Haplocanthosaurus

Do sprawdzenia: wymiary i materiał kopalny.

Autor:	Maciej Ziegler
Korekta:	Krzysztof Lichota, Kamil Kamiński, Michał Siedlecki

---

Haplocanthosaurus (haplokantozaur)
Długość	12-16 (?22 m)
Masa	ok. 5 (??25 t)
Dieta	roślinożerny
Miejsce	USA - Kolorado, ?Wyoming (formacja Morrison - ogniwa Salt Wash i Brushy Basin)
Czas	Trias 252 Jura 201 Kreda 145 66 ok. 155-152 Ma późna jura (kimeryd)
Systematyka	Dinosauria Saurischia Sauropodomorpha Sauropoda Eusauropoda Neosauropoda Diplodocoidea Haplocanthosauridae
Rekonstrukcja szkieletu w Muzeum Historii Naturalnej w Cleveland. Autor zdjęcia: Erik Drost. [3]

Wstęp

Haplocanthosaurus to rodzaj zauropoda żyjącego w późnej jurze na terenach Stanów Zjednoczonych. Jest jednym z wielu zauropodów z formacji Morrison, lecz jest dość wyjątkowy - raczej rzadki, prymitywny, o niejasnej klasyfikacji, a także mniejszy od większości tamtejszych zauropodów. Żył też wcześniej od pozostałych - jego szczątki odnaleziono w dolnych osadach tej znanej formacji geologicznej, wraz z takimi dinozaurami jak Hesperosaurus, Brontosaurus yahnahpin i Allosaurus jimmadseni.

Haplocanthosaurus przypominał nieco budową Brachiosaurus - miał wysokie barki, dość długą szyję i grzbiet oraz krótki ogon. Miał stosunkowo dużo (14) kręgów grzbietowych. Wyróżniał się również budową wyrostków kolczystych kręgów grzbietowych, kości piętowej i żebrami szyjnymi krótszymi od trzonu kręgu.

Materiał kopalny

Rekonstrukcja szkieletu okazu CM 879. Na biało zostały zaznaczone zachowane kości. Autor: IJReid. [1].

Haplocanthosaurus znany jest z dość fragmentarycznego materiału. Niestety do tego rodzaju nie można przypisać żadnej czaszki.

Holotyp (CM 5720) obejmuje 2 kręgi szyjne, 10 grzbietowych, 19 ogonowych, kość krzyżową, miednicę, kość udową, a także prawdopodobnie kość łopatkowo-kruczą oraz dalsze kości tylnych kończyn oraz prawdopodobnie kości kończyn co najmniej dwóch lub trzech kolejnych osobników. Łącznie do rodzaju Haplocanthosaurus przypisano co najmniej 10 okazów, lecz wg Fostera i Wedela (2014) tylko 4 z nich można uznać za w miarę pewne ( w tej liczbie również CMNH 10380 – holotyp H. delfsi, ale zob. dalej). Pozostałe osobniki, podobnie jak holotyp, obejmują głównie kręgi i pojedyncze kości kończyn. Żadne z odnalezionych szczątków nie należały do dorosłego zwierzęcia; mierzyły one około 12-14 metrów długości. Jeden z okazów haplokantozaura nie przypisany do konkretnego gatunku (H. sp.) składający się z trzech artykułowanych przednich kręgów grzbietowych (BYU 17531), 4 izolowanych tylnych kręgów grzbietowych (BYU 9194, BYU 11506, BYU 17530 i BYU 17689) oraz prawej kości piszczelowej (BYU 12865) został znaleziony w kamieniołomie Dry Mesa Dinosaur Quarry, którego skały należą do środkowej części ogniwa Brushy Basin formacji Morrison. Czyni go to najmłodszym znanym przedstawicielem tego rodzaju (Boisvert i in., 2024).

Etymologia

Nazwa Haplocanthosaurus, znaczy tyle co "prostokolcy jaszczur" (gr. haplos "jeden, prosty" + gr. akantha "kolec" + gr. sauros "jaszczur"). Nazwę nadano z powodu budowy kolców neuralnych na tylnych kręgach szyjnych i przednich grzbietowych, które są bardzo prosto zbudowane w porównaniu do innych zauropodów.

