Wonthaggi

Autor:

Michał Siedlecki

---

Formacja Wonthaggi
Wiek	Trias 252 Jura 201 Kreda 145 66 ok.? 132,6 - 121,4 Ma (wczesna kreda, walanżyn - późny barrem)
Miejsce	Australia - Wiktoria
Podjednostki	ogniwo San Remo
Leży pod	formacje Wombat Volcanics i Kersop Arkose
Leży nad	podłoże paleozoiczne
Miąższość	do 2500 m
Klimat	umiarkowanie ciepły
Litologia	wulkaniczne piaskowce, mułowce, konglomeraty, węgiel
Odsłonięcia formacji Wonthaggi, stanowisko Flat Rocks . Autorzy zdjęcia: Matthew C. Herne, Jay P. Nair, Alistair R. Evans i Alan M. Tait. [3]
Mapa znalezisk
Wczytywanie mapy… {"minzoom":false,"maxzoom":false,"mappingservice":"leaflet","width":"auto","height":"350px","centre":false,"title":"","label":"","icon":"","visitedicon":"","lines":[],"polygons":[],"circles":[],"rectangles":[],"wmsoverlay":false,"copycoords":false,"static":false,"zoom":4,"defzoom":14,"layers":["OpenStreetMap"],"overlaylayers":[],"resizable":false,"enablefullscreen":false,"scrollwheelzoom":true,"markercluster":false,"clustermaxzoom":20,"clusterzoomonclick":true,"clustermaxradius":80,"clusterspiderfy":true,"geojson":"","locations":[{"text":"\u003Cb\u003E\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003Etypowa lokalizacja formacji Wonthaggi\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E\u003C/b\u003E\u003Chr /\u003E\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003C/div\u003E","title":"typowa lokalizacja formacji Wonthaggi\n","link":"","lat":-38.7000000000000028421709430404007434844970703125,"lon":145.69999999999998863131622783839702606201171875,"icon":""}],"imageoverlays":null} }

Wstęp

Formacja Wonthaggi to nieformalna jednostka geologiczna znajdująca się na terenie południowowschodniej Australii, w stanie Wiktoria. Jej skały pochodzą ze środkowej części epoki wczesnej kredy.

Historia badań

Odkrycia skamieniałości dawno wymarłych zwierząt z tej formacji zaczęły się w latach 80' i 90' XX wieku. Wstępnie datowano ją na apt, a ogniwo San Remo było uznawane za odmienną jednostkę geologiczną (również datowaną na apt)(Vickers-Rich, 1996). Później zrewidowano wiek formacji na wcześniejszy (walanżyn - barrem )W drugiej dekadzie XXI wieku ze stanowiska Flat Rocks (datowanego na późny barrem) znaleziono nowe szczątki wczesnokredowych kręgowców, w tym dinozaurów (Herne i in., 2019).

Geologia

Formacja Wonthagii jest częścią grupy Strzeleckiego i basenu sedymentacyjnego Gippsland. Obie jej granice leżą bardzo niekomfortowo: jej dolna granica leży nad podłożem skalnym datowanym na erę paleozoiczną, natomiast górna graniczy z o wiele późniejszymi skałami formacji Wombat Volcanics i Kersop Arkose. Jest za to stosunkowo dobrze skorelowana z niewiele młodszą formacją Eumeralla, której osady są datowane na apt (wydaje się, że górne pokłady formacji Wonthaggi i dolne pokłady formacji Eumeralla są bardzo podobnego wieku). Jej pokłady są zbudowane przede wszystkim z piaskowców pochodzenia wulkanicznego (ok. 60%) i iłowców (ok. 40%). Pomniejszą część skał tworzących tą formacje stanowią konglomeraty różnych skał osadowych (iłów, piasku, gliny, itp.) oraz węgiel pochodzący z obumarłej roślinności. Nie wyodrębniono wielu

Paleośrodowisko

Kulazuch płynący w rzece. Autor: PaleoEquii [1].

