Antetonitrus
| Autor: | Korekta: |
| Mateusz Tałanda | Maciej Ziegler, Dominik Mentelski |
| Antetonitrus (antetonitr) | |
|---|---|
| Długość: | > 8-10 m |
| Masa: | ? kg |
| Miejsce występowania: | RPA - prowincja Wolne Państwo |
| Czas występowania | ok. 201-191 Ma |
| Systematyka | Dinosauria |
Zaawansowane prozauropody - antetonitr i melanorozaur. Autor: Jakub Kowalski. | |
| Mapa znalezisk: | |
|
Wczytywanie mapy…
| |
Wstęp
Antetonitrus jest jedną z form przejściowych między prozauropodami a zauropodami. Według definicji przyjętych tutaj, należy już do tych drugich. Żył we wczesnej jurze w południowej Afryce. Nazwa tego dinozaura wzięła się od dwóch łacińskich słów - ante (przed) i tonitrus (grzmot). Nazwa ta odnosi się do określenia innego zauropoda - brontozaura (jaszczura-grzmotu). Nazwa gatunkowa ingenipes to z łaciny "masywna stopa" i nawiązuje do mocnych stóp i dłoni tego zwierzęcia.
Został on nazwany przez Adama Yatesa i Jamesa Kitchinga w 2003 roku. Jego kości zostały pierwszy raz odnalezione w 1982 roku, przez drugiego z nich w prowincji Wolne Państwo (RPA), w południowej Afryce. Przechowywane w Instytucie Bernarda Price'a - początkowo zostały sklasyfikowane jako kości Euskelosaurus. Dopiero wiele lat później Adam Yates rozpoznał w tych szczątkach inny rodzaj i gatunek.
Materiał kopalny
Holotypem, o numerze BP/1/4952, jest niekompletny szkielet pozaczaszkowy niedorosłego okazu. Składa się z trzonu kręgu szyjnego, 3 łuków neuralnych kręgów grzbietowych, 4 trzonów tychże kręgów, prawdopodobnie jednego łuku neuralnego kręgu krzyżowo-ogonowego i 10 kręgów ogonowych, 2 żeber tułowiowych, szewronów, łopatki, kości ramieniowej, 2 łokciowych, promieniowej, pierwszej i drugiej kości śródręcza, kości łonowej, udowej, piszczelowej, strzałkowej, 4 kości śródstopia, 3 paliczków (1 z dłoni) i 2 pazurów.
Razem z nim znaleziono kilka kości dwóch-czterech innych osobników. O większej liczbie mogą świadczyć proporcje długości kości, niespotykane u innych triasowych zauropodomorfów (długa kość łokciowa w porównaniu do ramiennej i bardzo wydłużona ramienna w porównaniu do udowej). Znaleziono lewą łopatkę i lewą 2 kość śródręcza osobnika o podobnych rozmiarach. Początkowo były zaliczone do holotypu, ale okazało się, że te kości się dublowały. Kolejny okaz z tego stanowiska jest mniejszy. Jest to: łuk neuralny dalszego kręgu tułowiowego, prawdopodobnie 2 kręgi ogonowe, 1-2 łopatki ("a right scapulae"), kość ramieniowa, łokciowa, promieniowa i strzałkowa.
W tym samym stanowisku co holotyp znaleziono także niekompletny krzyż młodego antetronitra.
Znaleziono też kości trzech osobników antetronitra w dystrynkcie Excelsior. Były to kość ramieniowa, dwie łokciowe, biodrowe i udowe, trzy piszczele i strzałkowe.
Antetonitrem mógł być także "Bloem Dino" - tak potocznie nazwano szczątki dużego zauropodomorfa, którego znaleziono w RPA. Jego również na początku formalnie klasyfikowano w rodzaju Euskelosaurus. Później myślano nad nową nazwą dla niego ("Kholumolumosaurus"). Pewne dane wskazują jednak, że on także może być przedstawicielem rodzaju Antetonitrus.
Podsumowując, znaleziono już kilka osobników tego gatunku. Były to jednak mało kompletne okazy. Nie znaleziono dotychczas czaszki i praktycznie szyi. Dobrze za to poznane są kończyny i niektóre dalsze odcinki kręgosłupa.
Cechy charakterystyczne
Dinozaura tego można rozpoznać między innymi po względnie wysokich łukach neuralnych i wyrostkach kolczystych na kręgach tułowiowych. Jego bliższe szewrony mają tylko jedną powierzchnię stawową. Miał też zredukowaną i lekko odwróconą dośrodkową guzowatość na główce kości ramieniowej. Wyrostek przedni na kości łokciowej był dośrodkowo obniżony.
