Ekrixinatosaurus: Różnice pomiędzy wersjami

Z Encyklopedia Dinozaury.com
Skocz do: nawigacja, szukaj
(aktualizacja)
m
 
(Nie pokazano 14 wersji utworzonych przez 3 użytkowników)
Linia 1: Linia 1:
<small>
+
{{DISPLAYTITLE: ''Ekrixinatosaurus''}}
{| class="wikitable" style="background-color:CornSilk"
+
{{Opis
| Autor:
+
|Autor                 = [[Maciej Ziegler]]
| Korekta:
+
|Korekta                = [[Adrian Tkocz]], [[Tomasz Sokołowski]], [[Łukasz Czepiński]], [[Kamil Kamiński]]
|-
+
|nazwa                  = ''Ekrixinatosaurus'' (ekriksinatozaur)
| [[Maciej Ziegler]]
+
|długość                = 6,5-8,2 m
| [[Adrian Tkocz]]
+
|wysokość              =
[[Tomasz Sokołowski]]
+
|masa                  = 0,8-1,4 t
 
+
|dieta                  = mięsożerny
[[Łukasz Czepiński]]
+
|miejsce                = [[Argentyna]], Neuquén
|}
+
<small>([[formacja]] [[Candeleros]])</small>
</small>
+
|czas                  = {{Występowanie|100|97}}
 +
ok. 100-97 [[Ma]]<br>
 +
<small>[[późna kreda]] (wczesny [[cenoman]])</small>
 +
|systematyka            =
 +
[[Dinosauria]]
  
----
+
[[Saurischia]]  
 
 
{| class="wikitable" style="text-align:left" align="left"
 
! colspan=2 | ''Ekrixinatosaurus'' (ekryksinatozaur)
 
|-
 
! '''Długość''':
 
| 6,5-11 m
 
 
 
|-
 
! '''Masa''':
 
| ? t
 
 
 
|-
 
! '''[[Lokacje|Miejsce występowania]]''':
 
| [[Argentyna]] - prowincja Neuquén
 
 
 
<small>([[formacja]] [[Candeleros]]/??[[Portezuelo]])</small>
 
|-
 
! '''[[Czas|Czas występowania]]'''
 
| <small>późna [[kreda]] (wczesny [[cenoman]]<ref>Wiek jest niepewny, lecz na pewno nieznacznie starszy niż szacowany wiek formacji Huincul - zob. [[Carnosauria#Kiedy]]. Wczesny cenoman wg m.in.:<br>- Novas, F.E., Agnolín, F.L., Ezcurra, M.D., Porfiri, J. & Canale, J.I. (2013) "Evolution of the carnivorous dinosaurs during the Cretaceous: The evidence from Patagonia" Cretaceous Research [[doi:10.1016/j.cretres.2013.04.001]]<br>- Leanza, H.A., Apesteguia, S., Novas, F.E. & de la Fuente, M.S. (2004) "Cretaceous terrestrial beds from the Neuquen Basin (Argentina) and their tetrapod assemblages" Cretaceous Research, 25, 61-87. [[doi:10.1016/j.cretres.2003.10.005]]</ref>)
 
 
 
ok. 101-97 Ma </small>
 
|-
 
! '''Systematyka'''
 
| [[Dinosauria]]
 
 
 
[[Saurischia]]
 
  
 
[[Theropoda]]
 
[[Theropoda]]
Linia 49: Linia 27:
  
 
? [[Brachyrostra]]
 
? [[Brachyrostra]]
|-
+
|grafika                = Ekrixinatosaurus_novasi_by_Henrique_Paes.png
| colspan=2 |[[Plik:Ekrixinatosaurus_the_monster_abelisaurid_by_teratophoneus.jpg|400px|]]
+
|podpis                = Rekonstrukcja. Autor: Paleocolour [https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Ekrixinatosaurus_novasi_by_Henrique_Paes.png].
<small>[http://teratophoneus.deviantart.com/art/The-Monster-Abelisaurid-212115711 Autor: Robinson Kunz]</small>
+
|PorównanieGrupa        =
|}
+
|PorównanieDługość      =
 
+
|mapa                  =
 +
}}
 
==Wstęp==
 
==Wstęp==
 
''Ekrixinatosaurus'' to [[rodzaj]] abelizauryda żyjącego w "środkowej" kredzie ([[cenoman]]) na terenach dzisiejszej Argentyny (prowincja Neuquén, Patagonia). Skamieliny tego dinozaura odkryto w [[1999]] roku, ale opisano dopiero w [[2004]].  
 
