Eshanosaurus
| Autor: | Korekta: |
| Maciej Ziegler | Tomasz Sokołowski |
| Eshanosaurus (eszanozaur) | |
|---|---|
| Długość: | 1,5-2 m |
| Masa: | ok. 50 kg |
| Miejsce występowania: | Chiny - prowincja Yunnan
(formacja Lufeng/Dolny Lufeng - warstwy Dull Purplish) |
| Czas występowania | 202-197 Ma |
| Systematyka | Dinosauria |
| 400px
Holotyp Eshanosaurus deguchiianus (IVPP V11579). Źródło: Xu i in., 2001. | |
Wstęp
Eshanosaurus to nazwa nadana dość kompletnej, lecz uszkodzonej lewej żuchwie (niekompletne: kość zębowa i płatowa) z zębami, oznaczonej IVPP V11579, należącej do - jak się wydaje - wczesnojurajskiego (!) terizinozaura. Jak sugeruje Michael Mortimer (online) jest to ten sam dinozaur, co "Oshanosaurus".
Etymologia
Nazwa Eshanosaurus znaczy "jaszczur z Eshan" i pochodzi od nazwy okręgu, w którym znaleziono materiał. Epitet gatunkowy honoruje Hikaru Deguchiianusa, który zachęcał i wspomagał w badaniach nad dinozaurami Xu Xinga - pierwszego autora naukowego opisu eszanozaura.
Diagnoza
Eshanosaurus deguchiianus różni się od innych terizinozaurów posiadaniem okrągłego okna w tylnej części kości zębowej. Kolejne elementy pierwotnej diagnozy (ząbkowanie mniejsze niż u innych terizinozaurów oraz niemal prostopadłe do przedniej i tylnej krawędzi korony) są obecne także u Falcarius.
Eshanosaurus - podróżnik w czasie?
W pracy opisującej nowy gatunek (Xu i in., 2001) uznano eszanozaura za najbardziej bazalnego terizinozaura. Inne terizinozaury znane są dopiero z barremu (130-125 Ma) z terenów USA (Falcarius) i Chin (Beipiaosaurus). Falcarius jest znacznie prymitywniejszy niż Eshanosaurus, o czym świadczy boczna półka i odchylona w dół przednia część kości zębowej. Odcinek czasu dzielący oba został określony przez autorów opisu tego drugiego jako "anormalny". Identyfikacji eszanozaura jako terizinozaura dokonano na podstawie jedenastu cech, z których później wiele zakwestionowano jako potencjalne cechy innych kladów wśród Dinosauria (szczególnie zauropodomorfów) albo zależne od wieku osobnika. Prócz tych jedenastu postulowano także inne, mające zaprzeczyć lub potwierdzić terizinozaurzą naturę Eshanosaurus. Barrett (2009) dokonał analizy tych cech i wykazał, że cztery z nich - (1) zęby znajdujące się z przodu szczęki większe niż położone bardziej z tyłu, (2) duża liczba zębów w porównaniu do wielkości żuchwy, (3) szeroka, płaska półka (szelf) z boku szeregu zębów i (4) zęby z wyraźnym, rozszerzającym się od wierzchołka do podstawy grzbietem po stronie językowej - jednoznacznie wskazują, że to terizinozaur, a nie zauropodomorf. Dodatkowo dwie cechy - ząbkowanie niemal prostopadłe do dystalnych i środkowych krawędzi korony zęba oraz korzeń troszkę szerszy środkowodystalnie niż korona - dowodzą, że Eshanosaurus to teropod. Nie widać u niego żadnych synapomorfii Sauropodomorpha.
