Iguanodon
hasło w trakcie rozbudowy
| Autor: | Korekta: |
| Marcin Szermański | Maciej Ziegler |
| Iguanodon (iguanodont) | |
|---|---|
| Długość: | > 8 m |
| Masa: | > 3 t |
| Miejsce występowania: | Belgia, ?Wielka Brytania, ?Niemcy
(kamieniołom Bernissart) |
| Czas występowania | ok. 128, 3 / 128,3-125 / ok. 125-124 Ma
wczesna kreda ("środkowy" barrem lub późny barrem lub najwcześniejszy apt) |
| Systematyka | Dinosauria |
| Plik:Iguanodon2.jpg
Rekonstrukcja przyżyciowa Iguanodon. Autor: Raul Martin. [2] | |
Wstęp
Iguanodon to dinozaur roślinożerny z grupy ornitopodów. Jego nazwa oznacza "ząb legwana", ponieważ jego zęby są bardzo podobne do zębów roślinożernych jaszczurek. Iguanodon to jeden z najbardziej znanych dinozaurów - często "występuje" w filmach dokumentalnych o dinozaurach, czy kreskówkach dla najmłodszych. Jest również jednym z pierwszych opisanych (1825) - rok po Megalosaurus, który był pierwszym opisanym dinozaurem. Następny był kolejny "brytyjski" dinozaur, mianowicie Hylaeosaurus (1833).
Nie jest tu brany pod uwagę zauropod "Rutellum", gdyż został nazwany przed klasyfikacją Linneusza (1758), przez co nie jest nazwą naukową (nomen oblitum).
Warto zaznaczyć, iż wszystkie cztery powyższe dinozaury zostały odnalezione na Wyspach Brytyjskich, lecz – co ciekawe – być może jedyny dziś ważny gatunek iguanodonta, a więc I. bernissartensis, żył najprawdopodobniej jedynie w kontynentalnej Europie - mianowicie w Belgii; lokalizacja w Niemczech i Wielkiej Brytanii jest niepewna (Paul, 2008; McDonald, 2012). Na przestrzeni lat (zwłaszcza w latach 2006-2010) dochodziło do rewizji taksonomicznej gatunków iguanodonta, przez co te pewne "brytyjskie" zostały przeniesione do nowo utworzonych rodzajów.
Paleobiologia
Iguanodonta wyobrażano sobie początkowo jako ociężałe, czworonożne zwierzę, ciągnące swój ogon po ziemi. Uważano, że na czubku jego pyska widniał róg, niczym na wzór nosorożców. Po wielu latach okazało się, że ten "róg" to tak naprawdę pazur występujący na jego przednich kończynach ("kciukach"). Być może służył mu do obrony. Równocześnie zmienił się sposób rekonstruowania postawy tego dinozaura - szkielety w muzeach były ustawiane w pozycji wyprostowanej, niemalże "ludzkiej". Dziś wiemy, że dinozaury te poruszały się na czterech kończynach, ale w razie konieczności (np. w celu sięgnięcia wyżej rosnącej roślinności) były w stanie stanąć na tylnych kończynach, które były masywniejsze od przednich. W marszu ogon trzymany był w powietrzu poziomo, dla utrzymania równowagi. Iguanodont żył prawdopodobnie w stadach, by lepiej chronić się przed atakami drapieżników. Do zbierania roślinności służył mu duży dziób z przodu pyska. Pokarm rozcierały serie liściowatych zębów.
Zawiłość taksonomiczna gatunków
Od momentu nazwania pierwszych skamieniałości przez Mantella (1825) pod nazwą rodzajową Iguanodon, opisano wiele jego gatunków. Obszerna rewizja taksonomiczna Paula (2008) i Normana (2010) rewiduje ważność poszczególnych gatunków, a dla niektórych tworzy nowe nazwy rodzajowe.
Gregory S. Paul (2008) określił wiele gatunków jako niediagnostyczne (nomen dubium) oraz incertae sedis, gdyż nie jest pewna ich przynależność do rodzaju Iguanodon i Iguanodontia w ogóle. Ponadto utworzył dla niektórych nowe rodzaje: Dakotadon i Dollodon.
Z kolei Norman (2010) dla gatunków I. dawsoni oraz I. fittoni (którego zsynonimizował z I. hollingtonensis) utworzył odpowiednio Barillium i Hypselospinus.
Jakby tego było mało, swoje przysłowiowe "3 grosze" dorzuca McDonald (2012), który krytykuje swoich kolegów po fachu, uznając za ważne – z barremu – aptu Anglii i Belgii – jedynie Mantellisaurus atherfieldensis i Iguanodon bernissartensis.
Gatunki
Poniżej zestawienie niektórych (ważnych i nieważnych) gatunków iguanodonta.
