Acristavus: Różnice pomiędzy wersjami
m |
m |
||
| (Nie pokazano 5 wersji utworzonych przez 2 użytkowników) | |||
| Linia 1: | Linia 1: | ||
{{DISPLAYTITLE:''Acristavus''}} | {{DISPLAYTITLE:''Acristavus''}} | ||
| − | + | {{Opis | |
| − | { | + | |Autor = [[Kamil Kamiński]] |
| − | | Autor | + | |Korekta = [[Paweł Konarzewski]] |
| − | + | |nazwa = ''Acristavus'' (akristawus) | |
| − | + | |długość = ok. 8 m | |
| − | + | |wysokość = | |
| − | | [[Paweł Konarzewski]] | + | |masa = ok. 3 t |
| − | | | + | |dieta = roślinożerny |
| − | + | |miejsce = [[USA]] - Montana i Utah | |
| − | + | <small>([[formacja|formacje]] [[Two Medicine]] - ogniwo Hagans Crossing i [[Wahweap]] - ogniwo Reynolds Point)</small> | |
| − | + | |czas = {{Występowanie|81.6|79.8}} | |
| − | + | ok. 81,6<ref>Badanie przeprowadzone przez Beveridge'a i in. (2022) wykazało, że dokładny wiek osadów, w którym odnaleziono ''Acristavus'' wynosi 80,69 [[Ma]]. Wiek ogniwa Reynolds Point, gdzie wydobyto materiał przypisany ''Acristavus'' jest w przedziale 81,55-80,62 [[Ma]]. W haśle jako najmłodszy czas występowania dinozaura przyjęto początkowy wiek ogniwa Reynolds Point.</ref>-79,8 [[Ma]] <ref>Na postawie: Rogers, R.R., Horner, J.R., J., Ramezani, J., Roberts, E. M., & Varricchio, D. J. (2024) "Updating the Upper Cretaceous (Campanian) Two Medicine Formation of Montana: Lithostratigraphic revisions, new CA-ID-TIMS U-Pb ages, and a calibrated framework of dinosaur occurrences". GSA Bulletin [[doi:10.1130/B37498.1]]</ref><br> | |
| − | |||
| − | |||
| − | | | ||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | | | ||
| − | |||
| − | | ok. 3 t | ||
| − | |||
| − | | | ||
| − | |||
| − | | [[USA]] | ||
| − | |||
| − | <small>([[formacja|formacje]] | ||
| − | |||
| − | | | ||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
<small>[[późna kreda]] ([[kampan]])</small> | <small>[[późna kreda]] ([[kampan]])</small> | ||
| − | | | + | |systematyka = |
| − | + | [[Dinosauria]] | |
| − | |||
[[Ornithischia]] | [[Ornithischia]] | ||
| Linia 43: | Linia 22: | ||
[[Iguanodontia]] | [[Iguanodontia]] | ||
| − | [[Hadrosauridae]] | + | [[Hadrosauridae]] |
| + | |||
| + | [[Euhadrosauria]] | ||
[[Saurolophinae]] | [[Saurolophinae]] | ||
[[Brachylophosaurini]] | [[Brachylophosaurini]] | ||
| − | | | + | |grafika = Acristavus gagslarsoni.png |
| − | + | |podpis = Rekonstrukcja ''Acristavus''. Autor: Ddinodan [https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Acristavus_gagslarsoni.png] | |
| − | + | |mapa = | |
| − | |} | + | }} |
| − | |||
==Wstęp== | ==Wstęp== | ||
''Acristavus'' był średniej wielkości [[hadrozauryd]]em, żyjącym w późnej kredzie na terenach dzisiejszych Stanów Zjednoczonych. Jego szczątki odkryto w dwóch dość odległych od siebie miejscach – w północnej Montanie i na południu stanu Utah. Tak jak u spokrewnionych z nim dinozaurów z [[klad]]u [[Saurolophinae]], jego czaszka była pozbawiona grzebieni charakterystycznych dla lembeozaurynów. Najbliższymi krewnymi ''Acristavus'' były ''[[Brachylophosaurus]]'' i ''[[Maiasaura]]''. | ''Acristavus'' był średniej wielkości [[hadrozauryd]]em, żyjącym w późnej kredzie na terenach dzisiejszych Stanów Zjednoczonych. Jego szczątki odkryto w dwóch dość odległych od siebie miejscach – w północnej Montanie i na południu stanu Utah. Tak jak u spokrewnionych z nim dinozaurów z [[klad]]u [[Saurolophinae]], jego czaszka była pozbawiona grzebieni charakterystycznych dla lembeozaurynów. Najbliższymi krewnymi ''Acristavus'' były ''[[Brachylophosaurus]]'' i ''[[Maiasaura]]''. | ||
