadożerny lub roślinożerny [[Dinosauromorpha|dinozauromorf]] lub [[dinozaur]]. Poruszał się prawdopodobnie na czterech nogach, ale mógł również biegać na dwóch. Mógł być przodkiem [[Ornithischia|dinozaurów ptasiomiednicznych]], choć jego pozycja pozostaje niejasna. Wyróżniał się on znaczną zmiennością międzygatunkową, odkryto również u niego dymorfizm płciowy. Był dość niepozornym zwierzęciem, prawdopodobnie oportunistą. W skałach podobnego wieku silezaur został znaleziony w Woźnikach. Fauna jest tam bardzo podobna, aczkolwiek występuje tam dicynodont ''Woznikella'', którego próżno szukać w Krasiejowie. Prawdopodobnie przybył on w wyniku migracji z Południowej Afryki. Znalezione zostały tam również tropy [[Silesauridae|silezaurydów]] i [[Theropoda|teropodów]] oraz zęby prassaka - ''Polonodon''.
 
====Etap "lisowicki" ([[noryk]] - [[retyk]])====
 
====Etap "lisowicki" ([[noryk]] - [[retyk]])====
−
Kilka milionów lat później, w [[noryk|u]] na terenie dzisiejszej miejscowości Poręba przechadzały się dinozaury i aetozaury oraz pływały hybodonty-rekiny. Tutaj także wędrowały pierwotne żółwie z gatunku ''Proterochersis porebensis'' - miały one długi ogon i inne bazalne cechy np. kręgi krzyżowe przyczepione do karapaksu oraz dobrze rozwinięte pierwsze żebro. Lecz najciekawsze w Porębie były dinozaury. Odkryto trzy okazy : kość udową silezauryda, łopatkę i kości kończyn dolnych [[Herrerasauridae|herrerazauryda]]. Charakterystyczne cechy np. budowa części łopatki tworzącej staw ramienny, wyrostek na łopatce, wcięcie przy główce kości strzałkowej pozwalają stwierdzić, że należy on do tej rodziny, niespotkanej nigdzie indziej w Europie! Z tego stanowiska znany jest równięż [[Coelophysoidea|celofyzoid]], znany z miednicy i innych, mniej znaczących części szkieletu sklasyfikowany na podstawie budowy [[antykrętarz|antykrętarza]] i [[wyrostek nadpanewkowy|wyrostka nadpanewkowego]]. Niestety, materiał kopalny tych dinozaurów jest zbyt ubogi, aby zaklasyfikować ich do oddzielnych gatunków. Pod koniec okresu triasowego, w [[retyk|u]] na terenie Polski pojawiły się bardzo duże enigmatyczne zwierzęta, część z nich była przybyszami z odległych części Pangei. Istniała wtedy jakaś bariera, która odzielała niemieckie prozauropody ''[[Plateosaurus]]'', które były tam bardzo liczne od polskich dicynodontów (Lisowicia i nienazwany gatunek z Gór Świętokrzyskich) oraz aetozaurów (które razem występują tylko w Woźnikach). W Górach Świętokrzyskich, w warunkach pustynnych swoje tropy zostawiły właśnie plateozaury (''Pseudotetrasauropus'') oraz znaleziono kość należącą do  silezauryda. Po zachodniej stronie Polski panował natomiast ''[[Smok]]'' z Lisowic i Marciszowa, duży (6 metrów długości) drapieżnik, którego przynależność systematyczna jest kontrowersyjna (możliwe, że jest to rauizuchowy przedstawiciel linii krokodylowej, albo teropod). O jego dinozaurzej naturze świadczą mn. koprolity, wspominany wcześniej w tekście antykrętarz oraz budowa mózgoczaszki. O przynależności do raizuchów świadczy np. budowa kości jarzmowej i podniebiennej. Tak duży drapieżnik musiał na coś polować. Jego ofiarą był olbrzymi, jeden z ostatnich dicynodontów ''Lisowicia bojani'', chodzący na wyprostowanych kończynach, ważący 5-6 ton ,żywił się drzewami iglastymi oraz miękkimi paprociami na pewno stanowił dla niego łakomy, ale trudny do upolownia kąsek( ślady zebów smoka znaleziono na kościach lisowicji). Lecz w tym środowisku żyły również inne zwierzęta: cyklotozaury, celofyzoidy, popozauroidy, płazy ''Gerrothorax'', prassaki ''Hallautherium'' oraz ryby dwudyszne. Środowisko porastały nagonasienne. Podobną faunę znaleziono w okolicach  Zawiercia również z tropami dinozaurów. W miejscowości [[Kocury]] odkryto nieco inną faunę z tego samego wieku :teropoda ''[[Velocipes]]'' znanego z bardzo niekompletnego materiału, niedawno opisanego aetozaura ''Kocyrypelta sylvestris'' oraz żółwie i ryby.  Późnotriasowe stanowisko [[Czerwone Żlebki]] w Tatrach zawiera ślady jurajskich dinozaurów np. ''[[Kayentapus]]'', ''[[Anomoepus]]'', mimo to skały są triasowe. Ten fenomen nie został do tej pory wyjaśniony.
+
Kilka milionów lat później, w [[noryk|noryku]] na terenie dzisiejszej miejscowości Poręba przechadzały się dinozaury i aetozaury oraz pływały hybodonty-rekiny. Tutaj także wędrowały pierwotne żółwie z gatunku ''Proterochersis porebensis'' - miały one długi ogon i inne bazalne cechy np. kręgi krzyżowe przyczepione do karapaksu oraz dobrze rozwinięte pierwsze żebro. Lecz najciekawsze w Porębie były dinozaury. Odkryto trzy okazy : kość udową silezauryda, łopatkę i kości kończyn dolnych [[Herrerasauridae|herrerazauryda]]. Charakterystyczne cechy np. budowa części łopatki tworzącej staw ramienny, wyrostek na łopatce, wcięcie przy główce kości strzałkowej pozwalają stwierdzić, że należy on do tej rodziny, niespotkanej nigdzie indziej w Europie ( o ile [[Saltopus]] nie jest herrerazaurydem (Baron i Williams, 2018))! Z tego stanowiska znany jest również [[Coelophysoidea|celofyzoid]], znany z miednicy i innych, mniej znaczących części szkieletu sklasyfikowany na podstawie budowy [[antykrętarz|antykrętarza]] i [[wyrostek nadpanewkowy|wyrostka nadpanewkowego]]. Niestety, materiał kopalny tych dinozaurów jest zbyt ubogi, aby zaklasyfikować ich do oddzielnych gatunków. Pod koniec okresu triasowego, w [[retyk|retyku]] na terenie Polski pojawiły się bardzo duże enigmatyczne zwierzęta, część z nich była przybyszami z odległych części Pangei. Istniała wtedy jakaś bariera, która oddzielała niemieckie prozauropody ''[[Plateosaurus]]'', które były tam bardzo liczne od polskich dicynodontów (Lisowicia i nienazwany gatunek z Gór Świętokrzyskich) oraz aetozaurów (które razem występują tylko w Woźnikach). W Górach Świętokrzyskich, w warunkach pustynnych swoje tropy zostawiły właśnie plateozaury (''Pseudotetrasauropus'') oraz znaleziono kość należącą do  silezauryda. Po zachodniej stronie Polski panował natomiast ''[[Smok]]'' z Lisowic i Marciszowa, duży (6 metrów długości) drapieżnik, którego przynależność systematyczna jest kontrowersyjna (możliwe, że jest to rauizuchowy przedstawiciel linii krokodylowej, albo teropod). O jego dinozaurzej naturze świadczą m.in. koprolity, wspominany wcześniej w tekście antykrętarz oraz budowa mózgoczaszki. O przynależności do raizuchów świadczy np. budowa kości jarzmowej i podniebiennej. Tak duży drapieżnik musiał na coś polować. Jego ofiarą był olbrzymi, jeden z ostatnich dicynodontów ''Lisowicia bojani'', chodzący na wyprostowanych kończynach, ważący 5-6 ton , żywił się drzewami iglastymi oraz miękkimi paprociami na pewno stanowił dla niego łakomy, ale trudny do upolowania kąsek( ślady zębów smoka znaleziono na kościach lisowicji). Lecz w tym środowisku żyły również inne zwierzęta: cyklotozaury, celofyzoidy, popozauroidy, płazy ''Gerrothorax'', prassaki ''Hallautherium'' oraz ryby dwudyszne. Środowisko porastały nagonasienne. Podobną faunę znaleziono w okolicach  Zawiercia również z tropami dinozaurów. W miejscowości [[Kocury]] odkryto nieco inną faunę z tego samego wieku :teropoda ''[[Velocipes]]'' znanego z bardzo niekompletnego materiału, niedawno opisanego aetozaura ''Kocyrypelta sylvestris'' oraz żółwie i ryby.  Późnotriasowe stanowisko [[Czerwone Żlebki]] w Dolinie Tomanowej w Tatrach zawiera ślady jurajskich dinozaurów np. ''[[Kayentapus]]'', ''[[Anomoepus]]'', mimo to skały są triasowe. Ten fenomen nie został do tej pory wyjaśniony.
 
[[Plik:Smok 1 by apsaravis.jpg|200px|thumb|right|''Smok''  Autor: [[Edyta Felcyn]]]]
 
[[Plik:Smok 1 by apsaravis.jpg|200px|thumb|right|''Smok''  Autor: [[Edyta Felcyn]]]]
 +
{| class="wikitable"
 +
{| class="wikitable"
 +
{| class="wikitable"
 +
|-Późno-triasowe dinozaury i dinozauromorfy
 +
! [[Trop]] !! Prawdopodobny sprawca
 +
|-
 +
| ''[[Grallator]]'' || mały celofyzoid/bazalny teropod
 +
|-
 +
| ''[[Atreipus]]'' || silezauryd/bazalny dinozaur ptasiomiedniczny
 +
|-
 +
| ''[[Eosauropus]]'' || niewielki bazalny zauropodomorf
 +
|-
 +
| ''[[Anchisauripus]]'' || niewielki teropod
 +
|-
 +
| ''[[Pseudotetrasauropus]]'' || [[Plateosaurus|Plateozaur]], bądź podobny do niego zauropodomorf
 +
|-
 +
| ''[[Kayentapus]]'' || duży neoteropod, być może [[Dilophosauridae|dilofozauryd]]
 +
|-
 +
| ''[[Anomoepus]]'' || nieduży dinozaur ptasiomiedniczny (?bazalny tyreofor podobny do [[Scutellosaurus|skutellozaura]]).
 +
|-
 +
| [[Sauropodomorpha]] indet. || zauropodomorf
 +
|-
 +
| ?''[[Moyenisauropus]]'' || ?tyreofor podobny do [[Scelidosaurus|scelidozaura]]
 +
|}
 +
 
