Wonthaggi

Autor:

Michał Siedlecki

---

Formacja Wonthaggi
Wiek	Trias 252 Jura 201 Kreda 145 66 ok.? 132,6 - 121,4 Ma (wczesna kreda, walanżyn - późny barrem)
Miejsce	Australia - Wiktoria
Podjednostki	ogniwo San Remo
Leży pod	formacje Wombat Volcanics i Kersop Arkose
Leży nad	podłoże paleozoiczne
Miąższość	do 2500 m
Klimat	umiarkowanie ciepły
Litologia	wulkaniczne piaskowce, mułowce, konglomeraty, węgiel
Odsłonięcia formacji Wonthaggi, stanowisko Flat Rocks . Autorzy zdjęcia: Matthew C. Herne, Jay P. Nair, Alistair R. Evans i Alan M. Tait. [3]
Mapa znalezisk
Wczytywanie mapy… {"minzoom":false,"maxzoom":false,"mappingservice":"leaflet","width":"auto","height":"350px","centre":false,"title":"","label":"","icon":"","visitedicon":"","lines":[],"polygons":[],"circles":[],"rectangles":[],"wmsoverlay":false,"copycoords":false,"static":false,"zoom":4,"defzoom":14,"layers":["OpenStreetMap"],"overlaylayers":[],"resizable":false,"enablefullscreen":false,"scrollwheelzoom":true,"markercluster":false,"clustermaxzoom":20,"clusterzoomonclick":true,"clustermaxradius":80,"clusterspiderfy":true,"geojson":"","locations":[{"text":"\u003Cb\u003E\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003Etypowa lokalizacja formacji Wonthaggi\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E\u003C/b\u003E\u003Chr /\u003E\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003C/div\u003E","title":"typowa lokalizacja formacji Wonthaggi\n","link":"","lat":-38.7000000000000028421709430404007434844970703125,"lon":145.69999999999998863131622783839702606201171875,"icon":""}],"imageoverlays":null} }

Wstęp

Formacja Wonthaggi to nieformalna jednostka geologiczna znajdująca się na terenie południowowschodniej Australii, w stanie Wiktoria. Jej skały pochodzą ze środkowej części epoki wczesnej kredy.

Historia badań

Odkrycia skamieniałości dawno wymarłych zwierząt z tej formacji zaczęły się w latach 80' i 90' XX wieku. Wstępnie datowano ją na apt, a ogniwo San Remo było uznawane za odmienną jednostkę geologiczną (również datowaną na apt)(Vickers-Rich, 1996). Później zrewidowano wiek formacji na wcześniejszy (walanżyn - barrem )W drugiej dekadzie XXI wieku ze stanowiska Flat Rocks (datowanego na późny barrem) znaleziono nowe szczątki wczesnokredowych kręgowców, w tym dinozaurów (Herne i in., 2019).

Geologia

Formacja Wonthagii jest częścią grupy Strzeleckiego i basenu sedymentacyjnego Gippsland. Obie jej granice leżą bardzo niekomfortowo: jej dolna granica leży nad podłożem skalnym datowanym na erę paleozoiczną, natomiast górna graniczy z o wiele późniejszymi skałami formacji Wombat Volcanics i Kersop Arkose. Jest za to stosunkowo dobrze skorelowana z niewiele młodszą formacją Eumeralla, której osady są datowane na apt (wydaje się, że górne pokłady formacji Wonthaggi i dolne pokłady formacji Eumeralla są bardzo podobnego wieku). Jej pokłady są zbudowane przede wszystkim z piaskowców pochodzenia wulkanicznego (ok. 60%) i iłowców (ok. 40%). Pomniejszą część skał tworzących tą formacje stanowią konglomeraty różnych skał osadowych (iłów, piasku, gliny, itp.) oraz węgiel pochodzący z obumarłej roślinności. Nie wyodrębniono wielu

Paleośrodowisko

Kulazuch płynący w rzece. Autor: PaleoEquii [1].

Tereny formacji Wonthagii w połowie wczesnej kredy porastały lasy zapewne paproci drzewiastych oraz roślin nagonasiennych. Przez teren przepływały rzeki oraz znajdowało się jezioro. Prawdopodobnie była to równina zalewowa, narażona na wylewy rzek z ich koryt.

Fauna

Na terenach tej formacji żyły liczne zwierzęta: w rzekach i jeziorach pływały ryby oraz ostatnie wielkie płazy z grupy temnospondyli, zaś w pobliskim morzu pływały gady morskie z grupy plezjozaurów. Na lądzie dominującą grupa zwierząt były nieptasie dinozaury, pod którymi łapami przebiegały liczne ssaki. W powietrzu latały stosunkowo rzadkie ptaki.