==Materiał kopalny== | ==Materiał kopalny== | ||
| − | [[Holotyp]] to okaz MOR 1155 obejmujący: prawie kompletną, częściowo artykułowaną czaszkę, jedenaście kręgów szyjnych, trzy niekompletne kręgi grzbietowe, przedni kręg ogonowy, żebra brzuszne, lewą kość ramienną, lewą kość łokciową, prawą część mostka, lewą kość łonową, większość lewej kończyny tylnej i jeden paliczek prawej. Osobnik ten pochodzi z Montany (formacja Two Medicine). | + | [[Holotyp]] to okaz MOR 1155 obejmujący: prawie kompletną, częściowo artykułowaną czaszkę, jedenaście kręgów szyjnych, trzy niekompletne kręgi grzbietowe, przedni kręg ogonowy, żebra brzuszne, lewą kość ramienną, lewą kość łokciową, prawą część mostka, lewą kość łonową, większość lewej kończyny tylnej i jeden paliczek prawej. Osobnik ten pochodzi z Montany ([[formacja]] [[Two Medicine]]). |
Materiał przypisany to okaz UMNH VP 16607 (kości łzowe, puszka mózgowa, kręg szyjny). Pochodzi on z Utah ([[Terry Gates|Gates]] i in., 2011). | Materiał przypisany to okaz UMNH VP 16607 (kości łzowe, puszka mózgowa, kręg szyjny). Pochodzi on z Utah ([[Terry Gates|Gates]] i in., 2011). | ||
==Odkrycie, opis i historia badań== | ==Odkrycie, opis i historia badań== | ||
| − | |||
[[Plik:Acristavus_Skull.png |300px|thumb|right|Rekonstrukcja czaszki. Autor: Rogelio Reyna [https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Acristavus_Skull.png].]] | [[Plik:Acristavus_Skull.png |300px|thumb|right|Rekonstrukcja czaszki. Autor: Rogelio Reyna [https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Acristavus_Skull.png].]] | ||
| − | + | [[Holotyp]] odkryto w północnej Montanie w 1999 r. (dolne warstwy formacji [[Two Medicine]]). Dokonała tego ekspedycja z Uniwersytetu w Chicago. Materiał przypisany został znaleziony w 2000 r. przez C.R. Nelson w stanie Utah. ''Acristavus'' został następnie nazwany i opisany w 2011 r. przez zespół paleontologów pod przewodnictwem Terry’ego Gates’a. W pracach uczestniczył słynny [[John Horner]]. Autorzy nazwali nowy klad wewnątrz Saurolophinae – Brachylophosaurini. Oprócz ''Acristavus'' należały do niego ''[[Brachylophosaurus]]'' i ''[[Maiasaura]]''. Ten ostatni był w ich analizie taksonem siostrzanym majazaury, a brachylofozaur był bardziej [[takson bazalny|bazalny]]. Późniejsze badania potwierdziły bliskie pokrewieństwo tych trzech rodzajów, z tym, że w większości z nich ''Acristavus'' był taksonem siostrzanym do kladu ''[[Brachylophosaurus]]''+''[[Maiasaura]]'' (np. [[Albert Prieto-Márquez|Prieto–Márquez]], 2013). Obecnie uważa się, że do grupy [[Brachylophosaurini]] należą: ''Acristavus'', ''[[Brachylophosaurus]]'', ''[[Maiasaura]]'', ''[[Ornatops]] i ''[[Probrachylophosaurus]]'' (McDoland i in., 2021). | |
| − | |||
| − | |||
==Budowa== | ==Budowa== | ||
| − | ''Acristavus'' | + | [[Plik:Acristavus gagslarsoni.jpg|thumb|Zrekonstruowana czaszka ''Acristavus''. Fot. ケラトプスユウタ [https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Acristavus_gagslarsoni.jpg]]] |
