Achillobator: Różnice pomiędzy wersjami
m |
|||
| (Nie pokazano 7 wersji utworzonych przez 4 użytkowników) | |||
| Linia 1: | Linia 1: | ||
| − | + | {{DISPLAYTITLE:''Achillobator''}} | |
| − | { | + | {{Opis |
| − | | Autor | + | |Autor = [[Łukasz Czepiński]], [[Marcin Szermański]], [[Dawid Mazurek]], [[Maciej Ziegler]], [[Krzysztof Lichota]], [[Paweł Konarzewski]] |
| − | + | |Korekta = | |
| − | + | |nazwa = ''Achillobator'' (achillobator) | |
| − | + | |długość = 3,9 m <ref name="Molina-Larramendi">Molina-Pérez, R. & Larramendi, A. (2019). "Dinosaur Facts and Figures: The Theropods and Other Dinosauriformes". wyd. Princeton University Press. </ref> | |
| − | [[Marcin Szermański]] | + | |wysokość = ok. 1,3 m (w biodrach) <ref name="Molina-Larramendi"></ref> |
| − | + | |masa = 165 kg <ref name="Molina-Larramendi"></ref> | |
| − | [[Dawid Mazurek]] | + | |dieta = mięsożerny |
| − | + | |miejsce = [[Mongolia]] - Ajmak południowogobijski | |
| − | [[Maciej Ziegler]] | + | <small>([[formacja]] [[Bayan Shireh]])</small> |
| − | + | |czas = {{Występowanie|96|90}} | |
| − | [[Krzysztof Lichota]] | + | ok. 96-90 [[Ma]] <ref>Kurumada, Y., Aoki, S., Aoki, K., Kato, D., Saneyoshi, M., Tsogtbaatar, K., ... & Ishigaki, S. (2020). "Calcite U–Pb age of the Cretaceous vertebrate‐bearing Bayn Shire Formation in the Eastern Gobi Desert of Mongolia: Usefulness of caliche for age determination". Terra Nova, 32(4), 246-252.</ref><br> |
| − | | | + | <small>[[późna kreda]] ([[cenoman]] - [[turon]])</small> |
| − | | | + | |systematyka = |
| − | + | [[Dinosauria]] | |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |- | ||
| − | |||
| − | | | ||
| − | |||
| − | |||
| − | | | ||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | | [[Mongolia]] | ||
| − | |||
| − | <small>([[formacja Bayan Shireh]])</small> | ||
| − | |- | ||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | <small> | ||
| − | | | ||
| − | |||
| − | |||
[[Saurischia]] | [[Saurischia]] | ||
| Linia 52: | Linia 27: | ||
[[Dromaeosauridae]] | [[Dromaeosauridae]] | ||
| + | |||
| + | [[Eudromaeosauria]] | ||
[[Dromaeosaurinae]] | [[Dromaeosaurinae]] | ||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| + | |PorównanieGrupa = | ||
| + | |PorównanieDługość = | ||
| + | |grafika = Achillobator reconstruction.png | ||
| + | |podpis = Rekonstrukcja przyżyciowa. Autor: PaleoNeolitic [https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Achillobator_Restoration.png] | ||
| + | |mapa = | ||
| + | }} | ||
==Wstęp== | ==Wstęp== | ||
| − | ''[[Achillobator]]'' to | + | ''[[Achillobator]]'' to [[zaawansowany]] [[Dromaeosauridae|dromeozauryd]] żyjący w [[późna kreda|późnej kredzie]] na terenie dzisiejszej Mongolii. Jest to jeden z największych znanych nauce dinozaurów drapieżnych wyposażonych w charakterystyczne szpony znajdujące się na drugim palcu stopy. |
==Materiał kopalny== | ==Materiał kopalny== | ||
| − | [[Holotyp]] ( | + | [[Plik:Achillobator Skeleton Reconstruction.jpg|thumb|Sylwetka ''Achillobator'' wraz z zaznaczeniem odnalezionych na biało kośćmi. Autor: PaleoNeolitic [https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Achillobator_Skeleton_Reconstruction.jpg]]] |
| + | [[Holotyp]] (MNUFR-15) to: kość szczękowa (290,8 mm), 9 zębów (do 38 mm), szósty kręg szyjny (34,6 mm), dziesiąty kręg szyjny (51,3 mm), czwarty (?) kręg grzbietowy (53,8 mm), tylny kręg ogonowy (49,5 mm), przednie i tylne żebro, środkowy krąg ogonowy, 6 dystalnych kręgów ogonowych, 3 szewrony, kości łopatkowa i krucza, kość promieniowa (260 mm), kość śródręcza III (71 mm), paliczek I-1 (78 mm), 2 pazury dłoni (112 mm), kość biodrowa (531 mm), kości łonowe (548 mm), kulszowa (378 mm), udowa (505 mm), piszczelowa (490,4 mm), paliczki II-2 (56,4 mm), III-2 (55 mm), kości śródstopia III (234,4 mm) i IV (209,6 mm). | ||
