Eoraptor: Różnice pomiędzy wersjami
m (czas) |
m |
||
| (Nie pokazano 13 wersji utworzonych przez 4 użytkowników) | |||
| Linia 1: | Linia 1: | ||
| − | + | Do sprawdzenia i aktualizacji. | |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | | | + | {{Opis |
| − | + | |Autor = [[Maciej Ziegler]], [[Sebastian Oziemski]], [[Kamil Kamiński]] | |
| − | | | + | |Korekta = [[Marcin Szermański]], [[Karol Sabath]], [[Łukasz Czepiński]], [[Adrian Tkocz]] |
| − | + | |nazwa = ''Eoraptor'' (eoraptor) | |
| − | | | + | |długość = 1 (1,7?) m |
| − | + | |wysokość = | |
| − | | [[Argentyna]] | + | |masa = kilka kg |
| − | + | |dieta = wszystkożerny / roślinożerny | |
| − | <small>([[formacja]] [[Ischigualasto]])</small> | + | |miejsce = [[Argentyna]] |
| − | | | + | <small>San Juan ([[formacja]] [[Ischigualasto]])</small> |
| − | + | |czas = {{Występowanie|232|230}} | |
| − | + | 232-230 [[Ma]] | |
<small>[[późny trias]] (późny [[karnik]])</small> | <small>[[późny trias]] (późny [[karnik]])</small> | ||
| − | | | + | |systematyka = |
| − | + | [[Dinosauria]] | |
| − | |||
[[Saurischia]] | [[Saurischia]] | ||
| Linia 47: | Linia 22: | ||
? [[Eusaurischia]] | ? [[Eusaurischia]] | ||
| − | ? [[Sauropodomorpha]] | + | ? [[Sauropodomorpha]] / ? [[Theropoda]] |
?? [[Guaibasauridae]] | ?? [[Guaibasauridae]] | ||
| − | | | + | |grafika = Eoraptor_1_by_Kahless28.jpg |
| − | + | |podpis = Autor: [[Jakub Kowalski]] [http://kahless28.deviantart.com]. | |
| − | + | |PorównanieGrupa = Saurischia_bazalne | |
| − | |} | + | |PorównanieDługość = 1 |
| − | + | |mapa = | |
| + | }} | ||
==Wstęp== | ==Wstęp== | ||
''Eoraptor'' to wczesny i mały dinozaur [[Saurischia|gadziomiedniczny]] – prawdopodobnie zauropodomorf lub prymitywny teropod. Było to szybkie i zwinne zwierzę. | ''Eoraptor'' to wczesny i mały dinozaur [[Saurischia|gadziomiedniczny]] – prawdopodobnie zauropodomorf lub prymitywny teropod. Było to szybkie i zwinne zwierzę. | ||
==Odkrycie i lokalizacja== | ==Odkrycie i lokalizacja== | ||
| − | W [[1991]] roku | + | W [[1991]] roku Martinez odkrył szczątki zwierzęcia, a wstępny opis naukowy ukazał się w [[1993]] roku ''Eoraptor'' dostarczył wielu informacji na temat ewolucji wczesnych dinozaurów. Miał już dinozaurze cechy włącznie z wyspecjalizowaną panewką stawu biodrowego, umożliwiającą dinozaurom przyjęcie postawy z nogami pionowo ustawionymi pod tułowiem. |
==Materiał kopalny== | ==Materiał kopalny== | ||
| − | [[Holotyp]] (PVSJ 512) to niemal kompletny szkielet | + | [[Holotyp]] (PVSJ 512) to niemal kompletny szkielet, któremu brakuje jedynie tylnych kręgów ogonowych. Może być młody ([[Tykoski]], [[2005]] - nieopublikowane). |
| + | [[Plik: Eoraptor_NT_small.jpg|300px|thumb|right|Rekonstrukcja na tle sylwetki człowieka. Autor: Nobu Tamura [http://spinops.blogspot.com/2015/07/eoraptor-lunensis.html?q=Eoraptor].]] | ||
==Budowa i interpretacja== | ==Budowa i interpretacja== | ||
| − | ''Eoraptor'' przypominał mocno rodzaj ''[[Panphagia]]''. | + | ''Eoraptor'' przypominał mocno rodzaj ''[[Panphagia]]''. Jego czaszka była lekko zbudowana, z nieznacznie powiększonymi nozdrzami zewnętrznymi. Eoraptor miał nietypowe uzębienie. Tylna cześć jego szczęk zaopatrzona była w zakrzywione, ostre zęby, zaś te znajdujące się na samym przodzie górnej szczęki były liściokształtne i przypominały zęby zauropodomorfów. Piłkowanie zębów było większe i zorientowane bardziej pionowo niż miało to miejsce u typowych teropodów ([[Paul Sereno|Sereno]] i in., 2013). Bezzębny przedni koniec kości zębowej, który był otoczony przez parę widocznych otworów naczyniowych, mógł być miejscem przyczepu niewielkiego dziobu, jak u (innych?) [[bazalny]]ch zauropodomorfów. Wg Martineza i współpracowników budowa zębów wskazuje na wszystkożerność lub nawet całkowitą roślinożerność omawianego dinozaura. ''Eoraptor'' miał staw śródżuchwowy, co łączy go z teropodami; u eoraptora staw ten był jednak słabiej rozwinięty. |
