Ekrixinatosaurus: Różnice pomiędzy wersjami
(Utworzył nową stronę „<small> {| class="wikitable" style="background-color:CornSilk" | Autor: | Korekta: |- | Maciej Ziegler | Adrian Tkocz Tomasz Sokołowski [[Łukasz Czepińs...”) |
m |
||
| (Nie pokazano 16 wersji utworzonych przez 4 użytkowników) | |||
| Linia 1: | Linia 1: | ||
| − | + | {{DISPLAYTITLE: ''Ekrixinatosaurus''}} | |
| − | { | + | {{Opis |
| − | | Autor | + | |Autor = [[Maciej Ziegler]] |
| − | + | |Korekta = [[Adrian Tkocz]], [[Tomasz Sokołowski]], [[Łukasz Czepiński]], [[Kamil Kamiński]] | |
| − | + | |nazwa = ''Ekrixinatosaurus'' (ekriksinatozaur) | |
| − | + | |długość = 6,5-8,2 m | |
| − | | [[Adrian Tkocz]] | + | |wysokość = |
| − | [[Tomasz Sokołowski]] | + | |masa = 0,8-1,4 t |
| − | + | |dieta = mięsożerny | |
| − | [[Łukasz Czepiński]] | + | |miejsce = [[Argentyna]], Neuquén |
| − | | | + | <small>([[formacja]] [[Candeleros]])</small> |
| − | + | |czas = {{Występowanie|100|97}} | |
| − | + | ok. 100-97 [[Ma]]<br> | |
| − | + | <small>[[późna kreda]] (wczesny [[cenoman]])</small> | |
| − | + | |systematyka = | |
| − | + | [[Dinosauria]] | |
| − | |||
| − | |- | ||
| − | |||
| − | | | ||
| − | |||
| − | |- | ||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | | | ||
| − | |||
| − | | [[Argentyna]] | ||
| − | |||
| − | <small>([[formacja | ||
| − | |||
| − | |||
| − | |- | ||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | <small> | ||
| − | | | ||
| − | |||
| − | |||
| − | [[Saurischia]] | + | [[Saurischia]] |
[[Theropoda]] | [[Theropoda]] | ||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
[[Ceratosauria]] | [[Ceratosauria]] | ||
| − | |||
| − | |||
[[Abelisauridae]] | [[Abelisauridae]] | ||
| Linia 57: | Linia 27: | ||
? [[Brachyrostra]] | ? [[Brachyrostra]] | ||
| − | | | + | |grafika = Ekrixinatosaurus_novasi_by_Henrique_Paes.png |
| − | | | + | |podpis = Rekonstrukcja. Autor: Paleocolour [https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Ekrixinatosaurus_novasi_by_Henrique_Paes.png]. |
| − | + | |PorównanieGrupa = | |
| − | |} | + | |PorównanieDługość = |
| − | + | |mapa = | |
| + | }} | ||
==Wstęp== | ==Wstęp== | ||
| − | ''Ekrixinatosaurus'' to [[rodzaj]] abelizauryda żyjącego w "środkowej" kredzie ([[cenoman]]) na terenach dzisiejszej Argentyny (prowincja Neuquén, | + | ''Ekrixinatosaurus'' to [[rodzaj]] abelizauryda żyjącego w "środkowej" kredzie ([[cenoman]]) na terenach dzisiejszej Argentyny (prowincja Neuquén, Patagonia). Skamieliny tego dinozaura odkryto w [[1999]] roku, ale opisano dopiero w [[2004]]. |
==Etymologia== | ==Etymologia== | ||
| − | ''Ekrixinatosaurus'' został odkryty dzięki zastosowaniu materiałów wybuchowych - stąd nazwa oznaczająca "jaszczura zrodzonego z eksplozji" (''Ekrixi'' to po grecku "eksplozja", ''nato'' - łac. "narodziny" i ''saurus'' - gr. "jaszczur"). Epitet gatunkowy nadano na cześć Fernando | + | ''Ekrixinatosaurus'' został odkryty dzięki zastosowaniu materiałów wybuchowych - stąd nazwa oznaczająca "jaszczura zrodzonego z eksplozji" (''Ekrixi'' to po grecku "eksplozja", ''nato'' - łac. "narodziny" i ''saurus'' - gr. "jaszczur"). Epitet gatunkowy nadano na cześć [[Fernando Novas]]a, paleontologa zajmującego się między innymi abelizaurydami. |