Krewniacy Antetonitrus
Najbliższym krewnym antetonitra wydaje się Lessemsaurus znany z formacji Los Colorados w Ameryce Południowej. Łączy je kilka cech:
- bardzo wąskie i wysokie kanały neuralne w grzbietowych łukach neuralnych;
- poprzecznie rozszerzona górna część wyrostków kolczystych na grzbietowych łukach neuralnych;
- minimalna szerokość łopatki jest większa niż jedna piąta jej długości;
- dogrzbietowe rozszerzenie ostrza łopatki równe szerokości główki tej kości;
- szerokość bliższej części pierwszej kości śródręcza jest większa niż jej długość.
Oba były nieco bardziej zaawansowane niż melanorozaur, a mniej niż gongksianozaur czy wulkanodont.
Antetonitra można różnie klasyfikować. Opisywano go zarówno jako zauropoda jak i prozauropoda, gdyż jest jednym z ogniw pośrednich między tymi grupami, a sami badacze stosują różne ich definicje. Według definicji zauropodów przyjętej tutaj był jednym z najbardziej prymitywnych przedstawicieli tej grupy i bliskim innym pierwszym zauropodom. Świadczy za tym zmieniona budowa stopy oraz wysokie łuki neuralne kręgów grzbietowych, które dostosowywały się do zwiększonego i bardziej przesuniętego do przodu ciężaru ciała. Przednia kończyna była długa, ale nie tak długa jak u zauropodów. Jego kości nie były jeszcze kolumnowate i uproszczone - nie dostosowane do ciągłego kroczenia po ziemi.
Paleobiologia
Budowa kończyn antetonitra jest przejściowa między dwunożnymi prozauropodami, a czworonożnymi zauropodami. U tych ostatnich kończyny przednie i tylne są porównywalnej długości i mają niewielki zakres ruchu, gdyż służą głównie do dźwigania znacznego ciężaru ciała. Kończyny przednie antatonitra były już prawie tak długie jak tylne. Budowa dłoni i stopy nosi znamiona przystosowań do zwiększonego dźwigania ciała. Przyczepy mięśni odpowiedzialnych za zginanie i prostowanie łokcia i kolana były jednak nadal bardzo duże, jak u dwunożnych przodków. Dłoń również zachowała spore możliwości ruchu i prawdopodobnie służyła wciąż głównie do chwytania, a nie podpierania się.
Zatem antetonitr mógł poruszać się zarówno na dwóch jak i na czterech kończynach. Przeważnie jednak kroczył na dwóch kończynach, zwłaszcza podczas biegu, czy sięgania po wyższą roślinność. Na przednich kończynach podpierał się pewnie podczas kładzenia się na ziemi i podnoszenia się z niej, a także podczas kopulacji. Przednimi łapami być może budował gniazda i opiekował się młodymi.
Wielkością antetonitr dorównywał muszaurowi. Mierzył co najmniej 8-10 metrów długości. Jego wysokość jest trudna do oszacowania, ale prawdopodobnie długa szyja pozwalała sięgać po wysokie części roślin, które były niedostępne dla innych niż zauropodomorfy roślinożernych gadów w tym czasie.
Teren ten we wczesnej jurze był zamieszkiwany prawdopodobnie także przez inne prozauropody: Massospondylus, Aardonyx i Arcusaurus.
Spis gatunków
| Antetonitrus | Yates i Kitching, 2003 | |
| ?= "Kholumolumosaurus" | Gauffre, 1996 | nomen nudum |
| Antetonitrus ingenipes | Yates i Kitching, 2003 | |
| ?= "Kholumolumosaurus ellenbergerorum" | Gauffre, 1996 | nomen nudum |
Literatura
McPhee, B.W., Yates, A.M., Choiniere, J.N., Abdala, F. 2014. The complete anatomy and phylogenetic relationships of Antetonitrus ingenipes (Sauropodiformes, Dinosauria): implications for the origins of Sauropoda. Zoological Journal of the Linnean Society, t. 171, nr 1, str. 151-205. DOI: 10.1111/zoj.12127
Peyre de Fabregues, C., Allain, R. 2016. New material and revision of Melanorosaurus thabanensis, a basal sauropodomorph from the Upper Triassic of Lesotho. PeerJ, t. 4, str. e1639. DOI: 10.7717/peerj.1639
Yates, A.M., Kitching, J.W. 2003. The earliest known sauropod dinosaur and the first steps towards sauropod locomotion. Proceedings of the Royal Society of London. Series B: Biological Sciences, t. 270, str. 1753–1758. doi: 10.1098/rspb.2003.2417
