Corythosaurus

Opis w trakcie przebudowy i wprowadzania poprawek

Autor:	Korekta:
Marcin Szermański Karol Sabath	Maciej Ziegler

---

Corythosaurus (korytozaur)
Długość:	8-9 m
Masa:	ok. 2,8 t
Miejsce występowania:	Kanada - prowincja Alberta (formacja Dinosaur Park)
Czas występowania	późna kreda (76,5-75,5 Ma)
Systematyka	Dinosauria Ornithischia Cerapoda Ornithopoda Iguanodontia Hadrosauridae Lambeosaurinae Corythosaurini
Czaszka gatunku Corythosaurus casuarius. Źródło: Weishampel i Horner, 1990.

Wstęp

Corythosaurus to jeden z najbardziej popularnych hadrozaurów, charakteryzującym się okazałym hełmem na swej głowie. Bywa znany już u najmłodszych pasjonatów paleontologii, będąc nierzadko bohaterem kolorowanek czy książek i atlasów dinozaurów.

Korytozaur żył pod koniec okresu kredowego, na północy Ameryki Północnej – na terenie dzisiejszej prowincji Alberty, w Kanadzie. Zapewne przemierzał te obszary w stadach liczących tysiące osobników, co zwiększało szansę przetrwania tak, jak robią dzisiejsze antylopy czy zebry. Stadne życie wydaje się być jedyną efektywną formą obrony (nie tylko tego) hadrozauryda, gdyż w przeciwieństwie do ceratopsów i ankylozaurów nie miał rogów i kolców służących do obrony, jak i ogromnych rozmiarów niektórych zauropodów, skutecznie odstraszających niejednego drapieżnika.

Materiał kopalny i budowa

Istnieje ok. 10 artykulowanych czaszek ze szkieletem pozaczaszkowym, 10-15 artykulowanych, pojedynczych czaszek oraz izolowane elementy czaszki. Skamieniałości te należą do osobników młodych i dorosłych.

Jedna z nich (okaz nr UALVP 13) to holotyp C. excavatus (młodszy synonim C. casuarius). Bramble i in. (2017) sugerują, że odnaleziony w 1992 roku szkielet, któremu brakowało czaszki, może należeć w istocie do tego samego osobnika.

Łącznie znanych jest co najmniej 7 osobników C. casuarius i 7 C. intermedius.

Jedyna większa różnica między tymi dwoma lambeozaurynami to solidniejsza budowa kości kulszowej hypakrozaura (Brett-Surman, 1989). Ogólne proporcje ciała są typowe dla lambeozaurynów. Na pierwszy rzut oka można go odróżnić od jego kuzynów wyrostkiem na głowie, który jest podobny jak u dzisiejszego ptaka-nielota kazuara. Mimo to rozróżnienie go na jego podstawie nie jest takie łatwe, gdyż podobne zdobienie miał Angulomastacator, Hypacrosaurus, Olorotitan, Velafrons, prawdopodobnie Magnapaulia oraz Lambeosaurus, lecz ten ostatni miał swojego czuba charakterystycznie pochylonego ku przodowi. Budowa czaszki i miednicy korytozaura wykazuje ścisłe powiązanie z Hypacrosaurus.

Taksonomia i ważność

Michael Brett-Surman (1989) w swojej pracy doktoranckiej zasugerował, że Corythosaurus to ten sam zwierzak co opisany rok wcześniej Hypacrosaurus. Wg niego różnice pomiędzy nimi być mogą nie być na poziomie rodzajowym, a osobniczym. Jeżeli to prawda, to ten drugi miałby pierwszeństwo, a nazwa Corythosaurus byłaby nieważna. Zresztą bardzo często uważa się hypakrozaura za bardzo bliskiego korytozaurowi (czasami za takson siostrzany, nawet wraz z Olorotitan - zob. więcej kladogramy Lambeosaurinae i Saurolophinae oraz kladogramy Lambeosaurinae)).

Gregory Paul (2010) uznaje ważność hypakrozaura, choć nie podaje swoich powodów. Z gatunków pierwotnie opisanych jako korytozaury, uznaje nie tylko typowego C. casuarius, a także C. intermedius, którego czub jest nieco mniejszy (u niego odpowiednio H. caruarius i H. intermedius).

