Saltopus: Różnice pomiędzy wersjami
m (do poprawy...) |
m (wymiary) |
||
| (Nie pokazano 20 wersji utworzonych przez 3 użytkowników) | |||
| Linia 1: | Linia 1: | ||
| − | + | {{DISPLAYTITLE:''Saltopus''}} | |
| − | + | {{Opis | |
| − | | | + | |Autor = [[Mateusz Tałanda]], [[Sebastian Oziemski]] |
| − | + | |Korekta = [[Maciej Ziegler]], [[Tomasz Sokołowski]], [[Marcin Szermański]] | |
| − | |- | + | |nazwa = ''Saltopus'' (saltop) |
| − | + | |długość = 50 cm <ref name="Molina-Larramendi">Molina-Pérez, R. & Larramendi, A. (2019). "Dinosaur Facts and Figures: The Theropods and Other Dinosauriformes". wyd. Princeton University Press.</ref> | |
| − | | [[ | + | |wysokość = 15 cm (w biodrach) <ref name="Molina-Larramendi"></ref> |
| − | [[ | + | |masa = 110 g <ref name="Molina-Larramendi"></ref> |
| − | + | |dieta = | |
| − | </small> | + | |miejsce = [[Wielka Brytania]] - Szkocja |
| − | + | <small>([[formacja]] [[Lossiemouth Sandstone]])</small> | |
| − | + | |czas = {{Występowanie|230|225}} | |
| − | + | 230-225 [[Ma]]<br> | |
| − | | | + | <small>[[późny trias]] (późny [[karnik]] lub wczesny [[noryk]])</small> |
| − | + | |systematyka = | |
| − | | | + | [[Archosauria]] |
| − | | | + | |
| − | + | [[Dinosauromorpha]] | |
| − | + | ||
| − | + | [[Dinosauriformes]] | |
| − | + | ||
| − | + | ?[[Dinosauria]] | |
| + | |grafika = Saltopus 0547.JPG | ||
| + | |podpis = Rysunek przedstawiający jak być może wyglądał saltop. | ||
| + | |PorównanieGrupa = | ||
| + | |PorównanieDługość = | ||
| + | |mapa = | ||
| + | <display_points type="terrain" zoom=5> | ||
| + | 57.7° N, 3.3° W~kamieniołomy koło Elgin | ||
| + | </display_points> | ||
| + | }} | ||
| + | == Wstęp == | ||
| + | ''Saltopus'' to bardzo mały, [[Dinosauriformes|pradinozaur]], którego skamieniałości odkryto w Szkocji. Nazwa [[rodzaj]]owa ''Saltopus'' oznacza w dosłownym tłumaczeniu "podskakująca stopa". | ||
| − | < | + | Został opisany w 1910 roku jako dinozaur, co początkowo zaakceptowali różni badacze<ref name="BentonWalker">Benton, M.J., Walker, A.D. 2011. ''Saltopus'', a dinosauriform from the Upper Triassic of Scotland. Earth and Environmental Science Transactions of the Royal Society of Edinburgh, t. 101, nr 3-4, str. 285-299. [[DOI:10.1017/S1755691011020081]]</ref>. Jednak późniejsze badania zaczęły to podważać. Na przykład w 2000 roku [[Rauhut]] i Hungerbühler zasugerowali, iż jest on zbyt prymitywny jak na dinozaura. Miała o tym świadczyć krótka kość biodrowa i tylko dwa kręgi krzyżowe połączone niezbyt mocnymi żebrami z miednicą. Dlatego Ci dwaj badacze uznali go za przedstawiciela linii dinozaurowej ([[Dinosauriformes]]), który mógł się oddzielić od swoich krewniaków jeszcze przed powstaniem dinozaurów. W dodatku uznali materiał saltopa za niediagnostyczny ([[nomen dubium]])<ref name="RauhutHungerbühler">Rauhut, O.M.W., Hungerbühler, A. 2000. A review of European Triassic theropods. Gaia, t. 15, str. 