Mapusaurus: Różnice pomiędzy wersjami
(Utworzył nową stronę „<small> {| class="wikitable" style="background-color:CornSilk" | Autor: | Korekta: |- | Bartosz Suchecki Dawid Mazurek | Marcin Szermański [[Maciej Ziegler...”) |
(Taurovenator to odrębny takson - za Aranciaga Rolando i in., 2024) |
||
| (Nie pokazano 17 wersji utworzonych przez 5 użytkowników) | |||
| Linia 1: | Linia 1: | ||
| − | + | {{DISPLAYTITLE:''Mapusaurus''}} | |
| − | { | + | {{Opis |
| − | | Autor | + | |Autor = [[Bartosz Suchecki]], [[Maciej Ziegler]], [[Dawid Mazurek]], [[Marcin Szermański]], [[Paweł Konarzewski]] |
| − | + | |Korekta = | |
| − | + | |nazwa = ''Mapusaurus'' (mapuzaur) | |
| − | + | |długość = 12,7 m <ref name="Molina-Larramendi">Molina-Pérez, R. & Larramendi, A. (2019). "Dinosaur Facts and Figures: The Theropods and Other Dinosauriformes". wyd. Princeton University Press. </ref> | |
| − | [[Dawid Mazurek]] | + | |wysokość = ok. 3,7 m (w biodrach) <ref name="Molina-Larramendi"></ref> |
| − | + | |masa = 7,6 t <ref name="Molina-Larramendi"></ref> | |
| − | [[ | + | |dieta = mięsożerny |
| − | | | + | |miejsce = [[Argentyna]] - Neuquén |
| − | + | <small>([[formacja]] [[Huincul]])</small> | |
| − | + | |czas = {{Występowanie|97|94}} | |
| − | + | ok. 97-94 [[Ma]] <ref>Canale i in., 2022</ref><br> | |
| − | + | <small>[[późna kreda]] ([[cenoman]])</small> | |
| − | |- | + | |systematyka = |
| − | + | [[Dinosauria]] | |
| − | | | ||
| − | |- | ||
| − | |||
| − | | | ||
| − | |||
| − | |||
| − | | [[ | ||
| − | + | [[Saurischia]] | |
| − | + | [[Theropoda]] | |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | + | [[Tetanurae]] | |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | [[ | + | [[Carnosauria]] |
| − | |||
| − | |||
| − | [[ | + | [[Allosauroidea]] |
| − | [[ | + | [[Carcharodontosauridae]] |
| − | [[ | + | [[Carcharodontosaurinae]] |
| − | [[ | + | [[Giganotosaurinae]] = [[Giganotosaurini]] |
| + | |grafika = Mapusaurus_Edyta_Felcyn.jpg | ||
| + | |podpis = Rekonstrukcja przyżyciowa ''Mapusaurus''. Autorka: Edyta Felcyn.</small><br> | ||
| + | [[Plik:Mapusaurus Scale.svg|350px]] | ||
| + | <small>Porównanie rozmiarów osobników ''Mapusaurus'' do człowieka. Autor: Slate Weasel. [https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Mapusaurus_Scale.svg]</small> | ||
| + | |PorównanieGrupa = | ||
| + | |PorównanieDługość = | ||
| + | |mapa = | ||
| + | <display_points type="terrain" zoom=4> | ||
| + | -39.4, -69~formacja Huincul - prowincja Neuquén, [[Argentyna]] | ||
| + | </display_points> | ||
| + | }} | ||
| + | ==Wstęp== | ||
| + | ''Mapusaurus'' to [[rodzaj]] [[teropod]]a żyjącego na terenach dzisiejszej Argentyny w [[późna kreda|późnej kredzie]]. Skamieniałości znajdowano od roku [[1995]] do [[2001]] w Cañadón del Gato, 20 km na południowy zachód od Cortaderas Plaza Huincul. Trafił na czołówki gazet ze względu na to, że znaleziono szczątki kilku osobników obok siebie. Został opisany przez dwóch paleontologów ([[Rodolfo Coria]] i [[Philip Currie]]) w [[2006]] roku. | ||
| − | + | ==Materiał kopalny== | |
| − | + | [[Plik:Mapusaurus by Gunnar Bivens.png|thumb|300px|right|Rekonstrukcja szkieletu ''Mapusaurus''. Autor: Gunnar Bivens [https://www.deviantart.com/gunnarbivens/art/Mapusaurus-roseae-Skeletal-880326069]]] | |
