Pelecanimimus
| Autor: | Dawid Mika |
| Korekta: | Maciej Ziegler, Tomasz Singer, Marcin Szermański, Dawid Mazurek, Tomasz Skawiński |
| Pelecanimimus (pelekanimim) | |
|---|---|
| Długość | 2-2,5 m |
| Masa | ok. 30 kg |
| Miejsce | Hiszpania Cuenca (formacja La Huérguina) |
| Czas |
ok. 127-125 Ma |
| Systematyka | Dinosauria |
 Rekonstrukcja przyżyciowa pelekanimima. [1] | |
Wstęp
Pelekanimim (Pelecanimimus) to wczesnokredowy teropod z terenów dzisiejszej Hiszpanii.
Etymologia
Nazwa Pelecanimimus pochodzi od łacińskiego słowa pelecanus - pelikan i greckiego mimic - naśladować. Odnosi się ona do pokaźnej długości pyska tego teropoda oraz znalezionego odcisku skórnego tworu przypominające torbę służąca pelikanom do przynoszenia złapanych ryb pisklętom. Epitet gatunkowy - polydon - pochodzi zaś w całości z greki (polys - wiele, odus - ząb) i oznacza tyle co "wielozębowy". Pelekanimowi nadano taką nazwę ze względu na jakie fakt, że miał on najwięcej zębów znanych ówcześnie (i dzisiaj także) teropodów.
Materiał kopalny
Zdjęcie: Łukasz Czepiński
Znany jest jedynie holotyp (LH 7777) zawierający: czaszkę (ok. 190 mm długości) z żuchwą, kość gnykową, dziesięć kręgów szyjnych, żebra szyjne, niekompletne kręgi grzbietowe, żebra grzbietowe, łopatkę, kość kruczą, płyty mostkowe, kość ramieniową, kość promieniową, kość łokciową, kości przyłokciową, dystalną pierwszą i trzecią kość nadgarstka, pierwszą kość śródręcza, pierwszy paliczek pierwszego palca, pazur pierwszego palca "dłoni", drugą kość śródręcza, pierwszy paliczek drugiego palca, drugi paliczek drugiego palca, pazur drugiego palca dłoni, trzecią kość śródręcza, pierwszy, drugi oraz trzeci paliczek trzeciego palca "dłoni" oraz jego pazura. Zachowały się odciski zbudowanej ze skóry struktury znajdującej się pod gardłem i włókien mięśniowych.
Diagnoza za Perez-Moreno i in., 1994, zmodyfikowana przez Mortimera, online
Siedem zębów kości przedszczękowej, około trzydziestu zębów kości szczękowej i mniej więcej siedemdziesiąt pięć zębów żuchwy. Oprócz tych wymieniono w ich pracy zostały kilka innych znaków anatomicznych jak niski pysk (obecny także u alwarezzaurydów i Shenzhousaurus), zęby kości szczękowej większe niż zębowej (cecha powszechna u teropodów), brak ząbkowania na zębów (inna cecha pospolita u Theropoda) oraz cienkie korzenie zębów i nieobecność blaszek międzyzębowych (cechy prymitywna maniraptoriformów). Postępujące zmniejszanie się liczby zębów ku przodowi górnej szczęki górnej stwierdzono także u Alvarezsauridae. Prostą kość zębowa odszukano u Shenzhuousaurus, a ściśle przylegające kość łokciową i promieniową u większości ornitomimozaurów. Proporcje pierwszej i trzeciej kości śródręcza są bardzo podobne do tych znanych u Sinornithomimus i Archaeornithomimus, a drugiej i trzeciej identyczne jak u Ornithomimus, Struthiomimus, Sinornithomimus.