''Ekrixinatosaurus'' to [[rodzaj]] abelizauryda żyjącego w "środkowej" kredzie ([[cenoman]]) na terenach dzisiejszej Argentyny (prowincja Neuquén, Patagonia). Skamieliny tego dinozaura odkryto w [[1999]] roku, ale opisano dopiero w [[2004]].  
 
==Budowa i wymiary==
 
''Ekrixinatosaurus'' był bardzo dużym i masywnym abelizaurydem. Czaszka została oszacowana na podstawie ''[[Carnotaurus]]'' i ''[[Majungasaurus]]'' na 83 cm długości (Calvo i in., 2004) i nieznaną metodą na 85 cm (Juárez-Valieri i in., 2011), lecz najbardziej podobny i blisko spokrewniony jest ''[[Skorpiovenator]]'', na podstawie którego można oszacować długość czaszki na 75-80 cm (wg Canale i in., 2009, ryc. 2b). Długość ''Ekrixinatosaurus'' została oszacowana na 7-8 m (Calvo i in., 2004), 6,5 m (Paul, 2010) i 10-11 m (Juárez-Valieri i in., 2011); wg tych ostatnich jest to największy (nazwany) abelizauryd - zob. więcej w [[Abelisauridae#Wymiary]].
 
  
 
==Etymologia==
 
==Etymologia==
Linia 65: Linia 41:
 
==Materiał kopalny==
 
==Materiał kopalny==
 
Znaleziono jedynie jednego, dość kompletnego osobnika oznaczonego MUCPv-294 ([[holotyp]] znajduje się w Museo de la Universidad Nacional del Comahue, Buenos Aires, Neuquén). Na szkielet czaszkowy składają się: niecałe kości szczękowe, kości zaoczodołowe, kość łuskowa, kości czołowe, ciemieniowe, kość potyliczna, kolec nozdrzowy tylny, niekompletne kości zębowe oraz zęby. Poza tym znaleziono: kręgi szyjne, piersiowe, żebra, kręgi ogonowe i szewrony, kości miednicy: biodrową, kulszową, łonową oraz kości kończyn tylnych: kości udowe, strzałkowe, kość skokowa, kość piętową, kości śródstopia, palce i pazury.
 
