Diabloceratops

Autor:	Marcin Szermański, Paweł Konarzewski
Korekta:	Maciej Ziegler

---

Diabloceratops (diabloceratops)
Długość	4,5 m
Masa	1,3 t
Dieta	roślinożerny
Miejsce	USA - Utah (formacja Wahweap - ogniwo Reynolds Point)
Czas	Trias 252 Jura 201 Kreda 145 66 ok. 81,6-80,6 Ma późna kreda (kampan)
Systematyka	Dinosauria Ornithischia Ceratopsia Ceratopsoidea Ceratopsidae Centrosaurinae
Rekonstrukcja przyżyciowa Diabloceratops. Autor: UnexpectedDinoLesson [4] Porównanie wielkości człowieka z Diabloceratops [5]
Mapa znalezisk
Wczytywanie mapy… {"minzoom":false,"maxzoom":false,"mappingservice":"leaflet","width":"auto","height":"350px","centre":false,"title":"","label":"","icon":"","visitedicon":"","lines":[],"polygons":[],"circles":[],"rectangles":[],"wmsoverlay":false,"copycoords":false,"static":false,"zoom":4,"defzoom":14,"layers":["OpenStreetMap"],"overlaylayers":[],"resizable":false,"enablefullscreen":false,"scrollwheelzoom":true,"markercluster":false,"clustermaxzoom":20,"clusterzoomonclick":true,"clustermaxradius":80,"clusterspiderfy":true,"geojson":"","locations":[{"text":"\u003Cb\u003E\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003Emiejsce odnalezienia holotypu \u003Ci\u003EDiabloceratops eatoni\u003C/i\u003E\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E\u003C/b\u003E\u003Chr /\u003E\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003C/div\u003E","title":"miejsce odnalezienia holotypu Diabloceratops eatoni\n","link":"","lat":37.178100000000000591171556152403354644775390625,"lon":-111.3490000000000037516656448133289813995361328125,"icon":""}],"imageoverlays":null}

Wstęp

Diabloceratops to jeden z najwcześniejszych i najbardziej bazalnych centrozaurynów, żyjący na terenie dzisiejszych Stanów Zjednoczonych w późnej kredzie. Jego szczątki zostały odkryte w osadach formacji Wahweap na południu stanu Utah. Rodzaj ten został nazwany i opisany w 2010 roku przez Kirklanda i DeBlieuxa.

Odkrycie

W 2002 roku Donald DeBlieux odnalazł w Last Chance bardzo kompletną czaszkę wówczas nieznanego centrozauryna wystającą z środkowych osadów formacji Wahweap (105 m powyżej styku z formacją Straight Cliffs). Wraz z czaszką znajdowały się również szczątki małych kręgowców. Przez 8 dni za pomocą gazowej piły do cięcia badacze oddzielili blok skalny z czaszką od podłoża. We wrześniu 2005 roku blok z czaszką został przetransportowany do laboratorium w Saint Lake City. Oczyszczenie czaszki z osadów zajęło ponad 800 godzin (Kirkland i DeBeliux, 2010).

Materiał kopalny

Czaszka holotypowa Diabloceratops. Fot. Nick Longrich[1].

Holotyp o numerze katalogowym UMNH VP 16699 zawiera całą lewą część czaszki oraz elementy prawej strony, której duża część uległa erozji. Kirkland i DeBlieux (2010) uważają, że czaszka należała do dorosłego osobnika.

Budowa

Zrekonstruowana czaszka Diabloceratops. Fot. Perry Quan [2]

Czaszka diabloceratopsa ozdobiona była czterema dużymi rogami, niewielkimi różkami ciemieniowymi i łuskowymi oraz niewielkim różkiem nosowym, czyniąc jego wygląd niepowtarzalnym, wręcz demonicznym (z czego zresztą wzięła się jego nazwa rodzajowa). Okna w kryzie były trójkątne i wydłużone. Para dłuższych (ok. 50 cm) rogów wyrastała z końca kryzy, natomiast rogi nadoczne były około dwukrotnie krótsze. Rogi nadoczne były niemalże prosto skierowane ku górze, natomiast rogi na kryzie były zwrócone na zewnątrz, gdy u jego kuzyna Machairoceratops były wygięte do środka kryzy. Tuż przed małym, stożkowatym różkiem nosowym znajdowało się dodatkowe skostnienie mogące być drugim rogiem nosowym. Diabloceratops miał wyjątkowo duży, podobny do trójkąta różek jarzmowy (epijugal). Był on znacznie większy niż u pozostałych przedstawicieli Centrosaurinae. Duże różki jarzmowe występowały zazwyczaj u chasmozaurynów. Od innych centrozaurynów różnił się prostokątnym kształtem kości łuskowej oraz obecnością dodatkowego okna w czaszce znajdującego się między kością przedszczękową, szczękową oraz nosową. Cechy te występowały również u przedstawicieli Protoceratopsidae. Podobnie jak reszta centrozaurynów, Diabloceratops miał schodkowaty styk między kością ciemieniową a łuskową. Kość szczękowa miała trójkątny kształt i znajdowały się w niej 24 zęby. Całkowitą długość czaszki (od dzioba po koniec kryzy) ocenia się na około 1 m, natomiast jej długość od dzioba do kłykcia potylicznego wynosi ok. 62 cm (Kirkland i DeBlieux, 2010).

