Teratophoneus: Różnice pomiędzy wersjami
m (→Materiał kopalny i lokalizacja typowa: nie "kręgi szyjne", ale 1) |
|||
| Linia 1: | Linia 1: | ||
{{DISPLAYTITLE:''Teratophoneus''}} | {{DISPLAYTITLE:''Teratophoneus''}} | ||
| − | + | {{Opis | |
| − | { | + | |Autor = [[Tomasz Skawiński]] |
| − | | Autor | + | |Korekta = [[Maciej Ziegler]], [[Paweł Konarzewski]] |
| − | + | |nazwa = ''Teratophoneus'' (teratofon) | |
| − | + | |długość = 8,7 m <ref name=Titus></ref> | |
| − | + | |wysokość = | |
| − | | [[Maciej Ziegler]] | + | |masa = |
| − | | | + | |dieta = mięsożerny |
| − | + | |miejsce = [[USA]] - Utah | |
| − | + | <small>([[formacja]] [[Kaiparowits]])</small> | |
| − | + | |czas = {{Występowanie|76|75.5}} | |
| − | + | 76–75,5 <ref>Loewen i in., 2013 i tam cytowane.</ref> [[Ma]]<br> | |
| − | + | <small>[[późna kreda]] ([[kampan]])</small> | |
| − | + | |systematyka = | |
| − | | | + | [[Dinosauria]] |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | | | ||
| − | |||
| − | | | ||
| − | |||
| − | | | ||
| − | |||
| − | | [[USA]] | ||
| − | |||
| − | <small>(formacja [[Kaiparowits]])</small> | ||
| − | | | ||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | <small> | ||
| − | | | ||
| − | |||
| − | |||
[[Saurischia]] | [[Saurischia]] | ||
[[Theropoda]] | [[Theropoda]] | ||
| − | |||
| − | |||
[[Tetanurae]] | [[Tetanurae]] | ||
| − | |||
| − | |||
[[Coelurosauria]] | [[Coelurosauria]] | ||
| Linia 53: | Linia 29: | ||
[[Tyrannosaurinae]] | [[Tyrannosaurinae]] | ||
| − | | | + | |grafika = Lythronax_i_Teratophoneus_Scott_Hartman.png |
| − | + | |podpis = Rekonstrukcje tyranozaurynów ''Teratophoneus'' (B.) i ''[[Lythronax]]'' (A.).<br />Według Loewena i in. (2013)</small> | |
| − | + | |PorównanieGrupa = | |
| − | |} | + | |PorównanieDługość = |
| + | |mapa = | ||
| + | }} | ||
==Wstęp== | ==Wstęp== | ||
'''''Teratophoneus''''' to rodzaj teropoda z [[klad]]u (rodziny) [[Tyrannosauridae]] żyjącego w późnej kredzie w Ameryce Północnej. | '''''Teratophoneus''''' to rodzaj teropoda z [[klad]]u (rodziny) [[Tyrannosauridae]] żyjącego w późnej kredzie w Ameryce Północnej. | ||
| − | == | + | ==Materiał kopalny i lokalizacja typowa== |
| − | + | [[Plik:Skull reconstruction of Teratophoneus.jpg|thumb|Rekonstrukcja czaszki teratofona według Loewena i wsp. (2013)]] | |
| + | ''Teratophoneus'' został opisany w [[2011]] roku przez Thomasa Carra i współpracowników (2011) w oparciu o niekompletny szkielet jednego osobnika, oznaczony kilkoma numerami katalogowymi (kości czaszki, kręg szyjny, kość krucza i łopatka – BYU 8120/9396, kości promieniowa i łokciowa – BYU 8120/9397, lewa kość szczękowa – BYU 826/9420, lewa kość zębowa – BYU 9398, lewa kość udowa – BYU 13719). Skamieniałości te odkryto na terenie pomnika narodowego [[USA]] Grand Staircase-Escalante National Monument, w górnokampańskich osadach formacji Kaiparowits (choć dokładna lokalizacja nie jest znana; Loewen i in. 2013), datowanych radiometrycznie na około 76–74 mln lat. W 2013 roku Loewen i in. opisali szkielet młodocianego osobnika (UMNH VP 16690) obejmujący większość czaszki i kręgosłupa, miednicę oraz fragment tylnej nogi. Okaz ten również pochodzi z osadów formacji Kaiparowits. | ||
| + | |||
| + | ''Teratophoneus'' jest pierwszym znanym diagnostycznym tyranozaurydem żyjącym w kampanie na południowym zachodzie Ameryki Północnej i pierwszym przedstawicielem tej grupy z formacji Kaiparowits. | ||