Taksonomia

Haplocanthosaurus priscus został początkowo nazwany Haplocanthus priscus przez Johna Bella Hatchera w 1903 roku. Wkrótce po nadaniu nazwy, John Hatcher stwierdził, że nazwa Haplocanthus jest zajęta przez rybę (Haplacanthus nazwaną przez Agassiza już 1845 roku) i zmienił ją na Haplocanthosaurus. Jak się jednak okazało, pierwotna nazwa dinozaura nie była preokupowana, różniła się bowiem jedną literą - rodzaj ryby to Haplacanthus, a nie Haplocanthus. Błąd Hatchera wykryto jednak dopiero po wielu latach. Za opinią ICZN nr 1633 pozostawiono nazwę Haplocanthosaurus.

Mapka pokazująca ułożenie kości holotypu Haplocanthosaurus priscus. Źródło: Hatcher (1903) [2].

Pozycja systematyczna

Pozycja systematyczna tego zauropoda jest niepewna, jednak prawie zawsze lokuje się go blisko początków Neosauropoda. Niektóre badania wskazują, że jest bazalnym diplodokoidem, inne, że bazalnym makronarem, a jeszcze inne wskazują na nie-neozauropodową naturę zwierzęcia. Jednak ostatnie analizy (Whitlock, 2011; Tschopp i in., 2015) wydają się potwierdzać, że był to bazalny diplodokoid. Dokładne określenie jego pozycji utrudnia jednak brak jakiegokolwiek materiału czaszkowego, jako że znaczna część synapomorfii diplodokoidów opiera się właśnie na cechach czaszki.

?H. delfsi

Odnaleziono szczątki tylko jednego osobnika należącego do H. delfsi. Jest to dość kompletny szkielet (ok. 50%) osobnika dorosłego, mierzącego od 16 do ponad 20 metrów, oznaczony nr katalogowym CMNH 10380. Nie jest jednak pewne, czy H. delfsi rzeczywiście należy do rodzaju Haplocanthosaurus. Jest on o połowę większy od gatunku typowego. Gallina i Apesteguia (2005) uznali, że oba gatunki należały do dwóch oddzielnych linii ewolucyjnych. H. priscus miałby być bliższy Camarasaurus niż H. delfsi (Gallina i Apesteguía, 2005). Dlatego Haplocanthosaurus może nie być rodzajem monofiletycznym.

Spis gatunków

Haplocanthosaurus	Hatcher, 1903
= Haplocanthus	, 1903
H. priscus	Hatcher, 1903
= H. utterbacki	, 1903
?H. delfsi	McIntosh i Williams, 1988

Bibliografia

Boisvert, C.; Curtice, B.; Wedel, M.; Wilhite, R. (2024). "Description of a new specimen of Haplocanthosaurus from the Dry Mesa Dinosaur Quarry". The Anatomical Record. [4]

Forster, J.R., Wedel, M.J. (2014). "Haplocanthosaurus (Saurischia: Sauropoda) from the lower Morrison Formation (Upper Jurassic) near Snowmass, Colorado". Volumina Jurassica. 12 (2): 197–210. doi:10.5604/17313708.1130144.

Gallina, P.A, Apesteguía, S. (2005). "Cathartesaura anaerobica gen. et sp. nov., a new rebbachisaurid (Dinosauria, Sauropoda) from the Huincul Formation (Upper Cretaceous), Río Negro, Argentina" Revista Museo Argentino De Ciencias Naturales n.s.7: 153–166.

Paul, G. S. (2010) "The Princeton Field Guide to Dinosaurs" wyd. Princeton University - Princeton i Oxford.

Whitlock, J.A. (2011). "A phylogenetic analysis of Diplodocoidea (Saurischia: Sauropoda)." Zoological Journal of the Linnean Society: ss.10-16.

Tschopp, E., Mateus, O. & Benson, R.B.J. (2015) "A specimen-level phylogenetic analysis and taxonomic revision of Diplodocidae (Dinosauria, Sauropoda)" PeerJ, 3, e857. DOI:10.7717/peerj.857

http://www.users.qwest.net/~jstweet1/eusauropoda.htm

http://www.dinosauria.com/dml/names/dinoh.htm

http://www.cmnh.org/site/AtTheMuseum/OnExhibit/PermanentExhibits.aspx