Scolosaurus

Autor:	Janusz Mermer
Korekta:	Marcin Szermański, Kamil Kamiński

---

Scolosaurus (skolozaur)
Długość	> 6 m
Masa	ok. 2 t
Miejsce	S. cutleri Kanada Alberta (formacja Oldman / Dinosaur Park) ?USA Montana (formacja Two Medicine) S. thronus Kanada Alberta (formacja Dinosaur Park)
Czas	Trias 252 Jura 201 Kreda 145 66 ok. 77-76 ?(75) Ma późna kreda (wczesny/późny kampan)
Systematyka	Dinosauria Ornithischia Thyreophora Ankylosauria Ankylosauridae Ankylosaurinae Euoplocephalini
Czaszka osobnika przypisanego TMP 2001.42.19 (pierwotnie opisanego jako Oohkotokia horneri). Źródło: Arbour i Currie, 2013. 6 m Porównanie wielkości Scolosaurus i człowieka. Sylwetki: Phylopic.org
Mapa znalezisk
Wczytywanie mapy… {"minzoom":false,"maxzoom":false,"mappingservice":"leaflet","width":"auto","height":"350px","centre":false,"title":"","label":"","icon":"","visitedicon":"","lines":[],"polygons":[],"circles":[],"rectangles":[],"wmsoverlay":false,"copycoords":false,"static":false,"zoom":3,"defzoom":14,"layers":["OpenStreetMap"],"overlaylayers":[],"resizable":false,"enablefullscreen":false,"scrollwheelzoom":true,"markercluster":false,"clustermaxzoom":20,"clusterzoomonclick":true,"clustermaxradius":80,"clusterspiderfy":true,"geojson":"","locations":[{"text":"\u003Cb\u003E\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003Eformacja \u003Ca href=\"/index.php?title=Dinosaur_Park\u0026amp;action=edit\u0026amp;redlink=1\" class=\"new\" title=\"Dinosaur Park (strona nie istnieje)\"\u003EDinosaur Park\u003C/a\u003E lub \u003Ca href=\"/index.php?title=Oldman\u0026amp;action=edit\u0026amp;redlink=1\" class=\"new\" title=\"Oldman (strona nie istnieje)\"\u003EOldman\u003C/a\u003E, stanowisko nr Q080, Dinosaur Provincial Park, Alberta, \u003Ca href=\"/wiki/Kanada\" class=\"mw-redirect\" title=\"Kanada\"\u003EKanada\u003C/a\u003E\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E\u003C/b\u003E\u003Chr /\u003E\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003E\u003Csmall\u003EHolotyp \u003Ci\u003ES. cutleri\u003C/i\u003E NHMUK R5161.\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E","title":"formacja Dinosaur Park lub Oldman, stanowisko nr Q080, Dinosaur Provincial Park, Alberta, Kanada\n","link":"","lat":50.75,"lon":-111.4800000000000039790393202565610408782958984375,"icon":""},{"text":"\u003Cb\u003E\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003Eformacja \u003Ca href=\"/wiki/Two_Medicine\" title=\"Two Medicine\"\u003ETwo Medicine\u003C/a\u003E, hrabstwo Glacier, Montana, \u003Ca href=\"/wiki/USA\" class=\"mw-redirect\" title=\"USA\"\u003EUSA\u003C/a\u003E\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E\u003C/b\u003E\u003Chr /\u003E\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003E\u003Csmall\u003E?Materia\u0142 dopisany (=ca\u0142y(?) materia\u0142 nale\u017c\u0105cy do \u003Ci\u003EOohkotokia\u003C/i\u003E).\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E","title":"formacja Two Medicine, hrabstwo Glacier, Montana, USA\n","link":"","lat":48.52000000000000312638803734444081783294677734375,"lon":-112.9200000000000017053025658242404460906982421875,"icon":""}],"imageoverlays":null}

Wstęp

Scolosaurus cutleri to północnoamerykański, póżnokredowy przedstawiciel Ankylosauridae, przez wiele lat uważany za młodszy synonim Euoplocephalus tutus. Może być starszym synonimem Oohkotokia horneri.

S. cutleri to duży ankylozauryd – wg Penkalskiego holotypowy okaz NHMUK R5161 osiągał większe rozmiary niż jakikolwiek kampański, północnoamerykański przedstawiciel Ankylosauridae, wliczając wszystkie pewne okazy Euoplocephalus. Tak jak jego krewni zapewne posiadał kostną maczugę na końcu ogona (nie zachowała się u holotypu). Ze względu na dobry stan zachowania, holotyp S. cutleri był głównym źródłem wiedzy przy rekonstruowaniu pancerza euoplocefala gdy oba gatunki uznawano za synonimy, co oznacza że większość jego rekonstrukcji w istocie przedstawia skolozaura.

