Kosmoceratops

Autor:

Marcin Szermański, Paweł Konarzewski

---

Kosmoceratops (kosmoceratops)
Długość	4,5 m
Masa	1,2 t
Dieta	roślinożerny
Miejsce	USA - Utah (formacja Kaiparowits)
Czas	Trias 252 Jura 201 Kreda 145 66 ok. 76 Ma późna kreda (kampan)
Systematyka	Dinosauria Ornithischia Ceratopsia Ceratopsoidea Ceratopsidae Chasmosaurinae
Na pierwszym planie Kosmoceratops; w tle Vagaceratops. Autor: Jakub Kowalski [7] 4.5 m Porównanie wielkości Kosmoceratops i człowieka. Sylwetki: Phylopic.org
Mapa znalezisk
Wczytywanie mapy… {"minzoom":false,"maxzoom":false,"mappingservice":"leaflet","width":"auto","height":"350px","centre":false,"title":"","label":"","icon":"","visitedicon":"","lines":[],"polygons":[],"circles":[],"rectangles":[],"wmsoverlay":false,"copycoords":false,"static":false,"zoom":4,"defzoom":14,"layers":["OpenStreetMap"],"overlaylayers":[],"resizable":false,"enablefullscreen":false,"scrollwheelzoom":true,"markercluster":false,"clustermaxzoom":20,"clusterzoomonclick":true,"clustermaxradius":80,"clusterspiderfy":true,"geojson":"","locations":[{"text":"\u003Cb\u003E\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003EGrand Staircase-Escalante National Monument, formacja \u003Ca href=\"/wiki/Kaiparowits\" title=\"Kaiparowits\"\u003EKaiparowits\u003C/a\u003E, \u003Ca href=\"/wiki/USA\" class=\"mw-redirect\" title=\"USA\"\u003EUSA\u003C/a\u003E|\u003Csmall\u003E\u003Ci\u003EK. richardsoni\u003C/i\u003E - \u003Ca href=\"/wiki/Holotyp\" title=\"Holotyp\"\u003EHolotyp\u003C/a\u003E (UMNH VP 17000) i materia\u0142 przypisany.\u003Cbr\u003E\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E\u003C/b\u003E\u003Chr /\u003E\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003C/div\u003E","title":"Grand Staircase-Escalante National Monument, formacja Kaiparowits, USA|K. richardsoni - Holotyp (UMNH VP 17000) i materia\u0142 przypisany.\n","link":"","lat":37.06666666666699683219121652655303478240966796875,"lon":-111.116666666669999585792538709938526153564453125,"icon":""}],"imageoverlays":null}

Wstęp

Kosmoceratops to rodzaj dinozaura rogatego, który występował w późnej kredzie na terenie obecnej Ameryki Północnej. Jego skamieniałości odnaleziono na terenie USA w południowej części stanu Utah, w tych samych pokładach co Utahceratops. Roberts i in. (2013) datują te je na ok. 76 Ma.

Materiał kopalny

Odnalezione elementy szkieletu (na pomarańczowo) Kosmoceratops. Źródło: Sampson i in., 2010. [1]

Kosmoceratops znany jest z czterech osobników, w tym prawie kompletnej czaszki i 45% szkieletu pozaczaszkowego. Są to:

Holotyp (UMNH VP 17000) to prawie kompletna czaszka dorosłego osobnika.

Materiał przypisany (UMNH VP 16878) to dysartykułowana czaszka należąca do osobnika młodocianego. Sampson i in. (2010) omyłkowo oznaczyli go jako UMNH VP 12198.

Sampson i in. nie opisali szkieletu pozaczaszkowego (kompletnego w 45%) należącego do dwóch osobników, o którym wspomnieli w swej pracy.

Budowa

Propozycja oznaczenia różków ciemieniowych u gatunków Chasmosaurus i Kosmoceratops. Źródło: Fowler i Freedman Fowler, 2020 [2].

Kosmoceratops charakteryzował się najbardziej zdobioną kryzą wśród przedstawicieli Chasmosaurinae. Była ona stosunkowo krótka i szeroka z małymi otworami ciemieniowymi. Z górnej części kryzy wyrastało aż dziesięć różków. Sampson i in. (2010) zaproponowali, że trzy najbardziej wewnętrze różki są to epiparietales (ep3, ep2 i ep1), kolejny epiparietosquamosales (eps), a najbardziej zewnętrzny - episquamosales (es), jednakże Fowler i Freedman (2020) mają inną propozycję. Ich zdaniem trzy środkowe wyrostki tworzą jeden różek (ep1), najbardziej zewnętrzy (ep3), zaś środkowy (ep2) (zob. rys obok). Jak podają Loewen i współpracownicy (2013) młodociany osobnik UMNH VP 16878 miał tyle samo wyrostków na szczycie kryzy co holotyp. Rogi nadoczne były skierowane na boki, zakrzywione w dolną stronę. Róg nosowy był zwrócony do tyłu.