| − | + | Początkowo uważano, że ''Achillobator'' był chimerą, jednakże jego skamieniałości odnaleziono w [[artykułowany|półartykulacji]], a wszystkie skamieniałości miały jednakowy kolor i były tak samo zachowane, więc przypisanie tych elementów do jednego osobnika miało uzasadnienie (Turner i in., 2012). | |
| − | ''Achillobator'' | ||
| − | ''Achillobator | + | ==Budowa== |
| + | [[Plik:Achillobator Pelvis.jpg|thumb|Schemat przedstawiający miednicę ''Achillobator''. Autor: PaleoNeolitic [https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Achillobator_Pelvis.jpg]]] | ||
| + | ''Achillobator'' był jedynym z największych znanych przedstawicieli [[Dromaeosauridae]]. Miał on długą i głęboką kość szczękową mierzącą 29 cm. Znajdowało się w niej 11 zębodołów (miejsce, w którym znajdowały się zęby). Zęby z przodu szczęki były delikatnie dłuższe niż z tyłu. Rozmiar kości szczękowej wskazuje iż opisywany dinozaur miał długą czaszkę. Kręgosłup składał się z masywnych kręgów szyjnych, grzbietowych i ogonowych. Morfologia kręgów szyjnych ''Achillobator'' wskazuje iż, szyja miała literę S jak u większości przedstawicieli [[Maniraptora]]. W odróżnieniu od ''[[Deinonychus]]'' kręgi grzbietowe opisywanego dinozaura miały krótsze trzony oraz i prawie pionowo skierowane [[kręg|prezygapofyzy]]. Kręgi ogonowe charakteryzowały się długimi szewronami oraz [[kręg|prezygapofyzami]]. Łopatka i kość krucza były ze sobą zrośnięte, tworząc kość łopatkowo-kruczą, która bardzo przypominała tą u ''[[Deinonychus]]''. Kość ramienna mierząca 26 cm miała bardziej rozszerzony dystalny koniec u niż [[Deinonychus|deinonycha]], zaś jej proksymalna część - rozszerzony bardziej stopniowo. Miednica, a szczególnie kości łonowe i biodrowe miały wyjątkową budowę wśród [[Dromaeosauridae|dromeozaurydów]]. Kość udowa była masywna i dłuższa od piszczelowej, zaś ta pierwsza mierzyła aż 50,5 cm. Przedstawiciele [[Dromaeosauridae]] mieli dłuższą piszczel niż kość udową, więc cecha ta u ''Achillobator'' jest niezwykła. Podobnie jak reszta kuzynów opisywanego dinozaura, stopa była wyposażona w charakterystyczny szpon (Perle i in., 1999; Mortimer, online). | ||
| + | ==Paleobiologia== | ||
| + | Perle i współpracownicy (1999) sugerują, że ''Achillobator'' dzięki odpowiedniej budowie nóg oraz miednicy był dość dobrym biegaczem. Badacze sądzą również, że miał również dobrze wykształcone mięśnie w tym regionie, przez co mógł mieć dobre zdolności do skakania. Według Moliny-Pereza i Larramendiego (2020) osiągał prędkość 45,3 km/h podczas biegu. | ||
| + | |||
| + | Powers i współpracownicy (2020) ponownie zbadali szczęki przedstawicieli [[Eudromaeosauria]]. Naukowcy zauważyli, że azjatyckie formy były przystosowane do połowania na małe ofiary, zaś północnoamerykańskie na duże. Różnice te wynikały z morfologii czaszki. Jednak w odróżnieniu od azjatyckich [[Eudromaeosauria|eudromeozaurów]] ''Achillobator'' miał mocną i solidną budowę szczęki bardzo zbliżoną do amerykańskich kuzynów. Jako jeden z nielicznych przedstawicieli [[Eudromaeosauria]] z Azji, ''Achillobator'' potrafił polować na duże zdobycze. | ||
| + | |||
| + | ==Systematyka== | ||
| + | Mimo azjatyckiego pochodzenia ''Achillobator'' jest on bliżej spokrewniony z amerykańskimi formami jak ''[[Deinonychus]]'' czy ''[[Utahraptor]]'' niż ''[[Velociraptor]]''. Założenie to potwierdzają analizy filogenetyczne (np. Powers i in., 2020; Jasinski i in., 2022; Czepiński, 2023). | ||