===Wczesna jura===
 
===Wczesna jura===
 
Początek okresu jurajskiego jest bogato reprezentowany w Górach Świętokrzyskich. Od północnego zachodu na teren Polski weszło morze, a na jego brzegach i w okolicznych środowiskach ślady pozostawiały po sobie dinozaury. Najstarsze tropy z tego okresu to formacja zagajska dolna, która charakteryzowała się równinami z meandrującymi rzekami. Na brzegach wód rosły paprocie nasienne, drzewa iglaste np. ''Hirmeriella'' i ''Podozamites'', oraz paprocie np. ''Phlebopteris'' i skrzypy ''Neocalamites'' jako niskopienna roślinność. W [[hettang|hettangu]] doszło do imponującej radiacji dinozaurów, pojawiły się pierwsze [[Sauropoda|zauropody]], a obok nich współwystępowały starsze [[Sauropodomorpha|zauropodomorfy]], które pozostawiły tropy m. in. ''[[Otozoum]]''.  W Sołtykowie zachowały się ślady interpretowane jako zapis polowania [[Dilophosauridae|dilofozaurydów]] (''[[Kayentapus]] soltykoviensis'') na pierwsze zauropody. Przebywały one prawdopodobnie w grupie rodzinnej, dwójka dorosłych i czwórka młodych. W pewnym momencie ścieżki, ślady młodych osobników gwałtownie odsuwają się w jedną stronę. Miejsce to przyniosło wiele więcej znalezisk: kości [[Ceratosauria|ceratozaurów]], olbrzymie pół metrowe tropy [[Theropoda|teropoda]] (''[[Megalosauripus]]''), którego szczątków kostnych nie znamy, ślady pływających [[Dilophosauridae|dilofozaurów]] (''[[Characichnos]]'' tridactylus), a nawet tropy ssaków i pterozaurów. Występowały tam również drobne drapieżniki- [[Coelophysoidea|celofyzoidy]], które pozostawiły tropy ''[[Grallator]]'' i ''[[Anchisauripus]]''. Tropy [[Ornithischia|dinozaurów ptasiomiednicznych]] typu ''[[Anomoepus]]'' są bardzo rzadkie, aczkolwiek pozostałości występowania prymitywniejszych [[Heterodontosauridae|heterodontozaurydów]] są bardzo liczne, drobne [[koprolit]]y i tropy typu ''[[Delatorrichnus]]'' w Sołtykowie są bardzo liczne. W Kontrewersie, miejscowości obok Kielc, przy malowidłach ludów prasłowiańskich odnaleziono trop dinozaura, co może wskazywać na to, że dawni ludzie znajdywali tropy, które mogły być związane z jakimiś rytuałami tychże plemion. W Sołtykowie i Hucisku odnaleziono kości dinozaurów, być może w przyszłości zostanie ich odnalezionych więcej.
 
Początek okresu jurajskiego jest bogato reprezentowany w Górach Świętokrzyskich. Od północnego zachodu na teren Polski weszło morze, a na jego brzegach i w okolicznych środowiskach ślady pozostawiały po sobie dinozaury. Najstarsze tropy z tego okresu to formacja zagajska dolna, która charakteryzowała się równinami z meandrującymi rzekami. Na brzegach wód rosły paprocie nasienne, drzewa iglaste np. ''Hirmeriella'' i ''Podozamites'', oraz paprocie np. ''Phlebopteris'' i skrzypy ''Neocalamites'' jako niskopienna roślinność. W [[hettang|hettangu]] doszło do imponującej radiacji dinozaurów, pojawiły się pierwsze [[Sauropoda|zauropody]], a obok nich współwystępowały starsze [[Sauropodomorpha|zauropodomorfy]], które pozostawiły tropy m. in. ''[[Otozoum]]''.  W Sołtykowie zachowały się ślady interpretowane jako zapis polowania [[Dilophosauridae|dilofozaurydów]] (''[[Kayentapus]] soltykoviensis'') na pierwsze zauropody. Przebywały one prawdopodobnie w grupie rodzinnej, dwójka dorosłych i czwórka młodych. W pewnym momencie ścieżki, ślady młodych osobników gwałtownie odsuwają się w jedną stronę. Miejsce to przyniosło wiele więcej znalezisk: kości [[Ceratosauria|ceratozaurów]], olbrzymie pół metrowe tropy [[Theropoda|teropoda]] (''[[Megalosauripus]]''), którego szczątków kostnych nie znamy, ślady pływających [[Dilophosauridae|dilofozaurów]] (''[[Characichnos]]'' tridactylus), a nawet tropy ssaków i pterozaurów. Występowały tam również drobne drapieżniki- [[Coelophysoidea|celofyzoidy]], które pozostawiły tropy ''[[Grallator]]'' i ''[[Anchisauripus]]''. Tropy [[Ornithischia|dinozaurów ptasiomiednicznych]] typu ''[[Anomoepus]]'' są bardzo rzadkie, aczkolwiek pozostałości występowania prymitywniejszych [[Heterodontosauridae|heterodontozaurydów]] są bardzo liczne, drobne [[koprolit]]y i tropy typu ''[[Delatorrichnus]]'' w Sołtykowie są bardzo liczne. W Kontrewersie, miejscowości obok Kielc, przy malowidłach ludów prasłowiańskich odnaleziono trop dinozaura, co może wskazywać na to, że dawni ludzie znajdywali tropy, które mogły być związane z jakimiś rytuałami tychże plemion. W Sołtykowie i Hucisku odnaleziono kości dinozaurów, być może w przyszłości zostanie ich odnalezionych więcej.
  
−
Klka milionów lat później w środowiskach lagunowo-deltowych tworzyły się osady formacji: zagajskiej górnej i skłobskiej. Zmieniła się również szata roślinna, dominowały miłorzębowate np. ''Nilssonia'', ''Czekanowskia'', paprocie ''Mariattopsis'' oraz enigmatyczny ''Desmiophyllum''. Na terenie deltowo-lagunowym przemieszczały się i pożywiały młode zauropody, których tropy odnaleziono w Gromadzicach. Być może niska roślinność była bardziej atrakcyjna dla tych niedojrzałych osobników. W Tym stanowisku oraz w okolicznym Podolu, gdzie występował szybszy strumień wody żyły również drobne i średniej wielkości teropody(''[[Anchisauripus]]'', ''[[Grallator]]'', ''[[Eubrontes]]''), zauropodomorfy i pierwszy raz pojawiający się w zapisie kopalnym tropy ''[[Moyenisauropus]]'' które prawdopodobnie pozostawiły zwierzęta spokrewnione ze [[Scelidosaurus|scelidozaurami]], przodków [[Stegosauria|stegozaurów]] i [[Ankylosauria|ankylozaurów]]. Następnie region Gór Świętokrzyskich przykryło płytkie morze.
+
Kilka milionów lat później w środowiskach lagunowo-deltowych tworzyły się osady formacji: zagajskiej górnej i skłobskiej. Zmieniła się również szata roślinna, dominowały miłorzębowate np. ''Nilssonia'', ''Czekanowskia'', paprocie ''Mariattopsis'' oraz enigmatyczny ''Desmiophyllum''. Na terenie deltowo-lagunowym przemieszczały się i pożywiały młode zauropody, których tropy odnaleziono w Gromadzicach. Być może niska roślinność była bardziej atrakcyjna dla tych niedojrzałych osobników. W Tym stanowisku oraz w okolicznym Podolu, gdzie występował szybszy strumień wody żyły również drobne i średniej wielkości teropody(''[[Anchisauripus]]'', ''[[Grallator]]'', ''[[Eubrontes]]''), zauropodomorfy i pierwszy raz pojawiający się w zapisie kopalnym tropy ''[[Moyenisauropus]]'' które prawdopodobnie pozostawiły zwierzęta spokrewnione ze [[Scelidosaurus|scelidozaurami]], przodków [[Stegosauria|stegozaurów]] i [[Ankylosauria|ankylozaurów]]. Następnie region Gór Świętokrzyskich przykryło płytkie morze.
  
−
Po jego ustąpieniu, w czasach gdy tworzyły się skały formacji przysuskiej, doszło do gwałtownej radiacji [[Ornithischia|ptasiomiednicznych]], które zaczęły dominować w wielu środowiskach. Najbogatsze stanowiska z tego czasu to Gliniany Las, czyli miejsce w którym odkryto pierwsze tropy dinozaurów Polsce i bardzo niedawno odkryte stanowisko w Borkowicach, gdzie dinozaury masowo zostawiły tropy w wysychającym ile po zbiorniku wodnym. Ówczesne środowisko barierowo-lagunowe było porastane przez bardzo podobne roślinność jak przed zalaniem, pojawiły się nowe rodzaje miłorzębowatych ''Gingkoites'', ''Baieria'' i iglastych ''Palissya''. Stopniowo zanikają tropy typu ''[[Tetrasauropus]]'' należące do prozauropodów. Rozprzestrzenienie się ornitopodów ma swoje odzwierciedlenie w zapisie kopalnym: ślady ''[[Anomoepus]] curvatus'' i ''A.scambus'' zostały pozostawione przez zwierzęta przypominające ''[[Lesothosaurus]]'', a większe ''A.pienkovskii'' i ''Moyenisauropus karaszevskii'' były pozostawiane przez większe zwierzęta, pierwszy typ to dinozaur blisko spokrewniony z [[Emausaurus|emauzaurem]] lub młody przedstawiciel drugiego, zdecydowanie bardziej enigmatycznego ichnorodzaju tropów i prawdopodobnie należy do [[Thyreophora|tyreofora]], którego szczątków kostnych nie odnaleziono. Przypuszcza się, że część z tych śladów została zostawiona przez migrujące zwierzęta. Tropy w Borkowicach pozostawiły zwierzęta odpoczywające, biegające, grzebiące lub zatrzymujące się na terenie wysychającego zbiornika. Wśród teropodów nie doszło do dużych zmian, ale w zapisie kopalnym pojawia się trop ''[[Plesiornis]] pilulatus'', które jest przypisywany ptakom. Jest to o tyle ciekawe, że bliscy przodkowie ptaków są znani dopiero z [[kelowej]]u. W Glinianym Lesie odkryto również ślady należące do ichnogatunku ''[[Grallator]] zvierzi'', pozostawione przez krewnego [[Megapnosaurus|megapnozaura]]. Nie zostały znalezione żadne tropy [[Sauropoda|zauropodów]]. Świetnie zachowane kości w formie pustek odkryto również w Borkowicach.
+
Po jego ustąpieniu, w czasach gdy tworzyły się skały formacji przysuskiej, doszło do gwałtownej radiacji [[Ornithischia|ptasiomiednicznych]], które zaczęły dominować w wielu środowiskach. Najbogatsze stanowiska z tego czasu to Gliniany Las, czyli miejsce w którym odkryto pierwsze tropy dinozaurów w Polsce i bardzo niedawno odkryte stanowisko w Borkowicach, gdzie dinozaury masowo zostawiły tropy w wysychającym ile po zbiorniku wodnym. Ówczesne środowisko barierowo-lagunowe było pozarastane przez bardzo podobną roślinność jak przed zalaniem, pojawiły się nowe rodzaje miłorzębowatych ''Gingkoites'', ''Baieria'' i iglastych ''Palissya''. Stopniowo zanikają tropy typu ''[[Tetrasauropus]]'' należące do prozauropodów. Rozprzestrzenienie się dinozaurów ptasiomiednicznych ma swoje odzwierciedlenie w zapisie kopalnym: ślady ''[[Anomoepus]] curvatus'' i ''A.scambus'' zostały pozostawione przez zwierzęta przypominające ''[[Lesothosaurus]]'', a większe ''A.pienkovskii'' i ''Moyenisauropus karaszevskii'' były pozostawiane przez większe zwierzęta, pierwszy typ to dinozaur blisko spokrewniony z [[Emausaurus|emauzaurem]] lub młody przedstawiciel drugiego, zdecydowanie bardziej enigmatycznego ichnorodzaju tropów i prawdopodobnie należy do [[Thyreophora|tyreofora]], którego szczątków kostnych nie odnaleziono. Przypuszcza się, że część z tych śladów została zostawiona przez migrujące zwierzęta. Tropy w Borkowicach pozostawiły zwierzęta odpoczywające, biegające, grzebiące lub zatrzymujące się na terenie wysychającego zbiornika. Wśród teropodów nie doszło do dużych zmian, ale w zapisie kopalnym pojawia się trop ''[[Plesiornis]] pilulatus'', które jest przypisywany ptakom. Jest to o tyle ciekawe, że bliscy przodkowie ptaków są znani dopiero z [[kelowej|keloweju]]. W Glinianym Lesie odkryto również ślady należące do ichnogatunku ''[[Grallator]] zvierzi'', pozostawione przez krewnego [[Megapnosaurus|megapnozaura]]. Nie zostały znalezione żadne tropy [[Sauropoda|zauropodów]]. Świetnie zachowane kości w formie pustek odkryto również w Borkowicach.
  
