Tatankaceratops

Autor:	Maciej Ziegler, Jakub Starzyński
Korekta:	Paweł Konarzewski

---

Tatankaceratops (tatankaceratops)
Długość	3-3,5 m
Dieta	roślinożerny
Miejsce	USA - Dakota Południowa hrabstwo Harding (formacja Hell Creek - najwyższe warstwy)
Czas	Trias 252 Jura 201 Kreda 145 66 ok. 67-66 Ma późna kreda (późny mastrycht)
Systematyka	Dinosauria Ornithischia Ceratopsia Ceratopsoidea Ceratopsidae Chasmosaurinae Triceratopsini
Rekonstrukcja przyżyciowa tatankaceratopsa. Autor: Jakub Kowalski [2] 3 m Porównanie wielkości Tatankaceratops i człowieka. Sylwetki: Phylopic.org
Mapa znalezisk
Wczytywanie mapy… {"minzoom":false,"maxzoom":false,"mappingservice":"leaflet","width":"auto","height":"350px","centre":false,"title":"","label":"","icon":"","visitedicon":"","lines":[],"polygons":[],"circles":[],"rectangles":[],"wmsoverlay":false,"copycoords":false,"static":false,"zoom":3,"defzoom":14,"layers":["OpenStreetMap"],"overlaylayers":[],"resizable":false,"enablefullscreen":false,"scrollwheelzoom":true,"markercluster":false,"clustermaxzoom":20,"clusterzoomonclick":true,"clustermaxradius":80,"clusterspiderfy":true,"geojson":"","locations":[{"text":"\u003Cb\u003E\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003Eformacja \u003Ca href=\"/index.php?title=Hell_Creek\u0026amp;action=edit\u0026amp;redlink=1\" class=\"new\" title=\"Hell Creek (strona nie istnieje)\"\u003EHell Creek\u003C/a\u003E, hrabstwo Harding, Dakota Po\u0142udniowa, \u003Ca href=\"/wiki/USA\" class=\"mw-redirect\" title=\"USA\"\u003EUSA\u003C/a\u003E|\u003Csmall\u003E\u003Ci\u003ET. sacrisonorum\u003C/i\u003E - \u003Cb\u003EBHI 6226 (\u003Ca href=\"/wiki/Holotyp\" title=\"Holotyp\"\u003Eholotyp\u003C/a\u003E)\u003C/b\u003E.\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E\u003C/b\u003E\u003Chr /\u003E\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003C/div\u003E","title":"formacja Hell Creek, hrabstwo Harding, Dakota Po\u0142udniowa, USA|T. sacrisonorum - BHI 6226 (holotyp).\n","link":"","lat":45.71350000000000335376171278767287731170654296875,"lon":-103.561000000000007048583938740193843841552734375,"icon":""}],"imageoverlays":null}

Wstęp

Tatankaceratops to dinozaur rogaty żyjący w Ameryce Północnej (USA - stan Dakota Południowa) pod koniec ery dinozaurów. Jak każdy ceratops był roślinożercą. Koegzystował na tych terenach m.in. z Triceratops, Edmontosaurus i Tyrannosaurus. Trudno jednak stwierdzić czy był karłowatym Triceratops, czy osobnym rodzajem.

Materiał kopalny

Czaszka holotypu. Autor: Yusuke-rex [1]

Holotyp BHI 6226 składa się z niekompletnej czaszki i fragmentarycznego szkieletu pozaczaszkowego.

Systematyka

Przeprowadzona przez autorów jego opisu analiza kladystyczna wykazała, że tatankaceratops był najbardziej bazalnym przedstawicielem Chasmosaurinae. Autorzy zastrzegali jednak, że ze względu na niekompletność szkieletu oraz fakt, że badania nad nim są wciąż na wstępnym etapie, jego pozycja filogenetyczna jest niepewna. Analiza Longricha (2014) uwidoczniła przynależność do Triceratopsini, jako takson siostrzany Triceratops prorsus.

