Titanoceratops: Różnice pomiędzy wersjami
m (grafiki) |
m |
||
| (Nie pokazano 2 wersji utworzonych przez 2 użytkowników) | |||
| Linia 9: | Linia 9: | ||
|dieta = roślinożerny | |dieta = roślinożerny | ||
|miejsce = [[USA]] - Nowy Meksyk | |miejsce = [[USA]] - Nowy Meksyk | ||
| − | <small> | + | <small>([[formacja]] [[Fruitland]] - ogniwo Fossil Forest lub [[formacja]] [[Kirtland]] - ogniwo Hunter Wash)</small> |
| − | lub | + | |czas = {{Występowanie|75|74.5}} |
| − | |czas = {{Występowanie|74 | + | ok. 75 [[Ma]]<br> |
| − | |||
<small>[[późna kreda]] ([[kampan]])</small> | <small>[[późna kreda]] ([[kampan]])</small> | ||
|systematyka = | |systematyka = | ||
| Linia 28: | Linia 27: | ||
[[Triceratopsini]] | [[Triceratopsini]] | ||
| − | |grafika = | + | |grafika = Titanoceratops_Skeletal.svg |
| − | |podpis = Rekonstrukcja | + | |podpis = Rekonstrukcja szkieletu. Znany materiał na biało, niewystarczająco zilustrowany na jasnoszaro, zrekonstruowany na ciemnoszaro. Autor: Slate Weasel [https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Titanoceratops_Skeletal.svg] |
| − | [https:// | ||
|PorównanieGrupa = Titanoceratops silhouette | |PorównanieGrupa = Titanoceratops silhouette | ||
|PorównanieDługość = 6.5 | |PorównanieDługość = 6.5 | ||
|mapa = | |mapa = | ||
<display_points type="terrain" zoom=4> | <display_points type="terrain" zoom=4> | ||
| − | New Mexico, USA~wyższe pokłady formacji [[Fruitland]] lub niższe pokłady formacji [[ | + | New Mexico, USA~wyższe pokłady formacji [[Fruitland]] lub niższe pokłady formacji [[Kirtland]], Nowy Meksyk, [[USA]]|<small>''T. ouranos'' - '''OMNH 10165 ([[holotyp]])'''. |
</display_points> | </display_points> | ||
}} | }} | ||
| Linia 41: | Linia 39: | ||
''Titanoceratops'' to [[rodzaj]] dinozaura rogatego, który należy do [[klad]]u [[Triceratopsini]] – [[zaawansowany|zaawansowanej]] grupy zrzeszającej m.in. ''[[Eotriceratops]]'', ''[[Ojoceratops]]'', ''[[Torosaurus]]'' oraz ''[[Triceratops]]'' i jest jego najstarszym przedstawicielem. | ''Titanoceratops'' to [[rodzaj]] dinozaura rogatego, który należy do [[klad]]u [[Triceratopsini]] – [[zaawansowany|zaawansowanej]] grupy zrzeszającej m.in. ''[[Eotriceratops]]'', ''[[Ojoceratops]]'', ''[[Torosaurus]]'' oraz ''[[Triceratops]]'' i jest jego najstarszym przedstawicielem. | ||
| − | + | ''Titanoceratops'' jest zdaniem Longricha (2011) największym (najcięższym) znanym dinozaurem [[kampan]]u Ameryki Północnej, choć w tej kwestii [[Nicholas Longrich|Longrich]] raczej się myli, np. ''[[Magnapaulia]] laticaudus'' przerasta go. Niemniej ''Titanoceratops'' osiągał rozmiary zbliżone do ''[[Triceratops]]''. Odkrycie tytanoceratopsa zmieniło dotychczasowy pogląd na ewolucję dużych chasmozaurynów – jak się okazało [[Triceratopsini]] wyewoluowały kilka milionów lat wcześniej, niż sądzono wcześniej. | |
==Materiał kopalny== | ==Materiał kopalny== | ||
