Iguanodon
wrzucam po kawałeczku i zapisuję bo ostatnio u mnie w b-b jakieś awarie prądu :P
| Autor: | Korekta: |
| Marcin Szermański |
| Iguanodon (iguanodont) | |
|---|---|
| Długość: | > 8 m |
| Masa: | > 3 t |
| Miejsce występowania: | Belgia
(grupa Upper Hainaut) |
| Czas występowania | ok. 128, 3 / 128,3-125 / ok. 125-124 Ma
wczesna kreda ("środkowy" barrem lub późny barrem lub najwcześniejszy apt) |
| Systematyka | Dinosauria |
Rekonstrukcja przyżyciowa dollodonta na podstawie rekonstrukcji szkieletu G.S. Paula. Autor: Stephen O'Connor[1] | |
Wstęp
Iguanodon ("ząb legwana") to jeden z najbardziej znanych dinozaurów. Jest również jednym z pierwszych opisanych. Jedynie Megalosaurus został opisany (o zaledwie jeden rok) przed iguanodontem. Następnym z kolei opisanym dinozaurem był kolejny "brytyjski" dinozaur, mianowicie Hylaeosaurus (1833).
Nie jest tu brany pod uwagę zauropod "Rutellum", gdyż został nazwany przed klasyfikacją Linneusza (1758), przez co nie jest nazwą naukową (nomen oblitum).
Warto zaznaczyć, iż wszystkie cztery powyższe dinozaury zostały odnalezione na Wyspach Brytyjskich, lecz – co ciekawe – być może jedyny dziś ważny gatunek iguanodonta, a więc I. bernissartensis, żył jedynie w kontynentalnej Europie (Paul, 2008; McDonald, 2012). Na przestrzeni lat (zwłaszcza w latach 2006-2010) dochodziło do rewizji taksonomicznej gatunków iguanodonta, przez co te pewne "brytyjskie" zostały przeniesione do nowo utworzonych rodzajów.
Zawiłość taksonomiczna gatunków
Od momentu nazwania pierwszych skamieniałości przez Mantella (1825) pod nazwą rodzajową Iguanodon, opisano wiele jego gatunków. Obszerna rewizja taksonomiczna Paula (2008) i Normana (2010) rewiduje ważność poszczególnych gatunków, a dla niektórych tworzy nowe nazwy rodzajowe.
Jeszcze w 2008 roku uważane były za diagnostyczne (ważne) 3 gatunki: I. bernissartensis, I. atherfieldensis i I. lakotaensis. Obecnie tylko ten pierwszy jest uważany za ważny gatunek iguanodonta – pozostałe dwa zostały przeniesione do nowych rodzajów. Co ciekawe – i widać tu pewną niekonsekwencję - I. atherfieldensis został już w 2006 roku przeniesiony do nowego rodzaju Mantellisaurus, a formalności tej dokonał… Gregory S. Paul.
Ten sam naukowiec w tej samej pracy (2008) określił wiele gatunków jako niediagnostyczne (nomen dubium) oraz incertae sedis, gdyż nie jest pewna ich przynależność do rodzaju Iguanodon i Iguanodontia w ogóle. Ponadto utworzył dla niektórych nowe rodzaje: Dakotadon i Dollodon.
Z kolei Norman (2010) dla gatunków I. dawsoni oraz I. fittoni (którego zsynonimizował z I. hollingtonensis) utworzył odpowiednio Barillium i Hypselospinus.
Jakby tego było mało, swoje przysłowiowe "3 grosze" dorzuca McDonald (2012), który krytykuje swoich kolegów po fachu, uznając za ważne – z barremu – aptu Anglii i Belgii – jedynie Mantellisaurus atherfieldensis i Iguanodon bernissartensis.
Gatunki
Poniżej zestawienie niektórych (ważne i nieważne) gatunków iguanodonta.
Gatunki ważne
I. bernissartensis
Długość: > 8 m
Masa: > 3 t
Czas: wczesna kreda ("środkowy" barrem lub późny barrem lub najwcześniejszy apt; ?ok. 128,3/ 128,3-125/ok. 122-121 Ma)
Miejsce: Belgia
Materiał kopalny:
Lektotyp: IRSNB 1534
Materiał przypisany: wszystkie osobniki z lokalizacji lektotypu.