| − | + | ''Acristavus'' był względnie dużym zwierzęciem, ale zdecydowanie ustępował rozmiarami największym hadrozaurydom, takim jak ''[[Edmontosaurus]]'' czy ''[[Shantungosaurus]]''. Tak jak jego krewniacy, był roślinożercą, najczęściej poruszającym się czworonożnie, ale mogącym też przyjmować dwunożną postawę. Czaszka była długa i niska, przypominając czaszkę ''[[Brachylophosaurus]]'', i nie miała żadnych zdobień na kościach nosowych, często spotykanych wśród przedstawicieli tej grupy dinozaurów. Uzębienie, złożone z charakterystycznych dla hadrozaurydów baterii zębowych przypominało stan obserwowany u majazaury i brachylofozaura, i różniło się od zębów [[Gryposaurus|grypozaura]]. Kość zębowa z przodu była grzbietowo-brzusznie rozszerzona, przez co jej przednia część była wyższa niż tylna. Była to cecha prymitywna, obecna też u ''[[Protohadros]]''. [[Plezjomorfia|Plezjomorficzną]] budową odznaczała się także kość łonowa. Oprócz tego, od swoich krewniaków ''Acristavus'' różnił się m.in. szczegółami budowy kości zaoczodołowej, potylicznej podstawowej (ang. ''basioccipital'') oraz szwów między kością czołową i przedczołową. | |
==Paleoekologia== | ==Paleoekologia== | ||
| − | Naturalnym wrogiem omawianego dinozaura mógł być duży [[Tyrannosauridae|tyranozauryd]] ''[[Lythronax]]'', również znaleziony w | + | [[Plik:Wahweap Formation dinosaurs.jpg|thumb|Dinozaury z formacji Wahweap. Grupa ''[[Diabloceratops]]'' zażywa kąpiel błotną. Do wędrującego stada ''Acristavus'' zbliża się ''[[Lythronax]]''. Autor: ABelov2014 [https://www.deviantart.com/abelov2014/art/We-sit-quietly-A-caring-mother-var-2-931035023].]] |
| + | Naturalnym wrogiem omawianego dinozaura mógł być duży [[Tyrannosauridae|tyranozauryd]] ''[[Lythronax]]'', również znaleziony w ogniwe Reynolds Point, jednak pochodził z niższych warstw. Z ''Acristavus'' zapewne również koegzystować [[centrozauryn]] ''[[Diabloceratops]]''. Z wyższych warstw pochodzą lambeozauryn ''[[Adelolophus]]'' (Gates i in., 2014) i ceratops ''[[Machairoceratops]]''. Oprócz dinozaurów żyły tam również m.in. ssaki, żółwie i krokodyle. Zobacz też: [[Wahweap#Paleośrodowisko]]. | ||
| + | |||
| + | ==Etymologia== | ||
| + | Nazwa ''Acristavus'' pochodzi od łacińskich: ''A'' („bez”), ''crist'' („grzebień”) i ''avus'' („dziadek”), w nawiązaniu do braku grzebieni czaszkowych, typowych dla wielu hadrozaurydów, stosunkowo prymitywnej budowy jego czaszki i pozycji stratygraficznej (jest on starszy od większości krewniaków). Epitet gatunkowy honoruje Gagsa Larsona, właściciela terenu, gdzie odkryto szczątki tego dinozaura. | ||
==Spis gatunków== | ==Spis gatunków== | ||
| Linia 85: | Linia 66: | ||
==Bibliografia== | ==Bibliografia== | ||
| − | <small>Gates, T.A., Horner, J.R., Hanna, R.R., Nelson, C.R. (2011). "New unadorned hadrosaurine hadrosaurid (Dinosauria, Ornithopoda) from the Campanian of North America". Journal of Vertebrate Paleontology. 31 (4): 798–811. [[doi:10.1080/02724634.2011.577854]] | + | <small>Beveridge, T. L., Roberts, E. M., Ramezani, J., Titus, A. L., Eaton, J. G., Irmis, R. B., & Sertich, J. J. (2022). "Refined geochronology and revised stratigraphic nomenclature of the Upper Cretaceous Wahweap Formation, Utah, USA and the age of early Campanian vertebrates from southern Laramidia". Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology, 591, 110876. [[doi:10.1016/j.palaeo.2022.110876]] |