| + | |||
==Etymologia== | ==Etymologia== | ||
| − | ''Achillobator | + | Nazwa rodzajowa ''Achillobator'' nawiązuje do greckiego herosa Achillesa znanego z "Iliady" Homera oraz zawiera mongolskie słowo ''bator'' (bohater). Epitet gatunkowy ''giganticus'' nawiązuje do dużych rozmiarów dinozaura. |
| + | ==Spis gatunków== | ||
{| class="wikitable" | {| class="wikitable" | ||
| − | + | |{{V| ''Achillobator''}} | |
| − | | [[Altangerel Perle|Perle]], [[Mark | + | | {{Kpt|[[Altangerel Perle|Perle]], [[Mark Norell|Norell]]}} i {{Kpt|[[James Clark|Clark]]}}, [[1999]] |
|- | |- | ||
| − | + | |{{V| ''A. giganticus''}} | |
| − | | [[Altangerel Perle|Perle]], [[Mark | + | | {{Kpt|[[Altangerel Perle|Perle]], [[Mark Norell|Norell]]}} i {{Kpt|[[James Clark|Clark]]}}, [[1999]] |
|} | |} | ||
| − | == | + | ==Bibliografia== |
| − | <small> | + | <small> |
| + | Czepiński, Ł. (2023). "Skull of a dromaeosaurid dinosaur ''Shri devi'' from the Upper Cretaceous of the Gobi Desert suggests convergence to the North American forms". Acta Palaeontologica Polonica 68. [[doi:10.4202/app.01065.2023]] | ||
| + | |||
| + | Jasinski, S.E., Sullivan, R.M., Carter, A.M., Johnson, E.H., Dalman, S.G., Zariwala, J., & Currie, P.J. (2022). "Osteology and reassessment of ''Dineobellator notohesperus'', a southern eudromaeosaur (Theropoda: Dromaeosauridae: Eudromaeosauria) from the latest Cretaceous of New Mexico. The Anatomical Record, 1–45. [[doi:10.1002/ar.25103]] | ||
| + | |||
| + | Mortimer, M. (online) [https://theropoddatabase.com/Dromaeosaurs.htm#Achillobatorgiganticus] | ||
| + | |||
| + | Perle, A., Norell, M. A. & Clark, J. M. (1999). "A new maniraptoran Theropod−Achillobator giganticus (Dromaeosauridae)−from the Upper Cretaceous of Burkhant, Mongolia". Contributions from the Geology and Mineralogy Chair, National Museum of Mongolia (101): 1−105. | ||
| + | |||
| + | Powers, M. J., Sullivan, C., & Currie, P. J. (2020). "Re-examining ratio based premaxillary and maxillary characters in Eudromaeosauria (Dinosauria: Theropoda): Divergent trends in snout morphology between Asian and North American taxa". Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology, 547, 109704. [[doi:10.1016/j.palaeo.2020.109704]] | ||
| + | |||
| + | Turner, A. H., Makovicky, P. J., & Norell, M. A. (2012). "A review of dromaeosaurid systematics and paravian phylogeny". Bulletin of the American Museum of Natural History, 2012(371), 1-206. [[doi:10.1206/748.1]] | ||
| − | + | <references/></small> | |
[[Kategoria:Dinosauria]] | [[Kategoria:Dinosauria]] | ||
| Linia 97: | Linia 98: | ||
[[Kategoria:Mezozoik]] | [[Kategoria:Mezozoik]] | ||
[[Kategoria:Kreda]] | [[Kategoria:Kreda]] | ||
| + | [[Kategoria:Cenoman]] | ||
| + | [[Kategoria:Turon]] | ||
Aktualna wersja na dzień 20:40, 28 maj 2024
| Autor: | Łukasz Czepiński, Marcin Szermański, Dawid Mazurek, Maciej Ziegler, Krzysztof Lichota, Paweł Konarzewski |
| Achillobator (achillobator) | |
|---|---|
| Długość | 3,9 m [1] |
| Wysokość | ok. 1,3 m (w biodrach) [1] |
| Masa | 165 kg [1] |
| Dieta | mięsożerny |
| Miejsce | Mongolia - Ajmak południowogobijski |
| Czas |
ok. 96-90 Ma [2] |
| Systematyka | Dinosauria |
 Rekonstrukcja przyżyciowa. Autor: PaleoNeolitic [3] | |
Wstęp
Achillobator to zaawansowany dromeozauryd żyjący w późnej kredzie na terenie dzisiejszej Mongolii. Jest to jeden z największych znanych nauce dinozaurów drapieżnych wyposażonych w charakterystyczne szpony znajdujące się na drugim palcu stopy.
