Lythronax: Różnice pomiędzy wersjami
m |
m |
||
| Linia 4: | Linia 4: | ||
|Korekta = [[Maciej Ziegler]], [[Kamil Kamiński]], [[Paweł Konarzewski]] | |Korekta = [[Maciej Ziegler]], [[Kamil Kamiński]], [[Paweł Konarzewski]] | ||
|nazwa = ''Lythronax'' (lytronaks) | |nazwa = ''Lythronax'' (lytronaks) | ||
| − | |długość = 6,8 m <ref name="Molina-Larramendi">Molina-Pérez, R. & Larramendi, A. (2019). Dinosaur Facts and Figures: The Theropods and Other Dinosauriformes. wyd. Princeton University Press. </ref> | + | |długość = 6,8 m <ref name="Molina-Larramendi">Molina-Pérez, R. & Larramendi, A. (2019). "Dinosaur Facts and Figures: The Theropods and Other Dinosauriformes. wyd. Princeton University Press". </ref> |
| − | |wysokość = | + | |wysokość = 2,3 m (w biodrach) <ref name="Molina-Larramendi"></ref> |
| − | |masa = 1,4 t <ref name="Molina-Larramendi"> | + | |masa = 1,4 t <ref name="Molina-Larramendi"></ref> |
|dieta = mięsożerny | |dieta = mięsożerny | ||
|miejsce = [[USA]] - Utah | |miejsce = [[USA]] - Utah | ||
| − | <small>([[formacja]] [[Wahweap]] | + | <small>([[formacja]] [[Wahweap]] - ogniwo Reynolds Point)</small> |
| − | + | |czas = {{Występowanie|81.6|80.6}} | |
| − | |czas = {{Występowanie|81. | + | ok. 81,6-80,6 [[Ma]] <ref>Badanie przeprowadzone przez Beveridge'a i in. (2022) wykazało, że dokładny wiek osadów, w którym odnaleziono ''Lythronax'' wynosi 81,49 [[Ma]]. Wiek ogniwa Reynolds Point, gdzie wydobyto [[holotyp]] ''Lythronax'' jest w przedziale 81,55-80,62 [[Ma]]. W haśle jako czas występowania dinozaura przyjęto cały wiek ogniwa Reynolds Point.</ref><br> |
| − | ok. 81, | ||
<small>[[późna kreda]] ([[kampan]])</small> | <small>[[późna kreda]] ([[kampan]])</small> | ||
|systematyka = | |systematyka = | ||
Aktualna wersja na dzień 22:15, 20 gru 2023
| Autor: | Janusz Mermer |
| Korekta: | Maciej Ziegler, Kamil Kamiński, Paweł Konarzewski |
| Lythronax (lytronaks) | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Długość | 6,8 m [1] | ||||
| Wysokość | 2,3 m (w biodrach) [1] | ||||
| Masa | 1,4 t [1] | ||||
| Dieta | mięsożerny | ||||
| Miejsce | USA - Utah | ||||
| Czas |
ok. 81,6-80,6 Ma [2] | ||||
| Systematyka | Dinosauria | ||||
 Zrekonstruowany szkielet Lythronax.
Porównanie wielkości Lythronax i człowieka. | |||||
| Mapa znalezisk | |||||
Wczytywanie mapy…
| |||||
Wstęp
Lythronax argestes z kampanu Ameryki Północnej to najstarszy znany tyranozauryd. Jego odkrycie może mieć duże znaczenie dla rekonstrukcji filogenezy tej grupy.
Etymologia
Nazwa pochodzi od greckich słów lythron (krew wypływająca z rany, nieczysta krew[3]) i anax (król). Epitet argestes pochodzi od homeryckiego określenia południowego wiatru i nawiązuje do miejsca miejsca odkrycia na południu Ameryki Północnej.
Materiał
Holotyp UMNH VP 20200 to: prawa kość szczękowa, obie kości nosowe, prawa kość czołowa, lewa kość jarzmowa, lewa kość kwadratowa, prawa kość klinowa boczna (ang. laterosphenoid), prawa kość podniebienia, lewa kość zębowa, lewa kość płatowa , lewa kość kątowa górna, lewa kość przedstawowa, żebro grzbietowe, szewron, obie kości łonowe, lewa kość piszczelowa, lewa kość strzałkowa, kości lewego śródstopia II i IV.