| + | |||
| + | Trzony kręgów były wydrążone, ale bez wyraźnych śladów pneumatyzacji. Wszystkie kości długie miały wydrążone trzony. Kość promieniowa i łokciowa były masywniejsze, dłoń proporcjonalnie krótsza, a jej pazury – mniej zakrzywione niż u ''[[Eodromaeus]]''. Budowa paliczków dłoni wykazywała cechy typowe dla bazalnych zauropodomorfów. Dłoń miała pięć palców, ale dwa ostatnie były wyraźnie zredukowane. Tylne kończyny były bardziej masywne niż u eodroma, a kość piszczelowa przewyższała długością kość udową, co wskazuje na zdolność do szybkiego biegu (Sereno i in., 2013). | ||
| + | [[Plik: Royal_Ontario_Museum_Eoraptor.JPG|300px|thumb|right|Zrekonstruowany szkielet. Autor zdjęcia: The Lord of Allosaurus [https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Royal_Ontario_Museum_Eoraptor.JPG].]] | ||
| + | |||
| + | Autorzy opisu (Sereno i in., 1993) uznali eoraptora za teropoda, co było później powielane w licznych publikacjach. Późniejsze badania klasyfikowały go jak bazalnego teropoda lub bardziej prymitywnego przedstawiciela [[Saurischia]] (Nesbit i in., 2009). W niektórych pracach uznawano go również za bazalnego zauropodomorfa (np. Martinez i in. [2011]; Sereno i in. [2013]). Dokładna pozycja systematyczna eoraptora pozostaje więc niejasna. | ||
==Rozmiary== | ==Rozmiary== | ||
| − | [[Sereno]] i in. ([[1993]]) | + | [[Plik: Eoraptor_Japan.jpg|300px|thumb|right|Zrekonstruowany szkielet. Autor zdjęcia: Kentaro Ohno [https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Eoraptor_Japan.jpg].]] |
| + | [[Paul Sereno|Sereno]] i in. ([[1993]]) ocenili długość eoraptora na 1 metr. Inne wyniki daje oszacowanie [[Gregory Paul|Paul]]a ([[2010]]) i [[Michael Mortimer|Mortimer]]a - który wskazuje, że podana przez Sereno i in. ([[1993]]) długość 1 m jest bazowana na bardzo krótkim jak na bazalnego gadziomiednicznego dinozaura ogonie - eoraptor więc mógł wg nich osiągać 1,7 m. | ||
==Etymologia== | ==Etymologia== | ||
Nazwa ''Eoraptor'' to połączenie greckiego ''eos'' (świt, początek), co odnosi się do prymitywnej budowy i wczesnego okresu występowania i łacińskiego ''raptor'' (rabuś), wiążącego się z drapieżnością i łapami przystosowanymi do chwytania (później okazało się, że nazwa jest raczej nietrafna, bo eoraptor prawdopodobnie był wszystkożercą). Epitet gatunkowy (''lunensis''; od łac. ''luna'', księżyc i łac. -''ensis'', miejsce) pochodzi od miejsca znalezienia - Doliny Księżycowej. | Nazwa ''Eoraptor'' to połączenie greckiego ''eos'' (świt, początek), co odnosi się do prymitywnej budowy i wczesnego okresu występowania i łacińskiego ''raptor'' (rabuś), wiążącego się z drapieżnością i łapami przystosowanymi do chwytania (później okazało się, że nazwa jest raczej nietrafna, bo eoraptor prawdopodobnie był wszystkożercą). Epitet gatunkowy (''lunensis''; od łac. ''luna'', księżyc i łac. -''ensis'', miejsce) pochodzi od miejsca znalezienia - Doliny Księżycowej. | ||
| + | |||
| + | ==Paleoekologia== | ||
| + | [[Plik: Eoraptor%26Herrerasaurus.jpg|300px|thumb|right|Eoraptor pożerający jaszczurkę w towarzystwie herrerazaura. Autor: Melissa Frankford [https://www.deviantart.com/mmfrankford/art/Herrerasaurus-and-Eoraptor-93935819].]] | ||