Znaleziono jedynie jednego, dość kompletnego osobnika oznaczonego MUCPv-294 ([[holotyp]] znajduje się w Museo de la Universidad Nacional del Comahue, Buenos Aires, Neuquén). Na szkielet czaszkowy składają się: niecałe kości szczękowe, kości zaoczodołowe, kość łuskowa, kości czołowe, ciemieniowe, kość potyliczna, kolec nozdrzowy tylny, niekompletne kości zębowe oraz zęby. Poza tym znaleziono: kręgi szyjne, piersiowe, żebra, kręgi ogonowe i szewrony, kości miednicy: biodrową, kulszową, łonową oraz kości kończyn tylnych: kości udowe, strzałkowe, kość skokowa, kość piętową, kości śródstopia, palce i pazury.
 +
 +
==Budowa i wymiary==
 +
''Ekrixinatosaurus'' był bardzo dużym i masywnym abelizaurydem. Czaszka została oszacowana na podstawie ''[[Carnotaurus]]'' i ''[[Majungasaurus]]'' na 83 cm długości (Calvo i in., 2004) i nieznaną metodą na 85 cm (Juárez-Valieri i in., 2011), lecz najbardziej podobny i blisko spokrewniony jest ''[[Skorpiovenator]]'', na podstawie którego można oszacować długość czaszki na 75-80 cm (wg Canale i in., 2009, ryc. 2b). Długość ''Ekrixinatosaurus'' została oszacowana na 7-8 m (Calvo i in., 2004), 6,5 m (Paul, 2024) i 10-11 m (Juárez-Valieri i in., 2011); wg tych ostatnich jest to największy (nazwany) abelizauryd - zob. więcej w [[Abelisauridae#Wymiary]]. Wg Grillo i Delcourta (2017) omawiany teropod mierzył 6,54-8,16 m. Molina-Pérez i Larramendi (2019) ocenili ekriksinatozaura na 8,2 m długości i 1,4 t masy, a więc porównywalnie z ''[[Majungasaurus]]'', ale mniej niż w przypadku m.in. ''[[Rajasaurus]]'', ''[[Rahiolisaurus]]'' czy ''[[Pycnonemosaurus]]''. Wg tych autorów ''Ekrixinatosaurus'' był nieco dłuższy niż ''[[Carnotaurus]]'', ale dość wyraźnie lżejszy od niego. Oszacowania mówiące o 10-11 m są najprawdopodobniej błędne i bazowały głównie na pomiarach czaszki, nie uwzględniając proporcji kończyn.
 +
 +
Czaszka była proporcjonalnie większa niż u karnotaura. Jak u innych zaawansowanych abelizaurydów, kość szczękowa była krótka i wysoka, a kość zębowa – stosunkowo niska i zakrzywiona w widoku bocznym. W kości szczękowej znajdowało się 16 spłaszczonych bocznie i piłkowanych na obu krawędziach zębów. Kręgi szyjne były ściśnięte przednio-bocznie.  Kość udowa była nieco dłuższa od stosunkowo smukłej kości piszczelowej.
 +
[[Plik:Ekrixinatosaurus_novasi_skull_diagram.png|300px|thumb|right| Rekonstrukcja czaszki. Autor: Joseph Shanks.  [https://www.deviantart.com/paleojoe/art/Ekrixinatosaurus-novasi-680596962].]. ]]
  
 
==Paleoekologia==
 
==Paleoekologia==
Ekryksinatozaur był zapewne drapieżnikiem. Jego szczątki odnaleziono w osadach formacji [[Candeleros]] (ale pojawiła się też sugestia, że w [[Portezuelo]]). Żył na podmokłych terenach Gondwany wraz z rybami, żabami, wężami, żółwiami, ssakami i sfenodontami (z których dziś żyje jedynie hatteria). Większa fauna obejmowała dinozaury: zauropody takie jak [[rebbachizauryd]] ''[[Limaysaurus]]'' i [[tytanozaur]] ''[[Andesaurus]]'', ogromne [[karcharodontozauryd]]y - ''[[Giganotosaurus]]'' i [[eumaniraptor]]y - ''[[Buitreraptor]]''.
+
Ekryksinatozaur był zapewne drapieżnikiem. Jego szczątki odnaleziono w osadach formacji [[Candeleros]] (ale pojawiła się też sugestia, że w [[Portezuelo]]). Żył na podmokłych terenach Gondwany wraz z rybami, żabami, wężami, żółwiami, ssakami i sfenodontami (z których dziś żyje jedynie hatteria). Większa fauna obejmowała dinozaury: zauropody takie jak [[rebbachizauryd]] ''[[Limaysaurus]]'' i [[tytanozaur]] ''[[Andesaurus]]'', tajemniczy przedstawiciel [[Ornithischia]] - ''[[Jakapil]]'', ogromne [[karcharodontozauryd]]y - ''[[Giganotosaurus]]'', [[eumaniraptor]]y – ''[[Buitreraptor]]'', [[Alvarezsauridae|alwarezaurydy]] - ''[[Alnashetri]]'' czy bazalne [[Coelurosauria|celurozaury]] - ''[[Bicentenaria]]''.
 +
[[Plik:Hunting_season_in_Argentina.jpg|thumb|right| Para ekriksinatozaurów w naturalnym środowisku, w towarzystwie roślinożernych zauropodów i ogromnych drapieżnych giganotozaurów. Autor: ABelov2014.  [https://www.deviantart.com/abelov2014/art/Hunting-season-in-argentina-hunting-stories-91929224].]]
  
