Adasaurus

Autor:	Łukasz Czepiński, Marcin Szermański
Korekta:	Krzysztof Lichota, Maciej Ziegler, Michał Siedlecki

---

Adasaurus (adazaur)
Długość	3,5 m
Wysokość	1,05 m (w biodrach)
Masa	87 kg
Dieta	mięsożerny
Miejsce	Mongolia - Ajmak południowogobijski (formacja Nemegt - Bugiin Tsav)
Czas	Trias 252 Jura 201 Kreda 145 66 ok.?69-67 Ma (??66,7) Ma późna kreda (środkowy-?późny mastrycht)
Systematyka	Dinosauria Saurischia Theropoda Tetanurae Coelurosauria Paraves Dromaeosauridae Eudromaeosauria Velociraptorinae
Rekonstrukcja przyżyciowa. Autor: PaleoNeolitic. [3] 3.5 m Porównanie wielkości Adasaurus i człowieka. Sylwetki: Phylopic.org

Wstęp

Adasaurus to stosunkowo duży rodzaj dromeozauryda żyjącego na terenie dzisiejszej Mongolii pod koniec okresu kredowego.

Etymologia

Nazwa rodzajowa oznacza "jaszczur Ady", co stanowi nawiązanie do złego ducha z mongolskiej mitologii. Epitet gatunkowy odnosi się do Mongolii na której terytorium odnaleziono tego teropoda.

Materiał kopalny

Rekonstrukcja czaszki adazaura. Autor: PaleoNeolitic. [1].

Holotyp (MPC-D 100/20) (2,7 m; osobnik w pełni dojrzały): tylna część czaszki i żuchwy, 8 kręgów szyjnych, 11 kręgów grzbietowych, kość krzyżowa, 7 kręgów ogonowych, szewrony, kość łopatkowa i krucza, płyta mostkowa, kość biodrowa (202 mm), łonowa (241 mm), kulszowa (118 mm), kości udowe (273 mm), piszczele, kości śródstopia I, II, III, IV, V, paliczki I-1, II-1 (23 mm), II-2 (14 mm), pazur stopy IV. Wg Sentera (2010) pazur stopy II (zredukowany) nie należał do tego okazu, lecz późniejsi autorzy dalej uznawali tą cechę (ale patrz Mortimer (online)). Norell i Makovicky (1997) sądzili, że okaz ten należał do osobnika z licznymi patologiami (m.in. miednicy, czy kości kończyn dolnych, lecz ponowne zbadanie tego okazu wykazało, że domniemane cechy patologiczne (zrośnięcie się przednich części k. środstopia) są raczej dowodem na dojrzały anatomicznie wiek zmarłego maniraptora.

Paratyp (MPC-D 100/21): 2 środkowe kręgi ogonowe, kości stopy. Należał do dorosłego osobnika lecz był nieco większy niż okaz typowy (Molina-Pérez i Larramendi, 2019).

Materiał niegdyś przypisany do Adasaurus, ale należący do nieopisanego dromeozaura z formacji Bayanshiree:

(MPC-D 100/22): kość przedszczękowa, szczękowa, żuchwa, kości ramieniowe i łokciowa (Currie i Varricchio, 2004).

(MPC-D 100/23): niekompletna czaszka, kości stopy (Currie i Varricchio, 2004).

Budowa i paleobiologia

Adazaur był większy i masywniej zbudowany od innych mongolskich dromeozaurydów takich jak welocyraptor, kuru, czy tsagan. Jego czaszka miała specyficzną budowę kości jarzmowej. Tył czaszki był nieco rozszerzony. Obszar miednicy oraz kończyn tylnych był masywniej zbudowany od pokrewnych mu dromeozaurydów, sama zaś miednica była umiarkowanie przekręcona w tył. Jego kręgi krzyżowe miały zaś pleurocele. W odróżnieniu od pokrewnych dromeozaurów, miał zredukowany szpon drugiego palca (ale patrz Senter, 2010), przez co zapewne nie używał go tak często jak pozostali członkowie tego kladu (Kubota i Barsbold, 2006), lub był on szczątkowy i nie pełnił żadnej roli (Bishop, 2019).