75-88. [http://www.arca.museus.ul.pt/ArcaSite/obj/gaia/MNHNL-0000772-MG-DOC-web.PDF]</ref>. |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | + | Z tą ostatnią opinią nie zgodzili się Benton i Walker, którzy stwierdzili, że nie widać u saltopa jakiejś unikatowej cechy, ale te które dzieli z innymi zwierzętami, tworzą u niego niepowtarzalną kombinację. Dlatego Ci dwaj badacze uznali saltopa za diagnostyczny [[rodzaj]] i [[gatunek]]. Ich analiza pokrewieństw saltopa wskazywała, że nie jest on dinozaurem, a bardzo bliskim krewnym tych zwierząt.<ref name="BentonWalker"></ref> Obecnie ta hipoteza wydaje się przeważać<ref name="Langer2013">Langer, M.C., Nesbitt, S.J., Bittencourt, J.S., Irmis, R.B. 2013. Non-dinosaurian Dinosauromorpha. W: Nesbitt S.J., Desojo J.B. i R.B. Irmis (red.) Anatomy, Phylogeny and Palaeobiology of Early Archosaurs and their Kin. Geological Society, London, Special Publications, t. 379, str. 157-186. [[doi: 10.1144/SP379.9]]</ref>, choć w niektórych analizach pojawia się jako dinozaur<ref name="MullerGarcia">Müller, R.T., Garcia, M.S. 2020. A paraphyletic ‘Silesauridae'as an alternative hypothesis for the initial radiation of ornithischian dinosaurs. Biology Letters, t. 16, nr 8, 20200417. [https://doi.org/10.1098/rsbl.2020.0417]</ref>. Wśród pradinozaurów czasami łączy się go z [[Lagosuchus|lagozuchem]]<ref name="Langer2017">Langer, M.C., Ezcurra, M.D., Rauhut, O.W., Benton, M.J., Knoll, F., McPhee, B.W., Novas, F.E., Pol, D., Brusatte, S.L. 2017. Untangling the dinosaur family tree. Nature, t. 551, nr 7678, E1-E3. [https://doi.org/10.1038/nature24011]</ref><ref name="BentonWalker"></ref>. | |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | < | ||
| − | |||
| − | == | + | == Materiał kopalny == |
| − | + | [[Plik:Saltopus elginensis holotype.jpg|thumb|Materiał kopalny saltopa.]] | |
| + | Jedyny znany okaz to niekompletny szkielet o numerze NHMUK R2915. Zachowany jest w pasujących do siebie kawałkach piaskowca w postaci pustek po kościach. Składa się z tylnej części tułowia, miednicy, przedniej części ogona, obu kończyn tylnych, a także kręgów, żeber i lewej kończyny przedniej. | ||
| − | = | + | Nie wiadomo kiedy dokładnie żył saltop. Piaskowce Lossiemouth nie zawierają pyłków, ani innych skamieniałości roślin, które mogłyby podpowiedzieć wiek tych osadów. Nie ma też bezkręgowców, ani danych radiometrycznych. Jedyną podpowiedzią są znalezione tam kręgowce. Friedrich von Huene uważał, że te zwierzęta pochodzą z [[ladyn]]u. Jednak w tej chwili uważa się te osady za młodsze na podstawie [[Rhynchosauria|rynchozaurów]] z rodzaju ''Hyperodapedon''. Są one znajdowane nie tylko koło Elgin, ale także w formacjach [[Ischigualasto]] w Argentynie, [[Santa Maria]] w Brazylii i [[Dolna Maleri|Dolnej Maleri]] w Indiach. Wiek tych formacji jest datowany na późny [[karnik]]-wczesny [[noryk]]<ref name="BentonWalker"></ref>, czyli około 230-225 milionów lat. |
| − | |||