 
==Pozycja filogenetyczna==
 
==Pozycja filogenetyczna==
Linia 74: Linia 57:
 
==Spis gatunków==
 
==Spis gatunków==
 
{| class="wikitable"
 
{| class="wikitable"
! ''Ekrixinatosaurus''
+
|{{V| ''Ekrixinatosaurus''}}
| [[Calvo]], [[Rubilar-Roger]] i [[Moreno]], [[2004]]
+
| {{Kpt|[[Calvo]], [[Rubilar-Roger]]}} i {{Kpt|[[Moreno]]}}, [[2004]]
 
|-
 
|-
 
| = "Ekrixinatosaurus"
 
| = "Ekrixinatosaurus"
| [[Juarez Valieri]], [[Fiorelli]] i [[Cruz]], [[2004]]
+
| {{Kpt|[[Juarez Valieri]], [[Fiorelli]]}} i {{Kpt|[[Cruz]]}}, [[2004]]
 
|-
 
|-
! ''E. novasi''
+
|{{V| ''E. novasi''}}
| [[Calvo]], [[Rubilar-Roger]] i [[Moreno]], [[2004]]
+
| {{Kpt|[[Calvo]], [[Rubilar-Roger]]}} i {{Kpt|[[Moreno]]}}, [[2004]]
 
|-
 
|-
 
| = "Ekrixinatosaurus novasi"
 
| = "Ekrixinatosaurus novasi"
| [[Juarez Valieri]], [[Fiorelli]] i [[Cruz]], [[2004]]
+
| {{Kpt|[[Juarez Valieri]], [[Fiorelli]]}} i {{Kpt|[[Cruz]]}}, [[2004]]
 
|}
 
|}
  
Linia 94: Linia 77:
 
Carrano, M.T. & Sampson, S.D. (2008) "The phylogeny of Ceratosauria (Dinosauria: Theropoda)" Journal of Systematic Palaeontology, 6, 182-236.
 
Carrano, M.T. & Sampson, S.D. (2008) "The phylogeny of Ceratosauria (Dinosauria: Theropoda)" Journal of Systematic Palaeontology, 6, 182-236.
  
Juárez-Valieri, R.D., Porfiri, J.D. & Calvo, J.O. (2011) "New Information on Ekrixinatosaurus novasi Calvo et al 2004, a giant and massively-constructed Abelisauroid from the “Middle Cretaceous” of Patagonia" Calvo, J.O., Porfiri, J.D., González Riga & Dos Santos [ed.] "Paleontologia y dinosaurios desde América Latina" Editorial de la Universidad Nacional de Cuyo, 161-169.
+
Grillo, O.N. & Delcourt, R. (2017) "Allometry and body length of abelisauroid theropods: Pycnonemosaurus nevesi is the new king" Cretaceous Research, 69, 71-89. [[doi:10.1016/j.cretres.2016.09.001]
  
Paul, G.S. (2010) "The Princeton Field Guide to Dinosaurs" wyd. Princeton University
+
Juárez-Valieri, R.D., Porfiri, J.D. & Calvo, J.O. (2011) "New Information on ''Ekrixinatosaurus novasi'' Calvo et al 2004, a giant and massively-constructed Abelisauroid from the “Middle Cretaceous” of Patagonia" Calvo, J.O., Porfiri, J.D., González Riga & Dos Santos [ed.] "Paleontologia y dinosaurios desde América Latina" Editorial de la Universidad Nacional de Cuyo, 161-169.
  
http://archosaur.us/theropoddatabase/Ceratosauria.htm#Ekrixinatosaurusnovasi
+
Molina-Pérez, R. & Larramendi, A. (2019). "Dinosaur Facts and Figures: The Theropods and Other Dinosauriformes". wyd. Princeton University Press.
  
http://www.dinodata.org/index.php?option=com_content&task=view&id=6516&Itemid=67
+
Mortimer, M. (online 2014) [https://www.theropoddatabase.com/Ceratosauria.htm#Ekrixinatosaurusnovasi]
  
<references/></small>
+
Paul, G.S. (2024) "The Princeton Field Guide to Dinosaurs" wyd. Princeton University
 +
 
 +
</small>
  
 
[[Kategoria:Dinosauria]]
 