−
W rozpoczynającym się [[synemur]]ze delty znów pokryły teren świętokrzyski, gdzie tworzyły się piaskowcowe osady formacji ostrowieckiej. Środowisko zostało zdominowane przez paprocie takie jak: ''Hausmania'', ''Phlebophelis'' i ''Phoenicopsis''. Tropy są tam dosyć rzadkie i słabe poznane, w stanowiskach w Kunowie, Żarnowie i Starachowicach dominują drobne tropy ''Anomoepus'', oraz teropodzie ''Grallator'' i ''Anchisauripus''. Później na ten tren wkroczyło płytkie morze. Mimo iż zdarzały się jego tymczasowe wynurzenia, z osadów gielniowskiej formacji nie są znane żadne tropy ani kości dinozaurów.
+
W rozpoczynającym się [[synemur|synemurze]] delty znów pokryły teren świętokrzyski, gdzie tworzyły się piaskowcowe osady formacji ostrowieckiej. Środowisko zostało zdominowane przez paprocie takie jak: ''Hausmania'', ''Phlebophelis'' i ''Phoenicopsis''. Tropy są tam dosyć rzadkie i słabe poznane, w stanowiskach w Kunowie, Żarnowie i Starachowicach dominują drobne tropy ''Anomoepus'', oraz teropodzie ''Grallator'' i ''Anchisauripus''. Później na ten teren wkroczyło płytkie morze. Mimo iż zdarzały się jego tymczasowe wynurzenia, z osadów gielniowskiej formacji nie są znane żadne tropy ani kości dinozaurów.
−
Po zmianach klimatu w późnym pliensbachu region Gór Świetokrzyskich stał granicą pomiędzy płytkim morzem a wydmowo-plażowem środowiskiem, podobnym do dzisiejszego Słowińskiego Parku Narodowego. W niektórych miejscach zachowała się zasypana przez ruchomą wydmę roślinność, wśród której dominowała paproć ''Matonia''. Plaże przemierzały niewielkie [[Coelophysoidea|celofyzoidy]], których tropy są bardzo liczne w stanowiskach w okolicach Szydłowca. Żyły tam również większe [[Theropoda|teropody]] i [[Ornithischia|ptasiomiednicze]]: ''[[Kayentapus]]'', ''[[Anomoepus]]'', ''[[Moyenisauropus]]''. Osobliwe tropy ''[[Plesiornis]]'' pojawiają się ponownie podobnie jak tropy dużych [[Tetanura|tetanurów]] ''[[Megalosauripus]]''. Tak duże drapieżniki musiały polować na jeszcze większe ofiary. Były nimi zauropody, które również przemierzały wydmy pozostawiając po sobie tropy ''[[Parabrontopodus]]'', oraz większe, do tej pory niezidentyfikowane tropy, których długość dochodziła do 45 cm. Zbiegło się to w czasie z istotnym powiększeniem rozmiarów w tej grupie ok. 185 Ma. Następnie poziom morza znów się podniósł, a nagłe globalne ocieplenie i toarckie oceaniczne zderzenie anoksyczne (TOAE) spowodowało wymieranie i zmianę fauny. Z pokładów formacji ciechocińskiej nie znamy żadnych znalezisk dinozaurów.
+
Po zmianach klimatu w późnym [[pliensbach|pliensbachu]] region Gór Świetokrzyskich stał granicą pomiędzy płytkim morzem a wydmowo-plażowym środowiskiem, podobnym do dzisiejszego Słowińskiego Parku Narodowego. W niektórych miejscach zachowała się zasypana przez ruchomą wydmę roślinność, wśród której dominowała paproć ''Matonia''. Plaże przemierzały niewielkie [[Coelophysoidea|celofyzoidy]], których tropy są bardzo liczne w stanowiskach w okolicach Szydłowca. Żyły tam również większe [[Theropoda|teropody]] i [[Ornithischia|ptasiomiednicze]]: ''[[Kayentapus]]'', ''[[Anomoepus]]'', ''[[Moyenisauropus]]''. Osobliwe tropy ''[[Plesiornis]]'' pojawiają się ponownie podobnie jak tropy dużych [[Tetanura|tetanurów]] ''[[Megalosauripus]]''. Tak duże drapieżniki musiały polować na jeszcze większe ofiary. Były nimi zauropody, które również przemierzały wydmy pozostawiając po sobie tropy ''[[Parabrontopodus]]'', oraz większe, do tej pory niezidentyfikowane tropy, których długość dochodziła do 45 cm. Zbiegło się to w czasie z istotnym powiększeniem rozmiarów ciała w tej grupie ok. 185 Ma. Następnie poziom morza znów się podniósł, a nagłe globalne ocieplenie i toarckie oceaniczne zderzenie anoksyczne (TOAE) spowodowało wymieranie i zmianę fauny. Z pokładów formacji ciechocińskiej nie znamy żadnych znalezisk dinozaurów.
  
 
Po tych zmianach w środowisku i faunie na brzegach rzek i delt formacji borucickiej porastanych przez benetyty i sagowce żyła zagadkowa, słabo poznana fauna dinozaurów, znana z tropów i kości. Z wczesnojurajskich środowisk zniknęły heterodontozaurydy, celofyzoidy, dilofozaurydy oraz prozauropody. W Dąbiu i Idzikowicach odnaleziono tropy dużych drapieżników, prawdopodobnie ceratozaurów (''[[Therangospodus]]''). Występowały tam również  drobne teropody (''[[Trisauropodiscus]]'', ''[[Grallator]]'' i ''[[Anchisauripus]]''). Fauna ta wymaga dalszego poznania.
 
Po tych zmianach w środowisku i faunie na brzegach rzek i delt formacji borucickiej porastanych przez benetyty i sagowce żyła zagadkowa, słabo poznana fauna dinozaurów, znana z tropów i kości. Z wczesnojurajskich środowisk zniknęły heterodontozaurydy, celofyzoidy, dilofozaurydy oraz prozauropody. W Dąbiu i Idzikowicach odnaleziono tropy dużych drapieżników, prawdopodobnie ceratozaurów (''[[Therangospodus]]''). Występowały tam również  drobne teropody (''[[Trisauropodiscus]]'', ''[[Grallator]]'' i ''[[Anchisauripus]]''). Fauna ta wymaga dalszego poznania.
Linia 169: Linia 202:
 
{| class="wikitable"
 
{| class="wikitable"
 
{| class="wikitable"
 
{| class="wikitable"
−
|-Późno-kredowe dinozaury
+
|-Wczesno-jurajskie dinozaury
 
! [[Trop]] !! Prawdopodobny sprawca
 
! [[Trop]] !! Prawdopodobny sprawca
 
|-
 
|-
Linia 218: Linia 251:
 
| ''[[Stenonyx]]'' ||  [[Coelophysoidea|celofyzoid]] lub młody nieznanego gatunku teropoda
 
| ''[[Stenonyx]]'' ||  [[Coelophysoidea|celofyzoid]] lub młody nieznanego gatunku teropoda
 
|-
 
|-
−
| [[Dinosauria]] indet.|| -
+
| [[Dinosauria]] indet.|| nieokreślony dinozaur
 
|-
 
|-
−
| [[Sauropoda]] indet. || -
+
| [[Sauropoda]] indet. || nieokreślony zauropod
 
|-
 
|-
 
| ''[[Eubrontes]]'' || większy [[Dilophosauridae|dilofozauryd]]
 
| ''[[Eubrontes]]'' || większy [[Dilophosauridae|dilofozauryd]]
Linia 233: Linia 266:
 
[[Plik:Sołtyków.png|200px|thumb|left|Szlak tropów dinozaurów z Sołtykowa. Źródło:PIG-PIB]]  
 
[[Plik:Sołtyków.png|200px|thumb|left|Szlak tropów dinozaurów z Sołtykowa. Źródło:PIG-PIB]]  
 
===Środkowa jura===
 
===Środkowa jura===
−
[[Środkowa jura]] jest słabo poznana, zarówno w Polsce, jak i na świecie. W Polsce znany jest tylko jeden trop dinozaura z tego okresu: w środowisku bagiennym na terenie dzisiejszej Częstochowy swój [[trop]] ''[[Carmelopodus]]'' pozostawił [[Alvarezsauridae|alwarezzauryd]].
+
[[Środkowa jura]] jest słabo poznana, zarówno w Polsce, jak i na świecie. W Polsce znany jest tylko jeden trop dinozaura z tego okresu: w środowisku bagiennym na terenie dzisiejszej Częstochowy swój [[trop]] ''[[Carmelopodus]]'' pozostawił [[Alvarezsauridae|alwarezzauryd]].
 
