Orkoraptor
| Autor: | Korekta: |
| Sebastian Oziemski | Maciej Ziegler |
| Orkoraptor (orkoraptor) | |
|---|---|
| Długość: | 6-10 m |
| Masa: | 0,5-2 t |
| Miejsce występowania: | Argentyna - Patagonia |
| Czas występowania | 72-68 Ma |
| Systematyka | Dinosauria |
Rekonstrukcja O. burkei (zapewne orkoraptor miał potężniejsze przednie kończyny z wielkimi pazurami). Autor: Rodrigo Vega. [1] | |
Wstęp
Orkoraptor to rodzaj dużego teropoda opisanego w roku 2008, którego skamieniałości zostały odkryte w formacji Pari Aike w Argentynie. Nazwa rodzajowa pochodzi od słów Orr Korr (nazwa rzeki La Leony w języku tubylczego plemienia Aoniken) oraz łac. raptor - złodziej. Epitet gatunkowy jest natomiast uhonorowaniem amerykańskiego geologa-amatora i paleontologa Colemana Burke'a, który słynie z zamiłowania do patagońskiej wymarłej fauny.
W roku 2002 Coria i Currie opisali nowego dużego teropoda pochodzącego z późnokredowych skałach formacji Portezuelo, który posiada bardzo podobną budowę piszczeli i kości zaoczodołowych co Orkoraptor. Niemniej jednak zęby nieopisanej formy posiadają nieco odmienną budowę niż w wypadku orkoraptora. Gatunek ten wraz z teropodem z Portezuelo rzuca nowe światło na mezozoiczną faunę Patagonii, która w ostatnim czasie wzbogaciła się również o nowe formy abelizaurydów oraz Austroraptor.
Materiał kopalny
Holotyp MPM Pv 3457 składa się z kości czaszki (kości zaoczodołowej, prawej kwadratowo-jarzmowej i prawej wieńcowej), ośmiu izolowanych zębów, atlantal intercentrum, dwóch kręgów z tylnej części ogona (prawdopodobnie z okolicy kręgów 14-18), górnej części piszczeli, ośmiu fragmentarycznych żeber oraz trzech niekompletnych szewronów. Wszystkie te skamieniałości zostały odkopane w lutym 2001 roku.
Do orkoraptora przypisano również trzy dobrze zachowane zęby oznaczone jako MPM Pv 3458.
Budowa
Orkoraptor burkei to spory teropod różniący się od pozostałych tetanurów następującymi cechami: środki krawędzi zębów nie są poprzecznie ząbkowane, zęby posiadają dwie podłużne i wąskie bruzdy po stronie językowej, dolna krawędź oczodołu pozbawiona jest podoczodołowego kołnierza, zaś pierwsze kręgi ogonowe mają niewielkie pleurocele, charakterystyczne także dla Megaraptor, Carcharodontosauridae oraz Oviraptorosauria.
Paul (2010) ocenia jego długość na ok. 6 m i tyle samo daje bliskiemu mu Aerosteon, którego Sereno i in. oszacowali na znacznie więcej - 9-10 m.
Pozycja filogenetyczna i jej historia
Orkoraptor jest obecnie uważany za przedstawiciela Megaraptora (Benson, Carrano i Brusatte, 2010). Należy zauważyć, że Benson i współpracownicy nie przetestowali pewnej intrygującej możliwości - mianowicie takiej, że megaraptory mogą być bliższe ptakom niż karnozaurom (tj. były by wtedy celurozaurami, jak początkowo zakładano w stosunku do orkoraptora). Jedynymi przedstawicielami Coelurosauria włączonymi do analizy były Compsognathus, Guanlong i Tanycolagreus.
Filogenetyczne stosunki Orkoraptor w przeszłości były niejasne. Dinozaur ten posiada kilka cech które odróżniają go od nie-tetanurowych teropodów (Ceratosauria i Coelophysoidea). Dogłębna analiza tego zagadnienia nie była konieczna, ponieważ jego problematyczność polegała na ustaleniu relacji w obrębie Tetanurae. Orkoraptor został zaklasyfikowany do Tetanurae na podstawie grzebienia kości strzałkowej, który widocznie oddzielony jest od bocznego kłykcia piszczela. Od karcharodontozaurydów różni go przede wszystkim brak kołnierza podoczodołowego. Patagoński takson miał być wg Novasa i współpracowników celurozaurem, a badania morfologii jego zębów wskazywały na to, iż jest on bardziej zaawansowany od tyranozauroidów. Kość zaoczodołowa ma skierowany do góry wyrostek rostralny, co zaobserwowano tez u ornitomimozaurów, kompsognatydów, Ornitholestes oraz Metornithes. By ustalić filogenezę Orkoraptor wykonano analizę kladystyczną, w której pod uwagę wzięto 237 cech 57 celurozaurów (i dwóch taksonów spoza nich). Ustalono, że Orkoraptor burkei jest bazalnym przedstawicielem Maniraptora o niepewnej pozycji wśród nich. Skorzystano natomiast z pewnych algorytmów komputerowych, które obliczyły prawdopodobną pozycję filogenetyczną wśród celurozaurów. Wynika z nich, że jego najbliżsi krewni to... kompsognatydy (tak też Dal Sasso i Maganuco, 2011). Orkoraptor był 3-krotnie większy od największego przedstawiciela tej rodziny, a jedyną cechą wspólną byłyby zęby. Te natomiast wykazują również podobieństwa do deinonychozaurów. Jednak patagoński takson różni się od nich bardziej kwadratowym kształtem trzonów kręgów ogonowych z perspektywy przekroju. M.in. z tego względu orkoraptora można niemal na pewno wykluczyć z tej grupy. Wg analizy wykonanej przez Michaela Mortimera (online) zauważył podobieństwo do celurozaurów i Aerosteon a jego analiza, oparta na matrycy Sentera skupionej na tej grupie (2007) potwierdziła, że tworzą klad. Jak się później okazało, Orkoraptor nie był celurozaurem (choć kolejna nieopublikowana analiza Mortimera, online temu przeczy), lecz karnozaurem. Poprzednie analizy kladystyczne, obejmujące praktycznie tylko te pierwsze, nie mogły pozwolić na stwierdzenie rzeczywistego pokrewieństwa.
Spis gatunków
| Orkoraptor | Novas, Ezcurra i Lecuona, 2008 |
|---|---|
| O. burkei | Novas, Ezcurra i Lecuona, 2008 |
Bibliografia
Benson, R.B.J., Carrano, M.T. & Brusatte, S.L. (2010) "A new clade of archaic large-bodied predatory dinosaurs (Theropoda: Allosauroidea) that survived to the latest Mesozoic" Naturwissenschaften, 97, 71-78.
Novas, F.E., Ezcurra, M.D. & Lecuona, A. (2008) "Orkoraptor burkei nov. gen. et sp., a large theropod from the Maastrichtian Pari Aike Formation, Southern Patagonia, Argentina" Cretaceous Research, 29, 468-480.
Sereno, P.C., Martinez, R.N., Wilson, J.A., Varricchio, D.J., Alcober, O.A. & Larsson, H.C.E. (2008) "Evidence for Avian Intrathoracic Air Sacs in a New Predatory Dinosaur from Argentina" PLoS ONE, 3 (9), e3303. doi:10.1371/journal.pone.0003303
Mortimer, online: http://home.comcast.net/~eoraptor/Coelurosauria.htm#Orkoraptorburkei
Paul, G.S. (2010) "The Princeton Field Guide to Dinosaurs" wyd. Princeton University - Princeton i Oxford.