Diagnoza
| Uwaga! Poniższy fragment przedstawia szczegółowe dane i może wymagać od Czytelnika znajomości fachowych pojęć anatomicznych. |
Tyranozauryd którego cechują następujące autapomorfie: sigmoidalna boczna krawędź kości szczękowej; stosunek szerokości przedniej części kości nosowej do części środkowej większy niż 2,5; powierzchnie styku kości czołowej z kośćmi przedczołową i zaoczodołową niemal łączą się ze sobą, oddzielone są tylko wąskim, głębokim, grzbietowo-bocznym rowkiem; obecność odrębnego kołnierza pod oczodołem, na kości jarzmowej. Lythronax charakteryzuje się także unikalną kombinacją cech obecnych u innych tyranozauroidów.
Budowa
Czaszka Lythronax argestes jest krótka i szeroka. W kości szczękowej znajduje się 11 zębów, przy czym pięć pierwszych jest wyraźnie większych od pozostałych. Tylna część czaszki jest silnie rozszerzona, przez co oczodoły są skierowane ku przodowi podobnie jak u Tyrannosaurus i Tarbosaurus. Również żuchwa, która jest w tylnej części głęboka upodabnia Lythronax do tych rodzajów. Elementy szkieletu pozaczaszkowego są podobne jak u innych tyranozaurydów. Kość łonowa najbardziej przypomina te u tyranozaura i tarbozaura – jej hakowate zakończenie jest bardziej rozrośnięte grzbietowo-brzusznie niż u bardziej bazalnych form.
Filogeneza i biogeografia
Loewen i współpracownicy (2013) przeprowadzili analizę filogenetyczną, obejmującą 54 gatunki teropodów (zob. kladogram). Według niej Lythronax jest zaawansowanym przedstawicielem Tyrannosaurinae, siostrzanym do kladu tworzonego przez Tyrannosaurus rex, Tarbosaurus bataar i Zhuchengtyrannus magnus (wg Fiorillo i Tykoskiego (2014), na podstawie Brusatte i in., 2010 przedstawicielem tego klady był też Nanuqsaurus) co jest zaskakujące biorąc pod uwagę jego wiek i sugeruje, że linia prowadząca do najbardziej zaawansowanych tyranozaurydów wyodrębniła się najpóźniej 80,6-79,9 Ma. Ponadto wynika z niej że wyżej wymienione taksony tworzą wraz z Teratophoneus curriei i Bistahieversor sealeyi klad wewnątrz Tyrannosaurinae (cechujący się m.in. krótszą, szerszą czaszką i liczbą zębów w kości szczękowej mniejszą niż 13, choć wg Carra bistahiewersor miał 13 zębów[4]), którego przedstawiciele pierwotnie zamieszkiwali południową Laramidię, podczas gdy taksony z kampanu północnej Laramidii (Albertosaurinae, Daspletosaurus i 2 nienazwane taksony) są bardziej bazalne. Wspiera to tezę o podziale fauny Laramidii na dwie strefy. Według autorów Tyrannosauridae pochodzą z Laramidii gdzie były odizolowane przez wysoki poziom morza a dopiero pod koniec kampanu jego obniżenie umożliwiło kolonizację Azji. Główne linie – Tyrannosaurinae i Albertosaurinae – rozdzieliły się między 90 a 82 mln lat temu - gdyby stało się to wcześniej przedstawiciele tego kladu byliby bardziej rozpowszechnieni z uwagi na niższy wtedy poziom oceanów. Tezę autorów można uznać za dyskusyjną - nie biorą oni pod uwagę innych możliwych czynników. Warto zauważyć, że nie ma dowodów by tyranozaurydy występowały w Ameryce Południowej, choć bez wątpienia przez pewien czas istniało połączenie lądowe między tymi kontynentami (o czym świadczy m.in. obecność hadrozaurydów w Ameryce Pd.[5]). Innym przykładem mogą być Ceratopsidae, których tylko jedna znana linia (Sinoceratops) opuściła Amerykę Północną[6], co sugeruje że ta kwestia jest bardziej skomplikowana.