Budowa

Uwaga! Poniższy fragment przedstawia szczegółowe dane i może wymagać od Czytelnika znajomości fachowych pojęć anatomicznych.

Skolozaura wyróżniają między innymi: pierwszy kostny półpierścień chroniący szyję (jedyny element wspólny holotypów S. cutleri i Euoplocephalus tutus) jest szeroki, po bokach znajdują się dwie osteodermy niewystające poza obręb półpierścienia, a w górnej części dwie powierzchnie poprzecinane licznymi bruzdami – zapewne ślad po osteodermach, które odpadły (u E. tutus ten element jest wąski z czterema owalnymi osteodermani wystającymi poza tylną i przednią krawędź); rozwarcie kości biodrowych mniejsze niż u innych ankylozaurydów; sigmokształtna kość promieniowa; porowata powierzchnia osteoderm; osteodermy stożkowate lub półkuliste, pozbawione kila (Arbour i Currie, 2013). Penkalski (2018) scharakteryzował skolozaura jako dużego ankylozauryda o szerokim pysku, z małą płytą kostną na kościach nosowych i dużą płytą na pysku. Inne wyróżniające go cechy dotyczą budowy rogów na kości łuskowej, zębów i kłykci potylicznych. Od innych ankylozaurydów z Alberty różnił się kształtem osteoderm pokrywających okolice lędźwi, kości krzyżowej i przedniej części ogona.

Odkrycie i historia

Holotyp Scolosaurus został znaleziony przez Williama Cutlera w 1914 roku, na terenie dzisiejszego Dinosaur Provincial Park. Istnieją wątpliwości co do dokładnego miejsca, dlatego nie jest pewne z której formacji pochodzą. Rok później okaz przewieziono do Londynu. W 1928 roku został opisany i nazwany przez Franza Nopcsę. Coombs (1971, 1978) uznał S. cutleri oraz Dyoplosaurus acutosquameus i Anodontosaurus lambei za młodsze synonimy Euoplocephalus tutus, co zostało powszechnie zaakceptowane, choć on sam wyrażał wątpliwości. Carpenter w 1982 roku zrekonstruował budowę pancerza euoplocefala bazując na holotypie skolozaura. Penkalski i Blows (2013) wykazali ważność gatunku S. cutleri. Ponadto Penkalski (2013) stwierdza, że Scolosaurus cutleri jest odrębny stratygraficznie od Anodontosaurus lambei, Euoplocephalus tutus i nowo opisanej przez siebie Oohkotokia horneri. W tym samym roku oraz 2 lata później Arbour i Currie potwierdzili odrębność skolozaura, uznając jednak Oohkotokia horneri za jego młodszy synonim. W 2018 roku Penkalski ponownie uznał Oohkotokia za ważny rodzaj. W tej samej pracy opisał on również drugi gatunek skolozaura, Scolosaurus thronus z późnej kredy Kanady.

Etymologia

Nazwa Scolosaurus oznacza "kolczastego jaszczura" (od greckiego σκῶλος/skolos). Epitet gatunkowy cutleri honoruje jego odkrywcę Williama Cutlera. Epitet drugiego gatunku thronus pochodzi z łaciny i oznacza „podwyższone siedzenie” lub „tron”, w nawiązaniu do jego pozycji stratygraficznej (górne warstwy formacji Dinosaur Park).

Gatunki

S. cutleri

Miejsce: Kanada – Alberta, wyższe pokłady formacji Oldman lub niższe pokłady formacji Dinosaur Park; ? USA – Montana, wyższe pokłady formacji Two Medicine.

Czas: ok. 77-76,5 ?(75) Ma

Materiał kopalny: Holotyp o numerze NHMUK R5161 to prawie kompletny, artykułowany szkielet; brakuje czaszki, dystalnej części ogona i pewnych elementów kończyn. Jest to jeden z najbardziej kompletnych znanych ankylozaurów.

