Velocipes: Różnice pomiędzy wersjami
m (→Spis gatunków) |
m (→Historia badań) |
||
| (Nie pokazano 54 wersji utworzonych przez 5 użytkowników) | |||
| Linia 1: | Linia 1: | ||
| − | + | {{DISPLAYTITLE:''Velocipes''}} | |
| + | {{Opis | ||
| + | |Autor = [[Tomasz Skawiński]] | ||
| + | |Korekta = [[Maciej Ziegler]], [[Łukasz Czepiński]] | ||
| + | |nazwa = ''Velocipes'' (welocyp) | ||
| + | |długość = ok. 4 m? | ||
| + | |wysokość = | ||
| + | |masa = ok. 150 kg? | ||
| + | |dieta = mięsożerny | ||
| + | |miejsce = [[Polska]]<br><small>[[Kocury]] ([[Brekcja Lisowska]])</small> | ||
| + | |czas = {{Występowanie|227|208}} | ||
| + | <small>środkowy-późny [[trias]] (?[[noryk]]) | ||
| + | |systematyka = [[Dinosauria]] | ||
| + | |||
| + | [[Saurischia]] | ||
| − | + | [[Theropoda]] | |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | + | ? [[Neotheropoda]] | |
| − | + | |grafika = Velocipes_guerichi.jpg | |
| − | + | |podpis = Artystyczna wizja ''Velocipes guerichi''. <br> Autorzy: [[Jakub Kowalski]], [[Edyta Felcyn]] | |
| − | + | |PorównanieGrupa = Neotheropoda | |
| − | + | |PorównanieDługość = 4 | |
| − | + | |mapa = | |
| − | | | ||
| − | |||
| − | | | ||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | < | ||
| − | | | ||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | | | ||
| − | |||
| − | | | ||
| − | |||
<display_points type="terrain" zoom=4> | <display_points type="terrain" zoom=4> | ||
| − | + | 50°46' N, 18°26' E~Kocury~'[[Velocipes|Velocipes guerichi]]'' holotyp (GPIM UH 25)~ ~ ~Kocury | |
</display_points> | </display_points> | ||
| − | | | + | }} |
| + | == Wstęp == | ||
| + | ''Velocipes'' to [[Nomen dubium|wątpliwy]] [[rodzaj]] wczesnego [[Theropoda|teropoda]]. Mógł należeć do [[Neotheropoda|neoteropodów]] lub być z nimi blisko spokrewniony. Dinozaur, który pozostawił po sobie tak nazwaną kość, żył w późnym [[trias]]ie na terenach dzisiejszej Polski. | ||
| − | == | + | == Historia badań == |
| − | + | [[Plik:Velocipes_holotype.jpg|300px|thumb|right|[[Holotyp]] ''Velocipes guerichi'' (GPIM UH 252). Fot. [[Łukasz Czepiński]]]] | |
| + | ''Velocipes'' został nazwany w 1932 roku przez wybitnego niemieckiego paleontologia [[Friedrich von Huene|Friedricha von Huenego]]. [[Holotyp]] - będący, jak sądził Huene, fragmentem kości strzałkowej – został zdeponowany w Instytucie Geologiczno-Paleontologicznym i Muzeum Uniwersytetu Hamburskiego. Huene opisał skamieniałość jako należącą do „[[celurozaur]]a” (do grupy tej zaliczano wówczas prawie wszystkie niewielkie [[teropod]]y). W 1956 roku Huene zaklasyfikował ''Velocipes'' do rodziny Halticosauridae, z czym zwykle zgadzali się późniejsi autorzy, klasyfikując ten rodzaj w odpowiadających Halticosauridae rodzinach Podokesauridae lub Procompsognathidae (Romer 1966, 1976, Carroll 1988). W 1984 roku Samuel Paul Welles zasugerował, że ''Velocipes'' to prawdopodobnie to samo zwierzę, co lepiej poznany teropod ''[[Liliensternus]]'' z Niemiec – sama nazwa ''Velocipes guerichi'' miałaby być ''[[nomen vanum]]''. W 1990 roku [[David Norman]] jako pierwszy podał w wątpliwość identyfikację holotypu jako kości strzałkowej, stwierdzając, że jest to jedna z kości podudzia, ale trudno powiedzieć, która. Jeszcze dalej poszli Rauhut i Hungerbühler (2000), którzy uznali ją za niemożliwą do identyfikacji kość kręgowca, sam takson tym samym uznając za ''[[nomen dubium]]''. W 2004 roku [[Ronald Tykoski]] i [[Timothy Rowe]] wymienili ''Velocipes guerichi'' wśród [[ceratozaur]]ów (w szerszym rozumieniu, obejmujących również [[celofyzoid]]y), przypuszczali również, że holotyp może być kością piszczelową. Również za potencjalnego ceratozaura uznali go [[David Weishampel|Weishampel]] i in. (2004). | ||