| − | + | Odnaleziono co najmniej 9 osobników w jednogatunkowym złożu, dzięki którym znana jest większość szkieletu. [[Holotyp]]em jest prawa kość nosowa (MCF-PVPH-108.1) a poza nią odnaleziono elementy szkieletu osiowego (fragmenty czaszek - zęby, [[kręg]]i: szyjne, grzbietowe, krzyżowe, ogonowe; żebra, [[gastralia]], szewrony), kończyn przednich (część kości kruczej, łopatki, kość ramienna, promieniowa, kości śródręcza II-III) i tylnych (kości kulszowe, biodrowe, łonowe, kości udowe, piszczelowe i strzałkowe, kość skokowa, kości śródstopia, paliczki). | |
| − | |||
| − | |||
| − | + | W [[2016]] roku został opisany kolejny [[karcharodontozauryd]] z formacji Huincul, który otrzymał nazwę ''[[Taurovenator]]''. Był on uważany za synonim ''Mapusaurus'', jednak obecnie uważa się go za odrębny rodzaj. Zobacz więcej: [[Taurovenator#Ważność i systematyka]]. | |
| − | |||
==Klasyfikacja== | ==Klasyfikacja== | ||
| − | + | [[Analiza kladystyczna]] przeprowadzona przez Canale i in. (2022) wykazała, że ''Mapusaurus'' jest zaawansowanym przedstawicielem [[Carcharodontosauridae]] bardzo blisko spokrewnionym z ''[[Giganotosaurus]]''. | |
==Paleobiologia== | ==Paleobiologia== | ||
| − | ''Mapusaurus'' był | + | ===Budowa=== |
| + | [[Plik:Mapusaurus.jpg|thumb|300px|Zrekonstruowane czaszki ''Mapusaurus''. Fot. Kabacchi [https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Mapusaurus.jpghttps://commons.wikimedia.org/wiki/File:Mapusaurus_skulls.jpg]]] | ||
| + | ''Mapusaurus'' był ogromnym, dwunożnym drapieżnikiem stanowiącym zagrożeniem dla większości współczesnych mu zwierząt. Wykazywał odmienną budowę czaszki od swojego kuzyna ''[[Giganotosaurus]]''. Charakteryzował się grubymi, zrogowaciałymi, niewykształconymi bruzdami znajdującymi się na nosie. Nad oczami znajdowały się niewielkie różki. Miał dużą czaszkę z licznymi, ostrymi zębami. Od ''[[Giganotosaurus]]'' różnił się również brakiem drugiego otworu pneumatycznego na kości kwadratowej, zakrzywionym trzonem kości kulszowej oraz bardziej smukłą kością strzałkową (Coria i Currie, 2006; Carrano i in., 2012). | ||
| + | |||
| + | ===Ontogeneza i heterochronia=== | ||
| + | W badaniu przeprowadzonym przez Canale i in. (2015) stwierdzono, że ''Mapusaurus'' wykazywał heterochronię. Jest to proces ewolucyjny, polegający na zmianie tempa i czasie rozwoju organizmu w stosunku do swoich przodków<ref>https://upwikipl.top/wiki/heterochrony</ref>. U ''Mapusaurus'' największe zmiany zachodziły w budowie czaszki. Najmłodsze osobniki miały dodatkowe okna w szczęce, które wraz ze wzrostem zanikały. Inną zauważalną zmianą rozwojową była redukcja pneumatyczności szczęki. Podobny proces występował u ''[[Allosaurus]]'' oraz innych przedstawicieli [[Allosauroidea]]. | ||
| + | |||
| + | ===Patologie=== | ||
| + | [[Plik:Mapusaurus bones.png|thumb|Zmiany patologiczne na kościach ''Mapusaurus''. Źródło: Bell i Coria, 2013 [https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Mapusaurus_bones.png]]] | ||