Gatunki ważne
I. bernissartensis
Długość: > 8 m
Masa: > 3 t
Czas: wczesna kreda ("środkowy" barrem lub późny barrem lub najwcześniejszy apt; ?ok. 128,3/ 128,3-125/ok. 122-121 Ma)
Miejsce: Belgia - Hainaut (formacja Sainte Barbe Clays), ?Wielka Brytania - Wight(formacja Wessex), ?Niemcy - Nadrenia Północna-Westfalia (stanowisko Nehden)
Materiał kopalny:
Lektotyp: IRSNB 1534 - praktycznie kompletny szkielet
Materiał przypisany: wszystkie masywne osobniki z lokalizacji lektotypu (Bernissart).
Gatunek typowy iguanodonta. Stał się nim po decyzji ICZN w 2000 roku, kiedy dotychczasowy gatunek typowy – I. anglicus – okazał się nie być diagnostyczny. Konieczne było ustalenie nowego gatunku typowego, który miał zastąpić dotychczasowy.
Ocenia go na 11 metrów długości i ponad 3 tony (Norman, 1987, Paul, 2008; 2010). Był to bardzo duży i masywny iguanodont.
Epitet gatunkowy bernissartensis został zaczerpnięty z nazwy kamieniołomu, gdzie odnaleziono jego skamieniałe szczątki.
Gatunki przeniesione do innych taksonów (w obrębie których są ważne)
Patrz: punkt 5.2.
Wybrane gatunki nieważne
I. anglicus
Długość: ? m
Masa: ? t
Czas: wczesna kreda
Miejsce: Wielka Brytania
Materiał kopalny:
Holotyp: zęby
Materiał przypisany: osobniki nazwane pierwotnie Cetiosaurus brevis i Streptospondylus major.
Gatunek ten był pierwotnym gatunkiem typowym rodzaju Iguanodon. Mantell ustanawiając rodzaj Iguanodon (1825) nie ustanowił gatunku typowego. Zrobił to za niego Holl (1829), dodając epitet gatunkowy anglicum. Został on poprawiony na anglicus przez Normana (1986). Ze względu na brak cech diagnostycznych, obecnie jest uważany za nomen dubium.
I. phillipsi
Nieważny gatunek znany jedynie z żuchwy z kilkoma/kilkunastoma zębami. To samo zwierzę co jego synonim - Priodontognathus phillipsi. Epitet gatunkowy honoruje nijakiego Phillipsa - prawdopodobnie autora m.in. paru gatunków należących do Cetiosaurus.
"I." praecursor
Czasami łączony z Neosodon praecursor, lecz nie pokrywają się one czasowo. Jest to tzw. "takson zębowy", tzn. znany jest jedynie z zębów. Zazwyczaj traktowany jako przedstawiciel Sauropoda - opisany przez Sauvage (1876), został przez niego następnie przemianowany na Pelorosaurus praecursor. Jest nomen dubium.
"I." hillii
Gatunek nieważny (nomen dubium). Jest to "takson zębowy" - na jego skromny materiał kopalny składa się jedynie jeden ząb. Epitet gatunkowy prawdopodobnie honoruje kogoś o nazwisku Hill (bądź Hilli).
I. orientalis
Gatunek znany z terenów dzisiejszej Mongolii ze skał o niepewnym datowaniu (barrem-mastrycht]]). Norman w 1996 roku uznał jego holotyp za młodszy synonim I. bernissartensis, a jego materiał przypisany 2 lata później przemianował go na Altirhinus kurzanovi. Znany ze skąpego materiału (holotyp to prawa k. szczękowa, lewa k. łopatkowa, kilka(naście) dużych fragmentów żeber, fragmenty łuków neuralnych kręgów, tylny kawałek prawej gałęzi k. przedszczękowej, dystalny fragment k. śródstopia, częściowa prawa k. nosowa. Nomen dubium.
I. ottingeri
Gatunek ten - w przeciwieństwie do większości gatunków "iguanodonta" - został opisany w drugiej połowie nie XIX, a XX wieku. Kolejny z kolei "takson zębowy", na którego składają się jedynie zęby. Nomen dubium, a więc takson wątpliwy/nieważny.