Brett-Surman (1989) uważa również, że możliwe jest by C. casuarius i Lambeosaurus (gatunki L. magnicristratus i L. lambei) były osobnymi gatunkami tego samego rodzaju (pierwszeństwo miałaby nazwa Corythosaurus). Wg niego L. magnicristratus i L. lambei mogłyby być odpowiednio samcem i samicą jednego gatunku oraz C. casuarius i C. intermedius również odpowiednio samcem i samicą kolejnego gatunku. Podsumowując rozważania Brett-Surmana, powinno się uznawać gatunki Corythosaurus casuarius i Corythosaurus lambei lub Hypacrosaurus casuarius i Hypacrosaurus lambei, jeżeli faktycznie nie ma różnic na poziomie rodzajowym pomiędzy hypakrozaurem a korytozaurem.

Z kolei David Evans (2007) uważa za ważnego C. casuarius (uważanego za samca tego gatunku przez Petera Dodsona) i C. intermedius (samica C. casuarius). Są one oddzielne czasowo: pierwszy jest starszy, bowiem jego skamieniałości spoczywały w warstwach ok. 2-17 m powyżej górnej granicy formacji Oldman; drugi - w warstwach mieszczących się ok. 21-28 m powyżej tej granicy.

Autorzy obu edycji "The Dinosauria" uznają jedynie gatunek typowy – C. casuarius – za ważny, inne natomiast za jego młodsze synonimy. Nie uznają tym samym synonimizacji z Hypacrosaurus i Lambeosaurus, zasugerowanej przez Brett-Surmana (1989). Także późniejsi naukowcy, badający Hadrosauridae uznają Corythosaurus casuarius za ważny rodzaj i gatunek i jako jedyny z kilku gatunków korytozaura biorą pod uwagę przy swych badaniach dotyczących filogenezy kladu Hadrosauridae.

Etymologia

Nazwa rodzajowa Corythosaurus wywodzi się z rdzeni greckich: korys (forma dopełniaczowa - korythos) - hełm (koryncki) i sauros - jaszczur(ka). Dla starożytnych Greków słowo korys kojarzyło się z konkretnym fasonem hełmu korynckiego, wyróżniającym się wąskim półkolistym grzebieniem ("irokezem" z piór).

Spis gatunków

Corythosaurus	Brown, 1914	??= Hypacrosaurus	Brown, 1913
= Procheneosaurus [partim]	Matthew, 1920
C. casuarius	Brown, 1914
?= C. intermedius	Parks, 1923
= C. excavatus	Gilmore, 1923
= Tetragonosaurus erectofrons	Parks, 1931
= C. bicristatus	Parks, 1935
= C. brevicristatus	Parks, 1935
= Tetragonosaurus cranibrevis	Sternberg, 1935
C. frontalis	Parks, 1935	= Lambeosaurus lambei	Parks, 1935

Bibliografia

Arbour, V.M., Burns, M.E. & Sissons, R.L. (2009) "A redescription of the ankylosaurid dinosaur Dyoplosaurus acutosquameus Parks, 1924 (Ornithischia: Ankylosauria) and a revision of the genus" Journal of Vertebrate Paleontology, 29(4), 1117-1135. doi:10.1671/039.029.0405

Bramble, K., Currie, P.J., Tanke, D.H., & Torices, A. (2017) Reuniting the “head hunted” Corythosaurus excavatus (Dinosauria: Hadrosauridae) holotype skull with its dentary and postcranium. Cretaceous Research, 76, 7-18. [abstrakt] [1]

Brett-Surman, M.K. (1989) A revision of the Hadrosauridae (Reptilia: Ornithischia) and their evolution during the Campanian and Maastrichtian. Ph.D. dissertation, George Washington University, Washington, D.C.. pp.1-272 [2]

Evans, D.C. (2007) Chapter 5: "Taxonomic and paleobiological implications of Lambeosaurinae dinosaur biostratigraphy, Dinosaur Park Formation, Alberta" [w:] Evans, D.C. "Ontogeny and evolution of Lambeosaurinae dinosaurs (Ornithischia: Hadrosauridae). ISBN: 978-0-494-27950-2

Horner, J.R., Weishampel, D.B. & Forster, C.A. (2004) "Hadrosauridae" [w:] Weishampel, D.B., Dodson, P. & Osmólska, H. "The Dinosauria" Bwyd. University of California - Berkeley i Los Angeles, 438–463

Paul, G.S. (2010) "The Princeton Field Guide to Dinosaurs" wyd. Princeton University - Princeton i Oxford

Weishampel, D.B. & Horner, J.R. (1990) "Hadrosauridae" [w:] Weishampel, D.B., Dodson, P. & Osmólska, H. [red.] "The dinosauria" Berkeley, University of California Press, 534–561