Materiał przypisany: MOR 433 - czaszka i fragmentaryczny szkielet pozaczaszkowy, zawierający m.in. niekompletne kręgi (1 szyjny, krzyżowe i 1 ogonowy), kość łopatkową, fragmentaryczne żebra i osteodermy (= holotyp Oohkotokia horneri, nie wszyscy się zgadzają z synonimizacją, zob. dalej); FPDM V-31 - częściowa czaszka oraz częściowo zrekonstruowany i złożony szkielet.; NSM PV 20381 - czaszka, kręgi grzbietowe i ogonowe, żebra, obie łopatki, obie k. biodrowe, częściowe k. kulszowe oraz obie k. udowe, piszczelowe i strzałkowe; TMP 2001.42.19 - czaszka, częściowy kostny półpierścień szyjny, kręgi grzbietowe, krzyżowe, ogonowe wliczając kompletną maczugę ogonową, lewa k. ramienna, lewa łopatka, prawa k. udowa, obie k. piszczelowe i osteodermy; USNM 7943 (powiązane ze sobą osteodermy, tworzące "pierścień", znaleziony na północ od Milk River, niedaleko Landslide Butte w hrabstwie Glacier (Gilmore, 1917)). Wg Penkalskiego (2018) wszystkie te okazy, z wyjątkiem holotypu, należą do O. horneri. Zamiast tego przypisał on do S. cutleri okaz AMNH 5404, wcześniej zaliczany do Euoplocephalus tutus (czaszka, kręgi, żebra, łopatka, k. ramieniowe, k. promieniowe, k. kulszowa, k. biodrowa, prawa k, udowa, k. piszczelowa, k. strzałkowa, osteodermy).

Chatakterystyka: Gatuenk typowy skolozaura. Wyróżniał się oraz dziewięcioma kręgami krzyżowymi oraz ich budową.

S. thronus

Miejsce: Kanada – Alberta, wyższe pokłady formacji formacji Dinosaur Park

Czas: ok. 76 Ma

Materiał kopalny: Holotyp (okaz ROM 1930 razem z CMN 842, wcześniej zaliczany do Euoplocephalus tutus): czaszka, trzy kręgi grzbietowe, dwa prawdopodobne kręgi krzyżowe, dwanaście kręgów ogonowych, częściowa prawa łopatka, częściowa k. biodrowa, prawa k. ramieniowa, osteodermy, szyjne półpierścienie kostne oraz fragmenty skamieniałej skóry.

Materiał przypisany: CMN 268 (częściowy szyjny półpierścień kostny); TMP 1998.53.1 (kilka prążkowanych osteoderm).

Chatakterystyka: Drugi gatunek, opisany w 2018 r. Charakteryzował się m.in. dużymi rogami na kościach łuskowych, wysokimi wyrostkami kolczystymi kręgów, wyprostowanymi wyrostkami kolczystymi kręgów ogonowych, przy czym wyrostki przednich kręgów ogonowych były zakrzywione do przodu, ośmioma kręgami krzyżowymi oraz obecnością dużych (28 cm), wysokich osteoderm z otwartymi, prawie stożkowatymi wierzchołkami. Od gatunku typowego różnił się wspomnianą liczbą kręgów krzyżowych oraz ich budową, mniejszą płytą kostną na pysku, a także cechami budowy osteoderm.

Spis gatunków

Scolosaurus	Nopcsa, 1928
= ?Oohkotokia	Penkalski, 2013
Scolosaurus cutleri	Nopcsa, 1928
= ?Oohkotokia horneri	Penkalski, 2013
Scolosaurus thronus	Penkalski, 2018

Bibliografia

Arbour, V.M. & Currie, P.J. (2013) Euoplocephalus tutus and the Diversity of Ankylosaurid Dinosaurs in the Late Cretaceous of Alberta, Canada, and Montana, USA. PLOS ONE 8(5): e62421. doi:10.1371/journal.pone.0062421

Arbour, V.M. & Currie, P.J. (2015) Systematics, phylogeny and palaeobiogeography of the ankylosaurid dinosaurs. Journal of Systematic Palaeontology. doi:10.1080/14772019.2015.1059985

Penkalski, P. (2013) A new ankylosaurid from the late Cretaceous Two Medicine Formation of Montana, USA. Acta Palaeontologica Polonica. doi:10.1371/journal.pone.0062421

Penkalski, P.; Blows, W.T. (2013) "Scolosaurus cutleri (Ornithischia: Ankylosauria) from the Upper Cretaceous Dinosaur Park Formation of Alberta, Canada". Canadian Journal of Earth Sciences: 130110052638009. doi:10.1139/cjes-2012-0098

Penkalski, P. (2018). "Revised systematics of the armoured dinosaur Euoplocephalus and its allies". Neues Jahrbuch für Geologie und Paläontologie - Abhandlungen. 287 (3): 261–306. doi:10.1127/njgpa/2018/0717..