| − | ==Budowa== | + | == Budowa == |
| − | + | Saltop był delikatnym dwunożnym zwierzęciem. Niestety poznanie szczegółów anatomii saltopa jest niezwykle trudne<ref name="RauhutHungerbühler"></ref>, ponieważ ziarna piasku niezbyt wiernie je odcisnęły<ref name="Langer2013"></ref>. Przypuszcza się, że saltop miał 24 kręgi przedkrzyżowe, na które składałyby się 9 szyjnych i 15 tułowiowych. Jednak tak naprawdę nie wiemy nic o kręgach szyjnych, a najbardziej z przodu zachowany kręg może być dopiero piątym kręgiem tułowiowym. W przypadku odcinka krzyżowego Friedrich von Huene podawał, że saltop miał cztery kręgi krzyżowe, ale późniejsze badania zweryfikowały tę liczbę do dwóch. Zachowana część ogona liczy 24 kręgi, ale prawdopodobnie nie jest to nawet połowa kręgów ogonowych. Kończyna przednia była znacznie krótsza od tylnej w przeciwieństwie do [[silezauryd]]ów. Przedramie mierzy zaledwie 25 mm. Grzebień naramienny kości ramieniowej nie wydaje się wydłużony, tak jak u typowych dinozaurów<ref name="BentonWalker"></ref>. Saltop jako jeden z niewielu pradinozaurów ma częściowo zachowaną dłoń<ref name="Langer2013"></ref>. Miała ona prawdopodobnie pięć palców, bo tyle kości liczy śródręcze. Kość biodrowa była krótka, a łonowa wydłużona i patykowata. Kość udowa mierzyła 47 mm, natomiast piszczel była dłuższa: 66 mm. Stopa saltopa była wydłużona i kończyła się trzema lub czterama palcami. Palec pierwszy nie jest zachowany, natomiast palec piąty był zredukowany. Najdłuższy był środkowy palec.<ref name="BentonWalker"></ref> | |
| − | == | + | == Paleobiologia == |
| − | + | [[Plik:Saltopus NT small.jpg|thumb|Rekonstrukcja biegnącego saltopa.]] | |
| + | Saltop był zwinnym, dwunożnym gadem. Już Friedrich von Huene zwrócił uwagę proporcje jego kończyn i doszedł do wniosku, że było to skakające niczym żaba zwierzę. Podobnie zresztą interpretował znalezionego w tych samych osadach ''[[Scleromochlus]]''. Stąd wzięła się nazwa saltopa. Poglądy tego niemieckiego paleontologa się jednak nie przyjęły w środowisku naukowym. Obecnie uważa się go za dwunożnego biegacza, używającego swego długiego ogona do balansowania. O przystosowaniach do szybkiego biegu świadczą długie nogi, a zwłaszcza wydłużona piszczel i stopa (w porównaniu do uda), a także palcochodność i redukcja bocznych palców w stopie (przynajmniej jednego z nich). Kończyny przednie wydają się za krótkie, by mogły uczestniczyć w chodzeniu.<ref name="BentonWalker"></ref> | ||
| − | + | Oprócz saltopa w piaskowcach Lossiemouth znaleziono siedem innych gatunków gadów. Są to niewielkie prokolofon ''Leptopleuron lacertinum'' (znaleziono około 30 osobników) i hatteria ''Brachyrhinodon taylori'' (około 11 osobników). Oprócz nich występował roślinożerny rynchozaur ''Hyperodapedon gordoni'' (35 osobników), a także najróżniejsze [[Archosauria|archozaury]]: ''Ornithosuchus longidens'' (12 osobników), aetozaur ''Stagonolepis robertsoni'' (ponad 30 osobników), ''Erpetosuchus