Jak wynika z powyższego wywodu, Eshanosaurus to najwcześniejszy znany terizinozaur, a co za tym idzie maniraptor, celurozaur, tetanur i - zależnie od tego, czy celofyzoidy są ceratozaurami - także awerostr. Stoi to w sprzeczności całą dotychczasową wiedzą o ewolucji teropodów - okazuje się bowiem, że na samym początku jury musiały już istnieć takie grupy jak ornitomimozaury, tyranozauroidy, karnozaury, spinozauroidy... Wskazuje to na wyjątkowo szybką radiację teropodów już w triasie. Pomijając fragmentaryczne szczątki zaliczone z dużymi wątpliwościami do celurozaurów (puszka mózgowa Protoavis - patrz jego opis i Mortimer, online), pozostałe dowody kopalne wskazują na znacznie późniejsze pojawienie się terizinozaurów i wyżej wymienionych grup teropodów.
Jednak, czy rzeczywiście omawiana skamieniałóść należy do wczesnokredowego terizinozaura? Otóż niekoniecznie:
1) Kontrowersyjna żuchwa może w rzeczywistości pochodzić z innej formacji geologicznej - w okolicy gdzie odnaleziono eszanozaura - basenie (Basin) Dianzhong znajdują się też skały środkowojurajskie i dolnokredowe. W historii badań nad prehistorycznymi zwierzętami czasem mylono się co do miejsca pochodzenia skamielin.
2) Odnaleziony materiał jest fragmentaryczny i mimo że jego oględziny wykazują, że to terizinozaur, to nie można wykluczyć, że to szczątki innego zwierzęcia, którego podobieństwo do tej grupy maniraptorów jest przejawem konwergencji. W badaniach nad wczesnymi dinozaurami zdarzało się to już niejednokrotnie - dość wspomnieć o Protoavis (domniemanym triasowym ptaku, którego szczątki są pomieszaniem wielu stworzeń), Shuvosaurus (bazalnym archozaurze, którego brano początkowo za ornitomimozaura albo nietypowego celofyzoida) oraz Revueltosaurus (który miał być ptasiomiednicznym dinozaurem, a okazał się roślinożernym krewnym krokodyli). Należy zwrócić uwagę, że Eshanosaurus wykazuje pewne cechy rozpowszechnione wśród kladu Theropoda, niekoniecznie wśród Therizinosauria. Być może Eshanosaurus to właśnie przedstawiciel niezidentyfikowanej dotychczas linii wczesnych teropodów, które przystosowały się do roślinożerności. W świetle odkrycia roślinożernego ceratozaura Limusaurus nie jest to aż tak nieprawdopodobne. A może to coś jeszcze innego? Kolejny dziwoląg z początków ery dinozaurów?
Niewielka, siedemnastocentymetrowa skamieniałość zapewne jeszcze długo będzie intrygować naukowców i pasjonatów paleontologii...
Spis gatunków
| Eshanosaurus | Xu, Zhao i Clark, 2001 | ??= "Oshanosaurus" | Zhao, 1985 | nomen nudum |
|---|---|---|---|---|
| E. deguchiianus | Xu, Zhao i Clark, 2001 | ??= "Oshanosaurus youngi" | Zhao, 1985 | nomen nudum |
Bibliografia
Barrett, P.M. (2009) "The affinities of the enigmatic dinosaur Eshanosaurus deguchiianus from the Early Jurassic of Yunnan Province, People's Republic of China" Palaeontology, 52(4), 681-688. doi: 10.1111/j.1475-4983.2009.00887.x.
Xu, X., Zhao, X. & Clark, J.M. (2001) "A new therizinosaur from the Lower Jurassic Lower Lufeng Formation of Yunnan, China" Journal of Vertebrate Paleontology, 21(3), 477–483.
Zhao, X.-J. & X. Xu. (1998) "The oldest coelurosaurian" Nature, 394(6690), 234-235.
Mortimer, M. online: http://home.comcast.net/~eoraptor/Coelophysoidea.htm#Protoavistexensis
Mortimer, M. (2011) online: http://theropoddatabase.blogspot.com/2011/01/oshanosaurus-zhaos-nomina-nuda-part-5.html