Gatunek typowy iguanodonta. Stał się nim po interwencji ICZN w 2000 roku, kiedy dotychczasowy gatunek typowy – I. anglicus – okazał się nie być diagnostyczny. Konieczne było ustalenie nowego gatunku typowego (neotyp), który miał zastąpić dotychczasowy (holotyp). W przeciwnym razie wszystkie gatunki iguanodonta, w tym (wówczas potencjalnie) ważne, podzieliłyby los I. anglicus, a więc zostałyby nomen dubium.
Ocenia go na ponad 8 metrów długości i ponad 3 tony (Paul, 2008; 2010).
Gatunki przeniesione do innych taksonów (w obrębie których są ważne)
Patrz: punkt 4.2.
Wybrane gatunki nieważne
I. anglicus
Długość: ? m
Masa: ? t
Czas: wczesna kreda
Miejsce: Wielka Brytania
Materiał kopalny:
Holotyp: zęby
Materiał przypisany: osobniki nazwane pierwotnie Cetiosaurus brevis i Streptospondylus major.
Gatunek ten był pierwotnym gatunkiem typowym rodzaju Iguanodon. Mantell ustanawiając rodzaj Iguanodon (1825) nie ustanowił gatunku typowego. Zrobił to za niego Holl (1829), dodając epitet gatunkowy anglicum. Został on poprawiony na anglicus przez Normana (1986). Ze względu na brak cech diagnostycznych, obecnie jest uważany za nomen dubium.
I. phillipsi
Nieważny gatunek znany jedynie z żuchwy z kilkoma/kilkunastoma zębami. To samo zwierzę co jego synonim - Priodontognathus phillipsi. Epitet gatunkowy honoruje nijakiego Phillipsa - prawdopodobnie autora m.in. paru gatunków należących do Cetiosaurus.
I. praecursor
Najprawdopodobniej chodzi o to samo zwierzę co Neosodon praecursor. Jest to tzw. "takson zębowy", tzn. znany jest jedynie z zębów. Opisany przez Sauvage (1876), doczekał się nowej nazwy rodzajowej 9 lat później.
I. hillii
Gatunek nieważny (nomen dubium lub nomen nudum). Jest to "takson zębowy" - na jego skromny materiał kopalny składa się jedynie jeden ząb. Epitet gatunkowy prawdopodobnie honoruje kogoś o nazwisku Hill (bądź Hilli).
I. orientalis
Gatunek znany z terenów dzisiejszej Mongolii. Norman w 1996 roku uznał go za młodszy synonim I. bernissartensis, lecz 2 lata później przemianował go na Altirhinus kurzanovi. Znany ze skąpego materiału (holotyp to prawa k. szczękowa, lewa k. łopatkowa, kilka(naście) dużych fragmentów żeber, fragmenty łuków neuralnych kręgów, tylny kawałek prawej gałęzi k. przedszczękowej, dystalny fragment k. śródstopia, częściowa prawa k. nosowa. Nomen dubium.
I. ottingeri
Gatunek ten - w przeciwieństwie do większości gatunków "iguanodonta" - został opisany w drugiej połowie nie XIX, a XX wieku. Kolejny z kolei "takson zębowy", na którego składają się jedynie zęby. Nomen dubium, a więc takson wątpliwy/nieważny.
