Pentaceratops
Opis w trakcie rozbudowy
| Autor: | Maciej Ziegler, Kamil Kamiński |
| Korekta: | Krzysztof Lichota, Marcin Szermański, Tomasz Sokołowski, Łukasz Czepiński |
| Pentaceratops (pentaceratops) | |
|---|---|
| Długość | ok. 6 m |
| Masa | ok. 2,5 t |
| Dieta | roślinożerny |
| Miejsce | USA - Nowy Meksyk |
| Czas |
76-75,1 Ma[1] |
| Systematyka | Dinosauria |
 Holotyp. Źródło: Osborn, 1923. | |
Wstęp
Pentaceratops to duży ceratops znaleziony (podobnie jak zdecydowana większość członków rodziny Ceratopsidae) w późnokredowych osadach z Ameryki Północnej. Budową przypomina swoich krewnych - miał dwa długie rogi nad oczami i jeden krótki nad nosem. Jego kryza miała dwa duże otwory (okna) zmniejszające ciężar tej olbrzymiej ozdoby.
Materiał kopalny i taksonomia
Holotyp (AMNH 6325) to czaszka bez żuchwy i tylnej części kryzy.
W 1930 roku Wiman opisał drugi gatunek - Pentaceratops fenestratus, który obecnie uznawany jest za młodszy synonim gatunku typowego - Pentaceratops sternbergi. Jednak Fowler i Freedman Fowler (2020) uznali go za takson odrębny od Pentaceratops sternbergi. Może on być tożsamy z Navajoceratops lub Terminocavus, jednak stan zachowania szczątków uniemożliwia precyzyjne ustalenie systematyki ich właściciela.
Trzeci gatunek, opisany w 2014 roku Pentaceratops aquilonius, obecnie jest uznawany za nomen dubium (Mallon i in., 2016; Fowler i Freedman Fowler, 2020).
Fowler i Freedman Fowler (2020) uważają, że do Pentaceratops sternbergi, oprócz holotypu można przypisać jedynie dwie inne czaszki: AMNH 1624 i AMNH 1625. Co więcej, holotyp, mimo że obejmuje większość czaszki, nie wykazuje cech diagnostycznych umożliwiających porównanie z Navajoceratops i Terminocavus. Dlatego, aby utrzymać ważność rodzaju Pentaceratops i gatunku typowego, autorzy ci proponują "przeniesienie holotypu" na AMNH 1625 (chodzi o wyznaczenie przez Komisję neotypu na podstawie art. 75.5 ICZN). Bez tego Pentaceratops sternbergi powinien być uznany za nomen dubium, a dla okazów AMNH 1624 i AMNH 1625 powinno się utworzyć nowy takson. Fowler i Freedman Fowler uznali również, że okazy poprzednio zaliczane do Pentaceratops MNA Pl.1747, KUVP 16100 i NMMNH P-37880 reprezentują nowy, nienazwany gatunek.
Wielki i znany okaz zaliczony do Pentaceratops (OMNH 10165) został w 2011 roku holotypem nowego ceratopsyda - Titanoceratops.
Środowisko życia
Możliwe, że pentaceratops bronił się rogami przed takimi drapieżnikami, jak Bistahieversor. Inne dinozaury żyjące w środowisku pentaceratopsa to kaczodzioby lambeozauryn Parasaurolophus, grubogłowy Sphaerotholus i pancerny Nodocephalosaurus. Jak wszystkie ceratopsy, także pentaceratops był roślinożerny.
Etymologia
Pentaceratops znaczy "pięcioroga twarz". Epitet gatunkowy nadano na cześć Charlesa Hazeliusa Sternberga, amerykańskiego paleontologa, który odnalazł szczątki pentaceratopsa rok przed opisaniem ich przez Henry'ego Fairfielda Osborna. Epitet gatunkowy drugiego gatunku (który jest młodszym synonimem typowego P. sternbergi) - fenestratus - prawdopodobnie odnosi się do dużych okien (fenestrae) w kryzie.
Spis gatunków
| Pentaceratops | Osborn, 1923 | ?nomen dubium |
| ??= Titanoceratops | Longrich, 2011 | |
| P. sternbergi | Osborn, 1923 | ?nomen dubium |
| = ???P. fenestratus | Wiman, 1930 | |
| ??= Titanoceratops ouranos | Longrich, 2011 | |
| P. aquilonius | Longrich, 2014 | ?nomen dubium |
Wybrana bibliografia
Fowler, D.W.; Freedman Fowler, E.A. (2020) "Transitional evolutionary forms in chasmosaurine ceratopsid dinosaurs: evidence from the Campanian of New Mexico" PeerJ, 8, e9251. doi:10.7717/peerj.9251.
Lehman (1998) "A gigantic skull and skeleton of the horned dinosaur Pentaceratops sternbergi from New Mexico" Journal of Paleontology, 72(5), 894-906
Longrich (2011) "Titanoceratops ouranos, a giant horned dinosaur from the Late Campanian of New Mexico" Cretaceous Research, 32 (3), 264-276.
Longrich (2014) "The horned dinosaurs Pentaceratops and Kosmoceratops from the upper Campanian of Alberta and implications for dinosaur biogeography" Cretaceous Research, 51, 292-308
Mallon, Ott, Larson, Iuliano & Evans, (2016) "Spiclypeus shipporum gen. et sp. nov., a Boldly Audacious New Chasmosaurine Ceratopsid (Dinosauria: Ornithischia) from the Judith River Formation (Upper Cretaceous: Campanian) of Montana, USA" PLoS ONE, 11(5), e0154218
- ↑ Fowler i Freeman Fowler, 2020