Materiał kopalny
Holotyp (MNUFR-15) to: kość szczękowa (290,8 mm), 9 zębów (do 38 mm), szósty kręg szyjny (34,6 mm), dziesiąty kręg szyjny (51,3 mm), czwarty (?) kręg grzbietowy (53,8 mm), tylny kręg ogonowy (49,5 mm), przednie i tylne żebro, środkowy krąg ogonowy, 6 dystalnych kręgów ogonowych, 3 szewrony, kości łopatkowa i krucza, kość promieniowa (260 mm), kość śródręcza III (71 mm), paliczek I-1 (78 mm), 2 pazury dłoni (112 mm), kość biodrowa (531 mm), kości łonowe (548 mm), kulszowa (378 mm), udowa (505 mm), piszczelowa (490,4 mm), paliczki II-2 (56,4 mm), III-2 (55 mm), kości śródstopia III (234,4 mm) i IV (209,6 mm).
Początkowo uważano, że Achillobator był chimerą, jednakże jego skamieniałości odnaleziono w półartykulacji, a wszystkie skamieniałości miały jednakowy kolor i były tak samo zachowane, więc przypisanie tych elementów do jednego osobnika miało uzasadnienie (Turner i in., 2012).
Budowa
Achillobator był jedynym z największych znanych przedstawicieli Dromaeosauridae. Miał on długą i głęboką kość szczękową mierzącą 29 cm. Znajdowało się w niej 11 zębodołów (miejsce, w którym znajdowały się zęby). Zęby z przodu szczęki były delikatnie dłuższe niż z tyłu. Rozmiar kości szczękowej wskazuje iż opisywany dinozaur miał długą czaszkę. Kręgosłup składał się z masywnych kręgów szyjnych, grzbietowych i ogonowych. Morfologia kręgów szyjnych Achillobator wskazuje iż, szyja miała literę S jak u większości przedstawicieli Maniraptora. W odróżnieniu od Deinonychus kręgi grzbietowe opisywanego dinozaura miały krótsze trzony oraz i prawie pionowo skierowane prezygapofyzy. Kręgi ogonowe charakteryzowały się długimi szewronami oraz prezygapofyzami. Łopatka i kość krucza były ze sobą zrośnięte, tworząc kość łopatkowo-kruczą, która bardzo przypominała tą u Deinonychus. Kość ramienna mierząca 26 cm miała bardziej rozszerzony dystalny koniec u niż deinonycha, zaś jej proksymalna część - rozszerzony bardziej stopniowo. Miednica, a szczególnie kości łonowe i biodrowe miały wyjątkową budowę wśród dromeozaurydów. Kość udowa była masywna i dłuższa od piszczelowej, zaś ta pierwsza mierzyła aż 50,5 cm. Przedstawiciele Dromaeosauridae mieli dłuższą piszczel niż kość udową, więc cecha ta u Achillobator jest niezwykła. Podobnie jak reszta kuzynów opisywanego dinozaura, stopa była wyposażona w charakterystyczny szpon (Perle i in., 1999; Mortimer, online).