Ważność taksonu

Ott i Larson (2010) wyliczyli następujące elementy diagnostyczne Tatankaceratops; warto je skomentować:

1) małe rozmiary. Może to wynikać z ontogenezy. Odległość od od końca dzioba do kłykcia potylicznego (dalej: BSL) można oszacować na podstawie długości kości zębowej wg danych Scannelli i in. (2014) na ok. 65 cm. Jeżeli holotyp Tatankaceratops to dorosły okaz Triceratops prorsus, to gatunek ten cechował się znacznymi różnicami wielkości (213%), gdyż BSL u MWC 7584 to ok. 1,386 (Scannella i in., 2014, oszacowanie na podstawie długości kości jarzmowej). Najmniejszym dorosłym (Longrich i Field, 2012) okazem Tr prorsus jest jegi holotyp (BSL: 88 cm - Forster, 1996) - rozpiętość rozmiarów między nim a MWC 7584 to 158% (podobnie u Torosaurus latus różnica w wymiarach prawie dorosłych ANSP 15192 i MOR 981 to 148%, zob. dane w opisie).

2) niewykształcone puste przestrzenie w rogach nadocznych. Może to wynikać z ontogenezy (contra Ott i Larson, 2010) i małych rozmiarów rogów, gdyż wskazywana obecność tej cechy u młodego Triceratops (UCMP 15442) jest wynikiem wzięcia za takie powierzchni łączącej kość zaoczodołową z kością klinową boczną (laterosphenoid) (Farke, 2010).

3) proporcjonalnie masywny róg nosowy. Jest to cecha Triceratops prorsus (Forster, 1996).

4) róg nosowy tej samej długości co rogi nadoczne. Miały one 14,5 cm, co w porównaniu do odległości od od końca dzioba do kłykcia potylicznego (BSL), daje stosunek 0,22. Wśród Triceratops najmniejsze rogi nadoczne w porównaniu do wielkości czaszki miał większy od Tatankaceratops o 50% MOR 2972 - 26,7 cm, co daje stosunek 0,27 w porównaniu do BSL, wynoszącego 97,92 cm (Scannella i in., 2014). W przypadku jego rogu nosowego (25 cm) to 0,26. Proporcje nie różnią się znacznie, co może sugerować, że Tatankaceratops jest na tyle podobny do Triceratops, że należy uznać je za synonimy albo, że MOR 2972 to drugi okaz Tatankaceratops. Nie sposób tego ocenić polegając na samych proporcjach. Dłuższe rogi nadoczne miał Triceratops UCMP 136092 (Scannella i Fowler, 2014, ryc. 3; Scannella i in., 2014) - 44 cm, co daje stosunek 0,39 w porównaniu do BSL wynoszącej 112 cm.

5) zakrzywiony ku tyłowi róg nosowy. Obecne także u Triceratops UCMP 113697 (Scannella i in., 2014).

6) duży rozmiar oczodołu w porównaniu do czaszki. Może to wynikać z ontogenezy.

7) rogi nadoczne wyrastające za oczodołem. Centrum podstawy rogu jest za oczodołem u wielu osobników Triceratops, np. FMNH P12003 (Lull, 1933, tabl. XIIa) - gdyby zmniejszyć rogi proporcjonalnie z przodu i z tyłu, u większości Triceratops rogi wielkości tych u Tatankaceratops znajdowałyby się za oczodołem. Rogi mieszczące się w całości za oczodołem są obecne u Torosaurus YPM 1831, co jest wyjątkową cechą tego osobnika (Lull, 1933, s. 132; Farke, 2007, s. 247), lecz obecnie nie uważa się tej cechy za diagnostyczną, gdyż przypisuje się ten okaz (holotyp Torosaurus gladius) do Torosaurus latus (np. Farke, 2007) (albo do Triceratops, jeśli są to synonimy).

8) niepołożenie rogów nadocznych nad oczodołami. Cecha ta wiąże się z powyższą i z małym rozmiarem rogów.

9) brak kości epijugale (rogu na kości jarzmowej). Być może k. nadjarzmowa była jeszcze słabo połączona z k. jarzmową i przez to nie zachowała się.

Jak wynika z powyższego, jedynie czwarta cecha może rzeczywiście odróżniać Tatankaceratops od Triceratops. Jedyny okaz Tatankaceratops ma zatem zarówno cechy młodych Triceratops (1, 2, 6, ?7-?8), jak i przeważające cechy dorosłych (np. zrośnięcia elementów czaszki, skierowane do przodu rogi nadoczne).