Dinozaury

Fauna dinozaurów z formacji Wonthaggi jest stosunkowo słabo zróżnicowana i przypomina nieco młodszą faunę dinozaurzą z formacji Eumeralla. Najczęściej występującymi dinozaurami roślinożernymi były niewielkie, szybko biegające ornitopody z kladu Elasmaria. O wiele rzadsze były ankylozaury, które prawdopodobnie nie konkurowały z elasmarami o pokarm. Dominującymi drapieżnikami były megaraptory. Ptaki były zaś stosunkowo nieliczne.

Dinozaury
Takson	Miejsce	Materiał kopalny	Komentarz	Grafika
Galleonosaurus dorisae	Flat Rock, The Caves	NMV P229196 - lewa kość szczękowa z niepełnym powyrzynanym uzębieniem; NMV P208178, NMV P208178 i NMV P209977, - częściowe lewe k. szczękowe bez powyrzynanego uzębienia, NMV P208113 - zużyty prawy ząb z k. szczękowej, NMV P208523 - zużyty lewy ząb z k. szczękowej, NMV P186440 - tylna część lewej k. szczękowej, lewa k. podniebienia i fragmenty lewej k. łzowej	Niewielki elasmar. Prawdopodobnie znany również z formacji Eumeralla.
Qantassaurus intrepidus	Flat Rocks	NMV P199075 - prawie kompletna kość zębowa	Niewielki elasmar
Serendipaceratops arthurclarkei	The Arch, Kilcunda	NMV P186385 - fragmentaryczna lewa kość łokciowa	Słabo poznany prawdopodobny ankylozaur. Początkowo uważany za ceratopsa. Możliwe, że wątpliwy.
Nienazwany ankylozaur	Flat Rocks	liczne izolowane zęby, kręgi grzbietowe, żebra i osteodermy	Najprawdopodbniej takson niediagnostyczny.
cf. Atlascopcosaurus loadsi (VOM 4)	Flat Rocks	NMV P208133 - częściowa prawa kość szczękowa z wyrżniętymi zębami	Prawdopodobnie nowy okaz atlaskopkozaura, lecz nie ma całkowitej pewności, czy do niego należy, jako, że takson ten jest prawdopodobnie wątpliwy.
Qantassaurus ?intrepidus (VOD 2)	Flat Rocks	NMV P198962 - niekompletna lewa kość zębowa bez powyrzynanych zębów, NMV P199087 - prawa k. zębowa bez powyrzynanych zębów	Możliwe, że nowy gatunek kwantaszaura.
Nienazwany ornitopod (VOD 3)	Flat Rocks	NMV P199135 - kompletna, mocno uszkodzona prawa kość zębowa z częściowym uzębieniem, NMV P208506 - zużyty ząb z lewej k. zębowej z korzeniem, ; NMV P210049- zużyty ząb z lewej k. zębowej, NMV P228408 - kompletna lewa k. zębowa z niekompletnym uzębieniem, NMV P231182 - niekompletna prawa k. zębowa bez wyrostka koronoidowego i zębów, NMV P208192 - niekompletna, uszkodzona prawa k. zębowa z niepełnym uzębieniem	Nowy takson ornitopoda, o ile diagnostyczny.
Nienazwany ornitopod (VHFT 2)	Cape Paterson	NMV P156980 - izolowana kość udowa	Prawdopodobnie nowy takson, o ile diagnostyczny. Dawniej przypisywany Fulgurotherium australe
Nienazwany ornitopod	Flat Rocks	NMV P198982 i NMV P216768 - prawie kompletne prawe kości udowe	Zapewne takson niediagnostyczny.
Nienazwany ornitopod	Shack Bay	NMV P256478 - kość udowa, NMV P256996 - kręg	Najpewniej takson niediagnostyczny, nieopisany.
Nienazwany awial	Flat Rocks	Obojczyk	Nowy takson, o ile diagnostyczny. Być może to ten sam takson, który pozostawił tropy na terenie formacji Eumeralla.
Nienazwany megaraptoryd.	Shack Bay	NMV P229038 - izolowana prawie kompletna lewa kość czołowa zrośnięta z częścią lewej k. ciemieniowej	Najprawdopodobniej nowy takson, o ile diagnostyczny. Najstarszy megaraptoryd znany z kości czołowej.
Nienazwany megaraptor	Flat Rocks	NMV P150070 - izolowana fragmentaryczna kość skokowa, izolowane zęby	Nowy takson o ile diagnostyczny, wcześniej znany pod nazwą "Allosaurus" robustus.
Nienazwany noazauryd	Ogniwo San Remo	NMV P221202 - kość skokowo-piętowa	Nowy takson, o ile diagnostyczny.
Nienazwany teropod	Shack Bay	NMV P228851 - niekompletna k. środstopia	Takson niediagnostyczny

Z tropów znane są ornitopody (być może pozostawił je jakiś znany z kości przedstawiciel tej grupy) (Weishampel, 2004) oraz ptaki (są to obecnie najstarsze znane ptasie tropy z terenów dawnej Gondwany) (Martin i in., 2023). Znane są też ptasie odciski piór (Martin im., 2014).