===Późna jura===
 
===Późna jura===
−
W [[późna jura|późnej jurze]] nastąpiła transgresja morska, przez co Polska została pokryta wodą. Jednak w tym czasie pojawiła się również [[Wyspa Liszkowskiego]], niewielki teren na którym żyły dinozaury, rosły drzewa nagonasienne i rośliny zielne np. paprocie, które pozostawiły po sobie korzenie. Wyspa graniczył z rafą - z okolic znane są koralowce, jeżowce, ślimaki i inne organizmy. Na lądzie żyły [[Camptosauroidea|kamptozaurydy]], [[Dryosauridae|dryozaurydy]] (trop ''[[Dinehichnus]]''), [[Stegosauria|stegozaury]] (''[[Stegopodus]]''), których ślady dostarczają informacje o ich prawdopodobnej dwunożności, oraz duże zauropody.  
+
W [[późna jura|późnej jurze]] nastąpiła transgresja morska, przez co Polska została pokryta wodą. Jednak w tym czasie pojawiła się również [[Wyspa Liszkowskiego]], niewielki teren na którym żyły dinozaury, rosły drzewa nagonasienne i rośliny zielne np. paprocie, które pozostawiły po sobie korzenie. Wyspa graniczył z rafą - z okolic znane są koralowce, jeżowce, ślimaki i inne organizmy. Na lądzie żyły [[Camptosauroidea|kamptozauroidy]], [[Dryosauridae|driozaurydy]] (trop ''[[Dinehichnus]]''), [[Stegosauria|stegozaury]] (''[[Stegopodus]]''), których ślady dostarczają informacje o ich prawdopodobnej dwunożności, oraz duże zauropody.  
  
−
W miejscu zwanym Czarcia Stopka w [[Bałtów|Bałtowie]] swój trop, według dawnych przekazów miejscowej ludności, pozostawić miał diabeł. W rzeczywistości okazał się być tropem [[Allosauridae|allozaura]]. W tym samym miejscu swój trop ''[[Wildeichnus]]'' odcisnął prymitywny [[Coelurosauria|celurozaur]]. Niedaleko, W Żydowskim Jarze zachowała się niezwykła  pogoń [[Ceratosauria|ceratozaura]] za [[Dryosauridae|dryozaurydami]].  Natomiast w [[Wierzbica|Wierzbicy]] swój ślad pozostawił wczesny [[Tyrannosauroidea|tyranozauroid]]. Te znaleziska są dobrym przykładem [[karłowatość wyspowa|karłowatości wyspowej]]. Dinozaury na tych wyspach były o ok. 30% mniejsze od swych kontynentalnych odpowiedników.
+
W miejscu zwanym Czarcia Stopka w [[Bałtów|Bałtowie]] swój trop, według dawnych przekazów miejscowej ludności, pozostawić miał diabeł. W rzeczywistości okazał się być tropem [[Allosauridae|allozauryda]]. W tym samym miejscu swój trop ''[[Wildeichnus]]'' odcisnął prymitywny [[Coelurosauria|celurozaur]]. Niedaleko, W Żydowskim Jarze zachowała się niezwykła  pogoń [[Ceratosauria|ceratozaura]] za [[Dryosauridae|driozaurydami]].  Natomiast w [[Wierzbica|Wierzbicy]] swój ślad pozostawił wczesny [[Tyrannosauroidea|tyranozauroid]]. Te znaleziska są dobrym przykładem [[karłowatość wyspowa|karłowatości wyspowej]]. Dinozaury na tych wyspach były o ok. 30% mniejsze od swych kontynentalnych odpowiedników.
 
{| class="wikitable"
 
{| class="wikitable"
 
{| class="wikitable"
 
{| class="wikitable"
 
{| class="wikitable"
 
{| class="wikitable"
−
|-Późno-kredowe dinozaury
+
|-Późno-jurajskie dinozaury
 
! [[Trop]] !! Prawdopodobny sprawca
 
! [[Trop]] !! Prawdopodobny sprawca
 
|-
 
|-
−
| ''[[Dinehichnus]]'' || [[Dryosauridae|dryozauryd]]
+
| ''[[Dinehichnus]]'' || [[Dryosauridae|driozauryd]]
 
|-
 
|-
 
| ''[[Brontopodus]]'' || [[Brachiosauridae|brachiozauryd]]
 
| ''[[Brontopodus]]'' || [[Brachiosauridae|brachiozauryd]]
Linia 252: Linia 285:
 
| ''[[Wildeicnhus]]'' || [[Compsognathidae|kompsognatyd]]
 
| ''[[Wildeicnhus]]'' || [[Compsognathidae|kompsognatyd]]
 
|-
 
|-
−
| ''[[Stegopodus]]''|| [[Stegosauridae|stegozauryd]]
+
| ''[[Stegopodus]]'' || [[Stegosauridae|stegozauryd]]
 
|-
 
|-
 
| ''[[Therangospodus]]'' || [[Ceratosauria|ceratozaur]]
 
| ''[[Therangospodus]]'' || [[Ceratosauria|ceratozaur]]
Linia 261: Linia 294:
 
Mimo iż we [[wczesna kreda|wczesnej kredzie]] Polska była nad powierzchnią wody, nie są znane z tego okresu ślady dinozaury ani ich szczątki.
 
Mimo iż we [[wczesna kreda|wczesnej kredzie]] Polska była nad powierzchnią wody, nie są znane z tego okresu ślady dinozaury ani ich szczątki.
 
===Późna kreda===
 
===Późna kreda===
−
W [[późna kreda|późnej kredzie]] większość obszaru Polski zalewało płytkie morze, w północnej części nieco głębsze. Od strony dzisiejszej Ukrainy leżała wyspa, z której na teren platformy węglanowej przybyło życie lądowe, w tym dinozaury. Porastała tu różnorodna roślinność: paprocie drzewiaste, drzewa okrytonasienne i wiele innych. Na ten teren wkroczyły dinozaury roślinożerne: różne gatunki [[Ornithopoda|ornitopodów]], możliwy [[Ceratopsia|ceratops]], [[teropody]] [[Therizinosauria|terizinozaury]] oraz [[Oviraptorosauria|owiraptorozaury]]. Kompletne szlaki pozostawiły tu [[Dromaeosauridae|dromeozaurydy]] oraz [[Tyrannosauroidea|tyranozaurydy]].
+
W [[późna kreda|późnej kredzie]] większość obszaru Polski zalewało płytkie morze, w północnej części nieco głębsze. Od strony dzisiejszej Ukrainy leżała wyspa, z której na teren platformy węglanowej przybyło życie lądowe, w tym dinozaury. Porastała tu różnorodna roślinność: paprocie drzewiaste, drzewa okrytonasienne i wiele innych. Na ten teren wkroczyły dinozaury roślinożerne: różne gatunki [[Ornithopoda|ornitopodów]], możliwy [[Ceratopsia|ceratops]], [[teropody]] [[Therizinosauria|terizinozaury]] oraz [[Oviraptorosauria|owiraptorozaury]]. Kompletne szlaki pozostawiły tu [[Dromaeosauridae|dromeozaurydy]] oraz [[Tyrannosauroidea|tyranozauroidy]].
 
[[Plik:V.png|200px|thumb|right|Tropy ''Velociraptorichnus'' z Roztocza. Autor fot.: Gerard Gierliński, Źródło: PIG-PIB]]
 
[[Plik:V.png|200px|thumb|right|Tropy ''Velociraptorichnus'' z Roztocza. Autor fot.: Gerard Gierliński, Źródło: PIG-PIB]]
 
{| class="wikitable"
 
{| class="wikitable"
Linia 269: Linia 302:
 
! [[Trop]] !! Prawdopodobny sprawca
 
! [[Trop]] !! Prawdopodobny sprawca
 
|-
 
|-
−
| ''[[Wakiyantanka]]'' || [[Tyrannosauroidea|tyranozauryd]]
+
| ''[[Wakiyantanka]]'' || [[Tyrannosauroidea|tyranozauroidy]]
 
|-
 
|-
 
| ''[[Saurexallopus]]'' || [[Oviraptorosauria|owiraptorozaur]]
 
| ''[[Saurexallopus]]'' || [[Oviraptorosauria|owiraptorozaur]]
 
|-
 
|-
−
| ''[[Velociraptorichnus]]'' || [[Velociraptorinae|welociraptor]]  
+
| ''[[Velociraptorichnus]]'' || [[Velociraptorinae|welociraptoryn]]  
 
|-
 
|-
 
| ''[[Ornithopodichnus]]'' ||  mniejszy [[Ornithopoda|ornitopod]]
 
| ''[[Ornithopodichnus]]'' ||  mniejszy [[Ornithopoda|ornitopod]]
 
|-
 
|-
−
| ''[[Hadrosauripus]]''|| większy [[Ornithopoda|ornitopod]]
+
| ''[[Hadrosauripus]]''|| większy [[Ornithopoda|ornitopod]], być może [[Hadrosauridae|hadrozauryd]]
 
|-
 
|-
 
| ''[[Macropodosaurus]]'' || [[Therizinosauria|terizinozaur]]  
 
| ''[[Macropodosaurus]]'' || [[Therizinosauria|terizinozaur]]  
 
|-
 
|-
−
| [[Ceratopsia]] indet.|| -
+
| [[Ceratopsia]] indet.|| nieokreślony ceratops
 
|}
 
|}
 
===Kenozoik===
 
===Kenozoik===
Linia 289: Linia 322:
 
===Bibliografia===
 
===Bibliografia===
 
<small>
 
<small>
−
Gierlinski, Gerard. (2015). New Dinosaur Footprints from the Upper Cretaceous of Poland in the Light of Paleogeographic Context. Ichnos. 22. 10.1080/10420940.2015.1063489.  
+
Baron, M.G. i Williams, M.E. (2018). "A re-evaluation of the enigmatic dinosauriform Caseosaurus crosbyensis from the Late Triassic of Texas, USA and its implications for early dinosaur evolution". Acta Palaeontologica Polonica. 63 (1)
  
 
Łukasz Czepiński, Dawid Dróżdż, Tomasz Szczygielski, Mateusz Tałanda, Wojciech Pawlak, Antoni Lewczuk, Adam Rytel, Tomasz Sulej. (2021) An Upper Triassic terrestrial vertebrate assemblage from the forgotten Kocury locality (Poland) with a new aetosaur taxon. Journal of Vertebrate Paleontology 41:1.
 
Łukasz Czepiński, Dawid Dróżdż, Tomasz Szczygielski, Mateusz Tałanda, Wojciech Pawlak, Antoni Lewczuk, Adam Rytel, Tomasz Sulej. (2021) An Upper Triassic terrestrial vertebrate assemblage from the forgotten Kocury locality (Poland) with a new aetosaur taxon. Journal of Vertebrate Paleontology 41:1.
−
 
−
Rafał Piechowski, Grzegorz Niedźwiedzki, Mateusz Tałanda. (2019) Unexpected bird-like features and high intraspecific variation in the braincase of the Triassic relative of dinosaurs. Historical Biology 31:8, pages 1065-1081.
 