Spis gatunków
Gatunki ważne i ich młodsze (nieważne) synonimy
| Iguanodon | Mantell, 1825 | ||||
|---|---|---|---|---|---|
| ?= Iguanosaurus | Ritgen, 1828 | ||||
| ?= Therosaurus | Fitzinger, 1943 | ||||
| ?= Heterosaurus | Cornuel, 1850 | ||||
| I. bernissartensis | Boulenger, 1881 | ||||
| ?= Iguanodon seelyi | Hulke, 1882 | = Dollodon seelyi | (Hulke, 1882) Paul, 2008 vide Carpenter i Ishida, 2010 | ?= Mantellisaurus atherfieldensis | (Hooley,1925) Paul, 2006 |
| = Iguanodon orientalis | Rozhdestvensky, 1952 |
Gatunki przeniesione do innych taksonów (w obrębie których są ważne)
Gatunki nieważne
| I. anglicus | (Holl, 1829) Norman, 1986 | nomen dubium | ||||
| = Iguanodon anglicum | Holl, 1829 | nomen nudum | ||||
| = Iguanodon mantelli | Meyer, 1832 | |||||
| = Iguanodon angelicus | Lessem i Glut, 1993 | nomen nudum | ||||
| I. major | (Owen, 1842) Delair, 1966 | ?nomen dubium | ?= Iguanodon bernissartensis | |||
| = Streptospondylus major | Owen, 1842 | |||||
| "I." praecursor | Sauvage, 1876 | = Pelorosaurus praecursor | (Sauvage, 1876) Sauvage, 1895 | ??= Neosodon praecursor | (Moussaye, 1885) | nomen dubium |
| = Iguanodon precursos | nomen nudum | |||||
| I. exogyrarum | Fritsch, 1878 | = Ponerosteus exogyrarum | Olshevsky, 2000 | nomen dubium | ||
| = Procerosaurus exogyrarum | (Fritsch, 1878) Fritsch, 1905 | |||||
| = Iguanodon exogirarum | nomen nudum | |||||
| = Iguanodon exogirarus | nomen nudum | |||||
| "I." hillii | Newton, 1892 | nomen dubium | ||||
| I. albinos | Fritsch, 1893 | = Albisaurus albinos | nomen dubium | |||
| = Albisaurus scutifer | ||||||
| I. ottingeri | Galton i Jensen, 1979 | nomen dubium | ||||
| "I. mongolensis" | Whitfield, 1992 | nomen nudum |
Bibliografia
Carpenter, K. and Ishida, Y. (2010) "Early and "Middle" Cretaceous Iguanodonts in Time and Space". Journal of Iberian Geology 36 (2): 145-164.doi:10.5209/rev_JIGE.2010.v36.n2.3.
Galton, P.M. (2009) Notes on Neocomian (Lower Cretaceous) ornithopod dinosaurs from England - Hypsilophodon, Valdosaurus, "Camptosaurus", "Iguanodon" - and referred specimens from Romania and elsewhere. Revue de Paléobiologie, Genève 28 (1) : 211-273. ISSN 0253-6730
McDonald, A.T. (2012) "The status of Dollodon and other basal iguanodonts (Dinosauria: Ornithischia) from the upper Wealden beds (Lower Cretaceous) of Europe". Cretaceous Research advance online publication. doi:10.1016/j.cretres.2011.03.002
McDonald, A.T., Wolfe, D.G. & Kirkland, J.I. (2010A) "A new basal hadrosauroid (Dinosauria: Ornithopoda) from the Turonian of New Mexico" Journal of Vertbrate Paleontology, 30(3), 799-812. doi:10.1080/02724631003763516
McDonald, A.T., Barrett, P.M. & Chapman, S.D. (2010B) "A new basal iguanodont (Dinosauria: Ornithischia) from the Wealden (Lower Cretaceous) of England" Zootaxa, 2569, 1–43.
Naish D., Martill D.M. (2007) Dinosaurs of Great Britain and the role of the Geological Society of London in their discovery: Ornithischia. „Journal of the Geological Society”. 165 (3), s. 613–623. doi:10.1144/0016-76492007-154 [Supplementary information]
Norman, D.B. (1986) "On the anatomy of Iguanodon atherfieldensis (Ornithischia: Ornithopoda)". Bulletin de L'institut Royal des Sciences Naturelles de Belgique Sciences de la Terre 56: 281–372. ISSN 0374-6291
Norman, D.B. (1987) "A Mass-Accumulation of Vertebrates from the Lower Cretaceous of Nehden (Sauerland), West Germany". Proceedings of the Royal Society B: Biological Sciences 230(1259): 215-255 [abstrakt]
Norman, D.B. (1996) On Mongolian ornithopods (Dinosauria: Ornithischia). 1. Iguanodon orientalis Rozhdestvensky 1952. Zoological Journal of the Linnean Society, 116: 303–315.
Norman, D.B. (1998) On Asian ornithopods (Dinosauria: Ornithischia). 3. A new species of iguanodontid dinosaur. Zoological Journal of the Linnean Society (1998), 122: 291–348.
Norman, D.B. (2004) Basal Iguanodontia. [w]: David B. Weishampel, Peter Dodson, Halszka Osmólska (red.): "The Dinosauria". Wyd. drugie. Berkeley: University of California Press
Norman, D.B. (2010) "A taxonomy of iguanodontian (Dinosauria: Ornithopoda) from the lower Wealden Group (Cretaceous: Valanginian) of southern England". Zootaxa 2489: 47–66.
Paul, G.S. (2008) "A revised taxonomy of the iguanodont dinosaur genera and species". Cretaceous Research 29 (2): 192–216. doi:10.1016/j.cretres.2007.04.009
http://en.wikipedia.org/wiki/Iguanodon#Species
Paul, G.S. (2010) "The Princeton Field Guide to Dinosaurs" wyd. Princeton University - Princeton i Oxford