| − | + | Ponieważ kość ''Velocipes'' uznawano za zniszczoną podczas II wojny światowej, prawdopodobnie wszyscy autorzy poza von Huenem nie widzieli holotypu na własne oczy. W 2012 roku okazało się jednak, że kość ta przetrwała wojnę w muzeum w Hamburgu. Ponowne badania (przeprowadzone przez redaktorów Dinozaury.com) potwierdziły wcześniejsze koncepcje von Huenego – holotyp ''Velocipes'' to niekompletna kość strzałkowa prawdopodobnie należąca do [[bazalny takson|bazalnego]] teropoda należącego do neoteropodów lub blisko z nimi spokrewnionego (Skawiński i in. 2017). | |
| − | |||
| − | + | W 2021 roku opublikowano wyniki dalszych prac wykopaliskowych w stanowisku w Kocurach, w którym odkryto szczątki ''Velocipes''. Znaleziono szczątki należące do nowego rodzaju aetozaura nazwanego ''[[Kocurypelta|Kocurypelta silvestris]]'', ryby dwudysznej podobnej do ''Metaceratodus'', żółwi pokrewnych ''Proterochersis porebensis'' oraz szczątków nieokreślonych archozauromorfów (Czepiński i in. 2021). | |
| − | + | == Budowa == | |
| − | + | Zachowany fragment holotypowej kości strzałkowej ma 16,4 cm długości – porównania z innymi, prawdopodobnie blisko spokrewnionymi teropodami sugerują, że cała kość mierzyła 30-35 cm długości. Powierzchnia przyśrodkowa jest lekko wklęsła, co jest cechą typową dla neoteropodów. Na przedniej stronie bocznej powierzchni kości znajduje się wyraźny grzebień o długości ok. 52 mm i wysokości ok. 5 mm. Taka wypukłość (w formie guzka lub grzebienia) występuje u większości archozauromorfów, gdzie stanowi jedno z miejsc przyczepu mięśnia biodrowo-strzałkowego, odpowiadającego za zginanie kończyny tylnej w stanie kolanowym. Np. u Pseudosuchia jest ona zbudowana zupełnie inaczej niż u dinozaurów. Dobrze wykształcony guzek biodrowo-strzałkowy występuje przede wszystkim u neoteropodów, jest to jednak cecha wykazująca dużą zmienność. | |
| − | |||
| − | |||
| − | + | == Etymologia == | |
| + | W swojej publikacji Huene nie podał pochodzenia nazwy, można jednak domniemywać, że pochodzi ona od łacińskich słów ''velox'' ("szybki" lub "zwinny") i ''pes'' ("stopa"), co zapewne odnosi się do domniemywanej przez Huenego szybkości zwierzęcia. Epitet gatunkowy ''guerichi'' zapewne honoruje Georga Güricha, geologa z Muzeum Geologicznego we Wrocławiu (wówczas Breslau), który odnalazł wiele skamieniałości triasowych gadów na Górnym Śląsku, w tym holotyp ''Velocipes''. | ||
| − | + | == Spis gatunków == | |
| − | |||
| − | |||
| − | ==Spis gatunków== | ||
{| class="wikitable" | {| class="wikitable" | ||
| ''Velocipes'' | | ''Velocipes'' | ||
| − | | {{Kpt|[[von Huene]]}}, [[1932]] | + | | {{Kpt|[[Friedrich von Huene|Huene]]}}, [[1932]] |
| ''[[nomen dubium]]'' | | ''[[nomen dubium]]'' | ||
|- | |- | ||
| ''V. guerichi'' | | ''V. guerichi'' | ||
| − | | von Huene, 1932 | + | | {{Kpt|[[Friedrich von Huene|Huene]]}}, [[1932]] |
