Sauropelta

Autor:	Korekta:
Maciej Ziegler	Tomasz Sokołowski Adrian Tkocz

---

Sauropelta (zauropelta)
Długość:	5-6 m
Masa:	1,5-2 t
Miejsce występowania:	USA - Wyoming i Montana, ?Utah formacja Cloverly, ?formacja Cedar Mountain
Czas występowania	115-110 Ma wczesna kreda (apt - alb)
Systematyka	Dinosauria Ornithischia Thyreophora Ankylosauria Nodosauridae
Rekonstrukcja szkieletu. Autor: Kenneth Carpenter [1].

Wstęp

Sauropelta była nodozaurydem żyjącym we wczesnokredowej Ameryce Północnej. Jest jednym z najlepiej zbadanych i zarazem jednym z wcześniejszych znanych przedstawicieli tej grupy. Najbardziej charakterystyczną cechą tego opancerzonego dinozaura były długie kolce wyrastające z szyi i barków.

Budowa

Było to dość długie zwierzę, mierzące przynajmniej 5 m długości, z czego połowa przypadała na ogon. Głowa widziana z góry miała trójkątny kształt, z wąskim przodem pyska i rozszerzającą się ku końcowi czaszką. W przeciwieństwie do wielu innych ankylozaurów, czaszka zauropelty miała płaską powierzchnię i pokryta była tarczkami, które były ze sobą zrośnięte w ten sposób, że nie można dostrzec między nimi rowków. Jednak może być to wynik preparacji lub nietypowego zachowania czaszki. Jak u innych ankylozaurów, grube trójkątne tarczki znajdowały się powyżej i za oczami. Mimo że odnaleziono kompletną czaszkę, nie został opublikowany jej opis, więc nieznany pozostaje przód czaszki. Na podstawie analogii do jej krewnych, można stwierdzić, że zauropelta ścinała rośliny bezzębnym dziobem. Zęby były liściokształtne i wyrastały z górnej i dolnej szczęki. Jak u innych dinozaurów ptasiomiednicznych, szczęki były zamknięte przez policzki. Prawdopodobnie nie były one jednak zbudowane z mięśni. Charakterystyczny jest długi ogon tego dinozaura; w jednym ze szkieletów znaleziono 39 kręgów ogonowych, lecz brakło końcówki. Prawdopodobnie kręgów było łącznie około 50. Poczynając od 7-go kręgu, na całej długości ogona ciągnęły się skostniałe ścięgna.

Jak u wielu czworonożnych dinozaurów ptasiomiednicznych, szyja zauropelty była krótka, łopatki i kończyny masywne, miednica powiększona. Kończyny przednie krótsze od tylnych, co powodowało, że kręgosłup był łukowato wygięty. Stopy były krótkie i szerokie. Wszystkie te cechy to adaptacje szkieletu do dużej masy zwierzęcia.

Odkrycie szkieletu zauropelty z nieprzemieszczonym opancerzeniem pozwoliło amerykańskiemu paleontologowi - Kennethowi Carpenterowi na dokładne zrekonstruowanie zwierzęcia. Ciało tego dinozaura pokryte było pancerzem zbudowanym z tarczek kostnych i większych płytek. Nad biodrami tarczki były szczelnie ze sobą połączone i tworzyły strukturę zwaną tarczą krzyżową, znalezioną też u m.in. Polacanthus. Na ogonie znaleziono wąskie, trójkątne płytki skierowane na boki. Lecz najbardziej spektakularne i charakterystyczne były kolce wyrastające z szyi i barków. Skierowane były do tyłu i nieco do góry; największe mieściły się nad barkiem. Podstawy każdej pary kolców szyjnych, jak i tarczek ogonowych były zrośnięte, co znacznie ograniczało ruchliwość szyi i górnej części ogona. Nowsze badania jednego z okazów z Amerykańskiego Muzeum Historii Naturalnej wykonane przez Carpentera i Kirklanda w 1998 roku wskazują na istnienie jeszcze dwóch innych rzędów kolców na szyi, poniżej tych znanych wcześniej, skierowanych do tyłu i na boki. Okazało się także, że płytki znajdujące się po bokach ciała i na przedniej części ogona były znacznie większe, niż te zilustrowane wcześniej przez Carpentera.