  
 
Jerzy Dzik (2003) A beaked herbivorous archosaur with dinosaur affinities from the early Late Triassic of Poland, Journal of Vertebrate Paleontology, 23:3, 556-574, DOI: 10.1671/A1097
 
Jerzy Dzik (2003) A beaked herbivorous archosaur with dinosaur affinities from the early Late Triassic of Poland, Journal of Vertebrate Paleontology, 23:3, 556-574, DOI: 10.1671/A1097
  
−
Piechowski, Rafał, and Mateusz Tałanda. "The locomotor musculature and posture of the early dinosauriform Silesaurus opolensis provides a new look into the evolution of Dinosauromorpha." Journal of anatomy 236.6 (2020): 1044-1100.
+
Ezcurra, M.D., Nesbitt, S.J., Bronzati, M. et al. Enigmatic dinosaur precursors bridge the gap to the origin of Pterosauria. Nature 588, 445–449 (2020). https://doi.org/10.1038/s41586-020-3011-4
  
−
Qvarnström, Martin, Per E. Ahlberg, and Grzegorz Niedźwiedzki. "Tyrannosaurid-like osteophagy by a Triassic archosaur." Scientific Reports 9.1 (2019): 1-9.
+
Gierliński G.(1999) Tracks of a large thyreophoran dinosaur from the Early Jurassic of Poland. Acta Palaeontologica Polonica 44 (2), 1999: 231-234
  
−
Skawiński, Tomasz, et al. "A re-evaluation of the historical ‘dinosaur’remains from the Middle-Upper Triassic of Poland." Historical Biology 29.4 (2017): 442-472.
+
Gierlinski, Gerard. (2015). New Dinosaur Footprints from the Upper Cretaceous of Poland in the Light of Paleogeographic Context. Ichnos. 22. 10.1080/10420940.2015.1063489.  
  
−
Niedźwiedzki, G., Brusatte, S.L., Sulej, T. and Butler, R.J. (2014), Basal dinosauriform and theropod dinosaurs from the mid–late Norian (Late Triassic) of Poland: implications for Triassic dinosaur evolution and distribution. Palaeontology, 57: 1121-1142. https://doi.org/10.1111/pala.12107
+
Gierlinski, Gerard & Lockley, Martin & Niedźwiedzki, Grzegorz. (2009). A distinctive crouching theropod trace from the Lower Jurassic of Poland. Geological Quarterly. 53. 23-28.  
  
−
Tomasz Szczygielski , Tomasz Sulej, Revision of the Triassic European turtles Proterochersis and Murrhardtia (Reptilia, Testudinata, Proterochersidae), with the description of new taxa from Poland and Germany, Zoological Journal of the Linnean Society, Volume 177, Issue 2, June 2016, Pages 395–427, https://doi.org/10.1111/zoj.12374
+
Gierlinski, Gerard & Niedźwiedzki, Grzegorz. (2002). Enigmatic dinosaur footprints from the Lower Jurassic of Poland. Geological Quarterly. 46. 467-472.  
  
−
Niedźwiedzki, Grzegorz & Remin, Zbyszek & J., Roszkowska & U., Meissner. (2009). Nowe znaleziska tropów dinozaurów z osadów liasowych Gór Świętokrzyskich (in Polish with English abstract). Przeglad Geologiczny. 57. 252-262.  
+
Gierliński G. & Niedźwiedzki G. (2005) — New saurischian dinosaur footprints from the Lower Jurassic of Poland. Geol. Quart., 49(1): 99–104. Warszawa.
  
 
Gierlinski G., Pienkowski G. (1999) -Dinosaur track assemblages from the Hettangian of Poland. Geol. Quart., 43 (3): 329-346. Warszawa.  
 
Gierlinski G., Pienkowski G. (1999) -Dinosaur track assemblages from the Hettangian of Poland. Geol. Quart., 43 (3): 329-346. Warszawa.  
−
Pienkowski, Grzegorz & Niedźwiedzki, Grzegorz. (2021). Borkowice – światowej klasy stanowisko paleontologiczne z tropami i kośćmi wczesnojurajskich dinozaurów. Przegląd Geologiczny. 69. 716-720. 10.7306/2021.39.  
+
 
 +
Niedźwiedzki, G., Brusatte, S.L., Sulej, T. and Butler, R.J. (2014), Basal dinosauriform and theropod dinosaurs from the mid–late Norian (Late Triassic) of Poland: implications for Triassic dinosaur evolution and distribution. Palaeontology, 57: 1121-1142. https://doi.org/10.1111/pala.12107
 +
 
 +
Niedźwiedzki G., Budziszewska-Karwowska E. 2018. A new occurrence of the Late Triassic archosaur Smok in southern Poland. Acta Palaeontologica Polonica 68 (4): 703-712.
  
 
Niedźwiedzki, G., Pieńkowski, G., 2016. A dinosaur track assemblage from the Upper Hettangian (Lower Jurassic) marginal-marine deposits of Zapniów, Holy Cross Mountains, Poland. Geological Quarterly, 60 (4): 840–856, doi:10.7306/gq.1310
 
Niedźwiedzki, G., Pieńkowski, G., 2016. A dinosaur track assemblage from the Upper Hettangian (Lower Jurassic) marginal-marine deposits of Zapniów, Holy Cross Mountains, Poland. Geological Quarterly, 60 (4): 840–856, doi:10.7306/gq.1310
  
−
Gierlinski, Gerard & Niedźwiedzki, Grzegorz. (2002). Enigmatic dinosaur footprints from the Lower Jurassic of Poland. Geological Quarterly. 46. 467-472.  
+
NIEDŹWIEDZKI, G. & PTASZYŃSKI, T. 2007. Large Chirotheriidae tracks in the Early Triassic of Wióry, Holy Cross Mountains, Poland. Acta Geologica Polonica, 57 (3), 325-342. Warszawa.
  
−
Gierliñski G. and NiedŸwiedzki G. (2005) — New saurischian dinosaur footprints from the Lower Jurassic of Poland. Geol. Quart., 49
+
Niedźwiedzki, Grzegorz & Remin, Zbyszek & J., Roszkowska & U., Meissner. (2009). Nowe znaleziska tropów dinozaurów z osadów liasowych Gór Świętokrzyskich (in Polish with English abstract). Przeglad Geologiczny. 57. 252-262.  
−
(1): 99–104. Warszawa.
 
  
−
Gierliński G.(1999) Tracks of a large thyreophoran dinosaur from the Early Jurassic of Poland. Acta Paleontologica Polonica
+
G. Niedźwiedzki, T. Sulej, J. Dzik. 2012; A large predatory archosaur from the Late Triassic of Poland. Acta Palaeontologica Polonica 57 (2): 267–276.
  
−
Gierlinski, Gerard & Lockley, Martin & Niedźwiedzki, Grzegorz. (2009). A distinctive crouching theropod trace from the Lower Jurassic of Poland. Geological Quarterly. 53. 23-28.  
+
Pacyna, G., Ziaja, J., Barbacka, M., Pieńkowski, G., Jarzynka, A., Niedźwiedzki, G., 2022. Early Jurassic dinosaur-domi -nated track assemblages, floristic and environmental changes in the Holy Cross Mountains region, Poland. Geological Quarterly, 66: 29, doi: 10.7306/gq.1660
  
−
Skawiński, Tomasz & Ziegler, Maciej & Czepiński, Łukasz & Szermański, Marcin & Tałanda, Mateusz & Surmik, Dawid & Niedźwiedzki, Grzegorz. (2017). A re-evaluation of the historical 'dinosaur' remains from the Middle-Upper Triassic of Poland. Historical Biology. 29. 442-472. 10.1080/08912963.2016.1188385.  
+
Rafał Piechowski, Grzegorz Niedźwiedzki, Mateusz Tałanda. (2019) Unexpected bird-like features and high intraspecific variation in the braincase of the Triassic relative of dinosaurs. Historical Biology 31:8, pages 1065-1081.
  
−
NIEDèWIEDZKI, G. & PTASZY¡SKI, T. 2007. Large Chirotheriidae tracks in the Early Triassic of Wióry,
+
Piechowski, Rafał, & Mateusz Tałanda. "The locomotor musculature and posture of the early dinosauriform Silesaurus opolensis provides a new look into the evolution of Dinosauromorpha." Journal of anatomy 236.6 (2020): 1044-1100.
−
Holy Cross Mountains, Poland. Acta Geologica Polonica, 57 (3), 325-342. Warszawa.
 
  
−
Ezcurra, M.D., Nesbitt, S.J., Bronzati, M. et al. Enigmatic dinosaur precursors bridge the gap to the origin of Pterosauria. Nature 588, 445–449 (2020). https://doi.org/10.1038/s41586-020-3011-4
+
Pienkowski, Grzegorz & Niedźwiedzki, Grzegorz. (2021). Borkowice – światowej klasy stanowisko paleontologiczne z tropami i kośćmi wczesnojurajskich dinozaurów. Przegląd Geologiczny. 69. 716-720. 10.7306/2021.39.  
  
−
T. Sulej, G. Niedźwiedzki, R. Niedźwiedzki, D. Surmik, M. Stachacz. 2011; Nowy zespół kręgowców z marginalno-morskich i lądowych osadów dolnego kajpru (ladyn, środkowy trias) z Miedar na Śląsku. Przegląd Geologiczny 59: 426-430.
+
Qvarnström, Martin, Per E. Ahlberg, & Grzegorz Niedźwiedzki. "Tyrannosaurid-like osteophagy by a Triassic archosaur." Scientific Reports 9.1 (2019): 1-9.
  
−
Tomasz Sulej, Grzegorz Niedźwiedzki & Robert Bronowicz (2012) A new Late Triassic vertebrate fauna from Poland with turtles, aetosaurs, and coelophysoid dinosaurs, Journal of Vertebrate Paleontology, 32:5, 1033-1041, DOI: 10.1080/02724634.2012.694384
+
Skawiński, Tomasz & Ziegler, Maciej & Czepiński, Łukasz & Szermański, Marcin & Tałanda, Mateusz & Surmik, Dawid & Niedźwiedzki, Grzegorz. (2017). A re-evaluation of the historical 'dinosaur' remains from the Middle-Upper Triassic of Poland. Historical Biology. 29. 442-472. 10.1080/08912963.2016.1188385.  
  
−
G. Niedźwiedzki, T. Sulej, J. Dzik. 2012; A large predatory archosaur from the Late Triassic of Poland. Acta Palaeontologica Polonica 57 (2): 267–276.
+
T. Sulej, R. Bronowicz, M.Tałanda and G. Niedźwiedzki. 2011; A new dicynodont-archosaur assemblage from the Late Triassic (Carnian) of Poland. Earth & Environmental Science Transactions of The Royal Society of Edinburgh 101: 261–269.
  