| ''[[nomen dubium]]'' | | ''[[nomen dubium]]'' | ||
|} | |} | ||
| − | ==Bibliografia== | + | == Bibliografia == |
<small> | <small> | ||
| − | + | Carroll R.L. 1988. Vertebrate paleontology and evolution. New York: W. H. Freeman. | |
| + | |||
| + | Czepiński, Ł., Dróżdż, D., Szczygielski, T., Tałanda, M., Pawlak, W., Lewczuk, A., Rytel A., Sulej, T. 2021. An Upper Triassic terrestrial vertebrate assemblage from the forgotten Kocury locality (Poland) with a new aetosaur taxon. Journal of Vertebrate Paleontology, 41(1), e1898977. [[https://doi.org/10.1080/02724634.2021.1898977]] | ||
| + | |||
| + | von Huene F. 1932. Die fossile Reptil Ordnung Saurischia, ihre Entwicklung und Geschichte. Monographien zur Geologie und Palaontologie 1(4): 1–361. | ||
| + | |||
| + | von Huene F. 1956. Paläontologie und Phylogenie der niederen Tetrapoden. Jena: Gustav Fischer Verlag. | ||
| + | |||
| + | Norman D.B. 1990. Problematic Theropoda: "coelurosaurs”. W: Weishampel D.B., Dodson P., Osmólska H. (red.). The Dinosauria. Berkeley: University of California Press, s. 280–305. | ||
| + | |||
| + | Rauhut O.W.M., Hungerbühler A. 2000 [1998]. A review of European Triassic theropods. Gaia 15: 75-88. | ||
| − | + | Romer A.S. 1966. Vertebrate paleontology. III wydanie. Chicago: Chicago University Press. | |
| − | + | Romer A.S. 1976. Osteology of reptiles. Chicago: Chicago University Press. | |
| − | + | Skawiński T., Ziegler M., Czepiński Ł., Szermański M., Tałanda M., Surmik D., Niedźwiedzki G. 2017. A re-evaluation of the historical 'dinosaur' remains from the Middle-Upper Triassic of Poland. Historical Biology 29(4): 442-472. [[doi:10.1080/08912963.2016.1188385]]. | |
| + | |||
| + | Tykoski R.S., Rowe T.B. 2004. Ceratosauria. W: Weishampel D.B., Dodson P., Osmólska H. (red.). The Dinosauria. II wydanie. Berkeley: California University Press, s. 47-70. | ||
| + | |||
| + | Weishampel D.B., Barrett P.M., Coria R.A., Le Loeuff J., Xu X., Zhao X., Sahni A., Gomani E.M.P., Noto C.R. 2004. Dinosaur distribution. W: Weishampel D.B., Dodson P., Osmólska H. (red.). The Dinosauria. II wydanie. Berkeley: University of California Press, s. 517–606. | ||
| + | |||
| + | Welles S.P. 1984. ''Dilophosaurus wetherilli'' (Dinosauria: Theropoda) osteology and comparisons. Palaeontographica Abteilung A 185: 85–180. | ||
</small> | </small> | ||
| − | + | ||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
[[Kategoria:Nomen dubium]] | [[Kategoria:Nomen dubium]] | ||
| − | |||
Aktualna wersja na dzień 18:39, 10 paź 2023
| Autor: | Tomasz Skawiński |
| Korekta: | Maciej Ziegler, Łukasz Czepiński |
| Velocipes (welocyp) | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Długość | ok. 4 m? | ||||
| Masa | ok. 150 kg? | ||||
| Dieta | mięsożerny | ||||
| Miejsce | Polska Kocury (Brekcja Lisowska) | ||||
| Czas | |||||
| Systematyka | Dinosauria | ||||
 Artystyczna wizja Velocipes guerichi. Autorzy: Jakub Kowalski, Edyta Felcyn
Porównanie wielkości Velocipes i człowieka. | |||||
| Mapa znalezisk | |||||
Wczytywanie mapy…
| |||||
Wstęp
Velocipes to wątpliwy rodzaj wczesnego teropoda. Mógł należeć do neoteropodów lub być z nimi blisko spokrewniony. Dinozaur, który pozostawił po sobie tak nazwaną kość, żył w późnym triasie na terenach dzisiejszej Polski.