==Materiał kopalny== | ==Materiał kopalny== | ||
Znaleziono jedynie jednego, dość kompletnego osobnika oznaczonego MUCPv-294 ([[holotyp]] znajduje się w Museo de la Universidad Nacional del Comahue, Buenos Aires, Neuquén). Na szkielet czaszkowy składają się: niecałe kości szczękowe, kości zaoczodołowe, kość łuskowa, kości czołowe, ciemieniowe, kość potyliczna, kolec nozdrzowy tylny, niekompletne kości zębowe oraz zęby. Poza tym znaleziono: kręgi szyjne, piersiowe, żebra, kręgi ogonowe i szewrony, kości miednicy: biodrową, kulszową, łonową oraz kości kończyn tylnych: kości udowe, strzałkowe, kość skokowa, kość piętową, kości śródstopia, palce i pazury. | Znaleziono jedynie jednego, dość kompletnego osobnika oznaczonego MUCPv-294 ([[holotyp]] znajduje się w Museo de la Universidad Nacional del Comahue, Buenos Aires, Neuquén). Na szkielet czaszkowy składają się: niecałe kości szczękowe, kości zaoczodołowe, kość łuskowa, kości czołowe, ciemieniowe, kość potyliczna, kolec nozdrzowy tylny, niekompletne kości zębowe oraz zęby. Poza tym znaleziono: kręgi szyjne, piersiowe, żebra, kręgi ogonowe i szewrony, kości miednicy: biodrową, kulszową, łonową oraz kości kończyn tylnych: kości udowe, strzałkowe, kość skokowa, kość piętową, kości śródstopia, palce i pazury. | ||
| + | |||
| + | ==Budowa i wymiary== | ||
| + | ''Ekrixinatosaurus'' był bardzo dużym i masywnym abelizaurydem. Czaszka została oszacowana na podstawie ''[[Carnotaurus]]'' i ''[[Majungasaurus]]'' na 83 cm długości (Calvo i in., 2004) i nieznaną metodą na 85 cm (Juárez-Valieri i in., 2011), lecz najbardziej podobny i blisko spokrewniony jest ''[[Skorpiovenator]]'', na podstawie którego można oszacować długość czaszki na 75-80 cm (wg Canale i in., 2009, ryc. 2b). Długość ''Ekrixinatosaurus'' została oszacowana na 7-8 m (Calvo i in., 2004), 6,5 m (Paul, 2024) i 10-11 m (Juárez-Valieri i in., 2011); wg tych ostatnich jest to największy (nazwany) abelizauryd - zob. więcej w [[Abelisauridae#Wymiary]]. Wg Grillo i Delcourta (2017) omawiany teropod mierzył 6,54-8,16 m. Molina-Pérez i Larramendi (2019) ocenili ekriksinatozaura na 8,2 m długości i 1,4 t masy, a więc porównywalnie z ''[[Majungasaurus]]'', ale mniej niż w przypadku m.in. ''[[Rajasaurus]]'', ''[[Rahiolisaurus]]'' czy ''[[Pycnonemosaurus]]''. Wg tych autorów ''Ekrixinatosaurus'' był nieco dłuższy niż ''[[Carnotaurus]]'', ale dość wyraźnie lżejszy od niego. Oszacowania mówiące o 10-11 m są najprawdopodobniej błędne i bazowały głównie na pomiarach czaszki, nie uwzględniając proporcji kończyn. | ||
| + | |||
| + | Czaszka była proporcjonalnie większa niż u karnotaura. Jak u innych zaawansowanych abelizaurydów, kość szczękowa była krótka i wysoka, a kość zębowa – stosunkowo niska i zakrzywiona w widoku bocznym. W kości szczękowej znajdowało się 16 spłaszczonych bocznie i piłkowanych na obu krawędziach zębów. Kręgi szyjne były ściśnięte przednio-bocznie. Kość udowa była nieco dłuższa od stosunkowo smukłej kości piszczelowej. | ||