−
Niedźwiedzki G., Budziszewska-Karwowska E. 2018. A new occurrence of the Late Triassic archosaur Smok in southern Poland. Acta Palaeontologica Polonica 68 (4): 703-712.
+
Tomasz Sulej, Grzegorz Niedźwiedzki & Robert Bronowicz (2012) A new Late Triassic vertebrate fauna from Poland with turtles, aetosaurs, and coelophysoid dinosaurs, Journal of Vertebrate Paleontology, 32:5, 1033-1041, DOI: 10.1080/02724634.2012.694384
  
−
T. Sulej, R. Bronowicz, M.Tałanda and G. Niedźwiedzki. 2011; A new dicynodont-archosaur assemblage from the Late Triassic (Carnian) of Poland. Earth & Environmental Science Transactions of The Royal Society of Edinburgh 101: 261–269.
+
T. Sulej, G. Niedźwiedzki, R. Niedźwiedzki, D. Surmik, M. Stachacz. 2011; Nowy zespół kręgowców z marginalno-morskich i lądowych osadów dolnego kajpru (ladyn, środkowy trias) z Miedar na Śląsku. Przegląd Geologiczny 59: 426-430.
  
−
Pacyna, G., Ziaja, J., Barbacka, M., Pieńkowski, G., Jarzynka, A., Niedźwiedzki, G., 2022. Early Jurassic dinosaur-domi -
+
Tomasz Szczygielski , Tomasz Sulej, Revision of the Triassic European turtles Proterochersis and Murrhardtia (Reptilia, Testudinata, Proterochersidae), with the description of new taxa from Poland and Germany, Zoological Journal of the Linnean Society, Volume 177, Issue 2, June 2016, Pages 395–427, https://doi.org/10.1111/zoj.12374
−
nated track assemblages, floristic and environmental changes in the Holy Cross Mountains region, Poland. Geological Quar -
 
−
terly, 66: 29, doi: 10.7306/gq.1660
 
  
  
 
</small>
 
</small>

Aktualna wersja na dzień 12:00, 4 lip 2024

Autor: Szymon Jagusztyn, Łukasz Czepiński
Korekta: Maciej Ziegler

Dinozaury i ich krewni żyjący na terenie obecnej Polski.

Odkrycia kopalnych krewniaków dinozaurów obejmują głównie triasowe osady Górnego Śląska oraz tropy (ichnoskamieniałości) z Gór Świętokrzyskich.

Nazwa Klasyfikacja Miejsce Wiek Uwagi
Silesaurus opolensis Dinosauromorpha: Silesauridae Krasiejów, Woźniki późny trias (karnik) znany z wielu kompletnych szkieletów
Smok wawelski Theropoda? Lisowice, Zawiercie późny trias (noryk) - (retyk) incertae sedis, teropod lub rauizuch
Velocipes guerichi Theropoda Kocury późny trias (noryk) nomen dubium, fragment kości strzałkowej
Silesauridae indet. Dinosauromorpha: Silesauridae Zawiercie późny trias
Silesauridae indet. Dinosauromorpha: Silesauridae Poręba późny trias (noryk) bliższa część kości udowej
Succinodon putzeri ślady małży Kuphus sp. opisane jako szczęka tytanozaura
Coelophysidae indet. Theropoda:Coelophysidae Lisowice Późny trias, noryk-retyk kręg szyjny
Coelophysidae indet. Theropoda:Coelophysidae Poręba Późny trias, noryk-retyk ząb, kręg ogonowy, miednica i paliczki
Herrerasauridae indet. Theropoda:Herrerasauridae Poręba Późny trias, noryk-retyk kość udowa, strzałkowa i łopatka
Dinosauromorpha indet. Dinosauromorpha Skarszyny Późny trias, retyk kość strzałkowa
Ceratosauria indet. Theropoda:Ceratosauria Sołtyków Wczesna jura,hettang kręg ogonowy, grzbietowy, kość łonowa i kulszowa, ząb z serracją, kość długa (?ramieniowa)


Mapa znalezisk
Wczytywanie mapy…

Wczesny i środkowy trias

Osady wczesnotriasowe Gór Świętokrzyskich kryją ślady najstarszych dinozauromorfów na świecie - prawdopodobnie lagerpetidów: Rotodactylus, Prorotodactylus oraz późniejsze, środkowotriasowe Sphingopus i Atreipus- mogą one należeć do silezaurydów. Według najnowszych badań, lagerpetidy mogą być przodkami pterozaurów, co znacznie komplikuje ewolucje kladu Ornithodira. Specyficzny sposób poruszania się twórców tych tropów wskazuje jak wyglądały początki dwunożności dinozaurów. Zwierzęta te współwystępowały z dicynodontami, temnospondylami oraz pseudozuchami, które pozostawiły tropy Chirotherium, Synaptichium, Rhynchosauroides, Capitosauroides, Brachychirotherium i Isochirotherium oraz owadzie Diplichnites. W Wiórach i Parszowie znaleziono również fragmenty kostne tych zwierząt. Co ciekawe, na początku tropy dinozaurów były bardzo nieliczne np. Wiórach i Stryczowicach i stopniowo ich liczebność była coraz większa, co doprowadziło do ich dominacji w jurajskich i kredowych środowiskach. Znaleziska opisane przez von Huene'go jako Megalosaurus, Zanclodon iThecodontosaurus z lokalizacji: Stare Gliny, Krapkowice, Miedary i Gogolin okazały się być tanystrofami lub niemożliwymi do identyfikacji archozaurami.

Rekonstrukcja autora tropów Prorotodactylus. Autor:Caz41985
Trop Prawdopodobny sprawca
Prorotodactylus lagerpetid
Prorotodactylus mirus
Rotodactylus lagerpetid
Rotodactylus cursorius
Sphingopus silezauryd
Atreipus silezauryd\?teropod

Późny trias

Etap "krasiejowski"(karnik)

W późnym triasie Polska prawie w całości była pokryta lądem. Mamy bogaty zapis kręgowców z tego okresu znanych głównie ze Śląska. Ok. 230 Ma , na terenie dzisiejszego Krasiejowa płynęła rzeka, wokół niej znajdowały się mniejsze jeziora w których rosły ramienice - wodne rośliny, a ląd porastały iglaste z rodzaju Pseudohirmeriella. Środowisko to nawiedzały pory suche oraz gwałtowne powodzie. W czasie ich trwania ginęły zwierzęta, które potem stały się skamieniałościami, których szczątki odnaleźli wiele lat później paleontolodzy. Na tym terenie żyły aetozaury Stagonolepis olenkae - opancerzone, grzebiące w ziemi zwierzęta, olbrzymie drapieżniki z linii krokodylowej - Polonosuchus silesiacus oraz podwodne, przypominające gawiale, choć z nimi niespokrewnione Paleorhinus z grupy fitozaurów oraz wodne płazy tarczogłowe- temnospondyle Cyclotosaurus intermedius i Metoposaurus krasiejowiensis. Nad tymi gatunkami latał Ozimek volans- niewielki, enigmatyczny gad, być może spokrewniony z tanystrofami. Jedynym gatunkiem z kladu Ornithodira odkrytym w Krasiejowie jest Silesaurus opolensis owadożerny lub roślinożerny dinozauromorf lub dinozaur. Poruszał się prawdopodobnie na czterech nogach, ale mógł również biegać na dwóch. Mógł być przodkiem dinozaurów ptasiomiednicznych, choć jego pozycja pozostaje niejasna. Wyróżniał się on znaczną zmiennością międzygatunkową, odkryto również u niego dymorfizm płciowy. Był dość niepozornym zwierzęciem, prawdopodobnie oportunistą. W skałach podobnego wieku silezaur został znaleziony w Woźnikach. Fauna jest tam bardzo podobna, aczkolwiek występuje tam dicynodont Woznikella, którego próżno szukać w Krasiejowie. Prawdopodobnie przybył on w wyniku migracji z Południowej Afryki. Znalezione zostały tam również tropy silezaurydów i teropodów oraz zęby prassaka - Polonodon.

Etap "lisowicki" (noryk - retyk)

Kilka milionów lat później, w noryku na terenie dzisiejszej miejscowości Poręba przechadzały się dinozaury i aetozaury oraz pływały hybodonty-rekiny. Tutaj także wędrowały pierwotne żółwie z gatunku Proterochersis porebensis - miały one długi ogon i inne bazalne cechy np. kręgi krzyżowe przyczepione do karapaksu oraz dobrze rozwinięte pierwsze żebro. Lecz najciekawsze w Porębie były dinozaury. Odkryto trzy okazy : kość udową silezauryda, łopatkę i kości kończyn dolnych herrerazauryda. Charakterystyczne cechy np. budowa części łopatki tworzącej staw ramienny, wyrostek na łopatce, wcięcie przy główce kości strzałkowej pozwalają stwierdzić, że należy on do tej rodziny, niespotkanej nigdzie indziej w Europie ( o ile Saltopus nie jest herrerazaurydem (Baron i Williams, 2018))! Z tego stanowiska znany jest również celofyzoid, znany z miednicy i innych, mniej znaczących części szkieletu sklasyfikowany na podstawie budowy antykrętarza i wyrostka nadpanewkowego. Niestety, materiał kopalny tych dinozaurów jest zbyt ubogi, aby zaklasyfikować ich do oddzielnych gatunków. Pod koniec okresu triasowego, w retyku na terenie Polski pojawiły się bardzo duże enigmatyczne zwierzęta, część z nich była przybyszami z odległych części Pangei. Istniała wtedy jakaś bariera, która oddzielała niemieckie prozauropody Plateosaurus, które były tam bardzo liczne od polskich dicynodontów (Lisowicia i nienazwany gatunek z Gór Świętokrzyskich) oraz aetozaurów (które razem występują tylko w Woźnikach). W Górach Świętokrzyskich, w warunkach pustynnych swoje tropy zostawiły właśnie plateozaury (Pseudotetrasauropus) oraz znaleziono kość należącą do silezauryda. Po zachodniej stronie Polski panował natomiast Smok z Lisowic i Marciszowa, duży (6 metrów długości) drapieżnik, którego przynależność systematyczna jest kontrowersyjna (możliwe, że jest to rauizuchowy przedstawiciel linii krokodylowej, albo teropod). O jego dinozaurzej naturze świadczą m.in. koprolity, wspominany wcześniej w tekście antykrętarz oraz budowa mózgoczaszki. O przynależności do raizuchów świadczy np. budowa kości jarzmowej i podniebiennej. Tak duży drapieżnik musiał na coś polować. Jego ofiarą był olbrzymi, jeden z ostatnich dicynodontów Lisowicia bojani, chodzący na wyprostowanych kończynach, ważący 5-6 ton , żywił się drzewami iglastymi oraz miękkimi paprociami na pewno stanowił dla niego łakomy, ale trudny do upolowania kąsek( ślady zębów smoka znaleziono na kościach lisowicji). Lecz w tym środowisku żyły również inne zwierzęta: cyklotozaury, celofyzoidy, popozauroidy, płazy Gerrothorax, prassaki Hallautherium oraz ryby dwudyszne. Środowisko porastały nagonasienne. Podobną faunę znaleziono w okolicach Zawiercia również z tropami dinozaurów. W miejscowości Kocury odkryto nieco inną faunę z tego samego wieku :teropoda Velocipes znanego z bardzo niekompletnego materiału, niedawno opisanego aetozaura Kocyrypelta sylvestris oraz żółwie i ryby. Późnotriasowe stanowisko Czerwone Żlebki w Dolinie Tomanowej w Tatrach zawiera ślady jurajskich dinozaurów np. Kayentapus, Anomoepus, mimo to skały są triasowe. Ten fenomen nie został do tej pory wyjaśniony.