| + | |||
| + | W formacji Kaiparowits odnaleziono złoże kości (ang. ''bone bed'') należące do co najmniej 4 osobników w wieku 4-22 lata przypisanych do ''Teratophoneus''. Zginęły one prawdopodobnie w wyniku powodzi. Innymi przyczynami śmierci mogły być toksyny wyprodukowane przez sinicę, pożar lub susza. Nagromadzenie kilku osobników w jednym miejscu sugeruje, że [[tyranozauryd]]y mogły żyć w grupach<ref name=Titus>Titus i in., 2021</ref><ref>https://www.washingtonpost.com/climate-environment/2021/04/19/grand-staircase-tyrannosaur/</ref>. | ||
==Systematyka== | ==Systematyka== | ||
| − | ''Teratophoneus'' został uwzględniony (jako „takson z Utah”) w analizie kladystycznej przeprowadzonej przez Brusattego i współpracowników ([[2009]]), według której należy do kladu [[Tyrannosaurinae]], gdzie jest bardziej zaawansowany od aliorama i siostrzany dla kladu obejmującego rodzaje ''[[Daspletosaurus]]'', ''[[Tarbosaurus]]'' i ''[[Tyrannosaurus]]''. Podobne rezultaty przyniosła również późniejsza analiza wykonana przez Brusattego et al. ([[2010]]). Z kolei według analizy Loewena i in. (2013) ''Teratophoneus'' jest siostrzany do kladu obejmującego ''[[Bistahieversor]]'', ''[[Lythronax]]'', ''Tyrannosaurus'', ''Tarbosaurus'' i ''[[Zhuchengtyrannus]]''. | + | ''Teratophoneus'' został uwzględniony (jako „takson z Utah”) w analizie kladystycznej przeprowadzonej przez Brusattego i współpracowników ([[2009]]), według której należy do kladu [[Tyrannosaurinae]], gdzie jest bardziej zaawansowany od aliorama i siostrzany dla kladu obejmującego rodzaje ''[[Daspletosaurus]]'', ''[[Tarbosaurus]]'' i ''[[Tyrannosaurus]]''. Podobne rezultaty przyniosła również późniejsza analiza wykonana przez Brusattego et al. ([[2010]]). Z kolei według analizy Loewena i in. (2013) ''Teratophoneus'' jest siostrzany do kladu obejmującego ''[[Bistahieversor]]'', ''[[Lythronax]]'', ''Tyrannosaurus'', ''Tarbosaurus'' i ''[[Zhuchengtyrannus]]''. Analiza Vorisa i in. (2020) wykazała, że omawiany teropod tworzy wspólny klad z ''[[Lythronax]]'' i ''[[Dynamoterror]]''. |
| + | |||
| + | ==Budowa i biologia== | ||
| + | Na podstawie rozmiarów i stopnia rozwoju kości czaszki [[Thomas Carr]] i wsp. (2011) stwierdzili, że [[holotyp]] teratofona był osobnikiem młodocianym. Występują u niego cechy juwenilne obserwowane również u gorgozaura. ''Teratophoneus'' miał jednak krótki i głęboki pysk, co jest cechą nietypową, ponieważ u większości młodocianych tyranozaurów występowały pyski długie i płytkie. Carr i in. sugerują również, że pysk dorosłego teratofona był prawdopodobnie stosunkowo jeszcze krótszy, ponieważ tego typu rozwój czaszki miał miejsce u innych tyranozaurów (Carr i in. 2011). Ogólnie czaszka jest podobna do czaszki albertozaurynów, ''[[Bistahieversor]]'' czy ''[[Daspletosaurus]]'' – oczodoły są skierowane przednio-bocznie, a tył czaszki umiarkowanie rozszerzony. Pysk jest stosunkowo krótki (poniżej 65% całkowitej długości czaszki), a czaszka szeroka – jej szerokość przekracza 40% długości (Loewen i in. 2013). | ||
| − | == | + | ==Rozmiary== |