| + | ''Eoraptor'' żył obok innych prymitywnych dinozaurów, m.in. roślinożernego ''[[Pisanosaurus]]'' i większego od siebie drapieżnika - ''[[Herrerasaurus]]''. Ten drugi mógł stanowić realne zagrożenie dla eoraptora. Oprócz dinozaurów żyło tam mnóstwo innych zwierząt – rynchozaury, dicynodonty czy aetozaury. Największym drapieżnikiem tego ekosystemu był potężny rauizuch ''Sarcosuchus''. | ||
==Spis gatunków== | ==Spis gatunków== | ||
{| class="wikitable" | {| class="wikitable" | ||
| − | + | |{{V|''Eoraptor''}} | |
| − | | {{Kpt|[[Sereno]], [[Forster]], [[Rogers]]}} i {{Kpt|[[Monetta]]}}, [[1993]] | + | | {{Kpt|[[Paul Sereno|Sereno]], [[Catherine Forster|Forster]], [[Raymond Rogers|Rogers]]}} i {{Kpt|[[Alfredo Monetta|Monetta]]}}, [[1993]] |
|- | |- | ||
| − | + | |{{V|''Eoraptor lunensis''}} | |
| {{Kpt|Sereno, Forster, Rogers}} i {{Kpt|Monetta}}, 1993 | | {{Kpt|Sereno, Forster, Rogers}} i {{Kpt|Monetta}}, 1993 | ||
|} | |} | ||
| Linia 86: | Linia 73: | ||
Balter, M. (2011) "Pint-Sized Predator Rattles The Dinosaur Family Tree" Science, 331 (6014), 134. doi: 10.1126/science.331.6014.134 | Balter, M. (2011) "Pint-Sized Predator Rattles The Dinosaur Family Tree" Science, 331 (6014), 134. doi: 10.1126/science.331.6014.134 | ||
| − | Bonaparte, J. F., Brea, G., Schultz, C. L. & Martinelli, A. G. (2007) "A new specimen of ''Guaibasaurus candelariensis'' (basal Saurischia) from the Late Triassic Caturrita Formation of southern Brazil" Historical Biology, 19(1), 73-82 | + | Bonaparte, J.F., Brea, G., Schultz, C.L. & Martinelli, A.G. (2007) "A new specimen of ''Guaibasaurus candelariensis'' (basal Saurischia) from the Late Triassic Caturrita Formation of southern Brazil" Historical Biology, 19(1), 73-82 |
| − | Brusatte, S. L., Nesbitt, S. J., Irmis, R. B., Butler, R. J., Benton, M. J. & Norell, M. A. (2010B) "The origin and early radiation of dinosaurs" Earth-Science Reviews, 101, 68–100. | + | Brusatte, S.L., Nesbitt, S.J., Irmis, R.B., Butler, R.J., Benton, M.J. & Norell, M.A. (2010B) "The origin and early radiation of dinosaurs" Earth-Science Reviews, 101, 68–100. |
Langer, M.C., Ezcurra, M.D., Bittencourt, J.S. & Novas, F.E. (2009) "The origin and early evolution of dinosaurs" Biological Reviews, 84, 1-56. | Langer, M.C., Ezcurra, M.D., Bittencourt, J.S. & Novas, F.E. (2009) "The origin and early evolution of dinosaurs" Biological Reviews, 84, 1-56. | ||
| Linia 99: | Linia 86: | ||
Sereno, P.C., Forster, C.A., Rogers, R.R. & Monetta, A.M. (1993) "Primitive dinosaur skeleton from Argentina and the early evolution of Dinosauria" Nature, 361, 64-66. | Sereno, P.C., Forster, C.A., Rogers, R.R. & Monetta, A.M. (1993) "Primitive dinosaur skeleton from Argentina and the early evolution of Dinosauria" Nature, 361, 64-66. | ||
| + | |||
| + | Sereno, P.C., Martínez, R.N. & Alcober, O.A. (2013) "Osteology of Eoraptor lunensis (Dinosauria, Sauropodomorpha)" Journal of Vertebrate Paleontology, 32(6 - supplement, Memoir 12, "Basal sauropodomorphs and the vertebrate fossil record of the Ischigualasto Formation (Late Triassic: Carnian-Norian) of Argentina"), 83–179. [[doi:10.1080/02724634.2013.820113]]. | ||
Mortimer, online: http://home.comcast.net/~eoraptor/Non-t ... orlunensis | Mortimer, online: http://home.comcast.net/~eoraptor/Non-t ... orlunensis | ||
| Linia 118: | Linia 107: | ||
[[Kategoria:Trias]] | [[Kategoria:Trias]] | ||
[[Kategoria:Karnik]] | [[Kategoria:Karnik]] | ||
| − | [[Kategoria:Do | + | [[Kategoria:Do sprawdzenia]] |
Aktualna wersja na dzień 21:55, 24 mar 2024
Do sprawdzenia i aktualizacji.