| + | |||
| + | Gates, T. A., Horner, J. R., Hanna, R. R., & Nelson, C. R. (2011). "New unadorned hadrosaurine hadrosaurid (Dinosauria, Ornithopoda) from the Campanian of North America". Journal of Vertebrate Paleontology. 31 (4): 798–811. [[doi:10.1080/02724634.2011.577854]] | ||
| − | Gates, T.A., Jinnah, Z., Levitt, C., Getty, M.A. (2014). "New hadrosaurid specimens from the lower-middle Campanian Wahweap Formation of Utah". W: David A. Eberth; David C. Evans. Hadrosaurs: Proceedings of the International Hadrosaur Symposium. Indiana University Press. pp. 156–173. | + | Gates, T. A., Jinnah, Z., Levitt, C., & Getty, M. A. (2014). "New hadrosaurid specimens from the lower-middle Campanian Wahweap Formation of Utah". W: David A. Eberth; David C. Evans. Hadrosaurs: Proceedings of the International Hadrosaur Symposium. Indiana University Press. pp. 156–173. |
| − | + | Loewen, M. A., Irmis, R. B., Sertich, J. J. W., Currie, P. J., & Sampson, S. D. (2013). "Tyrant Dinosaur Evolution Tracks the Rise and Fall of Late Cretaceous Oceans". PLoSONE 8(11): e79420. [[doi:10.1371/journal.pone.0079420]]. | |
| − | + | McDonald, A. T., Wolfe, D. G., Freedman Fowler, E. A., & Gates, T. A. (2021). "A new brachylophosaurin (Dinosauria: Hadrosauridae) from the Upper Cretaceous Menefee Formation of New Mexico". PeerJ. 9: e11084. [[doi:10.7717/peerj.11084]] | |
Paul, G.S. (2010). "The Princeton Field Guide to Dinosaurs" wyd. Princeton University. | Paul, G.S. (2010). "The Princeton Field Guide to Dinosaurs" wyd. Princeton University. | ||
| − | Prieto-Márquez, A. (2013). "Skeletal morphology of Kritosaurus navajovius (Dinosauria:Hadrosauridae) from the Late Cretaceous of the North American south-west, with an evaluation of the phylogenetic systematics and biogeography of Kritosaurini". Journal of Systematic Palaeontology. [[doi:10.1080/14772019.2013.770417]] | + | Prieto-Márquez, A. (2013). "Skeletal morphology of ''Kritosaurus navajovius'' (Dinosauria:Hadrosauridae) from the Late Cretaceous of the North American south-west, with an evaluation of the phylogenetic systematics and biogeography of Kritosaurini". Journal of Systematic Palaeontology. [[doi:10.1080/14772019.2013.770417]] |
<references/><small> | <references/><small> | ||
Aktualna wersja na dzień 15:36, 29 lis 2024
| Autor: | Kamil Kamiński |
| Korekta: | Paweł Konarzewski |
| Acristavus (akristawus) | |
|---|---|
| Długość | ok. 8 m |
| Masa | ok. 3 t |
| Dieta | roślinożerny |
| Miejsce | USA - Montana i Utah
(formacje Two Medicine - ogniwo Hagans Crossing i Wahweap - ogniwo Reynolds Point) |
| Czas |
ok. 81,6[1]-79,8 Ma [2] |
| Systematyka | Dinosauria |
 Rekonstrukcja Acristavus. Autor: Ddinodan [4] | |
Wstęp
Acristavus był średniej wielkości hadrozaurydem, żyjącym w późnej kredzie na terenach dzisiejszych Stanów Zjednoczonych. Jego szczątki odkryto w dwóch dość odległych od siebie miejscach – w północnej Montanie i na południu stanu Utah. Tak jak u spokrewnionych z nim dinozaurów z kladu Saurolophinae, jego czaszka była pozbawiona grzebieni charakterystycznych dla lembeozaurynów. Najbliższymi krewnymi Acristavus były Brachylophosaurus i Maiasaura.