Systematyka

Adazaur został wstępnie zaliczony do podrodziny Dromaeosaurinae, grupującej masywnie zbudowane dromeozaurydy, takie jak deinonych, dromeozaur, czy utahraptor (np: Barsbold, 1983; Makovicky i in., 2005). Jednak wg nowszych analiz filogenetycznych był to członek podrodziny Velociraptorinae (np: Kubota i Barsbold, 2006; Hartmann i in., 2019; Napoli i in., 2021).

Paleośrodowisko

Adazaur w środowisku naturalnym (w lewym dolnym rogu). Towarzyszą mu dwa terizinozaury (w środku) i cztery prenocefale (trzy w prawym dolnym rogu i jeden na lewo od terizinozaurów). Autor: Abelov2014. [2].

Adazaur prawdopodobnie żył w wilgotnych lasach z sezonową porą deszczową o chłodnych zimach. Więcej informacji o środowisku życia tego teropoda dowiesz się z Tarbosaurus#Środowisko.

Spis gatunków

Adasaurus	Barsbold, 1983
= "Adasaurus"	Barsbold, 1977	nomen nudum
A. mongoliensis	Barsbold, 1983
= Dromaeosaurus mongoliensis	(Barsbold, 1983) Paul, 1988

Wybrana bibliografia

Barsbold, R. (1983). "Carnivorous dinosaurs from the Cretaceous of Mongolia". Transactions of the Joint Soviet-Mongolian Palaeontological Expedition. 19, 117 pp.

Bishop, P. J. (2019). "Testing the function of dromaeosaurid (Dinosauria, Theropoda) 'sickle claws' through musculoskeletal modelling and optimization". PeerJ. 7: e7577 [4]

Currie, P. J.; Varricchio, D. J. (2004). "A new dromaeosaurid from the Horseshoe Canyon Formation (Upper Cretaceous) of Alberta, Canada". Feathered Dragons. Indiana University Press. p. 128. ISBN

Hartman, S.; Mortimer, M.; Wahl, W. R.; Lomax, D. R.; Lippincott, J.; Lovelace, D. M. (2019). "A new paravian dinosaur from the Late Jurassic of North America supports a late acquisition of avian flight". PeerJ. 7: e7247 [5]

Kubota, K.; Barsbold, R. (2006). "Reexamination of Adasaurus mongoliensis (Dinosauria: Theropoda) from the Upper Cretaceous Nemegt Formation of Mongolia". Journal of Vertebrate Paleontology. 26 (supp. 03): 88A. [6]

Makovicky, P. J.; Apesteguía, S.; Agnolín, F. L. (2005). "The earliest dromaeosaurid theropod from South America". Nature. 437 (7061): 1007–1011 [7]

Mortimer, M. (online) [8]

Napoli, J. G.; Ruebenstahl, A. A.; Bhullar, B.-A. S.; Turner, A. H.; Norell, M. A. (2021). "A New Dromaeosaurid (Dinosauria: Coelurosauria) from Khulsan, Central Mongolia" (PDF). American Museum Novitates (3982): 1–47 [9]

Norell, M. A.; Makovicky, P. J. (1997). "Important Features of the Dromaeosaur Skeleton: Information from a New Specimen". American Museum Novitates (3215): 1−28.

Paul, G.S. (2016) "The Princeton Field Guide to Dinosaurs" wyd. Princeton University - Princeton i Oxford

Senter, P. (2010). "Using creation science to demonstrate evolution: Application of a creationist method for visualizing gaps in the fossil record to a phylogenetic study of coelurosaurian dinosaurs". Journal of Evolutionary Biology. 23 (8): 1732−1743. [10]

Turner, A. H.; Makovicky, P. J.; Norell, M. A. (2012). "A Review of Dromaeosaurid Systematics and Paravian Phylogeny". Bulletin of the American Museum of Natural History. 371 (371): 19−22. [11]