| Autor: | Maciej Ziegler, Sebastian Oziemski, Kamil Kamiński |
| Korekta: | Marcin Szermański, Karol Sabath, Łukasz Czepiński, Adrian Tkocz |
| Eoraptor (eoraptor) | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Długość | 1 (1,7?) m | ||||
| Masa | kilka kg | ||||
| Dieta | wszystkożerny / roślinożerny | ||||
| Miejsce | Argentyna
San Juan (formacja Ischigualasto) | ||||
| Czas |
232-230 Ma późny trias (późny karnik) | ||||
| Systematyka | Dinosauria
? Sauropodomorpha / ? Theropoda | ||||
 Autor: Jakub Kowalski [5].
Porównanie wielkości Eoraptor i człowieka. | |||||
Wstęp
Eoraptor to wczesny i mały dinozaur gadziomiedniczny – prawdopodobnie zauropodomorf lub prymitywny teropod. Było to szybkie i zwinne zwierzę.
Odkrycie i lokalizacja
W 1991 roku Martinez odkrył szczątki zwierzęcia, a wstępny opis naukowy ukazał się w 1993 roku Eoraptor dostarczył wielu informacji na temat ewolucji wczesnych dinozaurów. Miał już dinozaurze cechy włącznie z wyspecjalizowaną panewką stawu biodrowego, umożliwiającą dinozaurom przyjęcie postawy z nogami pionowo ustawionymi pod tułowiem.
Materiał kopalny
Holotyp (PVSJ 512) to niemal kompletny szkielet, któremu brakuje jedynie tylnych kręgów ogonowych. Może być młody (Tykoski, 2005 - nieopublikowane).
Budowa i interpretacja
Eoraptor przypominał mocno rodzaj Panphagia. Jego czaszka była lekko zbudowana, z nieznacznie powiększonymi nozdrzami zewnętrznymi. Eoraptor miał nietypowe uzębienie. Tylna cześć jego szczęk zaopatrzona była w zakrzywione, ostre zęby, zaś te znajdujące się na samym przodzie górnej szczęki były liściokształtne i przypominały zęby zauropodomorfów. Piłkowanie zębów było większe i zorientowane bardziej pionowo niż miało to miejsce u typowych teropodów (Sereno i in., 2013). Bezzębny przedni koniec kości zębowej, który był otoczony przez parę widocznych otworów naczyniowych, mógł być miejscem przyczepu niewielkiego dziobu, jak u (innych?) bazalnych zauropodomorfów. Wg Martineza i współpracowników budowa zębów wskazuje na wszystkożerność lub nawet całkowitą roślinożerność omawianego dinozaura. Eoraptor miał staw śródżuchwowy, co łączy go z teropodami; u eoraptora staw ten był jednak słabiej rozwinięty.
Trzony kręgów były wydrążone, ale bez wyraźnych śladów pneumatyzacji. Wszystkie kości długie miały wydrążone trzony. Kość promieniowa i łokciowa były masywniejsze, dłoń proporcjonalnie krótsza, a jej pazury – mniej zakrzywione niż u Eodromaeus. Budowa paliczków dłoni wykazywała cechy typowe dla bazalnych zauropodomorfów. Dłoń miała pięć palców, ale dwa ostatnie były wyraźnie zredukowane. Tylne kończyny były bardziej masywne niż u eodroma, a kość piszczelowa przewyższała długością kość udową, co wskazuje na zdolność do szybkiego biegu (Sereno i in., 2013).
Autorzy opisu (Sereno i in., 1993) uznali eoraptora za teropoda, co było później powielane w licznych publikacjach. Późniejsze badania klasyfikowały go jak bazalnego teropoda lub bardziej prymitywnego przedstawiciela Saurischia (Nesbit i in., 2009). W niektórych pracach uznawano go również za bazalnego zauropodomorfa (np. Martinez i in. [2011]; Sereno i in. [2013]). Dokładna pozycja systematyczna eoraptora pozostaje więc niejasna.