Budowa
Pelekanimim osiągał ok. 2-2,5 m długości i miał wyjątkowo długą i niską czaszkę (maksymalna długość jest ok. 4,5 razy większa od maksymalnej jej wysokości). Bohater tego opisu miał 220 zębów, z czego 7 w kości przedszczękowej, 30 w kości szczękowej i 75 w kości zębowej. Wszystkie one były bardzo drobne. Występuje widoczny heterodontyzm: zęby w przedniej części górnej szczęki mają w przekroju kształt litery D, podczas gdy położone bardziej z tyłu przypominają sztylety, ponadto zęby górnej szczęki są większe niż te dolnej. Jak na razie jedynym niewątpliwym ornitomimozaurami, u którego stwierdzono obecność zębów oprócz "naśladowcy pelikana" są Harpymimus i Shenzousaurus (choć inne bazalne formy na pewno je miały, tylko nie zachowały się one w materiale kopalnym). Pelekanimim szczyci się również mianem pierwszego przedstawiciela Ornithomimosauria, u którego stwierdzono obecność kości gnykowej.
Paleobiologia
Specyficzna budowa szczęk "naśladowcy pelikana" została przez autorów jego opisu zinterpretowana jako adaptacja do cięcia i rozrywania. Inni sugerują, że nasz teropod prowadził tryb życia podobny do czapli, brodząc w jeziorach i łapiąc ryby. Podstawą do tych przypuszczeń jest znalezienie odcisku podgardłowej torby, analogicznej do tej znanej u pelikana. Jeżeli ta hipoteza jest prawdziwa, bohater tego opisu mógł łapać ryby przednimi kończynami bądź szczękami i przetrzymywać je w wspomnianej wyżej strukturze. Są też teorie sugerujące planktonożerny sposób odżywiania (drobne zęby mogły tworzyć funkcjonalne sito). Odciski sugerują obecność keratynowego grzebienia z tyłu czaszki. Perez-Moreno i inni (1994) opisali znalezione wokół szczątków pelekanimima włókniste struktury. Początkowo zinterpretowane je jako pióra, jednak trzy lata później Briggs i współpracownicy wykazali, że są one naprawdę odciskami włókien mięśniowych.
W kilku miejscach głowy zachowały się odciski nagiej, pozbawionej łusek czy piór skóry. Nie świadczą one jednak, że cała powszechnie ciała naszego teropoda tak wyglądała - sępy mają np. pokryte nagą skórą głowy i szyje, a resztę ciała opierzoną.
Pozycja systematyczna
Pelekanimim jest bazalnym ornitomimozaurem. Przykładowo analiza kladystyczna Makovicky'ego i innych (2010) wykazała, że Pelecanimus jest najbardziej bazalnym znanym ornitomimozaurem, choć niektóre prace (np. Senter, 2007, Xu i in., 2009) wskazują na jego bardziej zaawansowaną pozycję. Taquet i Russel (1998) uznali go za spinozauryda w oparciu o cechy czaszki. Hipotezę tę jednak należy wykluczyć - wymienione przez nich cechy w większości mają większy zasięg u Theropoda bądź ich obecność u pelekanimina nie jest pewna. Ponadto tezę tę obala fakt, że pozaczaszkowy szkielet "naśladowcy pelikana" jest bardzo podobny do szkieletów ornitomimozaurów. Jego odkrycie jest bardzo ważne dla zgłębienia ewolucji tych zwierząt. Wg analizy Hartmana i in. (2019) był to alwarezzauroid.
Środowisko
Holotyp pelekanimima odkryto w datowanych na barrem łupkach hiszpańskiej formacji Calizas de La Huerguina. Znana jest ona z wielu, często świetnie zachowanych skamielin, wśród których znajdują się między innymi szczątki należących do Enantiornithes ptaków jak Iberomesornis, Concornis, Eoalulavis, dziwaczny karnozaur Concavenator, zęby innych nieptasich teropodów, kości zauropodów i iguanodonta. Z mniejszych zwierząt odkryto tam m.in. liczne salamandry i żaby.
Spis gatunków
| Pelecanimimus | Perez-Moreno, Sanz, Buscalioni, Moratalla, Ortega i Rasskin-Gutman, 1994 |
| P. polydon | Perez-Moreno, Sanz, Buscalioni, Moratalla, Ortega i Rasskin-Gutman, 1994 |