[[Holotyp]] (OMNH 10165) to niekompletny szkielet, na który składają się: niekompletna (brak głównie tyłu kryzy) czaszka z żuchwą, elementy kręgosłupa (''syncervical'', tylny kręg szyjny, 6 grzbietowych, 7 krzyżowych i 7 ogonowych), niekompletne żebra, kości obręczy i kończyny przedniej (łopatka, ramienne, prawa promieniowa), kości kończyny tylnej (udowe, piszczelowe, prawa strzałkowa), kości miednicy (biodrowe, kulszowe) i skostniałe ścięgna (Lehman, 1998; Longrich, 2011). | [[Holotyp]] (OMNH 10165) to niekompletny szkielet, na który składają się: niekompletna (brak głównie tyłu kryzy) czaszka z żuchwą, elementy kręgosłupa (''syncervical'', tylny kręg szyjny, 6 grzbietowych, 7 krzyżowych i 7 ogonowych), niekompletne żebra, kości obręczy i kończyny przedniej (łopatka, ramienne, prawa promieniowa), kości kończyny tylnej (udowe, piszczelowe, prawa strzałkowa), kości miednicy (biodrowe, kulszowe) i skostniałe ścięgna (Lehman, 1998; Longrich, 2011). | ||
| − | [[Plik: | + | [[Plik:Titanoceratops_ouranos_life_restoration.jpg|300px|thumb|rigth|Rekonstrukcja ''Titanoceratops''. Autor: Paleocolour [https://www.deviantart.com/paleocolour/art/Titanoceratops-ouranos-739855154].]] |
[[Plik:Titanoceratops_ouranos_skull_by_Nick_Longrich.jpg|300px|thumb|rigth|Częściowo zekonstruowana czaszka. Fot.: Nicholas R. Longrich [https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Titanoceratops_ouranos_skull_by_Nick_Longrich.jpg].]] | [[Plik:Titanoceratops_ouranos_skull_by_Nick_Longrich.jpg|300px|thumb|rigth|Częściowo zekonstruowana czaszka. Fot.: Nicholas R. Longrich [https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Titanoceratops_ouranos_skull_by_Nick_Longrich.jpg].]] | ||
| Linia 52: | Linia 50: | ||
[[Plik:Titanoceratops NT.jpg|300px|thumb|rigth|Rekonstrukcja. Autor: Nobu Tamura [https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Titanoceratops_NT.jpg].]] | [[Plik:Titanoceratops NT.jpg|300px|thumb|rigth|Rekonstrukcja. Autor: Nobu Tamura [https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Titanoceratops_NT.jpg].]] | ||
| − | ==Budowa== | + | ==Budowa i ważność== |
| − | + | Początkowo jego [[holotyp]] traktowano jako wyrośnięty okaz ''[[Pentaceratops]] sternbergi'' (Lehman, 1998), jednak nie wykazuje jego cech diagnostycznych (Longrich, 2011). | |
| − | [[Nicholas Longrich|Longrich]] ([[2011]]) podał również 22 cechy odróżniające ''Titanoceratops'' od ''Pentaceratopsa'', z których na pewno część (1, 3, 5, 6, 8, 9) może zależeć od wieku osobnika i zmienności między przedstawicielami tego samego gatunku. Wiele z nich dotyczy kości przedszczękowej a kilka szkieletu pozaczaszkowego. Kolejne cechy różniące oba rodzaje zostały wskazane przez Dalmana i in. (2022). | + | [[Diagnoza]] według [[Longric]]ha (2011): przedstawiciel [[klad]]u [[Triceratopsini]] różniący się: od innych [[chasmozauryn]]ów ekstremalnym powiększeniem dołu w kości przedszczękowej; od ''[[Triceratops]]'' w posiadaniu cienkich kości łuskowych, obecnością okien ciemieniowych (oba mogą być związane z wiekiem zwierzęcia - [[John Horner|Horner]] i [[Mark Goodwin|Goodwin]], [[2006]]; [[John Scannella|Scannella]] i Horner, [[2010]]), przypominającą róg kością najarzmową; różniący