Gnathovorax

Autor:	Kamil Kamiński
Korekta:	Michał Siedlecki

---

Gnathovorax (gnatoworaks)
Długość	ok. 3 m
Masa	ok. 60 kg
Dieta	mięsożerny
Miejsce	Brazylia - Rio Grande de Sul (formacja Santa Maria - ogniwo Alemoa)
Czas	Trias 252 Jura 201 Kreda 145 66 ok. 233,32 Ma późny trias (środkowy karnik)
Systematyka	Dinosauria ?Saurischia ?Eusaurischia ??Theropoda Herrerasauria Herrerasauridae
Rekonstrukcja przyżyciowa. Autor: Juan(-username-). [5]

Wstęp

Gnathovorax to rodzaj mięsożernego dinozaura, żyjącego w późnym triasie na terenie dzisiejszej Brazylii. Był to jeden z najstarszych dinozaurów. Dzięki kompletnym i dobrze zachowanym szczątkom, stanowi on ważne źródło wiedzy na temat pierwszych przedstawicieli tej niezwykłej grupy zwierząt. Gnathovorax został nazwany i opisany w 2019 r. przez zespół paleontologów pod kierownictwem Cristiana Pacheco.

Etymologia

Miejsce znalezienia szczątków gnatoworaksa oraz rekonstrukcja jego szkieletu. Na biało oznaczono znane elementy szkieletu, a na szaro nieznane elementy szkieletu. Źródło: Pacheco i in., 2019. [1]

Nazwa Gnathovorax pochodzi od greckiego gnathos („szczęka”) oraz łacińskich voro („pożerać”) i ax („skłonny do”). Całość można tłumaczyć jako „szczęka skłonna do pożerania”. Epitet gatunkowy honoruje odkrywcę szczątków dr Sérgio Furtado Cabreirę.

Materiał kopalny

Rekonstrukcja czaszki. Autor: Maurissauro [2].

Holotyp (CAPPA/UFSM 0009) to niemal kompletny, częściowo artykułowany szkielet wraz z czaszką. Brakuje jedynie części obręczy barkowej i lewej kończyny przedniej, a także niektórych żeber. Został znaleziony na stanowisku Marchezan, którego osady należą do ogniwa Alemoa formacji Santa Maria. W tym samym bloku skalnym, w którym znaleziono ów szkielet znaleziono pozostałości cynodontów oraz rynchozaurów.

W 2024 roku opisano nowe szczątki gnatoworaksa z dolnych pokładów stanowiska Faixa Nova-Cerrito I należącego do tej samej formacji, okaz MCN-PV 2290 - częściowy szkielet pozaczaszkowy, na który składają się dwa fragmenty zrośniętych ze sobą trzonów prawdopodobnie najdalszych kręgów grzbietowych (MCN-PV 2290a i b), kość krzyżowa składająca się z dwóch pierwszych kręgów krzyżowych i dwóch par żeber krzyżowych (MCN-PV 2290c) oraz częściowa prawa k. piszczelowa (Campo i in., 2024).

Czaszka gnatoworaksa oraz jej trójwymiarowe skany i schematyczny rysunek. Źródło: Pacheco i in., 2019. [3].

Budowa i filogeneza

Kość szczękowa i k. zębowa. Źródło: Pacheco i in., 2019. [4].

Gnathovorax był raczej niedużym mięsożercą. Ogólny plan budowy ciała był podobny jak u innych herrerazaurydów. Czaszka była dość niska i miała typowy dla tej grupy dinozaurów tępo zakończony pysk. Charakterystyczną cechą Gnathovorax była obecność tylko trzech zębów w kości przedszczękowej, podczas gdy Herrerasaurus miał ich cztery. Między kością przedszczękową a szczękową znajdował się dodatkowy, owalny otwór. W kościach szczękowych znajdowało się po 19 wydłużonych zębów, a w zębowych – 14. Były one zakrzywione do tyłu i bocznie spłaszczone, przypominające noże. Zęby szczękowe były piłkowane na obu krawędziach, a pozostałe – tylko z tyłu. Badanie wnętrza czaszki ujawniło stosunkowo prymitywną budowę tyłomózgowia.

