Khankhuuluu

Autor:

Stanisław Kopeć, Paweł Konarzewski

---

Khankhuuluu
Dieta	mięsożerny
Miejsce	Mongolia - Ajmak południowogobijski (formacja Bayanshiree)
Czas	Trias 252 Jura 201,4 Kreda 143,1 66 ok. 95,9-89,6 Ma późna kreda (cenoman - koniak)
Systematyka	Dinosauria Saurischia Theropoda Tetanurae Coelurosauria Tyrannosauroidea
Rekonstrukcja Khankhuuluu. Autor: Ddinodan [3]

Wstęp

Khankhuuluu to późnokredowy przedstawiciel Tyrannosauroidea żyjący na terenach dzisiejszej pustyni Gobi w Mongolii. Khankhuuluu wykazywał mozaikę cech obecnych u wczesnych tyranozauroidów oraz późniejszych tyranozaurydów.

Etymologia

Nazwa rodzajowa Khankhuuluu wywodzi się od zlatynizowanych mongolskich słów khankhuu oraz luu (oryginalna wersja xahxγγ oraz jiyy), które kolejno znaczą "książę" oraz "smok". Epitet gatunkowy mongoliensis odnosi się do Mongolii, państwa w którym znaleziono skamieniałości. Pełną nazwę dinozaura można przetłumaczyć jako "smoczy książę z Mongolii".

Historia taksonu

W latach 1972-1973 roku w skałach formacji Bayanshiree odnaleziono dwa niekompletne szkielety wówczas nieznanych tyranozauroidów. Perle (1997) przypisał okazy do alektrozaura, znanego z formacji Iren Dabasu. Jak podają Averianov i Sues (2012), Thomas Carr w prywatnym komentarzu zasugerował, że tyranozauroid z Mongolii nie należy do rodzaju Alectrosaurus. Voris i współpracownicy (2025) ponownie zbadali wspomniane szczątki. Według badaczy reprezentowały one nowego tyranozauroida, który otrzymał nazwę Khankhuuluu mongoliensis.

Materiał kopalny i lokalizacja

Sylwetka Khankhuuluu wraz z zaznaczonymi na biało (MPC-D 100/50), liliowo (MPC-D 100/51) oraz fioletowo (MPC-D 102/4) odnalezionych kości. Kolor szary pokazuje nieznane elementy. Autor: SlvrHwk [1]

Holotyp oznaczony numerem katalogowym MPC-D 100/50 obejmuje częściowy szkielet, w którego skład wchodzą kości czaszki (k. nosowa, niekompletna lewa kość łzowa, części obu kości kwadratowych, lemiesz oraz części obu kości skrzydłowych zewnętrznych [ectopterygoid] i skrzydłowych [pterygoid]), kręgi (3 grzbietowe i 17 zrośniętych ze dystalnych kręgów ogonowych), widełki, lewa kość łopatkowo-krucza i lewa III kość śródstopia.

Drugi okaz (MPC-D 100/51) zawiera kości czaszki (prawą podoczodołową, czworoboczno-jarzmową i kwadratową), częściową lewą kość biodrową, lewą kulszową i częściową biodrową, niekompletną lewą kość piszczelową, bliższą część śródstopia i cztery paliczki stopy.

Trzeci okaz (MPC-D 102/4) to izolowana kość czołowa szczegółowo opisana przez Tsuihijiego i współpracowników (2012).

Voris i współpracownicy (2025) podają, że część szczątków (kość szczękowa, jarzmowa, przedszczękowa, zębowa oraz szpon) należących do okazów MPC-D 100/50 i MPC-D 100/51 opisanych przez Perle (1997) zaginęła.

Okazy MPC-D 100/50 i MPC-D 100/51 zostały wydobyte w stanowisku Baishin-Tsav, natomiast MPC-D 102/4 - Tsaagan Teg.

Budowa i systematyka

Rekonstrukcja czaszki Khankhuuluu wraz z zaznaczonymi na biało (MPC-D 100/50), liliowo (MPC-D 100/51) oraz fioletowo (MPC-D 102/4) odnalezionych kości. Kolor szary pokazuje nieznane elementy. Autor: SlvrHwk [2]

Khankhuuluu miał cechy anatomiczne występujące zarówno u prymitywnych jak i zaawansowanych tyranozauroidów. W widoku bocznym czaszka omawianego teropoda była płaska, podobnie jak u alioraminów oraz młodocianych tyranozaurydów. Zrośnięte kości nosowe miały w przedniej części wyraźne chropowatości i pokryte były licznymi i drobnymi guzowatościami, co jest typowe dla eutyranozaurów. Na kości łzowej Khankhuuluu znajdowały się pomarszczone kostne wyrostki, które są kolejną cechą występującą u późniejszych form. Jednakże w przeciwieństwie do tyranozaurydów struktura ta była skierowana wyłącznie w bok. Z kolei kość zaoczodołowa miała gładką powierzchnię i była pozbawiona ozdób, podobnie jak u Xiongguanlong oraz młodocianych tyranozaurydów. Khankhuuluu od Timurlengia różnił się wyższymi wyrostkami kolczystymi kręgów grzbietowych. Piszczel była dłuższa niż kość udowa. Według Jareda Vorisa i współpracowników (2025) dinozaur ten był zaawansowanym tyranozauroidem blisko spokrewnionym z eutyranozaurami.

Spis gatunków

Khankhuuluu	Voris, Zelenitsky, Kobayashi, Modesto, Therrien, Tsutsumi, Chinzorig i Tsogtbaatar, 2025
K. mongoliensis	Voris, Zelenitsky, Kobayashi, Modesto, Therrien, Tsutsumi, Chinzorig i Tsogtbaatar, 2025

Bibliografia

Averianov, A., & Sues, H. -D. (2012). "Skeletal remains of Tyrannosauroidea (Dinosauria: Theropoda) from the Bissekty Formation (Upper Cretaceous: Turonian) of Uzbekistan". Cretaceous Research. 34: 284-297. doi:10.1016/j.cretres.2011.11.009.

Perle, A. (1977). "On the first discovery of Alectrosaurus (Tyrannosauridae, Theropoda) from the Late Cretaceous of Mongolia". Problemy Geologii Mongolii, 3, 104-113.

Tsuihiji, T., Watabe, M., Tsogtbaatar, K., Barsbold, R., & Suzuki, S. (2012). "A tyrannosauroid frontal from the Upper Cretaceous (Cenomanian-Santonian) of the Gobi Desert, Mongolia". Vertebrata PalAsiatica, 50(2), 102-110

Voris, J. T., Zelenitsky, D. K., Kobayashi, Y., Modesto, S. P., Therrien, F., Tsutsumi, H., Chinzorig, T., & Tsogtbaatar, K. (2025). "A new Mongolian tyrannosauroid and the evolution of Eutyrannosauria". Nature. doi:10.1038/s41586-025-08964-6.