Historia badań
Velocipes został nazwany w 1932 roku przez wybitnego niemieckiego paleontologia Friedricha von Huenego. Holotyp - będący, jak sądził Huene, fragmentem kości strzałkowej – został zdeponowany w Instytucie Geologiczno-Paleontologicznym i Muzeum Uniwersytetu Hamburskiego. Huene opisał skamieniałość jako należącą do „celurozaura” (do grupy tej zaliczano wówczas prawie wszystkie niewielkie teropody). W 1956 roku Huene zaklasyfikował Velocipes do rodziny Halticosauridae, z czym zwykle zgadzali się późniejsi autorzy, klasyfikując ten rodzaj w odpowiadających Halticosauridae rodzinach Podokesauridae lub Procompsognathidae (Romer 1966, 1976, Carroll 1988). W 1984 roku Samuel Paul Welles zasugerował, że Velocipes to prawdopodobnie to samo zwierzę, co lepiej poznany teropod Liliensternus z Niemiec – sama nazwa Velocipes guerichi miałaby być nomen vanum. W 1990 roku David Norman jako pierwszy podał w wątpliwość identyfikację holotypu jako kości strzałkowej, stwierdzając, że jest to jedna z kości podudzia, ale trudno powiedzieć, która. Jeszcze dalej poszli Rauhut i Hungerbühler (2000), którzy uznali ją za niemożliwą do identyfikacji kość kręgowca, sam takson tym samym uznając za nomen dubium. W 2004 roku Ronald Tykoski i Timothy Rowe wymienili Velocipes guerichi wśród ceratozaurów (w szerszym rozumieniu, obejmujących również celofyzoidy), przypuszczali również, że holotyp może być kością piszczelową. Również za potencjalnego ceratozaura uznali go Weishampel i in. (2004).
Ponieważ kość Velocipes uznawano za zniszczoną podczas II wojny światowej, prawdopodobnie wszyscy autorzy poza von Huenem nie widzieli holotypu na własne oczy. W 2012 roku okazało się jednak, że kość ta przetrwała wojnę w muzeum w Hamburgu. Ponowne badania (przeprowadzone przez redaktorów Dinozaury.com) potwierdziły wcześniejsze koncepcje von Huenego – holotyp Velocipes to niekompletna kość strzałkowa prawdopodobnie należąca do bazalnego teropoda należącego do neoteropodów lub blisko z nimi spokrewnionego (Skawiński i in. 2017).
W 2021 roku opublikowano wyniki dalszych prac wykopaliskowych w stanowisku w Kocurach, w którym odkryto szczątki Velocipes. Znaleziono szczątki należące do nowego rodzaju aetozaura nazwanego Kocurypelta silvestris, ryby dwudysznej podobnej do Metaceratodus, żółwi pokrewnych Proterochersis porebensis oraz szczątków nieokreślonych archozauromorfów (Czepiński i in. 2021).