Funkcje pancerza

Tradycyjnie uważa się, że opancerzenie ankylozaurów pełniło funkcje obronne. Jak pisze Kenneth Carpenter, kolce zwrócone do tyłu nie mogły służyć jako broń. Uważa on, że pancerz pełnił funkcję pokazową. Skierowane na boki kolce sprawiały, że zwierzę wydawało się szersze, a więc większe, niż w rzeczywistości. Różnice w wielkości kolców u nodozauryda Edmontonia, zinterpretowane przez Carpentera w 1990 roku jako związane z płcią, także sugerują funkcję pokazową. Należy jednak pamiętać, że mniejsze kolce i tarczki, a także kolce, rozmieszczone u zauropelty na całej górnej powierzchni ciała z pewnością uniemożliwiały lub znacznie utrudniały drapieżnikom dostęp do miękkich części ciała zwierzęcia.

Środowisko życia

Szczątki nodozaurydów znajduje się przeważnie na obszarach, które w czasach dinozaurów były nisko położonymi terenami nadbrzeżnymi. Podobnie było z zauropeltą - żyła ona na równinach zalewowych poprzecinanych rzekami wpadającymi do płytkiego morza śródlądowego. Rzeki niosły materiał z erodujących niskich gór z zachodu. Okresowe wylewy przykrywały równiny błotnistymi osadami, z których powstała później formacja Cloverly. Wiele zwierząt, które tam zginęły przekształciło się w skamieniałości. Później morze się powiększało, rozcinając Amerykę Północną na dwie części i izolując zwierzęta lądowe. Liczne skamieniałości drzew iglastych sugerują, że równiny te były zarośnięte lasami. Inne rośliny, którymi mogła żywić się Sauropelta to sagowce. Nodozaurydy miały węższe od ankylozaurydów pyski, co interpretuje się jako adaptację do bardziej selektywnego żerowania.

Najczęściej spotykanymi dinozaurami roślinożernymi żyjącymi razem z zauropeltą były iguanodonty z rodzaju Tenontosaurus. Poza tym występowały mniejsze ornitopody Zephyrosaurus, rzadkie tytanozaury, nieopisane ornitomimozaury i owiraptorozaury Microvenator. Zagrożeniem dla tych dinozaurów były dromeozaurydy Deinonychus i duże allozauroidy, prawdopodobnie z rodzaju Acrocanthosaurus lub do niego podobne. Inne kręgowce znane z formacji Cloverly to ryby dwudyszne i amiokształtne, żółwie (Glyptops i Naomichelys) i niewielkie ssaki z grupy trykonodontów (Corviconodon i Gobiconodon), a także łożyskowce Montanalestes. W rzekach czaiły się krokodyle.

Odkrycie, nazewnictwo i materiał kopalny

Znaleziono kilka szkieletów oraz przypisywane temu dinozaurowi odciski stóp - Tetrapodosaurus z formacji Gething z Kolumbii Brytyjskiej i grupy Dakota w Kolorado. Później odnaleziono ślady tego ichnotaksonu w osadach kilku innych formacji, datowanych na apt-cenoman (125-93 Ma). Jednak jak wykazali Gerard Gierlinski i Karol Sabath (2008) mogą być to odciski neoceratopsa. Pierwotnie uważano właśnie, że to pozostałości po przechodzącym ceratopsydzie.

Kości zauropelty odkopała w latach trzydziestych ekipa paleontologa Barnuma Browna. Łącznie znaleziono wtedy trzy niekompletne szkielety:

• AMNH 3032 - holotyp.
• AMNH 3036 - najbardziej kompletny okaz, braknie tylko czaszki, szyi, przedniej części grzbietu, końcówki ogona, lewej kończyny przedniej i kilku paliczków z prawej oraz dolnej części lewej kończyny tylnej.
• AMNH 3035 - nie jest tak kompletny jak powyższy, ale zawiera większą część czaszki i szyję z nieprzemieszczonym opancerzeniem, które pozwoliło na znalezienie spodniego rzędu kolców szyjnych.