granti'' (jeden osobnik), ''[[Scleromochlus]] taylori'' (7 osobników). Wydaje się uzasadnionym podejrzenie, że saltop był zwinnym, małym łowcą, polującym na owady i małe kręgowce. Wprawdzie czaszka i zęby saltopa nie są znane, ale za taką dietą świadczy jego rzadkość. Do tej pory znaleziono tylko jeden szkielet, a tamtejsze znaleziska roślinożerców są znacznie częstsze. Być może saltop polował na mniejsze, ale za to liczniejsze ''[[Scleromochlus]]'' i ''Leptopleuron''. Ten pierwszy miał 18 cm długości, a ten drugi mierzył od 11 do 25 cm. Prawdopodobnie ''Brachyrhinodon'' też mógł być częścią jego diety, bo mierzył 15 cm długości. Pozostałe gady były prawdopodobnie dla saltopa za duże i to raczej saltop musiał przed nimi uciekać, a szczególnie przed drapieżnym ornitozuchem.<ref name="BentonWalker"></ref> | |
| − | |||
== Spis gatunków == | == Spis gatunków == | ||
{| class="wikitable" | {| class="wikitable" | ||
| − | + | | {{V|''Saltopus''}} | |
| − | | [[von Huene]], [[1910]] | + | | {{Kpt|[[von Huene]]}}, [[1910]] |
|- | |- | ||
| − | + | | {{V|''S. elginensis''}} | |
| − | | [[von Huene]], [[1910]] | + | | {{Kpt|[[von Huene]]}}, [[1910]] |
|} | |} | ||
== Bibliografia == | == Bibliografia == | ||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | + | <references/> | |
| − | </ | ||
| + | [[Kategoria:Archosauria]] | ||
| + | [[Kategoria:Dinosauromorpha]] | ||
| + | [[Kategoria:Dinosauriformes]] | ||
[[Kategoria:Dinosauria]] | [[Kategoria:Dinosauria]] | ||
[[Kategoria:Europa]] | [[Kategoria:Europa]] | ||
| Linia 77: | Linia 74: | ||
[[Kategoria:Trias]] | [[Kategoria:Trias]] | ||
[[Kategoria:Karnik]] | [[Kategoria:Karnik]] | ||
| − | [[Kategoria: | + | [[Kategoria:Noryk]] |
Aktualna wersja na dzień 11:02, 29 paź 2023
| Autor: | Mateusz Tałanda, Sebastian Oziemski |
| Korekta: | Maciej Ziegler, Tomasz Sokołowski, Marcin Szermański |
| Saltopus (saltop) | |
|---|---|
| Długość | 50 cm [1] |
| Wysokość | 15 cm (w biodrach) [1] |
| Masa | 110 g [1] |
| Miejsce | Wielka Brytania - Szkocja |
| Czas |
230-225 Ma |
| Systematyka | Archosauria |
 Rysunek przedstawiający jak być może wyglądał saltop. | |
| Mapa znalezisk | |
Wczytywanie mapy…
| |
Wstęp
Saltopus to bardzo mały, pradinozaur, którego skamieniałości odkryto w Szkocji. Nazwa rodzajowa Saltopus oznacza w dosłownym tłumaczeniu "podskakująca stopa".
Został opisany w 1910 roku jako dinozaur, co początkowo zaakceptowali różni badacze[2]. Jednak późniejsze badania zaczęły to podważać. Na przykład w 2000 roku Rauhut i Hungerbühler zasugerowali, iż jest on zbyt prymitywny jak na dinozaura. Miała o tym świadczyć krótka kość biodrowa i tylko dwa kręgi krzyżowe połączone niezbyt mocnymi żebrami z miednicą. Dlatego Ci dwaj badacze uznali go za przedstawiciela linii dinozaurowej (Dinosauriformes), który mógł się oddzielić od swoich krewniaków jeszcze przed powstaniem dinozaurów. W dodatku uznali materiał saltopa za niediagnostyczny (nomen dubium)[3].