| + | Na szczątkach ''Mapusaurus'' odnaleziono nieprawidłowości na kręgu szyjnym, dwóch żebrach, paliczku stopy i kości biodrowej. Uważa się, że były spowodowane urazami (dwa przypadki), zakażeniami (dwa przypadki) i innym czynnikiem (jeden przypadek) obecny u co najmniej jednego osobnika. Ustalono, że u dużych teropodów ([[abelizauryd]]y, [[allozauryd]]y, [[karcharodontozauryd]]y, [[tyranozauryd]]y) zmiany patologiczne na kościach były stosunkowo rzadkie (7-19% osobników). Najczęstszą przyczyną występowania patologii były urazy, które były spowodowane niebezpiecznym stylem życia drapieżników (Bell i Coria, 2013). | ||
| + | |||
| + | ===Stadny tryb życia?=== | ||
| + | Paleontolog [[Rodolfo Coria]] z Museo Carmen Funes uważał, że znalezienie wielu skamieniałości mapuzaura w jednym miejscu może wskazywać na to, iż polował w grupach i parę osobników było w stanie zabić np. dużego zauropoda jakim był ''[[Argentinosaurus]]''. Ich działanie miało polegać na oderwaniu paru większych kawałków ciała ofiary i odczekaniu aż się wykrwawi. Powyższej hipotezy nie można jednak stuprocentowo potwierdzić. Bardziej prawdopodobne wydaje się, że możemy mieć do czynienia z tzw. pułapką tafonomiczną. | ||
| + | |||
| + | ===Paleośrodowisko=== | ||
| + | Zobacz: [[Huincul#Paleośrodowisko]] | ||
==Etymologia== | ==Etymologia== | ||
| − | + | Nazwa [[rodzaj]]owa oznacza "ziemska jaszczurka" i pochodzi od greckich słów ''mapuche'', czyli "kraj" lub "Ziemia" i gr. ''sauros'', co znaczy "jaszczur". Epitet gatunkowy (''roseae'' - różany) odnosi się do koloru skał otaczających miejsce znalezienia oraz do Rose Letwin, która sponsorowała ekspedycje w latach 1999-2001. | |
==Spis gatunków== | ==Spis gatunków== | ||
{| class="wikitable" | {| class="wikitable" | ||
| − | + | |{{V| ''Mapusaurus''}} | |
| − | | [[Coria]] i [[Currie]], [[2006]] | + | | {{Kpt|[[Rodolfo Coria|Coria]]}} i {{Kpt|[[Philip Currie|Currie]]}}, [[2006]] |
| + | |- | ||
| + | | = "Mapusaurus" | ||
| + | | {{Kpt|Fiorillo}} i {{Kpt|Eberth}}, [[2004]] | ||
| + | | ''[[nomen nudum]]'' | ||
|- | |- | ||
| − | + | |{{V| ''M. roseae''}} | |
| − | | | + | | {{Kpt|Coria}} i {{Kpt|Currie}}, 2006 |
| + | |- | ||
| + | | = "Mapusaurus rosae" | ||
| + | | {{Kpt|Papolio}}, 2004 | ||
| + | | ''[[nomen nudum]]'' | ||
|} | |} | ||
== Bibliografia == | == Bibliografia == | ||
| − | <small> | + | <small> Bell, P. R., & Coria, R. A. (2013). "Palaeopathological survey of a population of ''Mapusaurus'': (Theropoda: Carcharodontosauridae) from the Late Cretaceous Huincul Formation, Argentina". PloS one, 8(5), e63409. [[doi:10.1371/journal.pone.0063409]] |
| − | + | ||
| + | Canale, J.I., Apesteguía, S., Gallina, P.A., Mitchell, J., Smith, N.D., Cullen, T.M., Shinya, A., Haluza, A., Gianechini, F.A., Makovicky, P.J. (2022). "New giant carnivorous dinosaur reveals convergent evolutionary trends in theropod arm reduction". Current Biology [[doi:10.1016/j.cub.2022.05.057]] | ||
| + | |||
| + | Canale, J. I., Novas, F. E., Salgado, L., & Coria, R. A. (2015). "Cranial ontogenetic variation in Mapusaurus roseae (Dinosauria: Theropoda) and the probable role of heterochrony in carcharodontosaurid evolution". Paläontologische Zeitschrift, 89(4), 983-993. [[doi:10.1007/s12542-014-0251-3]] | ||
| + | |||