| − | [[ | + | Na podstawie rozmiarów kości udowej masę okazu holotypowego oszacowano na 667 kg – niemal dwukrotnie więcej niż długopyski ''[[Alioramus]]'', lecz blisko dziesięciokrotnie mniej niż ''[[Tyrannosaurus]]'' (Carr i in. 2011). Według Yuna (2022) okaz holotypowy miał 6,1 m i 1 t. Okaz artykułowany UMNH VP 21100 osiągał długość 7,6 m, a maksymalną długość dorosłego ''Teratophoneus'' oszacowano na 8,7 m <ref name=Titus>Titus i in., 2021</ref>. |
| − | '' | ||
| − | + | ==Paleośrodowisko== | |
| + | Zobacz [[Nasutoceratops#Paleośrodowisko]] | ||
==Etymologia== | ==Etymologia== | ||
| Linia 86: | Linia 72: | ||
==Bibliografia== | ==Bibliografia== | ||
<small> | <small> | ||
| − | Brusatte S.L., Carr T.D., Erickson G.M., Bever G.S., Norell M.A. 2009. A long-snouted, multihorned tyrannosaurid from the Late Cretaceous of Mongolia. Proceedings of the National Academy of Sciences 106 (41): 17261–17266. [[doi:10.1073/pnas.0906911106]]. | + | Brusatte S.L., Carr T.D., Erickson G.M., Bever G.S., Norell M.A. 2009. "A long-snouted, multihorned tyrannosaurid from the Late Cretaceous of Mongolia". Proceedings of the National Academy of Sciences 106 (41): 17261–17266. [[doi:10.1073/pnas.0906911106]]. |
| + | |||
| + | Brusatte S.L., Norell M.A., Carr T.D., Erickson G.M., Hutchinson J.R., Balanoff A.M., Bever G.S., Choiniere J.N., Makovicky P.J., Xu X. 2010. "Tyrannosaur paleobiology: new research on ancient exemplar organisms". Science 329 (5998): 1481–1485. [[doi:10.1126/science.1193304]]. | ||
| + | |||
| + | Carr T.D., Williamson T.E., Britt B.B., Stadtman K. 2011. "Evidence for high taxonomic and morphologic tyrannosauroid diversity in the Late Cretaceous (Late Campanian) of the American Southwest and a new short-skulled tyrannosaurid from the Kaiparowits formation of Utah. Naturwissenschaften 98: 241–246. [[doi:10.1007/s00114-011-0762-7]]. | ||
| + | |||
| + | Loewen M.A., Irmis R.B., Sertich J.J.W., Currie P.J., Sampson S.D. 2013. "Tyrant dinosaur evolution tracks the rise and fall of Late Cretaceous oceans". PLOS ONE 8 (11): e79420. [[doi:10.1371/journal.pone.0079420]]. | ||
| − | + | Titus, A. L., Knoll, K., Sertich, J. J., Yamamura, D., Suarez, C. A., Glasspool, I. J., ... & Roberts, E. M. (2021). "Geology and taphonomy of a unique tyrannosaurid bonebed from the upper Campanian Kaiparowits Formation of southern Utah: implications for tyrannosaurid gregariousness". PeerJ, 9, e11013. [[doi:10.7717/peerj.11013]] | |
| − | + | Voris, J.T., Therrien, F., Zelenitzky, D.K., Brown, C.M.. (2020). "A new tyrannosaurine (Theropoda:Tyrannosauridae) from the Campanian Foremost Formation of Alberta, Canada, provides insight into the evolution and biogeography of tyrannosaurids". Cretaceous Research: 104388. [[doi:10.1016/j.cretres.2020.104388]] | |
| − | + | Yun, C. G. (2022). "Frontal bone anatomy of ''Teratophoneus curriei'' (Theropoda: Tyrannosauridae) from the Upper Cretaceous Kaiparowits Formation of Utah". Acta Palaeontologica Romaniae, 18, 51-64. [[doi:10.35463/j.apr.2022.01.06]] | |
<References/></small> | <References/></small> | ||
Wersja z 22:19, 4 lis 2022
| Autor: | Tomasz Skawiński |
| Korekta: | Maciej Ziegler, Paweł Konarzewski |
| Teratophoneus (teratofon) | |
|---|---|
| Długość | 8,7 m [1] |
| Dieta | mięsożerny |
| Miejsce | USA - Utah |
| Czas |
76–75,5 [2] Ma |
| Systematyka | Dinosauria |
 Rekonstrukcje tyranozaurynów Teratophoneus (B.) i Lythronax (A.). Według Loewena i in. (2013) | |
Wstęp
Teratophoneus to rodzaj teropoda z kladu (rodziny) Tyrannosauridae żyjącego w późnej kredzie w Ameryce Północnej.