Tereny formacji Wonthagii w połowie wczesnej kredy porastały lasy zapewne paproci drzewiastych oraz roślin nagonasiennych. Przez teren przepływały rzeki oraz znajdowało się jezioro. Prawdopodobnie była to równina zalewowa, narażona na wylewy rzek z ich koryt.

Fauna

Na terenach tej formacji żyły liczne zwierzęta: w rzekach i jeziorach pływały ryby oraz ostatnie wielkie płazy z grupy temnospondyli, zaś w pobliskim morzu pływały gady morskie z grupy plezjozaurów. Na lądzie dominującą grupa zwierząt były nieptasie dinozaury, pod którymi łapami przebiegały liczne ssaki. W powietrzu latały stosunkowo rzadkie ptaki.

Dinozaury

Fauna dinozaurów z formacji Wonthaggi jest stosunkowo słabo zróżnicowana i przypomina nieco młodszą faunę dinozaurzą z formacji Eumeralla. Najczęściej występującymi dinozaurami roślinożernymi były niewielkie, szybko biegające ornitopody z kladu Elasmaria. O wiele rzadsze były ankylozaury, które prawdopodobnie nie konkurowały z elasmarami o pokarm. Dominującymi drapieżnikami były megaraptory. Ptaki były zaś stosunkowo nieliczne.

Dinozaury
Takson	Miejsce	Materiał kopalny	Komentarz	Grafika
Galleonosaurus dorisae	Flat Rock, The Caves	kilka kości czaszki i żuchwy	Niewielki elasmar. Prawdopodobnie znany również z formacji Eumeralla.
Qantassaurus intrepidus	Flat Rocks	NMV P199075 - prawie kompletna kość zębowa	Niewielki elasmar
Serendipaceratops arthurclarkei	The Arch, Kilcunda	NMV P186385 - fragmentaryczna lewa kość łokciowa	Słabo poznany prawdopodobny ankylozaur. Początkowo uważany za ceratopsa. Możliwe, że wątpliwy.
Nienazwany(?e) ankylozaur(?y)	Flat Rocks, lokalizacja na 800 m na wschód od tej lokalizacji oraz zatoka na zachód od The Arc	liczne izolowane zęby (NMV P186435, NMV P186463, NMVP198953, NMV P199128, NMVP199198, NMV P208229, NMVP209963, NMV P210093, NMVP212808, NMV P216508, NMVP221060 i NMV P221105), kręg grzbietowy (NMV P186391), dwa żebra (NMVP20808 i NMVP199988) oraz osteodermy (NMV P199100,NMV P221200, NMV P22120 i NMVP221213)	Najprawdopodobniej takson niediagnostyczny (być może więcej niż jeden).
cf. Atlascopcosaurus loadsi (VOM 4)	Flat Rocks	NMV P208133 - częściowa prawa kość szczękowa z wyrżniętymi zębami	Prawdopodobnie nowy okaz atlaskopkozaura, lecz nie ma całkowitej pewności, czy do niego należy, jako, że takson ten jest prawdopodobnie wątpliwy.
Qantassaurus ?intrepidus (VOD 2)	Flat Rocks	NMV P198962 - niekompletna lewa kość zębowa bez powyrzynanych zębów, NMV P199087 - prawa k. zębowa bez powyrzynanych zębów	Możliwe, że nowy gatunek kwantaszaura.
Nienazwany ornitopod (VOD 3)	Flat Rocks	NMV P199135 - kompletna, mocno uszkodzona prawa kość zębowa z częściowym uzębieniem, NMV P208506 - zużyty ząb z lewej k. zębowej z korzeniem, ; NMV P210049- zużyty ząb z lewej k. zębowej, NMV P228408 - kompletna lewa k. zębowa z niekompletnym uzębieniem, NMV P231182 - niekompletna prawa k. zębowa bez wyrostka koronoidowego i zębów, NMV P208192 - niekompletna, uszkodzona prawa k. zębowa z niepełnym uzębieniem	Nowy takson ornitopoda, o ile diagnostyczny.
Nienazwany ornitopod (VHFT 2)	Cape Paterson	NMV P156980 - izolowana kość udowa	Prawdopodobnie nowy takson, o ile diagnostyczny. Dawniej przypisywany Fulgurotherium australe
Nienazwany ornitopod	Flat Rocks	NMV P198982 i NMV P216768 - prawie kompletne prawe kości udowe	Zapewne takson niediagnostyczny.
Nienazwany ornitopod	Shack Bay	NMV P256478 - kość udowa, NMV P256996 - kręg	Najpewniej takson niediagnostyczny, nieopisany.
Nienazwany awial	Flat Rocks	Obojczyk	Nowy takson, o ile diagnostyczny. Być może to ten sam takson, który pozostawił tropy na terenie formacji Eumeralla.
Nienazwany megaraptoryd.	Shack Bay	NMV P229038 - izolowana prawie kompletna lewa kość czołowa zrośnięta z częścią lewej k. ciemieniowej	Najprawdopodobniej nowy takson, o ile diagnostyczny. Najstarszy megaraptoryd znany z kości czołowej.
Nienazwany megaraptor	Flat Rocks	NMV P150070 - izolowana fragmentaryczna kość skokowa, izolowane zęby	Nowy takson o ile diagnostyczny, wcześniej znany pod nazwą "Allosaurus" robustus.
Nienazwany noazauryd	Ogniwo San Remo	NMV P221202 - kość skokowo-piętowa	Nowy takson, o ile diagnostyczny.
Nienazwany teropod	Shack Bay	NMV P228851 - niekompletna k. środstopia	Takson niediagnostyczny