Z tą ostatnią opinią nie zgodzili się Benton i Walker, którzy stwierdzili, że nie widać u saltopa jakiejś unikatowej cechy, ale te które dzieli z innymi zwierzętami, tworzą u niego niepowtarzalną kombinację. Dlatego Ci dwaj badacze uznali saltopa za diagnostyczny rodzaj i gatunek. Ich analiza pokrewieństw saltopa wskazywała, że nie jest on dinozaurem, a bardzo bliskim krewnym tych zwierząt.[2] Obecnie ta hipoteza wydaje się przeważać[4], choć w niektórych analizach pojawia się jako dinozaur[5]. Wśród pradinozaurów czasami łączy się go z lagozuchem[6][2].
Materiał kopalny
Jedyny znany okaz to niekompletny szkielet o numerze NHMUK R2915. Zachowany jest w pasujących do siebie kawałkach piaskowca w postaci pustek po kościach. Składa się z tylnej części tułowia, miednicy, przedniej części ogona, obu kończyn tylnych, a także kręgów, żeber i lewej kończyny przedniej.
Nie wiadomo kiedy dokładnie żył saltop. Piaskowce Lossiemouth nie zawierają pyłków, ani innych skamieniałości roślin, które mogłyby podpowiedzieć wiek tych osadów. Nie ma też bezkręgowców, ani danych radiometrycznych. Jedyną podpowiedzią są znalezione tam kręgowce. Friedrich von Huene uważał, że te zwierzęta pochodzą z ladynu. Jednak w tej chwili uważa się te osady za młodsze na podstawie rynchozaurów z rodzaju Hyperodapedon. Są one znajdowane nie tylko koło Elgin, ale także w formacjach Ischigualasto w Argentynie, Santa Maria w Brazylii i Dolnej Maleri w Indiach. Wiek tych formacji jest datowany na późny karnik-wczesny noryk[2], czyli około 230-225 milionów lat.
Budowa
Saltop był delikatnym dwunożnym zwierzęciem. Niestety poznanie szczegółów anatomii saltopa jest niezwykle trudne[3], ponieważ ziarna piasku niezbyt wiernie je odcisnęły[4]. Przypuszcza się, że saltop miał 24 kręgi przedkrzyżowe, na które składałyby się 9 szyjnych i 15 tułowiowych. Jednak tak naprawdę nie wiemy nic o kręgach szyjnych, a najbardziej z przodu zachowany kręg może być dopiero piątym kręgiem tułowiowym. W przypadku odcinka krzyżowego Friedrich von Huene podawał, że saltop miał cztery kręgi krzyżowe, ale późniejsze badania zweryfikowały tę liczbę do dwóch. Zachowana część ogona liczy 24 kręgi, ale prawdopodobnie nie jest to nawet połowa kręgów ogonowych. Kończyna przednia była znacznie krótsza od tylnej w przeciwieństwie do silezaurydów. Przedramie mierzy zaledwie 25 mm. Grzebień naramienny kości ramieniowej nie wydaje się wydłużony, tak jak u typowych dinozaurów[2]. Saltop jako jeden z niewielu pradinozaurów ma częściowo zachowaną dłoń[4]. Miała ona prawdopodobnie pięć palców, bo tyle kości liczy śródręcze. Kość biodrowa była krótka, a łonowa wydłużona i patykowata. Kość udowa mierzyła 47 mm, natomiast piszczel była dłuższa: 66 mm. Stopa saltopa była wydłużona i kończyła się trzema lub czterama palcami. Palec pierwszy nie jest zachowany, natomiast palec piąty był zredukowany. Najdłuższy był środkowy palec.[2]
Paleobiologia