Smok Autor: Edyta Felcyn
Trop Prawdopodobny sprawca
Grallator mały celofyzoid/bazalny teropod
Atreipus silezauryd/bazalny dinozaur ptasiomiedniczny
Eosauropus niewielki bazalny zauropodomorf
Anchisauripus niewielki teropod
Pseudotetrasauropus Plateozaur, bądź podobny do niego zauropodomorf
Kayentapus duży neoteropod, być może dilofozauryd
Anomoepus nieduży dinozaur ptasiomiedniczny (?bazalny tyreofor podobny do skutellozaura).
Sauropodomorpha indet. zauropodomorf
?Moyenisauropus ?tyreofor podobny do scelidozaura

Wczesna jura

Początek okresu jurajskiego jest bogato reprezentowany w Górach Świętokrzyskich. Od północnego zachodu na teren Polski weszło morze, a na jego brzegach i w okolicznych środowiskach ślady pozostawiały po sobie dinozaury. Najstarsze tropy z tego okresu to formacja zagajska dolna, która charakteryzowała się równinami z meandrującymi rzekami. Na brzegach wód rosły paprocie nasienne, drzewa iglaste np. Hirmeriella i Podozamites, oraz paprocie np. Phlebopteris i skrzypy Neocalamites jako niskopienna roślinność. W hettangu doszło do imponującej radiacji dinozaurów, pojawiły się pierwsze zauropody, a obok nich współwystępowały starsze zauropodomorfy, które pozostawiły tropy m. in. Otozoum. W Sołtykowie zachowały się ślady interpretowane jako zapis polowania dilofozaurydów (Kayentapus soltykoviensis) na pierwsze zauropody. Przebywały one prawdopodobnie w grupie rodzinnej, dwójka dorosłych i czwórka młodych. W pewnym momencie ścieżki, ślady młodych osobników gwałtownie odsuwają się w jedną stronę. Miejsce to przyniosło wiele więcej znalezisk: kości ceratozaurów, olbrzymie pół metrowe tropy teropoda (Megalosauripus), którego szczątków kostnych nie znamy, ślady pływających dilofozaurów (Characichnos tridactylus), a nawet tropy ssaków i pterozaurów. Występowały tam również drobne drapieżniki- celofyzoidy, które pozostawiły tropy Grallator i Anchisauripus. Tropy dinozaurów ptasiomiednicznych typu Anomoepus są bardzo rzadkie, aczkolwiek pozostałości występowania prymitywniejszych heterodontozaurydów są bardzo liczne, drobne koprolity i tropy typu Delatorrichnus w Sołtykowie są bardzo liczne. W Kontrewersie, miejscowości obok Kielc, przy malowidłach ludów prasłowiańskich odnaleziono trop dinozaura, co może wskazywać na to, że dawni ludzie znajdywali tropy, które mogły być związane z jakimiś rytuałami tychże plemion. W Sołtykowie i Hucisku odnaleziono kości dinozaurów, być może w przyszłości zostanie ich odnalezionych więcej.

Kilka milionów lat później w środowiskach lagunowo-deltowych tworzyły się osady formacji: zagajskiej górnej i skłobskiej. Zmieniła się również szata roślinna, dominowały miłorzębowate np. Nilssonia, Czekanowskia, paprocie Mariattopsis oraz enigmatyczny Desmiophyllum. Na terenie deltowo-lagunowym przemieszczały się i pożywiały młode zauropody, których tropy odnaleziono w Gromadzicach. Być może niska roślinność była bardziej atrakcyjna dla tych niedojrzałych osobników. W Tym stanowisku oraz w okolicznym Podolu, gdzie występował szybszy strumień wody żyły również drobne i średniej wielkości teropody(Anchisauripus, Grallator, Eubrontes), zauropodomorfy i pierwszy raz pojawiający się w zapisie kopalnym tropy Moyenisauropus które prawdopodobnie pozostawiły zwierzęta spokrewnione ze scelidozaurami, przodków stegozaurów i ankylozaurów. Następnie region Gór Świętokrzyskich przykryło płytkie morze.

Po jego ustąpieniu, w czasach gdy tworzyły się skały formacji przysuskiej, doszło do gwałtownej radiacji ptasiomiednicznych, które zaczęły dominować w wielu środowiskach. Najbogatsze stanowiska z tego czasu to Gliniany Las, czyli miejsce w którym odkryto pierwsze tropy dinozaurów w Polsce i bardzo niedawno odkryte stanowisko w Borkowicach, gdzie dinozaury masowo zostawiły tropy w wysychającym ile po zbiorniku wodnym. Ówczesne środowisko barierowo-lagunowe było pozarastane przez bardzo podobną roślinność jak przed zalaniem, pojawiły się nowe rodzaje miłorzębowatych Gingkoites, Baieria i iglastych Palissya. Stopniowo zanikają tropy typu Tetrasauropus należące do prozauropodów. Rozprzestrzenienie się dinozaurów ptasiomiednicznych ma swoje odzwierciedlenie w zapisie kopalnym: ślady Anomoepus curvatus i A.scambus zostały pozostawione przez zwierzęta przypominające Lesothosaurus, a większe A.pienkovskii i Moyenisauropus karaszevskii były pozostawiane przez większe zwierzęta, pierwszy typ to dinozaur blisko spokrewniony z emauzaurem lub młody przedstawiciel drugiego, zdecydowanie bardziej enigmatycznego ichnorodzaju tropów i prawdopodobnie należy do tyreofora, którego szczątków kostnych nie odnaleziono. Przypuszcza się, że część z tych śladów została zostawiona przez migrujące zwierzęta. Tropy w Borkowicach pozostawiły zwierzęta odpoczywające, biegające, grzebiące lub zatrzymujące się na terenie wysychającego zbiornika. Wśród teropodów nie doszło do dużych zmian, ale w zapisie kopalnym pojawia się trop Plesiornis pilulatus, które jest przypisywany ptakom. Jest to o tyle ciekawe, że bliscy przodkowie ptaków są znani dopiero z keloweju. W Glinianym Lesie odkryto również ślady należące do ichnogatunku Grallator zvierzi, pozostawione przez krewnego megapnozaura. Nie zostały znalezione żadne tropy zauropodów. Świetnie zachowane kości w formie pustek odkryto również w Borkowicach.

W rozpoczynającym się synemurze delty znów pokryły teren świętokrzyski, gdzie tworzyły się piaskowcowe osady formacji ostrowieckiej. Środowisko zostało zdominowane przez paprocie takie jak: Hausmania, Phlebophelis i Phoenicopsis. Tropy są tam dosyć rzadkie i słabe poznane, w stanowiskach w Kunowie, Żarnowie i Starachowicach dominują drobne tropy Anomoepus, oraz teropodzie Grallator i Anchisauripus. Później na ten teren wkroczyło płytkie morze. Mimo iż zdarzały się jego tymczasowe wynurzenia, z osadów gielniowskiej formacji nie są znane żadne tropy ani kości dinozaurów. Po zmianach klimatu w późnym pliensbachu region Gór Świetokrzyskich stał granicą pomiędzy płytkim morzem a wydmowo-plażowym środowiskiem, podobnym do dzisiejszego Słowińskiego Parku Narodowego. W niektórych miejscach zachowała się zasypana przez ruchomą wydmę roślinność, wśród której dominowała paproć Matonia. Plaże przemierzały niewielkie celofyzoidy, których tropy są bardzo liczne w stanowiskach w okolicach Szydłowca. Żyły tam również większe teropody i ptasiomiednicze: Kayentapus, Anomoepus, Moyenisauropus. Osobliwe tropy Plesiornis pojawiają się ponownie podobnie jak tropy dużych tetanurów Megalosauripus. Tak duże drapieżniki musiały polować na jeszcze większe ofiary. Były nimi zauropody, które również przemierzały wydmy pozostawiając po sobie tropy Parabrontopodus, oraz większe, do tej pory niezidentyfikowane tropy, których długość dochodziła do 45 cm. Zbiegło się to w czasie z istotnym powiększeniem rozmiarów ciała w tej grupie ok. 185 Ma. Następnie poziom morza znów się podniósł, a nagłe globalne ocieplenie i toarckie oceaniczne zderzenie anoksyczne (TOAE) spowodowało wymieranie i zmianę fauny. Z pokładów formacji ciechocińskiej nie znamy żadnych znalezisk dinozaurów.

Po tych zmianach w środowisku i faunie na brzegach rzek i delt formacji borucickiej porastanych przez benetyty i sagowce żyła zagadkowa, słabo poznana fauna dinozaurów, znana z tropów i kości. Z wczesnojurajskich środowisk zniknęły heterodontozaurydy, celofyzoidy, dilofozaurydy oraz prozauropody. W Dąbiu i Idzikowicach odnaleziono tropy dużych drapieżników, prawdopodobnie ceratozaurów (Therangospodus). Występowały tam również drobne teropody (Trisauropodiscus, Grallator i Anchisauripus). Fauna ta wymaga dalszego poznania.

Trop Prawdopodobny sprawca
Kayentapus dilofozauryd
K.soltykoviensis
Parabrontopodus wczesny zauropod
Kalosauropus prozauropod
K.polex
Otozoum prozauropod
Delatorrichnus heterodontozauryd
Eubrontes zauropod lub teropod
Grallator mniejszy celofyzoid
G.zvierzi
Anchisauripus większy celofyzoid
Megalosauripus tetanur
Plesiornis praptak?
P.pilulatus
Characichnos pływający teropod
Anomoepus wczesny tyreofor lub np. Lesothosaurus
A.scambus
A.curvatus
A.pienkovskii
Moyenisauropus scelidozaury
M. natator
M. karaszevskii
Stenonyx celofyzoid lub młody nieznanego gatunku teropoda
Dinosauria indet. nieokreślony dinozaur
Sauropoda indet. nieokreślony zauropod
Eubrontes większy dilofozauryd
Therangospodus ceratozaur
Atreipus heterodontozauryd
Trisauropodiscus drobny teropod
Szlak tropów dinozaurów z Sołtykowa. Źródło:PIG-PIB

Środkowa jura

Środkowa jura jest słabo poznana, zarówno w Polsce, jak i na świecie. W Polsce znany jest tylko jeden trop dinozaura z tego okresu: w środowisku bagiennym na terenie dzisiejszej Częstochowy swój trop Carmelopodus pozostawił alwarezzauryd.