Gady morskie

Znane są pojedyncze zęby i elementy szkieletu pozaczaszkowego (np: izolowane żebra) należące do pliozaurów i plezjozaurów. (Kear, 2006; Kear i in., 2006).

Ssaki

Na terenie formacji znaleziono stosunkowo zróżnicowaną faunę wczesnych ssaków, na którą składały się ausktribosfenidy (znana wyłącznie z półkuli południowej grupa mezozoicznych ssaków, obecnie uważana za prawdopodobnie parafiletyczną, wieloguzkowce oraz stekowce. Znane są przede wszystkim z zębów oraz z kości zębowych.

Takson	Klad
Ausktriboshenos nyktos	Ausktribosphenida: Ausktribosphenidae
Bishops whitmorei	Ausktribosphenida: Ausktribosphenidae
Kryoparvus gerriti	?Ausktribosphenida: Ausktribosphenidae
Teinolophos trusleri	Monotremata: Teinolophidae
Corriebaatar marywaltersae	Multituberculata: Cimolodonta

Temnospondyle

Rekonstrukcja przyżyciowa kulazucha. Autor: Tim Bertelink [2].

W rzekach i jeziorach formacji Wonthaggi pływał wielki, drapieżny płaz z grupy temnospondyli - Koolasuchus cleelandi (kulazuch). Znany jest z fragmnntów czaszki i kręgów. Był ostatnim znanym płazem z tej grupy. Prawdopodobnie został wyparty przez krokodyle.

Ryby

Z Shack Bay znana jest prawa dolna płytka zębowa ryby dwudysznej (Kotevski i in., 2023).

Bibliografia

Barrett, P. M.; Rich, T. H.; Vickers-Rich, P.; Tumanova, T. A.; Inglis, M.; Pickering, D.; Kool, L.; Kear, B. P. (September 2010). "Ankylosaurian dinosaur remains from the Lower Cretaceous of southeastern Australia". Alcheringa: An Australasian Journal of Palaeontology. 34 (3): 205–217. [4]

Brougham, T.; Smith, E. T.; Bell, P. R. (2020-01-29). "Noasaurids are a component of the Australian 'mid'-Cretaceous theropod fauna". Scientific Reports. 10 (1): 1428. [5]

Close, R. A., Vickers-Rich, P., Trusler, P., Chiappe, L. M., O'connor, J., Rich, T. H., Kool, L. and Komarower, P. 2009. Earliest Gondwanan bird from the Cretaceous of southeastern Australia. Journal of Vertebrate Paleontology, 29, 616–619. [6]

Herne, M. C.; Nair, J. P.; Evans, A. R.; Tait, A. M. (2019). "New small-bodied ornithopods (Dinosauria, Neornithischia) from the Early Cretaceous Wonthaggi Formation (Strzelecki Group) of the Australian-Antarctic rift system, with revision of Qantassaurus intrepidus Rich and Vickers-Rich, 1999". Journal of Paleontology. 93 (3): 543–584. [7]

Kear, B.P. (2006) "Plesiosaur Remains from Cretaceous High-Latitude Non-Marine Deposits in Southeastern Australia". Journal of Vertebrate Paleontology 26 (1). pp. 196-199

Kear, B.P., Schroeder, N.I., Vickers-Rich, P. * Rich, T. (2006). "EARLY CRETACEOUS HIGH LATITUDE MARINE REPTILE ASSEMBLAGES FROM SOUTHERN AUSTRALIA". PALUDICOLA 5 (4): 200-205

Kotevski, J.; Duncan, R. J.; Pentland, A. H.; Rule, J. P.; Vickers-Rich, P.; Rich, T. H.; Fitzgerald, E. M. G.; Evans, A. R.; Poropat, S. F. (2023-11-02). "A megaraptorid (Dinosauria: Theropoda) frontal from the upper Strzelecki Group (Lower Cretaceous) of Victoria, Australia". Cretaceous Research: 105769. [8]

Martin, A. J.; Lowery, M.; Hall, M.; Vickers-Rich, P.; Rich, T. H.; Serrano-Brañas, C. I.; Swinkels, P. (2023). "Earliest known Gondwanan bird tracks: Wonthaggi Formation (Early Cretaceous), Victoria, Australia". PLOS ONE. 18 (11). e0293308. [9]

Martin, A J.; Vickers-Rich, P; Rich, T H. and Hall, M. (2014). "Oldest known avian footprints from Australia: Eumeralla Formation (Albian), Dinosaur Cove, Victoria". Palaeontology. 57 (1): 7–19 [10]

Vickers-Rich, P. (1996)"Early Cretaceous polar tetrapods from the Great Southern Rift Valley, southeastern Australia". Memoirs of the Queensland Museum 39(3): 719-723

Weishampel, D.B. (2004). "Dinosaur distribution".[w]: D. B. Weishampel, H. Osmolska, and P. Dodson (red.), "The Dinosauria (2nd edition)". University of California Press, Berkeley 259-322