Systematyka

Wg przeprowadzonej przez autorów analizy kladystycznej kosmoceratops był taksonem siostrzanym względem Vagaceratops irvinensis (wcześniej znany pod nazwą Chasmosaurus irvinensis). Jak wynika z badań Sampsona i in. (2010), klad Kosmoceratops richardsoni + Vagaceratops irvinensis nie jest blisko spokrewniony z Chasmosaurus i jest grupą siostrzaną względem zaawansowanych chasmozaurynów z najpóźniejszego kampanu i mastrychtu, w tym słynnego Triceratops. Analiza filogenetyczna przeprowadzona przez Mallona i in. (2016) wykazała, że Kosmoceratops jest taksonem siostrzanym dla rodzajów Spiclypeus i Vagaceratops. Dalman i in. (2022) również wykazali bliskie pokrewieństwo omawianego dinozaura z Spiclypeus.

Paleośrodowisko

Kosmoceratops środowisku naturalnym. Znajduje się po prawej stronie. Autor: ABelov2014. [3]

Zobacz: Kaiparowits#Paleośrodowisko

Ewolucja

Hipotetyczna anageneza dwóch głównych kladów chasmozaurynów zaproponowanych przez Fowlera i Freedman Fowler (2020). Po lewej stronie znajduje się linia ewolucja prowadząca do Kosmoceratops. [4]

Fowler (2017) zauważył, że wiek formacji Kaiparowits, którą Sampson i in. (2010) wykorzystali do ustalenia czasu istnienia Kosmoceratops i Utahceratops był równoległy do tych chasmozaurynów żyjących na północnym obszarze Laramidii. Okazało się, że był on inaczej skalibrowany niż przypadku innych formacji. Po ponownej kalibracji do tych samych standardów wykazał, że stratygraficzne nakładanie się tych taksonów nie zostało rozpoznane. Okazało się, że dolne warstwy formacji Kaiparowits pokrywały się z formacją Dinosaur Park, ale w nich nie odnaleziono Kosmoceratops i Utahceratops. Część fragmentarycznych szczątków sugeruje, że niektóre taksony żyły w obydwu formacjach w tym samym czasie. Dlatego uznał za bardziej prawdopodobne, że różnice w taksonach dinozaurów między formacjami wynikały z pobierania próbek z różnych poziomów stratygraficznych, a nie z segregacji biogeograficznej, co również uznał za prawdopodobne dla różnic między formacją Kaiparowits a formacjami Fruitland i Kirtland. Fowler i Freedman Fowler (2020) nie uznali endemizmu i stwierdzili, że istniałby gradacyjny prowincjonalizm chasmozaurynów z północy na południe. Ich zdaniem linia obejmująca Chasmosaurus występowała na północy, a Kosmoceratops był jej najbardziej zaawansowanym członkiem. W tym kladzie wgłębienie na kryzie uległo spłyceniu, zmniejszyły się okna ciemieniowa oraz różki ciemienowe uległy powiększeniu i poszerzeniu. Druga linia obejmowała Pentaceratops i zamieszkiwała głównie południowe regiony. Obydwa klady oddzieliły się od siebie na początku kampanu, a pokrywały się geograficznie w środkowym kampanie. Powstanie dwóch linii ewolucyjnych mogło być spowodowane specjacją allopatryczną zanim pojawił się pierwszy członek linii Chasmosaurus 77 mln lat temu. Około 76 Ma hipotetyczna bariera dzieląca rodowody musiała zniknąć, gdyż współistniały one ze sobą. Linia podziału znajdowała się gdzieś pomiędzy południowym Utah a północną Montaną.

Kosmoceratops z formacji Dinosaur Park?

Czaszka holotypowa Kosmoceratops Źródło: Sampson i in., 2010 [5]

Czaszka CMN 8801. Źródło: Campbell i in., 2016 [6]

Charles M. Sternberg w roku 1928 odnalazł na terenach formacji Dinosaur Park niekompletną czaszkę (CMN 8801), którą przypisano do rodzaju Chasmosaurus. Longrich (2014) uznał, że należy ona do nowego gatunku Kosmoceratops i ustalił, że jest taksonem siostrzanym dla K. richardsoni. Campbell i in. (2016) nie zgodzili się z jego zdaniem i przypisali ją do nieokreślonego gatunku Chasmosaurus. Opinię tą podtrzymują również Campbell i in. (2019).