Późniejsze analizy filogenetyczne (Brusatte i Carra (2016) oraz oparta na niej Carr i in. (2017)) wykazały mniej zaawansowaną pozycję Lythronax, gdzie był on bardziej bazalny niż Daspletosaurus. Zdaniem Vorisa i in. (2020) oraz Warshawa i Fowlera (2022) najbliższymi kuzynami opisywanego dinozaura są Teratophoneus i Dynamoterror.
Spis gatunków
| Lythronax | Loewen, Irmis, Sertich, Currie i Sampson, 2013 |
| L. argestes | Loewen, Irmis, Sertich, Currie i Sampson, 2013 |
Bibliografia
Beveridge, T. L., Roberts, E. M., Ramezani, J., Titus, A. L., Eaton, J. G., Irmis, R. B., & Sertich, J. J. (2022). "Refined geochronology and revised stratigraphic nomenclature of the Upper Cretaceous Wahweap Formation, Utah, USA and the age of early Campanian vertebrates from southern Laramidia". Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology, 591, 110876. doi:10.1016/j.palaeo.2022.110876
Brusatte, S.L. & Carr, T.D. (2016) "The phylogeny and evolutionary history of tyrannosauroid dinosaurs" Scientific Reports, 6, 20252. doi:10.1038/srep20252
Carr, T.D., Varricchio, D.J., Sedlmayr, J.C., Roberts, E.M. & Moore, J.S. (2017) "A new tyrannosaur with evidence for anagenesis and crocodile-like facial sensory system" Scientific Reports, 7, 44942. doi:10.1038/srep44942
Loewen, M.A., Irmis, R.B., Sertich, J.J.W., Currie, P.J. & Sampson, S.D. (2013) Tyrant dinosaur evolution tracks the rise and fall of Late Cretaceous oceans. PLOS ONE 8 (11): e79420. doi:10.1371/journal.pone.0079420
Voris, J.T., Therrien, F., Zelenitzky, D.K., Brown, C.M.. (2020). "A new tyrannosaurine (Theropoda:Tyrannosauridae) from the Campanian Foremost Formation of Alberta, Canada, provides insight into the evolution and biogeography of tyrannosaurids". Cretaceous Research: 104388. doi:10.1016/j.cretres.2020.104388
Warshaw, E.A. & Fowler, D.W. (2022). "A transitional species of Daspletosaurus Russell, 1970 from the Judith River Formation of eastern Montana". PeerJ. 10. e14461. doi:10.7717/peerj.14461
- ↑ 1,0 1,1 1,2 Molina-Pérez, R. & Larramendi, A. (2019). "Dinosaur Facts and Figures: The Theropods and Other Dinosauriformes. wyd. Princeton University Press".
- ↑ Badanie przeprowadzone przez Beveridge'a i in. (2022) wykazało, że dokładny wiek osadów, w którym odnaleziono Lythronax wynosi 81,49 Ma. Wiek ogniwa Reynolds Point, gdzie wydobyto holotyp Lythronax jest w przedziale 81,55-80,62 Ma. W haśle jako czas występowania dinozaura przyjęto cały wiek ogniwa Reynolds Point.
- ↑ http://www.anbg.gov.au/gnp/gnp2/lythrum-salicaria.html
- ↑ http://tyrannosauroideacentral.blogspot.com/2013/11/literature-review-2-loewen-et-al-2013.html oraz Carr, T.D. (2005) Phylogeny of Tyrannosauroidea (Dinosauria: Coelurosauria) with special reference to North American forms. Dysertacja doktorska, University of Toronto.
- ↑ Prieto-Marquez, A. & Salinas, G.C. (2010) A re-evaluation of Secernosaurus koerneri and Kritosaurus australis (Dinosauria, Hadrosauridae) from the Late Cretaceous of Argentina. Journal of Vertebrate Paleontology 30(30: 813-837 [doi:10.1080/02724631003763508]
- ↑ Xu, X., Wang, K., Zhao, X., & Li, D. (2010) First ceratopsid dinosaur from China and its biogeographical implications. Chinese Science Bulletin 55: 1631–1635 [doi:10.1007/s11434-009-3614-5]