Saltop był zwinnym, dwunożnym gadem. Już Friedrich von Huene zwrócił uwagę proporcje jego kończyn i doszedł do wniosku, że było to skakające niczym żaba zwierzę. Podobnie zresztą interpretował znalezionego w tych samych osadach Scleromochlus. Stąd wzięła się nazwa saltopa. Poglądy tego niemieckiego paleontologa się jednak nie przyjęły w środowisku naukowym. Obecnie uważa się go za dwunożnego biegacza, używającego swego długiego ogona do balansowania. O przystosowaniach do szybkiego biegu świadczą długie nogi, a zwłaszcza wydłużona piszczel i stopa (w porównaniu do uda), a także palcochodność i redukcja bocznych palców w stopie (przynajmniej jednego z nich). Kończyny przednie wydają się za krótkie, by mogły uczestniczyć w chodzeniu.[2]
Oprócz saltopa w piaskowcach Lossiemouth znaleziono siedem innych gatunków gadów. Są to niewielkie prokolofon Leptopleuron lacertinum (znaleziono około 30 osobników) i hatteria Brachyrhinodon taylori (około 11 osobników). Oprócz nich występował roślinożerny rynchozaur Hyperodapedon gordoni (35 osobników), a także najróżniejsze archozaury: Ornithosuchus longidens (12 osobników), aetozaur Stagonolepis robertsoni (ponad 30 osobników), Erpetosuchus granti (jeden osobnik), Scleromochlus taylori (7 osobników). Wydaje się uzasadnionym podejrzenie, że saltop był zwinnym, małym łowcą, polującym na owady i małe kręgowce. Wprawdzie czaszka i zęby saltopa nie są znane, ale za taką dietą świadczy jego rzadkość. Do tej pory znaleziono tylko jeden szkielet, a tamtejsze znaleziska roślinożerców są znacznie częstsze. Być może saltop polował na mniejsze, ale za to liczniejsze Scleromochlus i Leptopleuron. Ten pierwszy miał 18 cm długości, a ten drugi mierzył od 11 do 25 cm. Prawdopodobnie Brachyrhinodon też mógł być częścią jego diety, bo mierzył 15 cm długości. Pozostałe gady były prawdopodobnie dla saltopa za duże i to raczej saltop musiał przed nimi uciekać, a szczególnie przed drapieżnym ornitozuchem.[2]
Spis gatunków
| Saltopus | von Huene, 1910 |
| S. elginensis | von Huene, 1910 |
Bibliografia
- ↑ 1,0 1,1 1,2 Molina-Pérez, R. & Larramendi, A. (2019). "Dinosaur Facts and Figures: The Theropods and Other Dinosauriformes". wyd. Princeton University Press.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 2,6 2,7 Benton, M.J., Walker, A.D. 2011. Saltopus, a dinosauriform from the Upper Triassic of Scotland. Earth and Environmental Science Transactions of the Royal Society of Edinburgh, t. 101, nr 3-4, str. 285-299. DOI:10.1017/S1755691011020081
- ↑ 3,0 3,1 Rauhut, O.M.W., Hungerbühler, A. 2000. A review of European Triassic theropods. Gaia, t. 15, str. 75-88. [1]
- ↑ 4,0 4,1 4,2 Langer, M.C., Nesbitt, S.J., Bittencourt, J.S., Irmis, R.B. 2013. Non-dinosaurian Dinosauromorpha. W: Nesbitt S.J., Desojo J.B. i R.B. Irmis (red.) Anatomy, Phylogeny and Palaeobiology of Early Archosaurs and their Kin. Geological Society, London, Special Publications, t. 379, str. 157-186. doi: 10.1144/SP379.9
- ↑ Müller, R.T., Garcia, M.S. 2020. A paraphyletic ‘Silesauridae'as an alternative hypothesis for the initial radiation of ornithischian dinosaurs. Biology Letters, t. 16, nr 8, 20200417. [2]
- ↑ Langer, M.C., Ezcurra, M.D., Rauhut, O.W., Benton, M.J., Knoll, F., McPhee, B.W., Novas, F.E., Pol, D., Brusatte, S.L. 2017. Untangling the dinosaur family tree. Nature, t. 551, nr 7678, E1-E3. [3]
