Therizinosaurus
| Autor: | Bartosz Suchecki, "Dakosaurus", Marcin Szermański, Paweł Konarzewski |
| Korekta: | Maciej Ziegler, Karol Sabath |
| Therizinosaurus (terizinozaur) | |
|---|---|
| Długość | 9 m [1] |
| Masa | 4,5 t [1] |
| Dieta | roślinożerny |
| Miejsce | Mongolia - Ajmak południowogobijski |
| Czas |
ok. 72-68 Ma |
| Systematyka | Dinosauria |
 Rekonstrukcja przyżyciowa Therizinosaurus. Autor: PaleoNeolitic [2] | |
| Mapa znalezisk | |
Wczytywanie mapy…
| |
Wstęp
Therizinosaurus to olbrzymi przedstawiciel terizinozauryd żyjący w późnej kredzie na terenach dzisiejszej Mongolii. Wystąpił w serialu produkcji BBC pt. "Wędrówki z dinozaurami: Pazur olbrzyma", gdzie broni się przed atakującym go Tarbosaurus.
Odkrycie
Szczątki terizinozaura po raz pierwszy od wielu milionów lat ujrzały światło dzienne w 1948 roku za sprawą sowiecko-mongolskiej wyprawy, w formacji Nemegt w południowo-zachodniej Mongolii. Wyprawa odkryła parę gigantycznych pazurów. Opisania tych szczątków podjął się rosyjski paleontolog Jewgienij Maleev w 1954 roku, który uważał, że należały do wielkiego żółwia. Dalsze wyprawy odkrywały kolejne kości terizinozaura, aż został on uznany za dinozaura, a nie żółwia. Pierwotnie wiązany był z żółwiami morskimi z rodziny Protostegidae, gdy w końcu wylądował razem z Segnosauridae (obecnie młodszy synonim Therizinosauridae), łączonymi przez pewien czas z "prozauropodami", zanim okazały się leżeć w drzewie rodowym dinozaurów całkiem blisko ptaków w kladzie Maniraptora.
Materiał kopalny
Holotyp (PIN 551-483): kilka(naście) fragmentów żeber, niekompletne pazury dłoni: I (ok. 655 mm), proksymalna część I, II (ok. 500 mm), kość śródstopia(?) (270 mm).
Materiał przypisany to okaz IGM 100/15: fragmenty żeber, fragmenty gastralii (żeber brzusznych), kości łopatkowo-krucze (jedna kompletna: 360 mm), kości ramienne (760 mm), promieniowe (550,4 mm), łokciowa (620,2 mm), dystalne części kości nadgarstka I i II, kości śródręcza: I (145,5 mm), II (286,8 mm), paliczki: II-1 (141,7 mm), II-2 (145,8 mm), pazur dłoni II (ok. 585 mm), kość śródręcza III (191,6 mm) (Barsbold, 1976).
Do Therizinosaurus mogą również należeć następujące okazy:
IGM 100/16 (zagubiony): dystalna część pazura I dłoni (Barsbold, 1976).
IGM 100/17 (zagubiony): proksymalna część pazura I dłoni (ok. 435 mm) (Barsbold, 1976).
? IGM 100/45 (zagubiony): fragmenty kości udowych, piszczela (dystalny koniec o szerokości 253 mm), k. skokowa, k. piętowa, dystalna część k. śródstopia IV, proksymalna część k. śródstopia I, dystalna część paliczka I-1, proksymalna część pazura I stopy, k. śródstopia II (200 mm), paliczek II-1 (85 mm), paliczek II-2 (95 mm), k. śródstopia III (250 mm), paliczek III-2 (ok. 64,9 mm), proksymalna część pazura III stopy i kości śródstopia IV, paliczki: IV-1 (70 mm), IV-2 (30 mm), IV-3 (33 mm), IV-4 (ok. 65 mm) (Perle, 1982).
Budowa
Therizinosaurus to największy znany przedstawiciel kladu Maniraptora. Miał on raczej niewielką głowę zakończoną dziobem osadzoną na szczycie długiej szyi, podobnie jak inni członkowie jego rodziny. Według Sentera i Robinsa (2010) osiągał 3 metry wysokości w biodrach, niemalże identycznie sądzą Molina-Pérez i Larramendi (2019) (wysokość 3,1 m). Większość przypuszczeń i podejrzeń na temat tego dinozaura wywodzi się z wiedzy o Segnosaurus, Erlikosaurus, Beipiaosaurus i innych dinozaurach blisko spokrewnionych z terizinozaurem. Jego przednie łapy mierzyły 2,4 metra długości (Senter i Robins, 2010). Ciężar ciała opierał się na czterech palcach u obydwu nóg, co odróżnia go od innych teropodów. Jego odmienność polega na tym, że u innych teropodów czwarty palec jest zredukowany. Jednak najbardziej charakterystyczną cechą terizinozaura były jego słynne pazury w kształcie kosy o rekordowej długości wśród dinozaurów dochodzącej nawet do 70 cm. Były one dłuższe, węższe i bardziej spłaszczone niż u innych przedstawicielami Therizinosauria.