| + | [[Plik:Ekrixinatosaurus_novasi_skull_diagram.png|300px|thumb|right| Rekonstrukcja czaszki. Autor: Joseph Shanks. [https://www.deviantart.com/paleojoe/art/Ekrixinatosaurus-novasi-680596962].]. ]] | ||
==Paleoekologia== | ==Paleoekologia== | ||
| − | Ekryksinatozaur był zapewne drapieżnikiem. Jego szczątki odnaleziono w osadach formacji Candeleros (ale pojawiła się też sugestia, że w Portezuelo). Żył na podmokłych terenach Gondwany wraz z rybami, żabami, wężami, żółwiami, ssakami i sfenodontami (z których dziś żyje jedynie hatteria). Większa fauna obejmowała dinozaury: zauropody takie jak rebbachizauryd ''[[Limaysaurus]]'' i | + | Ekryksinatozaur był zapewne drapieżnikiem. Jego szczątki odnaleziono w osadach formacji [[Candeleros]] (ale pojawiła się też sugestia, że w [[Portezuelo]]). Żył na podmokłych terenach Gondwany wraz z rybami, żabami, wężami, żółwiami, ssakami i sfenodontami (z których dziś żyje jedynie hatteria). Większa fauna obejmowała dinozaury: zauropody takie jak [[rebbachizauryd]] ''[[Limaysaurus]]'' i [[tytanozaur]] ''[[Andesaurus]]'', tajemniczy przedstawiciel [[Ornithischia]] - ''[[Jakapil]]'', ogromne [[karcharodontozauryd]]y - ''[[Giganotosaurus]]'', [[eumaniraptor]]y – ''[[Buitreraptor]]'', [[Alvarezsauridae|alwarezaurydy]] - ''[[Alnashetri]]'' czy bazalne [[Coelurosauria|celurozaury]] - ''[[Bicentenaria]]''. |
| + | [[Plik:Hunting_season_in_Argentina.jpg|thumb|right| Para ekriksinatozaurów w naturalnym środowisku, w towarzystwie roślinożernych zauropodów i ogromnych drapieżnych giganotozaurów. Autor: ABelov2014. [https://www.deviantart.com/abelov2014/art/Hunting-season-in-argentina-hunting-stories-91929224].]] | ||
==Pozycja filogenetyczna== | ==Pozycja filogenetyczna== | ||
| − | Pokrewieństwo ''Ekrixinatosaurus'' z innymi abelizaurydami jest kwestią kontrowersyjną. Wg | + | Pokrewieństwo ''Ekrixinatosaurus'' z innymi abelizaurydami jest kwestią kontrowersyjną. Wg większości - w tym nowszych i obszerniejszych - analiz kladystycznych (np. [[Ceratosauria#Canale_i_in..2C_2009|Canale i in. (2009]]) ekryksinatozaur znajduje się w [[Brachyrostra]], w pobliżu ''[[Skorpiovenator]]''. Wg analizy [[Ceratosauria#Carrano_i_Sampson.2C_2008|Carrano i Sampsona (2008]]) jest bardziej [[bazalny]] i nie należy do [[klad]]u zawierającego większość pozostałych abelizaurydów (poza wczesnym, afrykańskim ''[[Rugops]]'')., zob. więcej w [[Ceratosauria#Kladogramy]]. |
| − | |||
| − | |||
==Spis gatunków== | ==Spis gatunków== | ||
{| class="wikitable" | {| class="wikitable" | ||
| − | + | |{{V| ''Ekrixinatosaurus''}} | |
| − | | [[Calvo]], [[Rubilar-Roger]] i [[Moreno]], [[2004]] | + | | {{Kpt|[[Calvo]], [[Rubilar-Roger]]}} i {{Kpt|[[Moreno]]}}, [[2004]] |
|- | |- | ||
| = "Ekrixinatosaurus" | | = "Ekrixinatosaurus" | ||
| − | | [[Juarez Valieri]], [[Fiorelli]] i [[Cruz]], [[2004]] | + | | {{Kpt|[[Juarez Valieri]], [[Fiorelli]]}} i {{Kpt|[[Cruz]]}}, [[2004]] |
|- | |- | ||
| − | + | |{{V| ''E. novasi''}} | |
| − | | [[Calvo]], [[Rubilar-Roger]] i [[Moreno]], [[2004]] | + | | {{Kpt|[[Calvo]], [[Rubilar-Roger]]}} i {{Kpt|[[Moreno]]}}, [[2004]] |