Następne ekspedycje prowadził John Ostrom w latach sześćdziesiątych XX wieku, które zaowocowały kolejnymi znaleziskami. Na podstawie tych znalezisk Ostrom opisał nowy rodzaj dinozaura w 1970 roku.

Nazwa Sauropelta znaczy "jaszczurza tarcza" i pochodzi od greckich słów sauros (jaszczurka) i pelte (tarcza). Nazwa gatunkowa nadana przez Ostroma (edwardsi) została zmieniona przez George'a Olshevsky'ego w 1991 roku na edwardsorum - zgodną z gramatyką łacińską.

W 1999 roku Carpenter i inni opisali materiał należący do dużego nodozauryda z ogniwa Poison Strip należącego do formacji Cedar Mountain (Góry Cedrowej). Wstępnie zaliczono szczątki, składające się z kręgów ogonowych, grzbietowych, żeber i elementów pancerza do rodzaju Sauropelta. Jednak różnice w budowie wskazują, że to nowy rodzaj pancernego dinozaura (Carpenter, 2008).

W 1972 roku, w dwa lata po opublikowaniu opisu zauropelty, nieco zamieszania sprawiła nazwa "Peltosaurus" użyta jako deskrypcja szkieletu AMNH 3036. Nazwa pojawiała się nieformalnie na wystawach muzealnych i w książkach. Jednak nazwa ta była już zajęta przez rodzaj wymarłej jaszczurki.

Spis gatunków

Sauropelta	Ostrom, 1970
= "Peltosaurus"	Brown vide Glut, 1972	nomen nudum; nomen occupatum
S. edwardsi	Ostrom, 1970
=S. edwardsorum	Ostrom, 1970 emend. Olshevsky, 1991

Bibliografia

Burns, M.E., Currie, P.J., Sissons, R.L. & Arbour, V.M. (2011) "Juvenile specimens of Pinacosaurus grangeri Gilmore, 1933 (Ornithischia: Ankylosauria) from the Late Cretaceous of China, with comments on the specific taxonomy of Pinacosaurus" Cretaceous Research, 32(2), 174-186. doi:10.1016/j.cretres.2010.11.007

Carpenter, K. (1984) "Skeletal reconstruction and life restoration of Sauropelta (Ankylosauria: Nodosauridae) from the Cretaceous of North America". Canadian Journal of Earth Sciences 21: 1491–1498.

Carpenter, K. (1990) "Ankylosaur systematics: example using Panoplosaurus and Edmontonia (Ankylosauria, Nodosauridae)" [w:] Carpenter, K. & Currie, P. (ed.) "Dinosaur Systematics: Perspectives and Approaches" Cambridge University Press, New York, 282-298.

Carpenter, K. & Kirkland, J.I. (1998) "Review of Lower and Middle Cretaceous Ankylosaurs from North America", in Lucas, Spencer G.; Kirkland, James I; & Estep, J.W. (eds.).: Lower and Middle Cretaceous Ecosystems, New Mexico Museum of Natural History and Science Bulletin 14, 249-270.

Carpenter, K. Kirkland, J.I., Burge, D. & Bird, J. (1999) "Ankylosaurs (Dinosauria: Ornithischia) of the Cedar Mountain Formation, Utah, and their stratigraphic distribution" [w:] Gillette, D. (ed) "Vertebrate Paleontology in Utah" Utah Geological Survey Miscellaneous Publication 99-1, 244- 251.

Carpenter, K., Bartlett, K. Bird, L. & Barrick, R. (2008) "Ankylosaurs from the Price River Quarries, Cedar Mountain Formation (Lower Cretaceous), east-central Utah" Journal of Vertebrate Paleontology, 28(4), 1089-1101.

Gierlinski, G.D. & Sabath, K. (2008_ "Stegosaurian footprints from the Morrison Formation of Utah and their implications for interpreting other ornithischian tracks" Oryctos, 8, 29-46.

http://en.wikipedia.org/wiki/Sauropelta

http://tolweb.org/Nodosauridae/15772