Z formacji tej znane są również tropy awiali (Martin i in., 2023; obecnie są to najstarsze ptasie tropy z terenów Gondwany, podobne do tych opisanych z formacji Eumeralla [Martin i in., 2014]) oraz ponad dwadzieścia tropów nieptasich dinozaurów, z których większość zostało pozostawionych przez teropody o dużych rozmiarach ciała (wśród nich są dwa tropy, które są największymi śladami po teropodach, znanymi z wczesnej kredy Australii Południowej, dinozaur, który je pozostawił był mniej więcej wielkości australowenatora), być może megaraptory oraz cztery tropy pozostawione przez ornitopody (prawdopodobnie przez jednego z żyjących na terenie tej formacji elasmara). Tropy te prawdopodobnie dokumentują przejście dinozaurów po terenach zalewowych lub brzegach rzek w okresie roztopów lodu (wiosną lub latem) (Martin i in., 2024). Z tej formacji znane są również odciski ptasich piór (Martin i in., 2014).

Gady morskie

Znane są pojedyncze zęby i elementy szkieletu pozaczaszkowego (np: izolowane żebra) należące do pliozaurów i plezjozaurów. (Kear, 2006; Kear i in., 2006).

Ssaki

Na terenie formacji znaleziono stosunkowo zróżnicowaną faunę wczesnych ssaków, na którą składały się ausktribosfenidy (znana wyłącznie z półkuli południowej grupa mezozoicznych ssaków, obecnie uważana za prawdopodobnie parafiletyczną, wieloguzkowce oraz stekowce. Znane są przede wszystkim z zębów oraz z kości zębowych.

Takson	Klad
Ausktriboshenos nyktos	Ausktribosphenida: Ausktribosphenidae
Bishops whitmorei	Ausktribosphenida: Ausktribosphenidae
Kryoparvus gerriti	?Ausktribosphenida: Ausktribosphenidae
Teinolophos trusleri	Monotremata: Teinolophidae
Corriebaatar marywaltersae	Multituberculata: Cimolodonta

Temnospondyle

Rekonstrukcja przyżyciowa kulazucha. Autor: Tim Bertelink [2].