Materiał kopalny i lokalizacja typowa
Teratophoneus został opisany w 2011 roku przez Thomasa Carra i współpracowników (2011) w oparciu o niekompletny szkielet jednego osobnika, oznaczony kilkoma numerami katalogowymi (kości czaszki, kręg szyjny, kość krucza i łopatka – BYU 8120/9396, kości promieniowa i łokciowa – BYU 8120/9397, lewa kość szczękowa – BYU 826/9420, lewa kość zębowa – BYU 9398, lewa kość udowa – BYU 13719). Skamieniałości te odkryto na terenie pomnika narodowego USA Grand Staircase-Escalante National Monument, w górnokampańskich osadach formacji Kaiparowits (choć dokładna lokalizacja nie jest znana; Loewen i in. 2013), datowanych radiometrycznie na około 76–74 mln lat. W 2013 roku Loewen i in. opisali szkielet młodocianego osobnika (UMNH VP 16690) obejmujący większość czaszki i kręgosłupa, miednicę oraz fragment tylnej nogi. Okaz ten również pochodzi z osadów formacji Kaiparowits.
Teratophoneus jest pierwszym znanym diagnostycznym tyranozaurydem żyjącym w kampanie na południowym zachodzie Ameryki Północnej i pierwszym przedstawicielem tej grupy z formacji Kaiparowits.
W formacji Kaiparowits odnaleziono złoże kości (ang. bone bed) należące do co najmniej 4 osobników w wieku 4-22 lata przypisanych do Teratophoneus. Zginęły one prawdopodobnie w wyniku powodzi. Innymi przyczynami śmierci mogły być toksyny wyprodukowane przez sinicę, pożar lub susza. Nagromadzenie kilku osobników w jednym miejscu sugeruje, że tyranozaurydy mogły żyć w grupach[1][3].
Systematyka
Teratophoneus został uwzględniony (jako „takson z Utah”) w analizie kladystycznej przeprowadzonej przez Brusattego i współpracowników (2009), według której należy do kladu Tyrannosaurinae, gdzie jest bardziej zaawansowany od aliorama i siostrzany dla kladu obejmującego rodzaje Daspletosaurus, Tarbosaurus i Tyrannosaurus. Podobne rezultaty przyniosła również późniejsza analiza wykonana przez Brusattego et al. (2010). Z kolei według analizy Loewena i in. (2013) Teratophoneus jest siostrzany do kladu obejmującego Bistahieversor, Lythronax, Tyrannosaurus, Tarbosaurus i Zhuchengtyrannus. Analiza Vorisa i in. (2020) wykazała, że omawiany teropod tworzy wspólny klad z Lythronax i Dynamoterror.
Budowa i biologia
Na podstawie rozmiarów i stopnia rozwoju kości czaszki Thomas Carr i wsp. (2011) stwierdzili, że holotyp teratofona był osobnikiem młodocianym. Występują u niego cechy juwenilne obserwowane również u gorgozaura. Teratophoneus miał jednak krótki i głęboki pysk, co jest cechą nietypową, ponieważ u większości młodocianych tyranozaurów występowały pyski długie i płytkie. Carr i in. sugerują również, że pysk dorosłego teratofona był prawdopodobnie stosunkowo jeszcze krótszy, ponieważ tego typu rozwój czaszki miał miejsce u innych tyranozaurów (Carr i in. 2011). Ogólnie czaszka jest podobna do czaszki albertozaurynów, Bistahieversor czy Daspletosaurus – oczodoły są skierowane przednio-bocznie, a tył czaszki umiarkowanie rozszerzony. Pysk jest stosunkowo krótki (poniżej 65% całkowitej długości czaszki), a czaszka szeroka – jej szerokość przekracza 40% długości (Loewen i in. 2013).