Paleobiologia
Perle i współpracownicy (1999) sugerują, że Achillobator dzięki odpowiedniej budowie nóg oraz miednicy był dość dobrym biegaczem. Badacze sądzą również, że miał również dobrze wykształcone mięśnie w tym regionie, przez co mógł mieć dobre zdolności do skakania. Według Moliny-Pereza i Larramendiego (2020) osiągał prędkość 45,3 km/h podczas biegu.
Powers i współpracownicy (2020) ponownie zbadali szczęki przedstawicieli Eudromaeosauria. Naukowcy zauważyli, że azjatyckie formy były przystosowane do połowania na małe ofiary, zaś północnoamerykańskie na duże. Różnice te wynikały z morfologii czaszki. Jednak w odróżnieniu od azjatyckich eudromeozaurów Achillobator miał mocną i solidną budowę szczęki bardzo zbliżoną do amerykańskich kuzynów. Jako jeden z nielicznych przedstawicieli Eudromaeosauria z Azji, Achillobator potrafił polować na duże zdobycze.
Systematyka
Mimo azjatyckiego pochodzenia Achillobator jest on bliżej spokrewniony z amerykańskimi formami jak Deinonychus czy Utahraptor niż Velociraptor. Założenie to potwierdzają analizy filogenetyczne (np. Powers i in., 2020; Jasinski i in., 2022; Czepiński, 2023).
Etymologia
Nazwa rodzajowa Achillobator nawiązuje do greckiego herosa Achillesa znanego z "Iliady" Homera oraz zawiera mongolskie słowo bator (bohater). Epitet gatunkowy giganticus nawiązuje do dużych rozmiarów dinozaura.
Spis gatunków
| Achillobator | Perle, Norell i Clark, 1999 |
| A. giganticus | Perle, Norell i Clark, 1999 |
Bibliografia
Czepiński, Ł. (2023). "Skull of a dromaeosaurid dinosaur Shri devi from the Upper Cretaceous of the Gobi Desert suggests convergence to the North American forms". Acta Palaeontologica Polonica 68. doi:10.4202/app.01065.2023
Jasinski, S.E., Sullivan, R.M., Carter, A.M., Johnson, E.H., Dalman, S.G., Zariwala, J., & Currie, P.J. (2022). "Osteology and reassessment of Dineobellator notohesperus, a southern eudromaeosaur (Theropoda: Dromaeosauridae: Eudromaeosauria) from the latest Cretaceous of New Mexico. The Anatomical Record, 1–45. doi:10.1002/ar.25103
Mortimer, M. (online) [4]
Perle, A., Norell, M. A. & Clark, J. M. (1999). "A new maniraptoran Theropod−Achillobator giganticus (Dromaeosauridae)−from the Upper Cretaceous of Burkhant, Mongolia". Contributions from the Geology and Mineralogy Chair, National Museum of Mongolia (101): 1−105.
Powers, M. J., Sullivan, C., & Currie, P. J. (2020). "Re-examining ratio based premaxillary and maxillary characters in Eudromaeosauria (Dinosauria: Theropoda): Divergent trends in snout morphology between Asian and North American taxa". Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology, 547, 109704. doi:10.1016/j.palaeo.2020.109704
Turner, A. H., Makovicky, P. J., & Norell, M. A. (2012). "A review of dromaeosaurid systematics and paravian phylogeny". Bulletin of the American Museum of Natural History, 2012(371), 1-206. doi:10.1206/748.1
- ↑ 1,0 1,1 1,2 Molina-Pérez, R. & Larramendi, A. (2019). "Dinosaur Facts and Figures: The Theropods and Other Dinosauriformes". wyd. Princeton University Press.
- ↑ Kurumada, Y., Aoki, S., Aoki, K., Kato, D., Saneyoshi, M., Tsogtbaatar, K., ... & Ishigaki, S. (2020). "Calcite U–Pb age of the Cretaceous vertebrate‐bearing Bayn Shire Formation in the Eastern Gobi Desert of Mongolia: Usefulness of caliche for age determination". Terra Nova, 32(4), 246-252.
![[3]](https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Achillobator_Restoration.png){kind=link}
![[1]](https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Achillobator_Skeleton_Reconstruction.jpg){kind=link}
![[2]](https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Achillobator_Pelvis.jpg){kind=link}