|- | |- | ||
| = "Ekrixinatosaurus novasi" | | = "Ekrixinatosaurus novasi" | ||
| − | | [[Juarez Valieri]], [[Fiorelli]] i [[Cruz]], [[2004]] | + | | {{Kpt|[[Juarez Valieri]], [[Fiorelli]]}} i {{Kpt|[[Cruz]]}}, [[2004]] |
|} | |} | ||
==Bibliografia== | ==Bibliografia== | ||
| − | <small> | + | <small>Calvo, J.O., Rubilar, D., & Moreno, K. (2004) "A new Abelisauridae (Dinosauria: Theropoda) from northwest Patagonia" Ameghiniana 41: 555-563. |
| − | Calvo, J.O., Rubilar, D., | ||
| − | Canale, J. I., Scanferla, C. A., Agnolin, F. | + | Canale, J.I., Scanferla, C.A., Agnolin, F.L. & Novas, F.E. (2009) "New carnivorous dinosaur from the Late Cretaceous of NW Patagonia and the evolution of abelisaurid theropods" Naturwissenschaften, 96, 409-414. doi 10.1007/s00114-008-0487-4. |
Carrano, M.T. & Sampson, S.D. (2008) "The phylogeny of Ceratosauria (Dinosauria: Theropoda)" Journal of Systematic Palaeontology, 6, 182-236. | Carrano, M.T. & Sampson, S.D. (2008) "The phylogeny of Ceratosauria (Dinosauria: Theropoda)" Journal of Systematic Palaeontology, 6, 182-236. | ||
| − | Juárez-Valieri, R.D., Porfiri, J.D. & Calvo, J.O. (2011) "New Information on Ekrixinatosaurus novasi Calvo et al 2004, a giant and massively-constructed Abelisauroid from the “Middle Cretaceous” of Patagonia" Calvo, J.O., Porfiri, J.D., González Riga & Dos Santos [ed.] "Paleontologia y dinosaurios desde América Latina" Editorial de la Universidad Nacional de Cuyo, 161-169. | + | Grillo, O.N. & Delcourt, R. (2017) "Allometry and body length of abelisauroid theropods: Pycnonemosaurus nevesi is the new king" Cretaceous Research, 69, 71-89. [[doi:10.1016/j.cretres.2016.09.001] |
| + | |||
| + | Juárez-Valieri, R.D., Porfiri, J.D. & Calvo, J.O. (2011) "New Information on ''Ekrixinatosaurus novasi'' Calvo et al 2004, a giant and massively-constructed Abelisauroid from the “Middle Cretaceous” of Patagonia" Calvo, J.O., Porfiri, J.D., González Riga & Dos Santos [ed.] "Paleontologia y dinosaurios desde América Latina" Editorial de la Universidad Nacional de Cuyo, 161-169. | ||
| + | |||
| + | Molina-Pérez, R. & Larramendi, A. (2019). "Dinosaur Facts and Figures: The Theropods and Other Dinosauriformes". wyd. Princeton University Press. | ||
| − | + | Mortimer, M. (online 2014) [https://www.theropoddatabase.com/Ceratosauria.htm#Ekrixinatosaurusnovasi] | |
| − | + | Paul, G.S. (2024) "The Princeton Field Guide to Dinosaurs" wyd. Princeton University | |
| − | |||
</small> | </small> | ||
Aktualna wersja na dzień 22:55, 7 cze 2024
| Autor: | Maciej Ziegler |
| Korekta: | Adrian Tkocz, Tomasz Sokołowski, Łukasz Czepiński, Kamil Kamiński |
| Ekrixinatosaurus (ekriksinatozaur) | |
|---|---|
| Długość | 6,5-8,2 m |
| Masa | 0,8-1,4 t |
| Dieta | mięsożerny |
| Miejsce | Argentyna, Neuquén |
| Czas |
ok. 100-97 Ma |
| Systematyka | Dinosauria |
 Rekonstrukcja. Autor: Paleocolour [3]. | |
Wstęp
Ekrixinatosaurus to rodzaj abelizauryda żyjącego w "środkowej" kredzie (cenoman) na terenach dzisiejszej Argentyny (prowincja Neuquén, Patagonia). Skamieliny tego dinozaura odkryto w 1999 roku, ale opisano dopiero w 2004.
