Jeholosaurus

Autor:	Korekta:
Maciej Ziegler	Kamil Kamiński

---

Jeholosaurus (jeholozaur)
Długość:	1,3 m
Masa:	ok. 6 kg
Miejsce występowania:	Chiny - prowincja Liaoning (warstwy Lujiatun, formacja Yixian)
Czas występowania	ok. 126 Ma wczesna kreda
Systematyka	Dinosauria Ornithischia Neornithischia ??Ornithopoda Jeholosauridae
Szkielet jeholozaura [3]

Wstęp

Jeholosaurus to bazalny przedstawiciel kladu Neornithischia, bliski Changchunsaurus. Być może był opierzony (Stone, 2012).

Odkrycie

Szczątki jeholozaura odnaleziono we wczesnokredowych osadach we wschodniej Azji, w znanej z wyśmienitych skamieniałości prowincji Liaoning. Zostały one znalezione w pierwszym ogniwie dolnych osadów formacji Yixian w 2000 roku i w tym samym opisane.

Etymologia

Jeholosaurus znaczy "jaszczur z Jehol". Jehol to stara nazwa geograficzna dla zachodniego Liaoning i północnego Hebei (nawiasem mówiąc jest to też nazwa grupy formacji geologicznych, w skład której wchodzą Yixian i Jiufotang). Także nazwa gatunkowa (shangyuanensis) odnosi się do lokalizacji znaleziska - regionu Shangyuan.

Materiał kopalny

Holotyp (IVPP V 12529) to dość kompletna lecz pokruszona czaszka (63 mm), żuchwa (59 mm), kręgi szyjne i grzbietowe, kość udowa (90 mm), kość piszczelowa i strzałkowa (107 mm), kości śródręcza: I (24 mm), II, III (55 mm) i IV oraz paliczki.

Do gatunku zaliczono także materiał oznaczony IVPP V 12530, czyli niekompletną czaszkę (~50 mm) i kręgi szyjne. Kolejne okazy to IVPP V 12542 (czaszka, większość kręgów, kończyny oraz niemal kompletna miednica) oraz IVPP V 15939 (kręgi, miednica i kończyna tylna) (Han i in., 2012). Barrett i Han (2009) opisali też trzy czaszki (IVPP V 15716, IVPP V 15717 [największa znana czaszka] i IVPP V 15718) oraz okaz IVPP V 15719 (czaszka, kręgi, miednica i kończyny tylne). Bertozzo i in. (2025) opisali kolejną artykułowaną czaszkę młodego osobnika (YLSNHM 01942).

Budowa i filogeneza

Największa czaszka Jeholosaurus mierzyła zaledwie 99 mm (Barrett i Han, 2009). Miał on bardzo duże oczy (u mniejszych okazów średnica oczodoów stanowiła 47-50% długości czaszki, podczas gdy u największego okazu wartośc ta spadała do ok. 33%). Pysk był relatywnie krótki (ok. 50% długosci czaszki) u wszystkich znanych osobników. Wygląda więc na to, że nie była to cecha związana z ontogenezą. Powiększone były też nozdrza zewnętrzne. Żuchwa cechowała się delikatną budową. Kości przedszczękowe zawierały po 6 smukłych, lekko zakrzywionych zębów. Kości szczękowe miały zmienną liczbę zębów (12-18 wg Bertozzo i in. [2025] lub 12-15 wg Barretta i Hana[2009]; może to być cecha zmienna ontogenetycznie, generalnie liczba zębów rosła wraz z wielkością czaszki) o wachlarzowatym kształcie i ząbkowanych krawędziach (Xu i in., 2000; Bertozzo i in., 2025). W obu kościach zębowych znajdowało się co najmniej po 12-13 zębów. Szyja składała się z dziewięciu kręgów, podobnie jak u Heterodontosaurus, Hypsilophodon czy większości gatunków Psittacosaurus. Grzbietowy odcinek kręgosłupa prawdopodobnie obejmował 15 kręgów, a kość krzyżowa – 6 (Han i in., 2012). Kończyny przednie były dość krótkie, podczas gdy kończyny tylne – długie i przystosowane do biegu.

Czaszka jeholozaura. Autor zdjęcia: Kenneth Carpenter [1].