| + | Carrano, M.T., Benson, R.B.J. & Sampson, S.D. (2012) "The phylogeny of Tetanurae (Dinosauria: Theropoda)" Journal of Systematic Palaeontology, 10(2), 211-300. [[doi: 10.1080/14772019.2011.630927]] | ||
| + | |||
| + | Coria, R.A. & Currie, P.J. (2006) "A new carcharodontosaurid (Dinosauria, Theropoda) from the Upper Cretaceous of Argentina" Geodiversitas, 28(1), 71-118. [https://app.ingemmet.gob.pe/biblioteca/pdf/Geodiv28-1-71.pdf] | ||
| + | |||
| + | Coria, R. A., Currie, P. J., Ortega, F., & Baiano, M. A. (2020). "An Early Cretaceous, medium-sized carcharodontosaurid theropod (Dinosauria, Saurischia) from the Mulichinco Formation (upper Valanginian), Neuquén Province, Patagonia, Argentina". Cretaceous Research, 111, 104319. [[doi:10.1016/j.cretres.2019.104319]] | ||
| + | |||
| + | Coria, R.A. & Salgado, L. (1995) "A new giant carnivorous dinosaur from the Cretaceous of Patagonia" Nature, 377, 225-226. | ||
| − | + | Mazzetta, G.V., Christiansen, P. & Fariña, R.A. (2004) "Giants and Bizarres: Body Size of Some Southern South American Cretaceous Dinosaurs" Historical Biology, 16, 71-83. | |
| + | |||
| + | Motta, M. J., Aranciaga Rolando, A. M., Rozadilla, S., Agnolín, F. E., Chimento, N., R., Egli, F., B., Novas, F. E. (2016). "New theropod fauna from the Upper Cretaceous (Huincul Formation) of northwestern Patagonia, Argentina". New Mexico Museum of Natural History and Science Bulletin. 71: 231–253.[https://www.researchgate.net/publication/304013683_NEW_THEROPOD_FAUNA_FROM_THE_UPPER_CRETACEOUS_HUINCUL_FORMATION_OF_NORTHWESTERN_PATAGONIA_ARGENTINA] | ||
| + | |||
| + | Mortimer, online [https://theropoddatabase.com/Carnosauria.htm#Mapusaurusroseae] | ||
| + | |||
| + | Therrien, F. & Henderson, D.M. (2007) "My theropod is bigger than yours...or not: estimating body size from skull length in theropods" Journal of Vertebrate Paleontology, 27(1), 108-115. | ||
http://www.dinodata.org/index.php?option=com_content&task=view&id=478&Itemid=103 | http://www.dinodata.org/index.php?option=com_content&task=view&id=478&Itemid=103 | ||
http://www.dinodata.org/index.php?option=com_content&task=view&id=6959&Itemid=67&chg_color=CC0000 | http://www.dinodata.org/index.php?option=com_content&task=view&id=6959&Itemid=67&chg_color=CC0000 | ||
| − | </small> | + | |
| + | <references/></small> | ||
[[Kategoria:Dinosauria]] | [[Kategoria:Dinosauria]] | ||
Aktualna wersja na dzień 15:01, 12 paź 2024
| Autor: | Bartosz Suchecki, Maciej Ziegler, Dawid Mazurek, Marcin Szermański, Paweł Konarzewski |
| Mapusaurus (mapuzaur) | |
|---|---|
| Długość | 12,7 m [1] |
| Wysokość | ok. 3,7 m (w biodrach) [1] |
| Masa | 7,6 t [1] |
| Dieta | mięsożerny |
| Miejsce | Argentyna - Neuquén |
| Czas |
ok. 97-94 Ma [2] |
| Systematyka | Dinosauria |
 Rekonstrukcja przyżyciowa Mapusaurus. Autorka: Edyta Felcyn.
| |
| Mapa znalezisk | |
Wczytywanie mapy…
| |
Wstęp
Mapusaurus to rodzaj teropoda żyjącego na terenach dzisiejszej Argentyny w późnej kredzie. Skamieniałości znajdowano od roku 1995 do 2001 w Cañadón del Gato, 20 km na południowy zachód od Cortaderas Plaza Huincul. Trafił na czołówki gazet ze względu na to, że znaleziono szczątki kilku osobników obok siebie. Został opisany przez dwóch paleontologów (Rodolfo Coria i Philip Currie) w 2006 roku.