W rzekach i jeziorach formacji Wonthaggi pływał wielki, drapieżny płaz z grupy temnospondyli - Koolasuchus cleelandi (kulazuch). Znany jest z fragmnntów czaszki i kręgów. Był ostatnim znanym płazem z tej grupy. Prawdopodobnie został wyparty przez krokodyle.

Ryby

Z Shack Bay znana jest prawa dolna płytka zębowa ryby dwudysznej (Kotevski i in., 2023).

Bibliografia

Barrett, P.M., Rich, T.H., Vickers-Rich, P., Tumanova, T.A., Inglis, M., Pickering, D., Kool, L., Kear, B.P. (2010). "Ankylosaurian dinosaur remains from the Lower Cretaceous of southeastern Australia". Alcheringa: An Australasian Journal of Palaeontology. 34 (3): 205–217. [4]

Brougham, T., Smith, E.T., Bell, P.R. (2020). "Noasaurids are a component of the Australian 'mid'-Cretaceous theropod fauna". Scientific Reports. 10 (1): 1428. [5]

Close, R.A., Vickers-Rich, P., Trusler, P., Chiappe, L. M., O'Connor, J., Rich, T.H., Kool, L., Komarower, P. (2009). Earliest Gondwanan bird from the Cretaceous of southeastern Australia. Journal of Vertebrate Paleontology, 29, 616–619. [6]

Herne, M. C.; Nair, J. P.; Evans, A. R.; Tait, A. M. (2019). "New small-bodied ornithopods (Dinosauria, Neornithischia) from the Early Cretaceous Wonthaggi Formation (Strzelecki Group) of the Australian-Antarctic rift system, with revision of Qantassaurus intrepidus Rich and Vickers-Rich, 1999". Journal of Paleontology. 93 (3): 543–584. [7]

Kear, B.P. (2006) "Plesiosaur Remains from Cretaceous High-Latitude Non-Marine Deposits in Southeastern Australia". Journal of Vertebrate Paleontology 26 (1). pp. 196-199

Kear, B.P., Schroeder, N.I., Vickers-Rich, P. i Rich, T. (2006). "Early cretaceous high latitude marine reptiles assemblages from Southern Australia". Paludicola 5 (4): 200-205

Kotevski, J., Duncan, R.J., Pentland, A.H., Rule, J.P., Vickers-Rich, P., Rich, T.H., Fitzgerald, E.M.G., Evans, A.R. i Poropat, S.F. (2023). "A megaraptorid (Dinosauria: Theropoda) frontal from the upper Strzelecki Group (Lower Cretaceous) of Victoria, Australia". Cretaceous Research: 105769. [8]

Martin, A.J., Lowery, M., Hall, M., Rich, T. H., Seegets-Villiers, D.E., Swinkels, P., Broomfield, J. i Vickers-Rich, P. (2024). "Polar dinosaur tracks of the Wonthaggi Formation (Lower Cretaceous), Victoria, Australia and their palaeontological significance". Alcheringa: An Australasian Journal of Palaeontology. [9]

Martin, A.J., Lowery, M., Hall, M., Vickers-Rich, P., Rich, T.H., Serrano-Brañas, C.I. i Swinkels, P. (2023). "Earliest known Gondwanan bird tracks: Wonthaggi Formation (Early Cretaceous), Victoria, Australia". PLOS ONE. 18 (11). e0293308. [10]

Martin, A.J., Vickers-Rich, P., Rich, T.H. i Hall, M. (2014). "Oldest known avian footprints from Australia: Eumeralla Formation (Albian), Dinosaur Cove, Victoria". Palaeontology. 57 (1): 7–19 [11]

Vickers-Rich, P. (1996). "Early Cretaceous polar tetrapods from the Great Southern Rift Valley, southeastern Australia". Memoirs of the Queensland Museum 39(3): 719-723

Weishampel, D.B. (2004). "Dinosaur distribution".[w]: D. B. Weishampel, H. Osmolska, and P. Dodson (red.), "The Dinosauria (2. edycja)". University of California Press, Berkeley 259-322