Etymologia
Ekrixinatosaurus został odkryty dzięki zastosowaniu materiałów wybuchowych - stąd nazwa oznaczająca "jaszczura zrodzonego z eksplozji" (Ekrixi to po grecku "eksplozja", nato - łac. "narodziny" i saurus - gr. "jaszczur"). Epitet gatunkowy nadano na cześć Fernando Novasa, paleontologa zajmującego się między innymi abelizaurydami.
Materiał kopalny
Znaleziono jedynie jednego, dość kompletnego osobnika oznaczonego MUCPv-294 (holotyp znajduje się w Museo de la Universidad Nacional del Comahue, Buenos Aires, Neuquén). Na szkielet czaszkowy składają się: niecałe kości szczękowe, kości zaoczodołowe, kość łuskowa, kości czołowe, ciemieniowe, kość potyliczna, kolec nozdrzowy tylny, niekompletne kości zębowe oraz zęby. Poza tym znaleziono: kręgi szyjne, piersiowe, żebra, kręgi ogonowe i szewrony, kości miednicy: biodrową, kulszową, łonową oraz kości kończyn tylnych: kości udowe, strzałkowe, kość skokowa, kość piętową, kości śródstopia, palce i pazury.
Budowa i wymiary
Ekrixinatosaurus był bardzo dużym i masywnym abelizaurydem. Czaszka została oszacowana na podstawie Carnotaurus i Majungasaurus na 83 cm długości (Calvo i in., 2004) i nieznaną metodą na 85 cm (Juárez-Valieri i in., 2011), lecz najbardziej podobny i blisko spokrewniony jest Skorpiovenator, na podstawie którego można oszacować długość czaszki na 75-80 cm (wg Canale i in., 2009, ryc. 2b). Długość Ekrixinatosaurus została oszacowana na 7-8 m (Calvo i in., 2004), 6,5 m (Paul, 2024) i 10-11 m (Juárez-Valieri i in., 2011); wg tych ostatnich jest to największy (nazwany) abelizauryd - zob. więcej w Abelisauridae#Wymiary. Wg Grillo i Delcourta (2017) omawiany teropod mierzył 6,54-8,16 m. Molina-Pérez i Larramendi (2019) ocenili ekriksinatozaura na 8,2 m długości i 1,4 t masy, a więc porównywalnie z Majungasaurus, ale mniej niż w przypadku m.in. Rajasaurus, Rahiolisaurus czy Pycnonemosaurus. Wg tych autorów Ekrixinatosaurus był nieco dłuższy niż Carnotaurus, ale dość wyraźnie lżejszy od niego. Oszacowania mówiące o 10-11 m są najprawdopodobniej błędne i bazowały głównie na pomiarach czaszki, nie uwzględniając proporcji kończyn.