[[Kategoria:Dinosauria]]

Aktualna wersja na dzień 23:55, 7 cze 2024

Autor: Maciej Ziegler
Korekta: Adrian Tkocz, Tomasz Sokołowski, Łukasz Czepiński, Kamil Kamiński


Ekrixinatosaurus (ekriksinatozaur)
Długość 6,5-8,2 m
Masa 0,8-1,4 t
Dieta mięsożerny
Miejsce Argentyna, Neuquén

(formacja Candeleros)

Czas
252 201 145
66

ok. 100-97 Ma
późna kreda (wczesny cenoman)

Systematyka Dinosauria

Saurischia

Theropoda

Ceratosauria

Abelisauridae

? Carnotaurinae

? Brachyrostra

Ekrixinatosaurus novasi by Henrique Paes.png
Rekonstrukcja. Autor: Paleocolour [3].

Wstęp

Ekrixinatosaurus to rodzaj abelizauryda żyjącego w "środkowej" kredzie (cenoman) na terenach dzisiejszej Argentyny (prowincja Neuquén, Patagonia). Skamieliny tego dinozaura odkryto w 1999 roku, ale opisano dopiero w 2004.

Etymologia

Ekrixinatosaurus został odkryty dzięki zastosowaniu materiałów wybuchowych - stąd nazwa oznaczająca "jaszczura zrodzonego z eksplozji" (Ekrixi to po grecku "eksplozja", nato - łac. "narodziny" i saurus - gr. "jaszczur"). Epitet gatunkowy nadano na cześć Fernando Novasa, paleontologa zajmującego się między innymi abelizaurydami.

Materiał kopalny

Znaleziono jedynie jednego, dość kompletnego osobnika oznaczonego MUCPv-294 (holotyp znajduje się w Museo de la Universidad Nacional del Comahue, Buenos Aires, Neuquén). Na szkielet czaszkowy składają się: niecałe kości szczękowe, kości zaoczodołowe, kość łuskowa, kości czołowe, ciemieniowe, kość potyliczna, kolec nozdrzowy tylny, niekompletne kości zębowe oraz zęby. Poza tym znaleziono: kręgi szyjne, piersiowe, żebra, kręgi ogonowe i szewrony, kości miednicy: biodrową, kulszową, łonową oraz kości kończyn tylnych: kości udowe, strzałkowe, kość skokowa, kość piętową, kości śródstopia, palce i pazury.

Budowa i wymiary

Ekrixinatosaurus był bardzo dużym i masywnym abelizaurydem. Czaszka została oszacowana na podstawie Carnotaurus i Majungasaurus na 83 cm długości (Calvo i in., 2004) i nieznaną metodą na 85 cm (Juárez-Valieri i in., 2011), lecz najbardziej podobny i blisko spokrewniony jest Skorpiovenator, na podstawie którego można oszacować długość czaszki na 75-80 cm (wg Canale i in., 2009, ryc. 2b). Długość Ekrixinatosaurus została oszacowana na 7-8 m (Calvo i in., 2004), 6,5 m (Paul, 2024) i 10-11 m (Juárez-Valieri i in., 2011); wg tych ostatnich jest to największy (nazwany) abelizauryd - zob. więcej w Abelisauridae#Wymiary. Wg Grillo i Delcourta (2017) omawiany teropod mierzył 6,54-8,16 m. Molina-Pérez i Larramendi (2019) ocenili ekriksinatozaura na 8,2 m długości i 1,4 t masy, a więc porównywalnie z Majungasaurus, ale mniej niż w przypadku m.in. Rajasaurus, Rahiolisaurus czy Pycnonemosaurus. Wg tych autorów Ekrixinatosaurus był nieco dłuższy niż Carnotaurus, ale dość wyraźnie lżejszy od niego. Oszacowania mówiące o 10-11 m są najprawdopodobniej błędne i bazowały głównie na pomiarach czaszki, nie uwzględniając proporcji kończyn.