się od ''Triceratops'' i ''[[Torosaurus]]'' w wąskiej części kości ciemieniowej między oknami i pionowej rozpórki nosowej (ang. ''narial strut'') z wąską podstawą; różniący się od ''Triceratops'' i ''Torosaurus'' i ''[[Eotriceratops]]'' w posiadaniu rozszerzonego ''episquamosal'' (małego rożku) na tylnym końcu kości łuskowej (może być związane z wiekiem zwierzęcia - Horner i Goodwin, [[2006]]) i bardzo dużym dołem w kości przedszczękowej, brakiem grzbietowo zgiętego wyrostka nosowego kości przedszczękowej; różniący się od eotriceratopsa w posiadaniu wydłużonej kości przedszczękowej w stosunku do jej wysokości (Longrich, 2011). |
| + | |||
| + | [[Nicholas Longrich|Longrich]] ([[2011]]) podał również 22 cechy odróżniające ''Titanoceratops'' od ''Pentaceratopsa'', z których na pewno część (1, 3, 5, 6, 8, 9) może zależeć od wieku osobnika i zmienności między przedstawicielami tego samego gatunku (por. Horner i Goodwin, 2006; Longrich i Field, 2012). Wiele z nich dotyczy kości przedszczękowej a kilka szkieletu pozaczaszkowego. Kolejne cechy różniące oba rodzaje zostały wskazane przez Dalmana i in. (2022). | ||
==Etymologia== | ==Etymologia== | ||
| Linia 62: | Linia 62: | ||
==Spis gatunków== | ==Spis gatunków== | ||
{| class="wikitable" | {| class="wikitable" | ||
| − | + | |{{V|''Titanoceratops''}} | |
| {{Kpt|[[Nicholas Longrich|Longrich]]}}, [[2011]] | | {{Kpt|[[Nicholas Longrich|Longrich]]}}, [[2011]] | ||
|- | |- | ||
| − | + | |{{V| ''T. ouranos''}} | |
| − | | {{Kpt|Longrich}}, 2011 | + | | {{Kpt|[[Longrich]]}}, [[2011]] |
|- | |- | ||
|= "T. ouranos" | |= "T. ouranos" | ||
| − | | {{Kpt|Longrich}}, [[2010]] | + | | {{Kpt|[[Longrich]]}}, [[2010]] |
| ''[[nomen nudum]]'' | | ''[[nomen nudum]]'' | ||
|- | |- | ||
|= "T. ouranous" | |= "T. ouranous" | ||
| − | | {{Kpt|Longrich}}, 2010 | + | | {{Kpt|[[Longrich]]}}, [[2010]] |
| ''[[nomen nudum]]'' | | ''[[nomen nudum]]'' | ||
|} | |} | ||
| Linia 83: | Linia 83: | ||
Longrich N.R. (2011) "Titanoceratops ouranos, a giant horned dinosaur from the Late Campanian of New Mexico" Cretaceous Research, 32 (3), 264-276. [[doi:10.1016/j.cretres.2010.12.007]] | Longrich N.R. (2011) "Titanoceratops ouranos, a giant horned dinosaur from the Late Campanian of New Mexico" Cretaceous Research, 32 (3), 264-276. [[doi:10.1016/j.cretres.2010.12.007]] | ||
| + | |||
| + | Longrich, N.R. & Field, D.J. (2012) "Torosaurus Is Not Triceratops: Ontogeny in Chasmosaurine Ceratopsids as a Case Study in Dinosaur Taxonomy" PLoS ONE 7(2), e32623. [[doi:10.1371/journal.pone.0032623]] | ||
Horner J.R. & Goodwin M.B. (2006) "Major cranial changes during Triceratops ontogeny" Proceedings of the Royal Society B: Biological Sciences, 273 (1602), 2757-2761. [[doi:10.1098/rspb.2006.3643]] | Horner J.R. & Goodwin M.B. (2006) "Major cranial changes during Triceratops ontogeny" Proceedings of the Royal Society B: Biological Sciences, 273 (1602), 2757-2761. [[doi:10.1098/rspb.2006.3643]] | ||
Aktualna wersja na dzień 12:55, 18 wrz 2025
| Autor: | Marcin Szermański, Maciej Ziegler |