Czaszka była proporcjonalnie większa niż u karnotaura. Jak u innych zaawansowanych abelizaurydów, kość szczękowa była krótka i wysoka, a kość zębowa – stosunkowo niska i zakrzywiona w widoku bocznym. W kości szczękowej znajdowało się 16 spłaszczonych bocznie i piłkowanych na obu krawędziach zębów. Kręgi szyjne były ściśnięte przednio-bocznie. Kość udowa była nieco dłuższa od stosunkowo smukłej kości piszczelowej.
Paleoekologia
Ekryksinatozaur był zapewne drapieżnikiem. Jego szczątki odnaleziono w osadach formacji Candeleros (ale pojawiła się też sugestia, że w Portezuelo). Żył na podmokłych terenach Gondwany wraz z rybami, żabami, wężami, żółwiami, ssakami i sfenodontami (z których dziś żyje jedynie hatteria). Większa fauna obejmowała dinozaury: zauropody takie jak rebbachizauryd Limaysaurus i tytanozaur Andesaurus, tajemniczy przedstawiciel Ornithischia - Jakapil, ogromne karcharodontozaurydy - Giganotosaurus, eumaniraptory – Buitreraptor, alwarezaurydy - Alnashetri czy bazalne celurozaury - Bicentenaria.
Pozycja filogenetyczna
Pokrewieństwo Ekrixinatosaurus z innymi abelizaurydami jest kwestią kontrowersyjną. Wg większości - w tym nowszych i obszerniejszych - analiz kladystycznych (np. Canale i in. (2009) ekryksinatozaur znajduje się w Brachyrostra, w pobliżu Skorpiovenator. Wg analizy Carrano i Sampsona (2008) jest bardziej bazalny i nie należy do kladu zawierającego większość pozostałych abelizaurydów (poza wczesnym, afrykańskim Rugops)., zob. więcej w Ceratosauria#Kladogramy.
Spis gatunków
| Ekrixinatosaurus | Calvo, Rubilar-Roger i Moreno, 2004 |
| = "Ekrixinatosaurus" | Juarez Valieri, Fiorelli i Cruz, 2004 |
| E. novasi | Calvo, Rubilar-Roger i Moreno, 2004 |
| = "Ekrixinatosaurus novasi" | Juarez Valieri, Fiorelli i Cruz, 2004 |
Bibliografia
Calvo, J.O., Rubilar, D., & Moreno, K. (2004) "A new Abelisauridae (Dinosauria: Theropoda) from northwest Patagonia" Ameghiniana 41: 555-563.
Canale, J.I., Scanferla, C.A., Agnolin, F.L. & Novas, F.E. (2009) "New carnivorous dinosaur from the Late Cretaceous of NW Patagonia and the evolution of abelisaurid theropods" Naturwissenschaften, 96, 409-414. doi 10.1007/s00114-008-0487-4.
Carrano, M.T. & Sampson, S.D. (2008) "The phylogeny of Ceratosauria (Dinosauria: Theropoda)" Journal of Systematic Palaeontology, 6, 182-236.
Grillo, O.N. & Delcourt, R. (2017) "Allometry and body length of abelisauroid theropods: Pycnonemosaurus nevesi is the new king" Cretaceous Research, 69, 71-89. [[doi:10.1016/j.cretres.2016.09.001]
Juárez-Valieri, R.D., Porfiri, J.D. & Calvo, J.O. (2011) "New Information on Ekrixinatosaurus novasi Calvo et al 2004, a giant and massively-constructed Abelisauroid from the “Middle Cretaceous” of Patagonia" Calvo, J.O., Porfiri, J.D., González Riga & Dos Santos [ed.] "Paleontologia y dinosaurios desde América Latina" Editorial de la Universidad Nacional de Cuyo, 161-169.
Molina-Pérez, R. & Larramendi, A. (2019). "Dinosaur Facts and Figures: The Theropods and Other Dinosauriformes". wyd. Princeton University Press.
Mortimer, M. (online 2014) [4]
Paul, G.S. (2024) "The Princeton Field Guide to Dinosaurs" wyd. Princeton University
![[3]](https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Ekrixinatosaurus_novasi_by_Henrique_Paes.png){kind=link}