Materiał kopalny
Holotyp to okaz MOR 1155 obejmujący: prawie kompletną, częściowo artykułowaną czaszkę, jedenaście kręgów szyjnych, trzy niekompletne kręgi grzbietowe, przedni kręg ogonowy, żebra brzuszne, lewą kość ramienną, lewą kość łokciową, prawą część mostka, lewą kość łonową, większość lewej kończyny tylnej i jeden paliczek prawej. Osobnik ten pochodzi z Montany (formacja Two Medicine).
Materiał przypisany to okaz UMNH VP 16607 (kości łzowe, puszka mózgowa, kręg szyjny). Pochodzi on z Utah (Gates i in., 2011).
Odkrycie, opis i historia badań
Holotyp odkryto w północnej Montanie w 1999 r. (dolne warstwy formacji Two Medicine). Dokonała tego ekspedycja z Uniwersytetu w Chicago. Materiał przypisany został znaleziony w 2000 r. przez C.R. Nelson w stanie Utah. Acristavus został następnie nazwany i opisany w 2011 r. przez zespół paleontologów pod przewodnictwem Terry’ego Gates’a. W pracach uczestniczył słynny John Horner. Autorzy nazwali nowy klad wewnątrz Saurolophinae – Brachylophosaurini. Oprócz Acristavus należały do niego Brachylophosaurus i Maiasaura. Ten ostatni był w ich analizie taksonem siostrzanym majazaury, a brachylofozaur był bardziej bazalny. Późniejsze badania potwierdziły bliskie pokrewieństwo tych trzech rodzajów, z tym, że w większości z nich Acristavus był taksonem siostrzanym do kladu Brachylophosaurus+Maiasaura (np. Prieto–Márquez, 2013). Obecnie uważa się, że do grupy Brachylophosaurini należą: Acristavus, Brachylophosaurus, Maiasaura, Ornatops i Probrachylophosaurus (McDoland i in., 2021).
Budowa
Acristavus był względnie dużym zwierzęciem, ale zdecydowanie ustępował rozmiarami największym hadrozaurydom, takim jak Edmontosaurus czy Shantungosaurus. Tak jak jego krewniacy, był roślinożercą, najczęściej poruszającym się czworonożnie, ale mogącym też przyjmować dwunożną postawę. Czaszka była długa i niska, przypominając czaszkę Brachylophosaurus, i nie miała żadnych zdobień na kościach nosowych, często spotykanych wśród przedstawicieli tej grupy dinozaurów. Uzębienie, złożone z charakterystycznych dla hadrozaurydów baterii zębowych przypominało stan obserwowany u majazaury i brachylofozaura, i różniło się od zębów grypozaura. Kość zębowa z przodu była grzbietowo-brzusznie rozszerzona, przez co jej przednia część była wyższa niż tylna. Była to cecha prymitywna, obecna też u Protohadros. Plezjomorficzną budową odznaczała się także kość łonowa. Oprócz tego, od swoich krewniaków Acristavus różnił się m.in. szczegółami budowy kości zaoczodołowej, potylicznej podstawowej (ang. basioccipital) oraz szwów między kością czołową i przedczołową.
Paleoekologia
Naturalnym wrogiem omawianego dinozaura mógł być duży tyranozauryd Lythronax, również znaleziony w ogniwe Reynolds Point, jednak pochodził z niższych warstw. Z Acristavus zapewne również koegzystować centrozauryn Diabloceratops. Z wyższych warstw pochodzą lambeozauryn Adelolophus (Gates i in., 2014) i ceratops Machairoceratops. Oprócz dinozaurów żyły tam również m.in. ssaki, żółwie i krokodyle. Zobacz też: Wahweap#Paleośrodowisko.