Budowa
Zachowany fragment holotypowej kości strzałkowej ma 16,4 cm długości – porównania z innymi, prawdopodobnie blisko spokrewnionymi teropodami sugerują, że cała kość mierzyła 30-35 cm długości. Powierzchnia przyśrodkowa jest lekko wklęsła, co jest cechą typową dla neoteropodów. Na przedniej stronie bocznej powierzchni kości znajduje się wyraźny grzebień o długości ok. 52 mm i wysokości ok. 5 mm. Taka wypukłość (w formie guzka lub grzebienia) występuje u większości archozauromorfów, gdzie stanowi jedno z miejsc przyczepu mięśnia biodrowo-strzałkowego, odpowiadającego za zginanie kończyny tylnej w stanie kolanowym. Np. u Pseudosuchia jest ona zbudowana zupełnie inaczej niż u dinozaurów. Dobrze wykształcony guzek biodrowo-strzałkowy występuje przede wszystkim u neoteropodów, jest to jednak cecha wykazująca dużą zmienność.
Etymologia
W swojej publikacji Huene nie podał pochodzenia nazwy, można jednak domniemywać, że pochodzi ona od łacińskich słów velox ("szybki" lub "zwinny") i pes ("stopa"), co zapewne odnosi się do domniemywanej przez Huenego szybkości zwierzęcia. Epitet gatunkowy guerichi zapewne honoruje Georga Güricha, geologa z Muzeum Geologicznego we Wrocławiu (wówczas Breslau), który odnalazł wiele skamieniałości triasowych gadów na Górnym Śląsku, w tym holotyp Velocipes.
Spis gatunków
| Velocipes | Huene, 1932 | nomen dubium |
| V. guerichi | Huene, 1932 | nomen dubium |
Bibliografia
Carroll R.L. 1988. Vertebrate paleontology and evolution. New York: W. H. Freeman.
Czepiński, Ł., Dróżdż, D., Szczygielski, T., Tałanda, M., Pawlak, W., Lewczuk, A., Rytel A., Sulej, T. 2021. An Upper Triassic terrestrial vertebrate assemblage from the forgotten Kocury locality (Poland) with a new aetosaur taxon. Journal of Vertebrate Paleontology, 41(1), e1898977. [[1]]
von Huene F. 1932. Die fossile Reptil Ordnung Saurischia, ihre Entwicklung und Geschichte. Monographien zur Geologie und Palaontologie 1(4): 1–361.
von Huene F. 1956. Paläontologie und Phylogenie der niederen Tetrapoden. Jena: Gustav Fischer Verlag.
Norman D.B. 1990. Problematic Theropoda: "coelurosaurs”. W: Weishampel D.B., Dodson P., Osmólska H. (red.). The Dinosauria. Berkeley: University of California Press, s. 280–305.
Rauhut O.W.M., Hungerbühler A. 2000 [1998]. A review of European Triassic theropods. Gaia 15: 75-88.
Romer A.S. 1966. Vertebrate paleontology. III wydanie. Chicago: Chicago University Press.
Romer A.S. 1976. Osteology of reptiles. Chicago: Chicago University Press.
Skawiński T., Ziegler M., Czepiński Ł., Szermański M., Tałanda M., Surmik D., Niedźwiedzki G. 2017. A re-evaluation of the historical 'dinosaur' remains from the Middle-Upper Triassic of Poland. Historical Biology 29(4): 442-472. doi:10.1080/08912963.2016.1188385.
Tykoski R.S., Rowe T.B. 2004. Ceratosauria. W: Weishampel D.B., Dodson P., Osmólska H. (red.). The Dinosauria. II wydanie. Berkeley: California University Press, s. 47-70.
Weishampel D.B., Barrett P.M., Coria R.A., Le Loeuff J., Xu X., Zhao X., Sahni A., Gomani E.M.P., Noto C.R. 2004. Dinosaur distribution. W: Weishampel D.B., Dodson P., Osmólska H. (red.). The Dinosauria. II wydanie. Berkeley: University of California Press, s. 517–606.
Welles S.P. 1984. Dilophosaurus wetherilli (Dinosauria: Theropoda) osteology and comparisons. Palaeontographica Abteilung A 185: 85–180.