Materiał kopalny
Odnaleziono co najmniej 9 osobników w jednogatunkowym złożu, dzięki którym znana jest większość szkieletu. Holotypem jest prawa kość nosowa (MCF-PVPH-108.1) a poza nią odnaleziono elementy szkieletu osiowego (fragmenty czaszek - zęby, kręgi: szyjne, grzbietowe, krzyżowe, ogonowe; żebra, gastralia, szewrony), kończyn przednich (część kości kruczej, łopatki, kość ramienna, promieniowa, kości śródręcza II-III) i tylnych (kości kulszowe, biodrowe, łonowe, kości udowe, piszczelowe i strzałkowe, kość skokowa, kości śródstopia, paliczki).
W 2016 roku został opisany kolejny karcharodontozauryd z formacji Huincul, który otrzymał nazwę Taurovenator. Był on uważany za synonim Mapusaurus, jednak obecnie uważa się go za odrębny rodzaj. Zobacz więcej: Taurovenator#Ważność i systematyka.
Klasyfikacja
Analiza kladystyczna przeprowadzona przez Canale i in. (2022) wykazała, że Mapusaurus jest zaawansowanym przedstawicielem Carcharodontosauridae bardzo blisko spokrewnionym z Giganotosaurus.
Paleobiologia
Budowa
Mapusaurus był ogromnym, dwunożnym drapieżnikiem stanowiącym zagrożeniem dla większości współczesnych mu zwierząt. Wykazywał odmienną budowę czaszki od swojego kuzyna Giganotosaurus. Charakteryzował się grubymi, zrogowaciałymi, niewykształconymi bruzdami znajdującymi się na nosie. Nad oczami znajdowały się niewielkie różki. Miał dużą czaszkę z licznymi, ostrymi zębami. Od Giganotosaurus różnił się również brakiem drugiego otworu pneumatycznego na kości kwadratowej, zakrzywionym trzonem kości kulszowej oraz bardziej smukłą kością strzałkową (Coria i Currie, 2006; Carrano i in., 2012).
Ontogeneza i heterochronia
W badaniu przeprowadzonym przez Canale i in. (2015) stwierdzono, że Mapusaurus wykazywał heterochronię. Jest to proces ewolucyjny, polegający na zmianie tempa i czasie rozwoju organizmu w stosunku do swoich przodków[3]. U Mapusaurus największe zmiany zachodziły w budowie czaszki. Najmłodsze osobniki miały dodatkowe okna w szczęce, które wraz ze wzrostem zanikały. Inną zauważalną zmianą rozwojową była redukcja pneumatyczności szczęki. Podobny proces występował u Allosaurus oraz innych przedstawicieli Allosauroidea.
Patologie
Na szczątkach Mapusaurus odnaleziono nieprawidłowości na kręgu szyjnym, dwóch żebrach, paliczku stopy i kości biodrowej. Uważa się, że były spowodowane urazami (dwa przypadki), zakażeniami (dwa przypadki) i innym czynnikiem (jeden przypadek) obecny u co najmniej jednego osobnika. Ustalono, że u dużych teropodów (abelizaurydy, allozaurydy, karcharodontozaurydy, tyranozaurydy) zmiany patologiczne na kościach były stosunkowo rzadkie (7-19% osobników). Najczęstszą przyczyną występowania patologii były urazy, które były spowodowane niebezpiecznym stylem życia drapieżników (Bell i Coria, 2013).
Stadny tryb życia?
Paleontolog Rodolfo Coria z Museo Carmen Funes uważał, że znalezienie wielu skamieniałości mapuzaura w jednym miejscu może wskazywać na to, iż polował w grupach i parę osobników było w stanie zabić np. dużego zauropoda jakim był Argentinosaurus. Ich działanie miało polegać na oderwaniu paru większych kawałków ciała ofiary i odczekaniu aż się wykrwawi. Powyższej hipotezy nie można jednak stuprocentowo potwierdzić. Bardziej prawdopodobne wydaje się, że możemy mieć do czynienia z tzw. pułapką tafonomiczną.