Etymologia
Nazwa Acristavus pochodzi od łacińskich: A („bez”), crist („grzebień”) i avus („dziadek”), w nawiązaniu do braku grzebieni czaszkowych, typowych dla wielu hadrozaurydów, stosunkowo prymitywnej budowy jego czaszki i pozycji stratygraficznej (jest on starszy od większości krewniaków). Epitet gatunkowy honoruje Gagsa Larsona, właściciela terenu, gdzie odkryto szczątki tego dinozaura.
Spis gatunków
| Acristavus | Gates, Horner, Hanna i Nelson, 2011 |
| A. gagslarsoni | Gates, Horner, Hanna i Nelson, 2011 |
Bibliografia
Beveridge, T. L., Roberts, E. M., Ramezani, J., Titus, A. L., Eaton, J. G., Irmis, R. B., & Sertich, J. J. (2022). "Refined geochronology and revised stratigraphic nomenclature of the Upper Cretaceous Wahweap Formation, Utah, USA and the age of early Campanian vertebrates from southern Laramidia". Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology, 591, 110876. doi:10.1016/j.palaeo.2022.110876
Gates, T. A., Horner, J. R., Hanna, R. R., & Nelson, C. R. (2011). "New unadorned hadrosaurine hadrosaurid (Dinosauria, Ornithopoda) from the Campanian of North America". Journal of Vertebrate Paleontology. 31 (4): 798–811. doi:10.1080/02724634.2011.577854
Gates, T. A., Jinnah, Z., Levitt, C., & Getty, M. A. (2014). "New hadrosaurid specimens from the lower-middle Campanian Wahweap Formation of Utah". W: David A. Eberth; David C. Evans. Hadrosaurs: Proceedings of the International Hadrosaur Symposium. Indiana University Press. pp. 156–173.
Loewen, M. A., Irmis, R. B., Sertich, J. J. W., Currie, P. J., & Sampson, S. D. (2013). "Tyrant Dinosaur Evolution Tracks the Rise and Fall of Late Cretaceous Oceans". PLoSONE 8(11): e79420. doi:10.1371/journal.pone.0079420.
McDonald, A. T., Wolfe, D. G., Freedman Fowler, E. A., & Gates, T. A. (2021). "A new brachylophosaurin (Dinosauria: Hadrosauridae) from the Upper Cretaceous Menefee Formation of New Mexico". PeerJ. 9: e11084. doi:10.7717/peerj.11084
Paul, G.S. (2010). "The Princeton Field Guide to Dinosaurs" wyd. Princeton University.
Prieto-Márquez, A. (2013). "Skeletal morphology of Kritosaurus navajovius (Dinosauria:Hadrosauridae) from the Late Cretaceous of the North American south-west, with an evaluation of the phylogenetic systematics and biogeography of Kritosaurini". Journal of Systematic Palaeontology. doi:10.1080/14772019.2013.770417
- ↑ Badanie przeprowadzone przez Beveridge'a i in. (2022) wykazało, że dokładny wiek osadów, w którym odnaleziono Acristavus wynosi 80,69 Ma. Wiek ogniwa Reynolds Point, gdzie wydobyto materiał przypisany Acristavus jest w przedziale 81,55-80,62 Ma. W haśle jako najmłodszy czas występowania dinozaura przyjęto początkowy wiek ogniwa Reynolds Point.
- ↑ Na postawie: Rogers, R.R., Horner, J.R., J., Ramezani, J., Roberts, E. M., & Varricchio, D. J. (2024) "Updating the Upper Cretaceous (Campanian) Two Medicine Formation of Montana: Lithostratigraphic revisions, new CA-ID-TIMS U-Pb ages, and a calibrated framework of dinosaur occurrences". GSA Bulletin doi:10.1130/B37498.1
![[4]](https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Acristavus_gagslarsoni.png){kind=link}
![[1]](https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Acristavus_Skull.png){kind=link}
![[2]](https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Acristavus_gagslarsoni.jpg){kind=link}