Czaszka była proporcjonalnie większa niż u karnotaura. Jak u innych zaawansowanych abelizaurydów, kość szczękowa była krótka i wysoka, a kość zębowa – stosunkowo niska i zakrzywiona w widoku bocznym. W kości szczękowej znajdowało się 16 spłaszczonych bocznie i piłkowanych na obu krawędziach zębów. Kręgi szyjne były ściśnięte przednio-bocznie. Kość udowa była nieco dłuższa od stosunkowo smukłej kości piszczelowej.

Rekonstrukcja czaszki. Autor: Joseph Shanks. [1].].

Paleoekologia

Ekryksinatozaur był zapewne drapieżnikiem. Jego szczątki odnaleziono w osadach formacji Candeleros (ale pojawiła się też sugestia, że w Portezuelo). Żył na podmokłych terenach Gondwany wraz z rybami, żabami, wężami, żółwiami, ssakami i sfenodontami (z których dziś żyje jedynie hatteria). Większa fauna obejmowała dinozaury: zauropody takie jak rebbachizauryd Limaysaurus i tytanozaur Andesaurus, tajemniczy przedstawiciel Ornithischia - Jakapil, ogromne karcharodontozaurydy - Giganotosaurus, eumaniraptoryBuitreraptor, alwarezaurydy - Alnashetri czy bazalne celurozaury - Bicentenaria.

Para ekriksinatozaurów w naturalnym środowisku, w towarzystwie roślinożernych zauropodów i ogromnych drapieżnych giganotozaurów. Autor: ABelov2014. [2].

Pozycja filogenetyczna

Pokrewieństwo Ekrixinatosaurus z innymi abelizaurydami jest kwestią kontrowersyjną. Wg większości - w tym nowszych i obszerniejszych - analiz kladystycznych (np. Canale i in. (2009) ekryksinatozaur znajduje się w Brachyrostra, w pobliżu Skorpiovenator. Wg analizy Carrano i Sampsona (2008) jest bardziej bazalny i nie należy do kladu zawierającego większość pozostałych abelizaurydów (poza wczesnym, afrykańskim Rugops)., zob. więcej w Ceratosauria#Kladogramy.

Spis gatunków

Ekrixinatosaurus Calvo, Rubilar-Roger i Moreno, 2004
= "Ekrixinatosaurus" Juarez Valieri, Fiorelli i Cruz, 2004
E. novasi Calvo, Rubilar-Roger i Moreno, 2004
= "Ekrixinatosaurus novasi" Juarez Valieri, Fiorelli i Cruz, 2004

Bibliografia

Calvo, J.O., Rubilar, D., & Moreno, K. (2004) "A new Abelisauridae (Dinosauria: Theropoda) from northwest Patagonia" Ameghiniana 41: 555-563.

Canale, J.I., Scanferla, C.A., Agnolin, F.L. & Novas, F.E. (2009) "New carnivorous dinosaur from the Late Cretaceous of NW Patagonia and the evolution of abelisaurid theropods" Naturwissenschaften, 96, 409-414. doi 10.1007/s00114-008-0487-4.

Carrano, M.T. & Sampson, S.D. (2008) "The phylogeny of Ceratosauria (Dinosauria: Theropoda)" Journal of Systematic Palaeontology, 6, 182-236.

Grillo, O.N. & Delcourt, R. (2017) "Allometry and body length of abelisauroid theropods: Pycnonemosaurus nevesi is the new king" Cretaceous Research, 69, 71-89. [[doi:10.1016/j.cretres.2016.09.001]

Juárez-Valieri, R.D., Porfiri, J.D. & Calvo, J.O. (2011) "New Information on Ekrixinatosaurus novasi Calvo et al 2004, a giant and massively-constructed Abelisauroid from the “Middle Cretaceous” of Patagonia" Calvo, J.O., Porfiri, J.D., González Riga & Dos Santos [ed.] "Paleontologia y dinosaurios desde América Latina" Editorial de la Universidad Nacional de Cuyo, 161-169.

Molina-Pérez, R. & Larramendi, A. (2019). "Dinosaur Facts and Figures: The Theropods and Other Dinosauriformes". wyd. Princeton University Press.

Mortimer, M. (online 2014) [4]

Paul, G.S. (2024) "The Princeton Field Guide to Dinosaurs" wyd. Princeton University