Paleobiologia
Therizinosaurus mimo swoich ogromnych wymiarów był prawdopodobnie spokojnym roślinożercą. Funkcje przednich kończyn był tematem wielu debat wśród badaczy. Początkowo Maleev (1954) uznając omawianego dinozaura za żółwia sądził, że pazurów mógł używać do zbierania pożywienia. Według Rozhdestvenskiego (1970) pazury mogły służyć do grzebania w kopcach termitów lub do przyciągania gałęzi drzew do pyska. Z kolei Nessov (1995) sugerował, że ogromne pazury terizinozaura były przystosowane do obrony przed drapieżnikami jak Tarbosaurus, a młode mogły się wspinać po drzewach. W 2014 roku Lautenschlager przeprowadził badanie na temat funkcjonalności przednich łap u przedstawicieli Therizinosauria. Sugerował on, że pazury u wczesnych taksonów jak Alxasaurus i Erliansaurus były przystosowane do wszechstronnego używania, natomiast u bardziej zaawansowanych jak Therizinosaurus, Beipiaosaurus i Falcarius nie nadawały się do kopania, lecz przyciągania po roślinność znajdującą się na drzewach. Qin i in. (2023) podają, że pazury omawianego dinozaura nie pełniły żadnych funkcji mechanicznych, lecz jedynie pokazową.
Etymologia
Nazwa rodzajowa Therizinosaurus to połączenie greckich słów therizo (kosa, cięcie) oraz sauros (jaszczur). Epitet gatunkowy cheloniformis to zlepek greckich wyrazów chelone (żółw) oraz form (ostry).
Spis gatunków
| Therizinosaurus | Maleev, 1954 |
| T. cheloniformis | Maleev, 1954 |
Bibliografia
Barsbold, R. (1976). "New information on Therizinosaurus (Therizinosauridae, Theropida)". Transactions of Joint Soviet-Mongolian Paleontological Expedition, 3, 76-92.
Ford, T (online) [3]
Lautenschlager, S. (2014). "Morphological and functional diversity in therizinosaur claws and the implications for theropod claw evolution". Proceedings of the Royal Society B: Biological Sciences, 281(1785), 20140497. doi:10.1098/rspb.2014.0497
Maleev, E. A. (1954). "Новый черепахообразный ящер в Монголии" [New turtle like reptile in Mongolia]. Природа [Priroda] (w języku rosyjskim) (3): 106–108
Mortimer (online) [4]
Nessov, L.A.. (1995). "Dinosaurs of Northern Eurasia: New Data about Assemblages, Ecology and Paleobiogeography". Izdatelstvo Sankt-Peterburgskogo Universiteta.
Perle, A. (1982). "A hindlimb of Therizinosaurus from the upper Cretaceous of Mongolia". Problems in Mongolian Geology, 5, 94-98.
Qin, Z., Liao, C. C., Benton, M. J., & Rayfield, E. J. (2023). "Functional space analyses reveal the function and evolution of the most bizarre theropod manual unguals". Communications Biology, 6(1), 181. doi:10.1038/s42003-023-04552-4
Senter, P. & Robins, H.J. (2010). "Hip heights of the gigantic theropod dinosaurs Deinocheirus mirificus and Therizinosaurus cheloniformis, and implications for museum mounting and paleoecology". Bulletin of the Gunma Museum of Natural History, t. 14, str. 1-10.
Zanno L.E. (2010). "A taxonomic and phylogenetic re-evaluation of Therizinosauria (Dinosauria: Maniraptora)". Journal of Systematic Palaeontology, t. 8, nr 4, str. 503-543. doi: 10.1080/14772019.2010.488045
http://en.wikipedia.org/wiki/Therizinosaurus
http://www.paleodb.org/cgi-bin/bridge.pl?a=checkTaxonInfo&taxon_no=38553&is_real_user=1
![[2]](https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Therizinosaurus_Restoration.png){kind=link}
![[1]](https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Therizinosaurus_arms.jpg){kind=link}