| Korekta: | Tomasz Skawiński, Dawid Mika, Paweł Konarzewski |
| Titanoceratops (tytanoceratops) | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Długość | 6,5[1]-6,8[2] m | ||||
| Masa | 4,5[1]-10,8[3] t | ||||
| Dieta | roślinożerny | ||||
| Miejsce | USA - Nowy Meksyk
(formacja Fruitland - ogniwo Fossil Forest lub formacja Kirtland - ogniwo Hunter Wash) | ||||
| Czas |
ok. 75 Ma | ||||
| Systematyka | Dinosauria | ||||
 Rekonstrukcja szkieletu. Znany materiał na biało, niewystarczająco zilustrowany na jasnoszaro, zrekonstruowany na ciemnoszaro. Autor: Slate Weasel [4]
Porównanie wielkości Titanoceratops i człowieka. | |||||
| Mapa znalezisk | |||||
Wczytywanie mapy…
| |||||
Wstęp
Titanoceratops to rodzaj dinozaura rogatego, który należy do kladu Triceratopsini – zaawansowanej grupy zrzeszającej m.in. Eotriceratops, Ojoceratops, Torosaurus oraz Triceratops i jest jego najstarszym przedstawicielem.
Titanoceratops jest zdaniem Longricha (2011) największym (najcięższym) znanym dinozaurem kampanu Ameryki Północnej, choć w tej kwestii Longrich raczej się myli, np. Magnapaulia laticaudus przerasta go. Niemniej Titanoceratops osiągał rozmiary zbliżone do Triceratops. Odkrycie tytanoceratopsa zmieniło dotychczasowy pogląd na ewolucję dużych chasmozaurynów – jak się okazało Triceratopsini wyewoluowały kilka milionów lat wcześniej, niż sądzono wcześniej.
Materiał kopalny
Holotyp (OMNH 10165) to niekompletny szkielet, na który składają się: niekompletna (brak głównie tyłu kryzy) czaszka z żuchwą, elementy kręgosłupa (syncervical, tylny kręg szyjny, 6 grzbietowych, 7 krzyżowych i 7 ogonowych), niekompletne żebra, kości obręczy i kończyny przedniej (łopatka, ramienne, prawa promieniowa), kości kończyny tylnej (udowe, piszczelowe, prawa strzałkowa), kości miednicy (biodrowe, kulszowe) i skostniałe ścięgna (Lehman, 1998; Longrich, 2011).
Budowa i ważność
Początkowo jego holotyp traktowano jako wyrośnięty okaz Pentaceratops sternbergi (Lehman, 1998), jednak nie wykazuje jego cech diagnostycznych (Longrich, 2011).
Diagnoza według Longricha (2011): przedstawiciel kladu Triceratopsini różniący się: od innych chasmozaurynów ekstremalnym powiększeniem dołu w kości przedszczękowej; od Triceratops w posiadaniu cienkich kości łuskowych, obecnością okien ciemieniowych (oba mogą być związane z wiekiem zwierzęcia - Horner i Goodwin, 2006; Scannella i Horner, 2010), przypominającą róg kością najarzmową; różniący się od Triceratops i Torosaurus w wąskiej części kości ciemieniowej między oknami i pionowej rozpórki nosowej (ang. narial strut) z wąską podstawą; różniący się od Triceratops i Torosaurus i Eotriceratops w posiadaniu rozszerzonego episquamosal (małego rożku) na tylnym końcu kości łuskowej (może być związane z wiekiem zwierzęcia - Horner i Goodwin, 2006) i bardzo dużym dołem w kości przedszczękowej, brakiem grzbietowo zgiętego wyrostka nosowego kości przedszczękowej; różniący się od eotriceratopsa w posiadaniu wydłużonej kości przedszczękowej w stosunku do jej wysokości (Longrich, 2011).