W 2011 stwierdził to również, bez przeprowadzania szczegółowych porównań Longrich. Numeryczna analiza ontogenetyczna Longricha i Fielda (2012) wykazała, że holotyp Tatankaceratops osiągnął końcowe stadium ontogenezy.

Tatankaceratops może być osobnikiem Triceratops prorsus (Longrich, 2011; Longrich i Field, 2012), na co - poza dużym rogiem nosowym - wskazuje także pochodzenie z najwyższych warstw formacji Hell Creek (Ott i Larson, 2010, s. 205) (Scannella i in., 2012; 2014). Choć prawie wszystkie cechy diagnozy są problematyczne (mogą wynikać z ontogenezy lub są obecne u Triceratops), to z uwagi na bardzo liczne cechy dorosłe, wydaje się całkiem prawdopodobne, że jest to karłowaty potomek Triceratops, co było rozważane przez autorów (s. 213-214), lub osobnik patologiczny (z zaburzeniem wzrostu). Nie można też wykluczyć, że są to szczątki dwóch osobników różnej wielkości.

Etymologia

Nazwę rodzajową Tatankaceratops (jęz. Lakota tatanka, czyli "bizon" + gr. ceratops, a więc "rogata twarz") można przetłumaczyć na "rogata twarz bizona" lub "bizonia rogata twarz". Epitet gatunkowy sacrisonorum honoruje odkrywców skamieniałości owego ceratopsa - braci Stana i Steve'a Sacrisonów.

Spis gatunków

Tatankaceratops	Ott i Larson, 2010	?= Triceratops
T. sacrisonorum	Ott i Larson, 2010	?= Triceratops prorsus

Bibliografia

Farke, A.A. (2007) "Cranial osteology and phylogenetic relationships of the chasmosaurine ceratopsid Torosaurus latus" [w:] Carpenter, K. (red.) "Horns and beaks: ceratopsian and ornithopod dinosaurs" Bloomington, wyd. Indiana University Press, 235–257.

Farke, A.A. (2010) "Evolution, homology, and function of the supracranial sinuses in ceratopsian dinosaurs" Journal of Vertebrate Palaeontology, 30(5): 1486-1500.

Forster, C.A. (1996) "Species resolution in Triceratops: cladistic and morphometric approaches" Journal of Vertebrate Paleontology, 16 (2), 259-270.

Longrich, N. R. (2011) "Titanoceratops ouranos, a giant horned dinosaur from the late Campanian of New Mexico" Cretaceous Research, 32(3), 264-276. doi:10.1016/j.cretres.2010.12.007

Longrich, N.R. (2014) "The horned dinosaurs Pentaceratops and Kosmoceratops from the upper Campanian of Alberta and implications for dinosaur biogeography" Cretaceous Research, 51, 292-308. doi:10.1016/j.cretres.2014.06.011

Longrich, N.R. & Field, D.J. (2012) "Torosaurus Is Not Triceratops: Ontogeny in Chasmosaurine Ceratopsids as a Case Study in Dinosaur Taxonomy" PLoS ONE 7(2), e32623. doi:10.1371/journal.pone.0032623

Lull, R. S. (1933) "A revision of the Ceratopsia, or horned dinosaurs" Memoirs of the Peabody Museum of Natural History, 3, 1-175.

Ott, C.J. & Larson, P.L. (2010) "A new, small ceratopsian dinosaur from the latest Cretaceous Hell Creek Formation, northwest South Dakota, United States: a preliminary description" [w:] Ryan, M.J., Chinnery, B.J. & Eberth, D.A. (red.) "New Perspectives on Horned Dinosaurs: The Royal Tyrrell Museum Ceratopsian Symposium" wyd. Indiana University, Bloomington, 203-218.

Scannella, J.B., Fowler, D.W., Goodwin, M.G. & Horner, J.R. (2012) "Transitional Triceratops: Details of an ontogenetic sequence from the upper Middle Unit of the Hell Creek Formation, Montana" Journal of Vertebrate Paleontology, 32(5, suplement), 166 [abstrakt]

Scannella, J.B., Fowler, D.W., Goodwin, M.B. & Horner, J.R.(2014) "Evolutionary trends in Triceratops from the Hell Creek Formation, Montana" Proceedings of the National Academy of Sciences, 111(28): 10245-10250. doi:10.1073/ pnas.1313334111