Jeholosaurus został opisany jaki niewielki ornitopod z nieznanej rodziny. Później zaliczono go do rodziny Jeholosauridae, uważanej za prymitywne ornitopody. W późniejszych badaniach (np. Boyd, 2015) okazywało się, że klad ten znajdował się wśród prymitywnych przedstawicieli Neornithischia.

Paleobiologia

Skamieniały szkielet jeholozaura. Autor zdjęcia: Kenneth Carpenter [2].

Jeholozaur prawdopodobnie był szybkim roślinożercą, który pożywiał się nisko położoną roślinnością znajdującą się w wilgotnych lasach. Musiał sobie radzić nie tylko podczas chłodnych zim, podczas których nieco padał śnieg, lecz również unikać średniej wielkości drapieżnych dinozaurów, takich jak sinornitozaur lub sinokaliopteryks, dla których stanowił źródło pożywienia (Paul, 2016).

Badanie wymiany zębów u tego dinozaura ptasiomiednicznego wskazało iż w każdym zębodole znajdowały się jeden lub dwa zęby zastępcze, zachodziła w zasadzie całkowita resorpcja zębów, a wraz wiekiem liczba zębodołów i zastępczych zębów wzrastała. Wymiana zębów stawała się wolniejsza wraz z wiekiem zwierzęcia, analogicznie jak chociażby u aligatorów (wymiana zębów w kości przedszczękowej spowolniła z 25 do 33 dni, podobny był czas powstawania dentyny, wymiana zębów w kości szczękowej wynosiła 48 dni, co i tak jest szybszym tempem wymiany niż tym zmierzonym u większości innych wczesnych ptasiomiednicznych). Wymiana zębów w poszczególnych szczękach zachodziła w innych cyklach czasowych (Hu i in., 2024).

Spis gatunków

Jeholosaurus	Xu, Wang i You, 2000
J. shangyuanensis	Xu, Wang i You 2000

Bibliografia

Barrett, P.M., Han, F.L. (2009). "Cranial anatomy of Jeholosaurus shangyuanensis (Dinosauria: Ornithischia) from the Early Cretaceous of China. Zootaxa. 2072: 31–55.

Bertozzo, F., Kecheng, N., Gillette, N.V. & Godefroit, P. (2025) Anatomical description and digital reconstruction of the skull of Jeholosaurus shangyuanensis (Dinosauria, Ornithopoda) from China. PLoS ONE 20(1): e0312519. [[4]].

Han, F.-L., Barrett, P.M., Butler; R.J., Xu, X. (2012). "Postcranial anatomy of Jeholosaurus shangyuanensis (Dinosauria, Ornithischia) from the Lower Cretaceous Yixian Formation of China". Journal of Vertebrate Paleontology. 32 (6): 1370–1395. doi:10.1080/02724634.2012.694385.

Hu, J.; Xu, X.; Li, F.; Han, F (2024). "Tooth replacement in the early-diverging neornithischian Jeholosaurus shangyuanensis and implications for dental evolution and herbivorous adaptation in Ornithischia". BMC Ecology and Evolution. 24 (1). 46. [5]

Makovicky, P.J., Kilbourne, B.M., Sadleir, R.W. & Norell, M.A (2011) "A new basal ornithopod (Dinosauria, Ornithischia) from the Late Cretaceous of Mongolia" Journal of Vertebrate Paleontology, 31 (3), 626–640. doi:10.1080/02724634.2011.557114.

Paul, G.S. (2024) "The Princeton Field Guide to Dinosaurs" wyd. Princeton University - Princeton i Oxford

Stone, R. (2012) "Dinosaur Kingpin Opens Fossil Bonanza to Science" Science, 337(6097), 900-901. doi: 10.1126/science.337.6097.900

Xu, X., Wang, X.-L. & You, H.-L. (2000) "A primitive ornithopod from the Early Cretaceous Yixian Formation of Liaoning" Vertebrata PalAsiatica 38(4), 318-325.

Zhong, Y., Huyskens,M.H., Yin, Q., Wang, Y., Ma, Q. & Xu, Y. (2021). "High-precision geochronological constraints on the duration of 'Dinosaur Pompeii' and the Yixian Formation". National Science Review. 8 (6). doi:10.1093/nsr/nwab063