Rozmiary
Sereno i in. (1993) ocenili długość eoraptora na 1 metr. Inne wyniki daje oszacowanie Paula (2010) i Mortimera - który wskazuje, że podana przez Sereno i in. (1993) długość 1 m jest bazowana na bardzo krótkim jak na bazalnego gadziomiednicznego dinozaura ogonie - eoraptor więc mógł wg nich osiągać 1,7 m.
Etymologia
Nazwa Eoraptor to połączenie greckiego eos (świt, początek), co odnosi się do prymitywnej budowy i wczesnego okresu występowania i łacińskiego raptor (rabuś), wiążącego się z drapieżnością i łapami przystosowanymi do chwytania (później okazało się, że nazwa jest raczej nietrafna, bo eoraptor prawdopodobnie był wszystkożercą). Epitet gatunkowy (lunensis; od łac. luna, księżyc i łac. -ensis, miejsce) pochodzi od miejsca znalezienia - Doliny Księżycowej.
Paleoekologia
Eoraptor żył obok innych prymitywnych dinozaurów, m.in. roślinożernego Pisanosaurus i większego od siebie drapieżnika - Herrerasaurus. Ten drugi mógł stanowić realne zagrożenie dla eoraptora. Oprócz dinozaurów żyło tam mnóstwo innych zwierząt – rynchozaury, dicynodonty czy aetozaury. Największym drapieżnikiem tego ekosystemu był potężny rauizuch Sarcosuchus.
Spis gatunków
| Eoraptor | Sereno, Forster, Rogers i Monetta, 1993 |
| Eoraptor lunensis | Sereno, Forster, Rogers i Monetta, 1993 |
Bibliografia
Balter, M. (2011) "Pint-Sized Predator Rattles The Dinosaur Family Tree" Science, 331 (6014), 134. doi: 10.1126/science.331.6014.134
Bonaparte, J.F., Brea, G., Schultz, C.L. & Martinelli, A.G. (2007) "A new specimen of Guaibasaurus candelariensis (basal Saurischia) from the Late Triassic Caturrita Formation of southern Brazil" Historical Biology, 19(1), 73-82
Brusatte, S.L., Nesbitt, S.J., Irmis, R.B., Butler, R.J., Benton, M.J. & Norell, M.A. (2010B) "The origin and early radiation of dinosaurs" Earth-Science Reviews, 101, 68–100.
Langer, M.C., Ezcurra, M.D., Bittencourt, J.S. & Novas, F.E. (2009) "The origin and early evolution of dinosaurs" Biological Reviews, 84, 1-56.
Martinez, R.N., Sereno, P.C., Alcober, O.A., Colombi, C.E., Renne, P.R., Montanez, I.P. & Currie, B.S. (2011) "A basal dinosaur from the dawn of the dinosaur era in southwestern Pangaea" Science, 331, 206-210. doi: 10.1126/science.1198467
Nesbitt, S.J., Smith, N.D., Irmis, R.B., Turner, A.H., Downs, A. & Norell, M.A. (2009) "A complete skeleton of a Late Triassic saurischian and the early evolution of dinosaurs" Science, 326, 1530-1533.
Sereno, P.C. (2007) "The phylogenetic relationships of early dinosaurs: a comparative report" Historical Biology, 19, 145-155.
Sereno, P.C., Forster, C.A., Rogers, R.R. & Monetta, A.M. (1993) "Primitive dinosaur skeleton from Argentina and the early evolution of Dinosauria" Nature, 361, 64-66.
Sereno, P.C., Martínez, R.N. & Alcober, O.A. (2013) "Osteology of Eoraptor lunensis (Dinosauria, Sauropodomorpha)" Journal of Vertebrate Paleontology, 32(6 - supplement, Memoir 12, "Basal sauropodomorphs and the vertebrate fossil record of the Ischigualasto Formation (Late Triassic: Carnian-Norian) of Argentina"), 83–179. doi:10.1080/02724634.2013.820113.
Mortimer, online: http://home.comcast.net/~eoraptor/Non-t ... orlunensis
Paul, G.S. (2010) "The Princeton Field Guide to Dinosaurs" wyd. Princeton University
Tykoski, R.S (2005) "Anatomy, Ontogeny, and Phylogeny of Coelophysoid Theropods" Dysertacja doktorska, University of Texas
![[2]](https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Royal_Ontario_Museum_Eoraptor.JPG){kind=link}
![[3]](https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Eoraptor_Japan.jpg){kind=link}