Systematyka

Liczne analizy filogenetyczne wskazują, że diabloceratops jest jednym z najbardziej bazalnych centrozaurynów, czasem również uznawany za bliskiego kuzyna Machairoceratops. Jednakże został odzyskany również jako przedstawiciel Centrosaurini oraz takson siostrzany wobec Centrosaurinae. W jednej z analiz filogenetycznych poddano badaniu niewielką ilość przedstawicieli Centrosaurinae oraz ich cech diagnostycznych. Wtedy Diabloceratops uplasował się jako ceratopsoid blisko spokrewniony z Ceratopsidae. Zobacz więcej wyników w: Ceratopsoidea#Kladogramy oraz Ceratopsoidea#Kladogramy skupiające się na przedstawicielach Centrosaurinae.

Paleopatologie

Na styku lewej kości łuskowej oraz jarzmowej znajduje się nieduży, okrągły otwór o średnicy 3,3 cm połączony z oknem podskroniowym (ang. infratemporal fenestra). Jeśli ten niewielki otwór jest rzeczywiście patologią to mógł on powstać w wyniku walk międzyosobniczych. Kirkland i DeBlieux (2010) mimo braku prawej kości łuskowej sądzą, że otwór ten nie występował po przeciwnej stronie czaszki. Andrew Farke w prywatnym komentarzu zasugerował badaczom, że prosty brzuszny brzeg kości łuskowej mógł być również patologiczny. Możliwe, że brzeg zachowanej kości łuskowej oraz słabo rozwinięte dwa episquamosales są śladami dobrze wyleczonego urazu.

Paleośrodowisko

Dinozaury z formacji Wahweap. Grupa Diabloceratops zażywa kąpiel błotną. Do wędrującego stada Acristavus zbliża się Lythronax. Autor: ABelov2014 [3]

Zobacz więcej: Wahweap#Paleośrodowisko.

Diabloceratops w kulturze masowej

Diabloceratops ze względu na swój unikatowy wygląd jest popularny wśród producentów modeli dinozaurów (np. CollectA, Safari LTD, Schleich, Haolonggood itp.).

Etymologia

Nazwa rodzajowa Diabloceratops składa się z hiszpańskiego diablo (znaczącego diabeł) oraz greckiego ceratops (rogate oblicze). W wolnym tłumaczeniu nazwę te można przetłumaczyć jako "diabelskie, rogate oblicze", która wzięła się z okazałych i złowieszczo wyglądających kolców występujących po parze nad oczami i na kryzie. Natomiast epitet gatunkowy eatoni honoruje paleontologa Jeffery’ego Eatona, który badał kredowe kręgowce na terenie południowego Utah.

Spis gatunków

Diabloceratops	Kirkland i DeBlieux, 2010
D. eatoni	Kirkland i DeBlieux, 2010

Bibliografia

Beveridge, T. L., Roberts, E. M., Ramezani, J., Titus, A. L., Eaton, J. G., Irmis, R. B., & Sertich, J. J. (2022). "Refined geochronology and revised stratigraphic nomenclature of the Upper Cretaceous Wahweap Formation, Utah, USA and the age of early Campanian vertebrates from southern Laramidia". Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology, 591, 110876. doi:10.1016/j.palaeo.2022.110876

Kirkland, J.I. & DeBlieux, D.D. (2010) "New basal centrosaurine ceratopsian skulls from the Wahweap Formation (Middle Campanian), Grand Staircase – Escalante National Monument, southern Utah". [w]: Ryan, M.J., Chinnery-Allgeier, B.J., & Eberth, D.A. (red.) "New Perspectives on Horned Dinosaurs: The Royal Tyrell Museum Ceratopsian Symposium, Bloomington", Indiana University Press, 117 – 140.