Longrich (2011) podał również 22 cechy odróżniające Titanoceratops od Pentaceratopsa, z których na pewno część (1, 3, 5, 6, 8, 9) może zależeć od wieku osobnika i zmienności między przedstawicielami tego samego gatunku (por. Horner i Goodwin, 2006; Longrich i Field, 2012). Wiele z nich dotyczy kości przedszczękowej a kilka szkieletu pozaczaszkowego. Kolejne cechy różniące oba rodzaje zostały wskazane przez Dalmana i in. (2022).
Etymologia
Nazwa rodzajowa Titanoceratops znaczy "tytaniczne/olbrzymie rogate oblicze" (gr. titan + ceras + ops). Epitet gatunkowy ouranos (odrzucona ostatecznie inna wersja Longricha - ouranous) została zaczerpnięta od Uranosa – ojca tytanów z mitologii greckiej.
Spis gatunków
| Titanoceratops | Longrich, 2011 | |
| T. ouranos | Longrich, 2011 | |
| = "T. ouranos" | Longrich, 2010 | nomen nudum |
| = "T. ouranous" | Longrich, 2010 | nomen nudum |
Bibliografia
Dalman, S., Jasinski, S., & Lucas, S. (2022) "A New Chasmosaurine Ceratopsid from the Upper Cretaceous (Campanian) Farmington Member of the Kirtland Formation, New Mexico" New Mexico Museum of Natural History and Science Bulletin, 90, 127-153.
Lehman T.M. (1998) "A gigantic skull and skeleton of the horned dinosaur Pentaceratops sternbergi from New Mexico" Journal of Paleontology, 72(5), 894-906.
Longrich N.R. (2011) "Titanoceratops ouranos, a giant horned dinosaur from the Late Campanian of New Mexico" Cretaceous Research, 32 (3), 264-276. doi:10.1016/j.cretres.2010.12.007
Longrich, N.R. & Field, D.J. (2012) "Torosaurus Is Not Triceratops: Ontogeny in Chasmosaurine Ceratopsids as a Case Study in Dinosaur Taxonomy" PLoS ONE 7(2), e32623. doi:10.1371/journal.pone.0032623
Horner J.R. & Goodwin M.B. (2006) "Major cranial changes during Triceratops ontogeny" Proceedings of the Royal Society B: Biological Sciences, 273 (1602), 2757-2761. doi:10.1098/rspb.2006.3643
Scannella, J. & Horner J.R. (2010) "Torosaurus Marsh, 1891, is Triceratops Marsh, 1889 (Ceratopsidae: Chasmosaurinae): synonymy through ontogeny" Journal of Vertebrate Paleontology, 30(4): 1157-1168. doi:10.1080/02724634.2010.483632
- ↑ 1,0 1,1 Paul, G.S. (2016). "The Princeton Field Guide to Dinosaurs: 2nd Edition" wyd. Princeton University.
- ↑ Lehman (1998)
- ↑ Benson, R.B.J., Campione, N.E., Carrano, M.T., Mannion, P.D., Sullivan, C., Upchurch, P. & Evans, D.C. (2014) "Rates of Dinosaur Body Mass Evolution Indicate 170 Million Years of Sustained Ecological Innovation on the Avian Stem Lineage" PLoS Biology, 12(5), e1001853. doi:10.1371/journal.pbio.1001853
![[4]](https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Titanoceratops_Skeletal.svg){kind=link}
![[2]](https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Titanoceratops_ouranos_skull_by_Nick_Longrich.jpg){kind=link}
![[3]](https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Titanoceratops_NT.jpg){kind=link}