Kręgi szyjne (u góry) i ogonowe (u dołu). Źródło: Pacheco i in., 2019. [https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Gnathovorax_vertebrae.png.

Szyja składała się z 9 kręgów i była stosunkowo krótka, natomiast grzbietowy odcinek kręgosłupa liczył 16 kręgów. Kończyny przednie były dość krótkie i kończyły się wydłużonymi, pięciopalczastymi dłońmi. Palec czwarty i piąty były zredukowane. Tylne kończyny były zdecydowanie dłuższe, ale raczej nieprzystosowane do biegania, o czym świadczy udo dłuższe od podudzia i krótkie śródstopie.

Kości kończyn przednich. Źródło: Pacheco i in., 2019. [https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Gnathovorax_forelimbs.png

Gnathovorax należał do rodziny Herrerasauridae. Wg autorów opisu, byli to bazalni przedstawiciele Saurischia. Istnieją jednak również inne poglądy na temat pozycji filogenetycznej herrerazaurydów (zob. Staurikosaurus#Filogeneza).

Miednica oraz kości kończyn tylnych. Źródło: Pacheco i in., 2019. [https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Gnathovorax_hindlimbs.png

Paleobiologia

Puszka mózgowa i wirtualny endokast. Źródło: Pacheco i in., 2019. [https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Gnathovorax_braincase.png.

Gnatoworaks prawdopodobnie szybko poruszającym się drapieżnikiem polującym na małych i średniej wielkości roślinożerców (np. rynchozaury) oraz na małe drapieżniki (np: buriolesta). Rekonstrukcja jego mózgu wskazała, iż miał bardzo dobrze rozwinięty płat kłaczkowaty móżdzka, więc prawdopodobnie miał świetny zmysł równowagi i koordynację motoryczną głowy i szyi (Pacheco i in., 2019). Analiza klatki piersiowej wykazała, iż u tego herrerazauryda nie występował system worków powietrznych, czyli jego kości nie były jeszcze spneumatyzowane (analogiczne obserwacje uzyskano dla buriolesta i pampadroma) (Aureliano i in., 2022).

Spis gatunków

Gnathovorax	Pacheco, Müller, Langer, Pretto, Kerber i da Silva, 2019
G. cabreirai	Pacheco, Müller, Langer, Pretto, Kerber i da Silva, 2019
= Herrerasaurus (Gnathovorax) cabreirai	(Pacheco, Müller, Langer, Pretto, Kerber i da Silva, 2019) Paul, 2024

Bibliografia

Aureliano, T., Ghilardi, A.M., Müller, R.T., Kerber, L., Pretto, F.A., Fernandes, M.A., Ricardi-Branco, F., Wedel, M.J. (2022). "The absence of an invasive air sac system in the earliest dinosaurs suggests multiple origins of vertebral pneumaticity". Scientific Reports. 12 (1). 20844. [6]

Campo, M. L., Silva, F. O., Paes Neto, V. D., Ferigolo, J., Ribeiro, A. M. (2024). "Overview on the tetrapods from Faixa Nova-Cerrito I site (Hyperodapedon Assemblage Zone), Upper Triassic of southernmost Brazil". Historical Biology: An International Journal of Paleobiology: 1–19. [7]

Pacheco, C., Müller, R., Langer, M., Pretto, F., Kerber, L., da Silva, S.D. (2019)."Gnathovorax cabreirai: a new early dinosaur and the origin and initial radiation of predatory dinosaurs". PeerJ. doi:10.7717/peerj.7963.

Paul, G.S. (2024). "The Princeton Field Guide to Dinosaurs" (3 edycja). Wyd. Princeton University - Princeton i Oxford.