Późna jura

W późnej jurze nastąpiła transgresja morska, przez co Polska została pokryta wodą. Jednak w tym czasie pojawiła się również Wyspa Liszkowskiego, niewielki teren na którym żyły dinozaury, rosły drzewa nagonasienne i rośliny zielne np. paprocie, które pozostawiły po sobie korzenie. Wyspa graniczył z rafą - z okolic znane są koralowce, jeżowce, ślimaki i inne organizmy. Na lądzie żyły kamptozauroidy, driozaurydy (trop Dinehichnus), stegozaury (Stegopodus), których ślady dostarczają informacje o ich prawdopodobnej dwunożności, oraz duże zauropody.

W miejscu zwanym Czarcia Stopka w Bałtowie swój trop, według dawnych przekazów miejscowej ludności, pozostawić miał diabeł. W rzeczywistości okazał się być tropem allozauryda. W tym samym miejscu swój trop Wildeichnus odcisnął prymitywny celurozaur. Niedaleko, W Żydowskim Jarze zachowała się niezwykła pogoń ceratozaura za driozaurydami. Natomiast w Wierzbicy swój ślad pozostawił wczesny tyranozauroid. Te znaleziska są dobrym przykładem karłowatości wyspowej. Dinozaury na tych wyspach były o ok. 30% mniejsze od swych kontynentalnych odpowiedników.

Trop Prawdopodobny sprawca
Dinehichnus driozauryd
Brontopodus brachiozauryd
Megalosauripus allozauryd
Wildeicnhus kompsognatyd
Stegopodus stegozauryd
Therangospodus ceratozaur
Jalingpus tyranozauroid

Wczesna kreda

Mimo iż we wczesnej kredzie Polska była nad powierzchnią wody, nie są znane z tego okresu ślady dinozaury ani ich szczątki.

Późna kreda

W późnej kredzie większość obszaru Polski zalewało płytkie morze, w północnej części nieco głębsze. Od strony dzisiejszej Ukrainy leżała wyspa, z której na teren platformy węglanowej przybyło życie lądowe, w tym dinozaury. Porastała tu różnorodna roślinność: paprocie drzewiaste, drzewa okrytonasienne i wiele innych. Na ten teren wkroczyły dinozaury roślinożerne: różne gatunki ornitopodów, możliwy ceratops, teropody terizinozaury oraz owiraptorozaury. Kompletne szlaki pozostawiły tu dromeozaurydy oraz tyranozauroidy.

Tropy Velociraptorichnus z Roztocza. Autor fot.: Gerard Gierliński, Źródło: PIG-PIB
Trop Prawdopodobny sprawca
Wakiyantanka tyranozauroidy
Saurexallopus owiraptorozaur
Velociraptorichnus welociraptoryn
Ornithopodichnus mniejszy ornitopod
Hadrosauripus większy ornitopod, być może hadrozauryd
Macropodosaurus terizinozaur
Ceratopsia indet. nieokreślony ceratops

Kenozoik

Potomkowie dinozaurów, ptaki są licznie reprezentowane w fliszu karpackim. Znane są stąd mn. kolibry z gatunku Eurotrochilus noniewiczi czy wróblowate Jamna szybiaki, Resoviaornis jamrozi, Winnicavis gorskii.

Bibliografia

Baron, M.G. i Williams, M.E. (2018). "A re-evaluation of the enigmatic dinosauriform Caseosaurus crosbyensis from the Late Triassic of Texas, USA and its implications for early dinosaur evolution". Acta Palaeontologica Polonica. 63 (1)

Łukasz Czepiński, Dawid Dróżdż, Tomasz Szczygielski, Mateusz Tałanda, Wojciech Pawlak, Antoni Lewczuk, Adam Rytel, Tomasz Sulej. (2021) An Upper Triassic terrestrial vertebrate assemblage from the forgotten Kocury locality (Poland) with a new aetosaur taxon. Journal of Vertebrate Paleontology 41:1.

Jerzy Dzik (2003) A beaked herbivorous archosaur with dinosaur affinities from the early Late Triassic of Poland, Journal of Vertebrate Paleontology, 23:3, 556-574, DOI: 10.1671/A1097

Ezcurra, M.D., Nesbitt, S.J., Bronzati, M. et al. Enigmatic dinosaur precursors bridge the gap to the origin of Pterosauria. Nature 588, 445–449 (2020). https://doi.org/10.1038/s41586-020-3011-4

Gierliński G.(1999) Tracks of a large thyreophoran dinosaur from the Early Jurassic of Poland. Acta Palaeontologica Polonica 44 (2), 1999: 231-234

Gierlinski, Gerard. (2015). New Dinosaur Footprints from the Upper Cretaceous of Poland in the Light of Paleogeographic Context. Ichnos. 22. 10.1080/10420940.2015.1063489.

Gierlinski, Gerard & Lockley, Martin & Niedźwiedzki, Grzegorz. (2009). A distinctive crouching theropod trace from the Lower Jurassic of Poland. Geological Quarterly. 53. 23-28.

Gierlinski, Gerard & Niedźwiedzki, Grzegorz. (2002). Enigmatic dinosaur footprints from the Lower Jurassic of Poland. Geological Quarterly. 46. 467-472.

Gierliński G. & Niedźwiedzki G. (2005) — New saurischian dinosaur footprints from the Lower Jurassic of Poland. Geol. Quart., 49(1): 99–104. Warszawa.

Gierlinski G., Pienkowski G. (1999) -Dinosaur track assemblages from the Hettangian of Poland. Geol. Quart., 43 (3): 329-346. Warszawa.

Niedźwiedzki, G., Brusatte, S.L., Sulej, T. and Butler, R.J. (2014), Basal dinosauriform and theropod dinosaurs from the mid–late Norian (Late Triassic) of Poland: implications for Triassic dinosaur evolution and distribution. Palaeontology, 57: 1121-1142. https://doi.org/10.1111/pala.12107

Niedźwiedzki G., Budziszewska-Karwowska E. 2018. A new occurrence of the Late Triassic archosaur Smok in southern Poland. Acta Palaeontologica Polonica 68 (4): 703-712.

Niedźwiedzki, G., Pieńkowski, G., 2016. A dinosaur track assemblage from the Upper Hettangian (Lower Jurassic) marginal-marine deposits of Zapniów, Holy Cross Mountains, Poland. Geological Quarterly, 60 (4): 840–856, doi:10.7306/gq.1310

NIEDŹWIEDZKI, G. & PTASZYŃSKI, T. 2007. Large Chirotheriidae tracks in the Early Triassic of Wióry, Holy Cross Mountains, Poland. Acta Geologica Polonica, 57 (3), 325-342. Warszawa.

Niedźwiedzki, Grzegorz & Remin, Zbyszek & J., Roszkowska & U., Meissner. (2009). Nowe znaleziska tropów dinozaurów z osadów liasowych Gór Świętokrzyskich (in Polish with English abstract). Przeglad Geologiczny. 57. 252-262.

G. Niedźwiedzki, T. Sulej, J. Dzik. 2012; A large predatory archosaur from the Late Triassic of Poland. Acta Palaeontologica Polonica 57 (2): 267–276.

Pacyna, G., Ziaja, J., Barbacka, M., Pieńkowski, G., Jarzynka, A., Niedźwiedzki, G., 2022. Early Jurassic dinosaur-domi -nated track assemblages, floristic and environmental changes in the Holy Cross Mountains region, Poland. Geological Quarterly, 66: 29, doi: 10.7306/gq.1660

Rafał Piechowski, Grzegorz Niedźwiedzki, Mateusz Tałanda. (2019) Unexpected bird-like features and high intraspecific variation in the braincase of the Triassic relative of dinosaurs. Historical Biology 31:8, pages 1065-1081.

Piechowski, Rafał, & Mateusz Tałanda. "The locomotor musculature and posture of the early dinosauriform Silesaurus opolensis provides a new look into the evolution of Dinosauromorpha." Journal of anatomy 236.6 (2020): 1044-1100.

Pienkowski, Grzegorz & Niedźwiedzki, Grzegorz. (2021). Borkowice – światowej klasy stanowisko paleontologiczne z tropami i kośćmi wczesnojurajskich dinozaurów. Przegląd Geologiczny. 69. 716-720. 10.7306/2021.39.

Qvarnström, Martin, Per E. Ahlberg, & Grzegorz Niedźwiedzki. "Tyrannosaurid-like osteophagy by a Triassic archosaur." Scientific Reports 9.1 (2019): 1-9.

Skawiński, Tomasz & Ziegler, Maciej & Czepiński, Łukasz & Szermański, Marcin & Tałanda, Mateusz & Surmik, Dawid & Niedźwiedzki, Grzegorz. (2017). A re-evaluation of the historical 'dinosaur' remains from the Middle-Upper Triassic of Poland. Historical Biology. 29. 442-472. 10.1080/08912963.2016.1188385.

T. Sulej, R. Bronowicz, M.Tałanda and G. Niedźwiedzki. 2011; A new dicynodont-archosaur assemblage from the Late Triassic (Carnian) of Poland. Earth & Environmental Science Transactions of The Royal Society of Edinburgh 101: 261–269.

Tomasz Sulej, Grzegorz Niedźwiedzki & Robert Bronowicz (2012) A new Late Triassic vertebrate fauna from Poland with turtles, aetosaurs, and coelophysoid dinosaurs, Journal of Vertebrate Paleontology, 32:5, 1033-1041, DOI: 10.1080/02724634.2012.694384

T. Sulej, G. Niedźwiedzki, R. Niedźwiedzki, D. Surmik, M. Stachacz. 2011; Nowy zespół kręgowców z marginalno-morskich i lądowych osadów dolnego kajpru (ladyn, środkowy trias) z Miedar na Śląsku. Przegląd Geologiczny 59: 426-430.

Tomasz Szczygielski , Tomasz Sulej, Revision of the Triassic European turtles Proterochersis and Murrhardtia (Reptilia, Testudinata, Proterochersidae), with the description of new taxa from Poland and Germany, Zoological Journal of the Linnean Society, Volume 177, Issue 2, June 2016, Pages 395–427, https://doi.org/10.1111/zoj.12374


Strony w kategorii „Polska”

Poniżej wyświetlono 2 spośród wszystkich 2 stron tej kategorii.

S

Źródło: „https://encyklopedia.dinozaury.com/index.php?title=Kategoria:Polska&oldid=33495”