Rozmiary
Na podstawie rozmiarów kości udowej masę okazu holotypowego oszacowano na 667 kg – niemal dwukrotnie więcej niż długopyski Alioramus, lecz blisko dziesięciokrotnie mniej niż Tyrannosaurus (Carr i in. 2011). Według Yuna (2022) okaz holotypowy miał 6,1 m i 1 t. Okaz artykułowany UMNH VP 21100 osiągał długość 7,6 m, a maksymalną długość dorosłego Teratophoneus oszacowano na 8,7 m [1].
Paleośrodowisko
Zobacz Nasutoceratops#Paleośrodowisko
Etymologia
Nazwa Teratophoneus pochodzi od greckich słów teratos („potwór”) i phoneus („morderca”), co odnosi się do drapieżnictwa tego teropoda. Nazwa gatunkowa gatunku typowego, curriei, honoruje kanadyjskiego paleontologa Philipa Curriego, który zajmuje się m.in. osteologią i systematyką teropodów.
Spis gatunków
| Teratophoneus | Carr, Williamson, Britt i Stadtman, 2011 |
|---|---|
| T. curriei | Carr, Williamson, Britt i Stadtman, 2011 |
Bibliografia
Brusatte S.L., Carr T.D., Erickson G.M., Bever G.S., Norell M.A. 2009. "A long-snouted, multihorned tyrannosaurid from the Late Cretaceous of Mongolia". Proceedings of the National Academy of Sciences 106 (41): 17261–17266. doi:10.1073/pnas.0906911106.
Brusatte S.L., Norell M.A., Carr T.D., Erickson G.M., Hutchinson J.R., Balanoff A.M., Bever G.S., Choiniere J.N., Makovicky P.J., Xu X. 2010. "Tyrannosaur paleobiology: new research on ancient exemplar organisms". Science 329 (5998): 1481–1485. doi:10.1126/science.1193304.
Carr T.D., Williamson T.E., Britt B.B., Stadtman K. 2011. "Evidence for high taxonomic and morphologic tyrannosauroid diversity in the Late Cretaceous (Late Campanian) of the American Southwest and a new short-skulled tyrannosaurid from the Kaiparowits formation of Utah. Naturwissenschaften 98: 241–246. doi:10.1007/s00114-011-0762-7.
Loewen M.A., Irmis R.B., Sertich J.J.W., Currie P.J., Sampson S.D. 2013. "Tyrant dinosaur evolution tracks the rise and fall of Late Cretaceous oceans". PLOS ONE 8 (11): e79420. doi:10.1371/journal.pone.0079420.
Titus, A. L., Knoll, K., Sertich, J. J., Yamamura, D., Suarez, C. A., Glasspool, I. J., ... & Roberts, E. M. (2021). "Geology and taphonomy of a unique tyrannosaurid bonebed from the upper Campanian Kaiparowits Formation of southern Utah: implications for tyrannosaurid gregariousness". PeerJ, 9, e11013. doi:10.7717/peerj.11013
Voris, J.T., Therrien, F., Zelenitzky, D.K., Brown, C.M.. (2020). "A new tyrannosaurine (Theropoda:Tyrannosauridae) from the Campanian Foremost Formation of Alberta, Canada, provides insight into the evolution and biogeography of tyrannosaurids". Cretaceous Research: 104388. doi:10.1016/j.cretres.2020.104388
Yun, C. G. (2022). "Frontal bone anatomy of Teratophoneus curriei (Theropoda: Tyrannosauridae) from the Upper Cretaceous Kaiparowits Formation of Utah". Acta Palaeontologica Romaniae, 18, 51-64. doi:10.35463/j.apr.2022.01.06