Etymologia

Nazwa rodzajowa Kosmoceratops to połączenie gr. kosmos (zdobiony) i gr. ceratops (rogate oblicze). Nazwa ta znaczy więc w wolnym tłumaczeniu "zdobione rogate oblicze" i odnosi się do jego bogato ozdobionej rogami kryzy. Epitet gatunkowy richardsoni honoruje Scotta Richardsona, który odkrył holotyp i wiele innych skamieniałości z GSENM (Grand Staircase-Escalante National Monument).

Spis gatunków

Kosmoceratops	Sampson, Loewen, Farke, Roberts, Forster, Smith i Titus, 2010
K. richardsoni	Sampson, Loewen, Farke, Roberts, Forster, Smith i Titus, 2010

Bibliografia

Campbell, J. A., Ryan, M. J., Holmes, R. B., & Schröder-Adams, C. J. (2016). "A re-evaluation of the chasmosaurine ceratopsid genus Chasmosaurus (Dinosauria: Ornithischia) from the Upper Cretaceous (Campanian) Dinosaur Park Formation of western Canada". PloS one, 11(1), e0145805. doi:10.1371/journal.pone.0145805

Campbell, J.A., Ryan, M.J., Schroder-Adams, C.J., Holmes, R.B. & Evans, D.C. (2019) "Temporal range extension and evolution of the chasmosaurine ceratopsid "Vagaceratops" irvinensis (Dinosauria: Ornithischia) in the Upper Cretaceous (Campanian) Dinosaur Park Formation of Alberta." Vertebrate Anatomy Morphology Palaeontology 7: 83-100. doi:10.18435/vamp29356.

Dalman, S. G., Lucas, S. G., Jasinski, S. E., & Longrich, N. R. (2022). "Sierraceratops turneri, a new chasmosaurine ceratopsid from the Hall Lake Formation (Upper Cretaceous) of south-central New Mexico". Cretaceous Research, 130, 105034. doi:10.1016/j.cretres.2021.105034

Fowler, D.W. (2017). "Revised geochronology, correlation, and dinosaur stratigraphic ranges of the Santonian-Maastrichtian (Late Cretaceous) formations of the Western Interior of North America" PLoS ONE, 12(11), e0188426. doi:10.1371/journal.pone.0188426

Fowler, D.W. & Freedman Fowler, E.A. (2020). "Transitional evolutionary forms in chasmosaurine ceratopsid dinosaurs: evidence from the Campanian of New Mexico". PeerJ. 8: e9251. doi:10.7717/peerj.9251.

Loewen, M.A., Farke, A.A., Sampson, S.D., Getty, M.A., Lund, E.K. & O’Connor, P.M. (2013) "Ceratopsid Dinosaurs from the Grand Staircase of Southern Utah" [w:] Titus, A.L. & Loewen, M.A. (red.) "At the Top of the Grand Staircase: The Late Cretaceous of Southern Utah" Bloomington, Indiana University Press, 488-503.

Longrich, N. R. (2014). "The horned dinosaurs Pentaceratops and Kosmoceratops from the upper Campanian of Alberta and implications for dinosaur biogeography". Cretaceous Research, 51, 292-308. doi:10.1016/j.cretres.2014.06.011

Mallon, J. C., Ott, C. J., Larson, P. L., Iuliano, E. M., & Evans, D. C. (2016). "Spiclypeus shipporum gen. et sp. nov., a boldly audacious new chasmosaurine ceratopsid (Dinosauria: Ornithischia) from the Judith River Formation (Upper Cretaceous: Campanian) of Montana, USA". PloS one, 11(5), e0154218. doi:10.1371/journal.pone.0154218

Roberts, E.M., Sampson, S.D., Deino, A.L., Bowring, S.A. & Buchwaldt, R. (2013) "The Kaiparowits Formation: A Remarkable Record of Late Cretaceous Terrestrial Environments, Ecosystems, and Evolution in Western North America" [w]: Titus, A.L. & Loewen, M.A. (red.) "At the Top of the Grand Staircase: The Late Cretaceous of Southern Utah" Bloomington, Indiana University Press

Sampson, S.D., Loewen, M.A., Farke, A.A., Roberts, E.M., Forster, C.A., Smith, J.A. & Titus, A.L. (2010) "New Horned Dinosaurs from Utah Provide Evidence for Intracontinental Dinosaur Endemism". PLoS ONE 5 (9): e12292. doi:10.1371/journal.pone.0012292