Paleośrodowisko
Zobacz: Huincul#Paleośrodowisko
Etymologia
Nazwa rodzajowa oznacza "ziemska jaszczurka" i pochodzi od greckich słów mapuche, czyli "kraj" lub "Ziemia" i gr. sauros, co znaczy "jaszczur". Epitet gatunkowy (roseae - różany) odnosi się do koloru skał otaczających miejsce znalezienia oraz do Rose Letwin, która sponsorowała ekspedycje w latach 1999-2001.
Spis gatunków
| Mapusaurus | Coria i Currie, 2006 | |
| = "Mapusaurus" | Fiorillo i Eberth, 2004 | nomen nudum |
| M. roseae | Coria i Currie, 2006 | |
| = "Mapusaurus rosae" | Papolio, 2004 | nomen nudum |
Bibliografia
Bell, P. R., & Coria, R. A. (2013). "Palaeopathological survey of a population of Mapusaurus: (Theropoda: Carcharodontosauridae) from the Late Cretaceous Huincul Formation, Argentina". PloS one, 8(5), e63409. doi:10.1371/journal.pone.0063409
Canale, J.I., Apesteguía, S., Gallina, P.A., Mitchell, J., Smith, N.D., Cullen, T.M., Shinya, A., Haluza, A., Gianechini, F.A., Makovicky, P.J. (2022). "New giant carnivorous dinosaur reveals convergent evolutionary trends in theropod arm reduction". Current Biology doi:10.1016/j.cub.2022.05.057
Canale, J. I., Novas, F. E., Salgado, L., & Coria, R. A. (2015). "Cranial ontogenetic variation in Mapusaurus roseae (Dinosauria: Theropoda) and the probable role of heterochrony in carcharodontosaurid evolution". Paläontologische Zeitschrift, 89(4), 983-993. doi:10.1007/s12542-014-0251-3
Carrano, M.T., Benson, R.B.J. & Sampson, S.D. (2012) "The phylogeny of Tetanurae (Dinosauria: Theropoda)" Journal of Systematic Palaeontology, 10(2), 211-300. doi: 10.1080/14772019.2011.630927
Coria, R.A. & Currie, P.J. (2006) "A new carcharodontosaurid (Dinosauria, Theropoda) from the Upper Cretaceous of Argentina" Geodiversitas, 28(1), 71-118. [5]
Coria, R. A., Currie, P. J., Ortega, F., & Baiano, M. A. (2020). "An Early Cretaceous, medium-sized carcharodontosaurid theropod (Dinosauria, Saurischia) from the Mulichinco Formation (upper Valanginian), Neuquén Province, Patagonia, Argentina". Cretaceous Research, 111, 104319. doi:10.1016/j.cretres.2019.104319
Coria, R.A. & Salgado, L. (1995) "A new giant carnivorous dinosaur from the Cretaceous of Patagonia" Nature, 377, 225-226.
Mazzetta, G.V., Christiansen, P. & Fariña, R.A. (2004) "Giants and Bizarres: Body Size of Some Southern South American Cretaceous Dinosaurs" Historical Biology, 16, 71-83.
Motta, M. J., Aranciaga Rolando, A. M., Rozadilla, S., Agnolín, F. E., Chimento, N., R., Egli, F., B., Novas, F. E. (2016). "New theropod fauna from the Upper Cretaceous (Huincul Formation) of northwestern Patagonia, Argentina". New Mexico Museum of Natural History and Science Bulletin. 71: 231–253.[6]
Mortimer, online [7]
Therrien, F. & Henderson, D.M. (2007) "My theropod is bigger than yours...or not: estimating body size from skull length in theropods" Journal of Vertebrate Paleontology, 27(1), 108-115.
http://www.dinodata.org/index.php?option=com_content&task=view&id=478&Itemid=103
http://www.dinodata.org/index.php?option=com_content&task=view&id=6959&Itemid=67&chg_color=CC0000
![[4]](https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Mapusaurus_Scale.svg){kind=link}
![[2]](https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Mapusaurus.jpghttps://commons.wikimedia.org/wiki/File:Mapusaurus_skulls.jpg){kind=link}
![[3]](https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Mapusaurus_bones.png){kind=link}