Spis gatunków
Gatunki ważne i ich młodsze (nieważne) synonimy
| Iguanodon | Mantell, 1825 | ||||
|---|---|---|---|---|---|
| = Iguanosaurus | Ritgen, 1828 | ||||
| = Heterosaurus | Cornuel, 1850 | ||||
| I. bernissartensis | Boulenger, 1881 | ||||
| ?= I. seelyi | Hulke, 1882 | = Dollodon seelyi | (Hulke, 1882) Paul, 2008 vide Carpenter i Ishida, 2010 | ?= Mantellisaurus atherfieldensis | (Hooley,1925) Paul, 2006 |
Gatunki przeniesione do innych taksonów (w obrębie których są ważne)
Gatunki nieważne
| I. anglicus | (Holl, 1829) Norman, 1986 | |||
| = Iguanodon anglicum | Holl, 1829 | nomen nudum | ||
| = Cetiosaurus brevis | Owen, 1842 | |||
| = Streptospondylus major | Owen, 1842 | nomen dubium | = Iguanodon major | (Owen, 1842) Delair, 1966 |
| = Iguanodon angelicus | Lessem i Glut, 1993 | nomen nudum | ||
| I. phillipsi | Seeley, 1869 | nomen dubium | ||
| = Priodontognathus phillipsi | Seeley, 1875 | |||
| I. praecursor | Sauvage, 1876 | ?= Neosodon praecursor | Moussaye, 1885 | nomen dubium |
| = Iguanodon precursos | nomen nudum | |||
| I. exogyrarum | Fritsch, 1878 | = Ponerosteus exogyrarum | Olshevsky, 2000 | nomen dubium |
| = Procerosaurus exogyrarum | (Fritsch, 1878) Fritsch, 1905 | |||
| = Iguanodon exogirarum | nomen nudum | |||
| = Iguanodon exogirarus | nomen nudum | |||
| I. hillii | Newton, 1892 | nomen dubium / nomen nudum | ||
| I. albinos | Fritsch, 1893 | = Albisaurus albinos | nomen dubium | |
| ?= Albisaurus scutifer | ||||
| I. orientalis | Rozhdestvensky, 1952 | = Altirhinus kurzanovi | (Rozhdestvensky, 1952) Norman, 1998 | ?nomen dubium |
| I. ottingeri | Galton i Jensen, 1979 | nomen dubium | ||
| "I. mongolensis" | Whitfield, 1992 | nomen nudum |
Bibliografia
Carpenter, K. and Ishida, Y. (2010) "Early and "Middle" Cretaceous Iguanodonts in Time and Space". Journal of Iberian Geology 36 (2): 145-164.doi:10.5209/rev_JIGE.2010.v36.n2.3.
McDonald, A.T. (2012) "The status of Dollodon and other basal iguanodonts (Dinosauria: Ornithischia) from the upper Wealden beds (Lower Cretaceous) of Europe". Cretaceous Research advance online publication. doi:10.1016/j.cretres.2011.03.002
McDonald, A.T., Wolfe, D.G. & Kirkland, J.I. (2010A) "A new basal hadrosauroid (Dinosauria: Ornithopoda) from the Turonian of New Mexico" Journal of Vertbrate Paleontology, 30(3), 799-812. doi:10.1080/02724631003763516
McDonald, A.T., Barrett, P.M. & Chapman, S.D. (2010B) "A new basal iguanodont (Dinosauria: Ornithischia) from the Wealden (Lower Cretaceous) of England" Zootaxa, 2569, 1–43.
Norman, D.B. (1996) On Mongolian ornithopods (Dinosauria: Ornithischia). 1. Iguanodon orientalis Rozhdestvensky 1952. Zoological Journal of the Linnean Society, 116: 303–315.
Norman, D.B. (1998) On Asian ornithopods (Dinosauria: Ornithischia). 3. A new species of iguanodontid dinosaur. Zoological Journal of the Linnean Society (1998), 122: 291–348.
Norman, D.B. (2004) Basal Iguanodontia. [w]: David B. Weishampel, Peter Dodson, Halszka Osmólska (red.): "The Dinosauria". Wyd. drugie. Berkeley: University of California Press
Norman, D.B. (2010) "A taxonomy of iguanodontian (Dinosauria: Ornithopoda) from the lower Wealden Group (Cretaceous: Valanginian) of southern England". Zootaxa 2489: 47–66.
Paul, G.S. (2008) "A revised taxonomy of the iguanodont dinosaur genera and species". Cretaceous Research 29 (2): 192–216. doi:10.1016/j.cretres.2007.04.009
http://en.wikipedia.org/wiki/Iguanodon#Species
Paul, G.S. (2010) "The Princeton Field Guide to Dinosaurs" wyd. Princeton University - Princeton i Oxford
